Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

ARTIKEL WAMAHAʼÖ 19

ʼRazo Tanö Yöu’ ba Götö Safuria

ʼRazo Tanö Yöu’ ba Götö Safuria

’Ba ba götö safuria andrö, ba fatandra faʼabölö khönia razo tanö raya, ba ilau khönia razo tanö yöu.’​—DAN. 11:40.

SINUNÖ 150 Alui Lowalangi Enaʼö Teʼorifi

NITUTUNÖ *

1. Hadia zi tola aboto ba dödöda na tafahaʼö ita ba wamaʼeleʼö si so ba Zura Niʼamoniʼö?

BA ZI lö ara tö, hadia zalua ba nono mbanua Yehowa? Lö moguna tatahö-tahö wanema linia. No itutunö khöda Sura Niʼamoniʼö hadia zalua ba zi lö ara tö. So sambua wamaʼeleʼö zangoromaʼö khöda, hadia nifalua ndra samatörö sebua kuaso ba zi so miföna. Tesura wamaʼeleʼö daʼö ba Danieli faza 11. Ba wamaʼeleʼö andrö, so darua razo si faʼudu, yaʼia daʼö razo tanö yöu hegöi razo tanö raya. So ösa zi no alua ba wamaʼeleʼö andrö. Daʼö mbörö wa tola faduhu dödöda wa hasambalö alua göi nifaʼeleʼönia tanö böʼö.

2. Simane nitutunö ba 1 Moze 3:15 hegöi Famaʼeleʼö 11:7 ba 12:17, hadia zi dombua ngawalö zinangea tatörö tödöda ba ginötö tafahaʼö ita ba wamaʼeleʼö Danieli?

2 Enaʼö aboto ba dödöda wamaʼeleʼö nisura ba Danieli faza 11, so dombua zinangea tatörö tödöda. Si oföna, manandrösa wamaʼeleʼö daʼa ha khö ndra samatörö sangokhögö kuaso si tola molua-lua ba nono mbanua Yehowa. Ba hewaʼae na ha maʼifu nono mbanua Yehowa ba gotalua niha gulidanö andre, asese göna ira folohi moroi khö ndra samatörö. Hadia mbörö? Börö me omasi Zatana hegöi si fao khönia ba wangohori fefu niha samosumange Yehowa. Daʼö gohitö dödöra si oföna. (Baso 1 Moze 3:15 hegöi Famaʼeleʼö 11:7; 12:17.) Si dua, moguna tatörö tödöda wa hasambalö tefaudu wamaʼeleʼö Danieli andre ba wamaʼeleʼö tanö böʼö si so ba Daromali Lowalangi. Andrö, enaʼö tola sindruhu-ndruhu aboto ba dödöda wamaʼeleʼö Danieli andre, moguna tafaedogö ia ba ayati tanö böʼö si so ba Zura Niʼamoniʼö.

3. Hadia nitutunöda ba artikel daʼa hegöi ba artikel aefa daʼa?

3 Ba artikel daʼa, tafareso hadia nisura ba Danieli 11:25-39. Tatutunö göi haniha razo tanö raya hegöi razo tanö yöu iʼotarai me döfi 1870 irugi 1991. Tatutunö göi hadia mbörö wa so waʼaboto ba dödöda sinangea tabulöʼö sanandrösa ba zi sambua faosatö wamaʼeleʼö andre. Ba artikel aefa daʼa, tafareso nösi Danieli 11:40–12:1. Itolo ita artikel andrö enaʼö itugu aboto ba dödöda hadia zalua iʼotarai me döfi 1991 irugi alua wasuwöta Hamagedo. Enaʼö alio aboto ba dödömö zi dombua artikel andre, faigi bagan ”Darua Razo si Faʼudu ba Ngaluo Safuria”. Iadaʼa, datatutunö haniha razo tanö yöu hegöi razo tanö raya ba wamaʼeleʼö Danieli.

LALADA BA WANGIʼILA HANIHA RAZO TANÖ YÖU HEGÖI RAZO TANÖ RAYA

4. Hadia zi tölu ngawalö zi tola möi fanoloda ba wangiʼila haniha razo tanö yöu hegöi razo tanö raya?

4 Me mböröta, manandrösa ngawua wehede ’razo tanö yöu’ hegöi ’razo tanö raya’ khö ndra samatörö si so tanö yöu hegöi tanö raya danö Gizaraʼeli. Hezo tola taʼila daʼö? Imane samösa malaʼika khö Danieli, ”Ba no sodo, ba wangombakha khöu, hewisa ba madomi, ba götö furi.” (Dan. 10:14) Me föna, no ifili ndraono Gizaraʼeli Yehowa tobali ono mbanuania. Hizaʼi, iʼotarai Wendrakose 33 M, iforomaʼö Yehowa haniha zi tobali ono mbanuania, yaʼia daʼö ira nifahaʼö Yesu si lö faröi. Börö daʼö, famaʼeleʼö nisura ba Danieli faza 11 andre, abölö oya manandrösa ia khö ndra soloʼö Keriso, tenga ba ndraono Gizaraʼeli. (Hal. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Börö me no numalö ginötö, no asese tebulö zi tobali razo tanö yöu hegöi razo tanö raya. Hewaʼae simanö, so sambua zi lö tebulö. Si oföna, lafakao nono mbanua Yehowa. Si dua, moroi ba gamuatara ba nono mbanua Lowalangi, tola oroma wa fatiu dödöra khö Lowalangi sindruhu sotöi Yehowa. Si tölu, faʼudu ndra samatörö si darua andre ba wamadöni kuaso.

5. Hadia so zi tobali razo tanö yöu hegöi razo tanö raya iʼotarai me abad si-2 irugi gangohorita abad si-19 M? Tutunö.

5 Me abad si-2 M, itugu ato niha Keriso sofaya. Möi ira bakha ba mbanua niha Keriso ba wamazaewe famahaʼö si fasala, ba labiniʼö zindruhu moroi ba Zura Niʼamoniʼö. Iʼotarai daʼö irugi abad si-19, lö hadöi organisasi Lowalangi ba gulidanö. Niha Keriso sofaya andrö, hulö simane oʼo si tumbu ba nowi. Börö daʼö, abua khöda ba wangiʼila haniha zindruhunia zoloʼö khö Keriso. (Mat. 13:36-43) Hana wa moguna aboto ba dödöda daʼa? Börö me daʼa zangoromaʼö wa famaʼeleʼö sanandrösa khö razo tanö yöu hegöi razo tanö raya andre, lö manandrösa ia khö ndra samatörö me abad si-2 irugi abad si-19 M. Hadia mbörö? Börö me ba ginötö daʼö, lö hadöi ono mbanua Yehowa sinangea lafakao. * Hizaʼi, hasambalö ifuli zui so razo tanö yöu hegöi razo tanö raya. Hezo tola taʼila daʼö?

6. Hamega ifuli teʼowuloi nono mbanua Lowalangi tobali sambua ngawawa? Tutunö.

6 Iʼotarai me döfi 1870, no teʼowuloi nono mbanua Yehowa tobali sambua ngawawa. Ba ndröfi daʼö, owulo Charles T. Russell hegöi ira awönia ba wamahaʼö yaʼira ba Zura Niʼamoniʼö. Simane si no tefaʼeleʼö, yaʼira nifatenge ba ’wangehaogö lala’ fatua lö tefasindro Wamatörö Mesia. (Mal. 3:1) Iʼotarai daʼö, no ifuli so ngawawa niha samosumange Yehowa. Hadia so ndra samatörö samakao nono mbanua Lowalangi ba ginötö daʼö? Datatutunö.

HANIHA RAZO TANÖ RAYA?

7. Haniha razo tanö raya irugi waʼalua Wasuwöta Gulidanö I?

7 Me döfi 1870, abölö oya soi nifatörö Inggris moroi ba nifatörö soi böʼö, ba yaʼira göi wondrege zabölö ba gulidanö sanandrösa ba militer. Ba wamaʼeleʼö Danieli, muʼamaedolagö Inggris simane si sambua tandru sondreha tölu dandru tanö böʼö. Tandru andrö yaʼia daʼö Prancis, Spanyol hegöi Belanda. (Dan. 7:7, 8) No tobali razo tanö raya Inggris irugi waʼalua Wasuwöta Gulidanö I. Ba ginötö si fagölö göi, no tobali soi sabölö kayo ba gulidanö Amerika Serikat, ba ibörögö falulu fohalöwö ira Inggris.

8. Haniha zi tobali razo tanö raya sagötö ngaluo safuria?

8 Me alua Wasuwöta Gulidanö I, falulu fohalöwö Amerika Serikat hegöi Inggris, ba ebua sibai kuasora. Ba ginötö daʼö, tobali ira Kuaso Gulidanö Inggris-Amerika. Simane nifaʼeleʼö Danieli, ”ato sibai” ba ”no sabölö sibai” zaradadura. (Dan. 11:25) Iʼotarai daʼö, ba sagötö ngaluo safuria, Kuaso Gulidanö Inggris-Amerika zi tobali razo tanö raya. * Hizaʼi, haniha zi tobali razo tanö yöu?

IFULI ZUI SO RAZO TANÖ YÖU

9. Hawaʼara ifuli so zui razo tanö raya, ba hewisa waʼalua nitutunö ba Danieli 11:25?

9 Döfi me no aefa ibörögö talifusöda Russell hegöi ira awönia ba wamalua famahaʼö ba Zura Niʼamoniʼö, ifuli so razo tanö yöu si bohou me döfi 1871. Ba ndröfi daʼö, so ösa soi si falulu fohalöwö ba lafasindro Kekaisaran Jerman. Ngafulu fakhe aefa daʼö, mofozu Jerman ba wokuasoi zi hauga ngawua soi ba Afrika hegöi ba Samudra Pasifik. Laforege göi enaʼö abölö ebua kuasora moroi ba niha Inggris. (Baso Danieli 11:25.) Abölö sibai zaradadu Jerman, ba arakhagö fagölö waʼabölöra soi Inggris. Sagötö waʼalua wasuwöta gulidanö si oföna, iʼogunaʼö ndra saradadunia andrö Jerman ba wolawa fefu nudunia.

10. Hewisa waʼalua wamaʼeleʼö nisura ba Danieli 11:25b, 26?

10 No ifaʼeleʼö Danieli hadia zalua ba Kekaisaran Jerman hegöi khö ndra saradadunia. Iwaʼö Danieli wa ”tebai ilawa” nudunia razo moroi yöu andrö. Hadia mbörö? ”Börö me so zi manga mböli. Sorudu manga khönia zamufu yaʼia.” (Dan. 11:25b, 26a) Me götö Danieli, niha si tola fao manga khö razo, yaʼia daʼö ira sohalöwö ba gödo razo. (Dan. 1:5) Andrö, haʼökhö manandrösa wamaʼeleʼö daʼa? Manandrösa daʼa ba niha sebua kuaso si so ba Jerman, simane ira jenderal hegöi penasihat militer. Yaʼira mbörö wa aheta kaisar moroi dadaomania, ba ibörögö so lala wamatörö si bohou ba Jerman. * Baero wamaʼeleʼö sanandrösa ba waʼadudu Kekaisaran Jerman, ifaʼeleʼö göi Danieli hadia lua-lua wasuwöta razo tanö yöu hegöi razo tanö raya. Imane, ”Timba nihanigö zabölö andrö khönia [razo tanö yöu] fefu, ba ato nibunu siʼöli.” (Dan. 11:26b) Simane si no mufaʼeleʼö, kala Jerman ba wasuwöta gulidanö si oföna, ba ato zaradadunia nibunu. Irugi daʼö, abölö oya niha si mate ba wasuwöta andrö moroi ba wasuwöta tanö böʼö.

11. Hadia nifalua razo tanö yöu hegöi razo tanö raya?

11 Itutunö khöda Danieli 11:27, 28, sanandrösa ba zalua fatua lö alua Wasuwöta Gulidanö I. Iwaʼö ba ayati daʼö, wa ”ha sambua naha wemanga ba faoma lalimo nawöra”. Itutunö göi ayati daʼö, wa ”ebua sibai gahulua” razo tanö yöu. No alua zi dombua wamaʼeleʼö andre. No irai lawaʼö Jerman hegöi Inggris wa omasi ira na so waʼatulö. Hizaʼi, falimo ira, ba lalau fasuwö me döfi 1914 ba Wasuwöta Gulidanö I. Ba ndröfi daʼö, no tobali soi sabölö kayo numero dua ba gulidanö soi Jerman. Aefa daʼö, simane nifaʼeleʼö ba Danieli 11:29 hegöi ba wamobörö ayati 30, kala Jerman me fasuwö ia khö razo tanö raya.

RAZO SI DARUA ANDRÖ, LASUWÖ NONO MBANUA YEHOWA

12. Me alua wasuwöta gulidanö si oföna, hadia nifalua razo tanö yöu hegöi razo tanö raya?

12 Iʼotarai me döfi 1914, itugu abölö-bölö wasuwöta ba gotalua razo si darua andre ba lasuwö göi nono mbanua Yehowa. Duma-dumania, me alua wasuwöta gulidanö si oföna, lahalö gangetula ira samatörö ba Jerman hegöi Inggris ba wolohi nono mbanua Lowalangi si lö omasi tobali saradadu. Baero daʼö, lahalö gangetula ira samatörö Amerika Serikat ba wameʼe ba gurunga ndra talifusöda ira matua sondröniaʼö halöwö fanuriaigö. Fefu wolohi andre, no tefaʼeleʼö ba Wamaʼeleʼö 11:7-10.

13. Me 1930-an irugi me alua wasuwöta gulidanö si dua, hadia nifalua razo tanö yöu?

13 Ba gafuriata, me döfi 1930-an ba mendrua manö me alua wasuwöta gulidanö si dua, isuwö nono mbanua Yehowa razo tanö yöu si fao faʼalösökhi. Me mamatörö partai Nazi ba Jerman, lö itehegö Hitler hegöi ira soloʼö khönia na lafalua halöwö fanuriaigö iraono mbanua Lowalangi. So mato 1.500 nono mbanua Yehowa nibunu razo tanö yöu, ba so ngahönö nikuru ba kamp konsentrasi. No ifaʼeleʼö fefu zalua andre Danieli. Börö me lasaisi halöwö nifalua nono mbanua Lowalangi, no ’ilau zalakha ba niʼamoniʼö’ ba ’itenawa zumange’ razo tanö yöu andrö. (Dan. 11:30b, 31a) No irai fahölu zondröniaʼö yaʼira sotöi Hitler, wa hasambalö ihori nono mbanua Yehowa moroi ba Jerman.

SO RAZO TANÖ YÖU SI BOHOU

14. Me no aefa wasuwöta gulidanö si dua, haniha razo tanö yöu si bohou? Tutunö.

14 Me no aefa wasuwöta gulidanö si dua, oya soi si no irai so barö wamatörö Jerman, nifatörö Uni Soviet. Simane famatörö Nazi si lö sökhi, lafakao fefu niha samosumange Lowalangi ira Uni Soviet hegöi soi si fao khönia. Ba ginötö daʼö, yaʼira zi tobali razo tanö yöu.

15. Hadia nifaluara razo tanö yöu me no awai Wasuwöta Gulidanö II?

15 Lö ara me no teʼasiwai Wasuwöta Gulidanö II, ihalö gangetula razo tanö yöu hegöi soi sotuhini yaʼia, ba wanuwö nono mbanua Yehowa. Ba Wamaʼeleʼö 12:15-17, muʼamaedolagö wolohi andre simane ”nungo nidanö”. Simane nitutunö ba wamaʼeleʼö andrö, isaisi halöwö fanuriaigö razo tanö yöu, ba so ngahönö nono mbanua Yehowa nitiboʼönia ba Siberia. Sagötö ngaluo safuria andre, itugu iforege razo tanö yöu ba wolohi nono mbanua Lowalangi. Hizaʼi, tebai labatogö halöwö nifalua nono mbanua Lowalangi. *

16. Moloʼö Danieli 11:37-39, hadia nifalua Uni Soviet?

16 Baso Danieli 11:37-39. Moloʼö famaʼeleʼö andrö, razo tanö yöu lö ’ba dödönia Lowalangi ndra tuania’. Hadia geluahania daʼö? Omasi Uni Soviet ba wanayaigö agama. Daʼö mbörö wa laforege ba wangeheta fefu kuaso niʼokhögö agama-agama si no ara so ba zilalö. Börö daʼö me döfi 1918, itatugöi Uni Soviet enaʼö so wamahaʼö ateisme ba zekola misa. Hewisa razo tanö yöu ’ba wamosumange lowalangi hati andrö’? Ebua gefe nihorigö Uni Soviet ba wondrouʼö faʼabölö zaradadunia, ba so ngahönö wakake wasuwöta nuklir nifazökhinia. Mofozu razo tanö yöu hegöi razo tanö raya ba wangowuloi fakake wasuwöta soya sibai si tola mamaʼala niha si miliaran faʼato!

FALULU FOHALÖWÖ RAZO SI DARUA ANDRÖ

17. Hadia ’zogoro ita andrö, fanudugö huku Lowalangi’?

17 No ara faʼudu razo tanö yöu hegöi razo tanö raya. Hewaʼae simanö, ituhini razo tanö raya andrö razo tanö yöu ba wamalua zi sambua halöwö si tohude. Fao ira ’ba wamedadao sogoro ita andrö, fanudugö huku Lowalangi’. (Dan. 11:31) ”Sogoro ita andrö” yaʼia daʼö Perserikatan Bangsa-Bangsa.

18. Hana wa mufotöi ”sogoro ita” khö Perserikatan Bangsa-Bangsa?

18 Mufotöi ”sogoro ita” khö Perserikatan Bangsa-Bangsa, börö me iwaʼö wa tola iʼasogö waʼatulö ba gulidanö andre, na sindruhunia ha Famatörö Lowalangi zi tola mamalua daʼö. Iwaʼö göi ba wamaʼeleʼö Danieli wa sogoro ita andrö zangaʼasogö ”fanudugö [huku Lowalangi]”. Tefaudu daʼa börö me Perserikatan Bangsa-Bangsa zanuwö ba sangohori fefu agama sofaya.​—Faigi bagan ”Darua Razo si Faʼudu ba Ngaluo Safuria”.

HANA WA MOGUNA TAFAHAʼÖ ITA BA WAÖ-WAÖ SALUA ANDRE?

19-20. (a) Hana wa moguna tafahaʼö ita ba waö-waö salua andre? (b) Hadia wanofu nitutunöda ba artikel aefa daʼa?

19 Moguna tafahaʼö ita ba waö-waö salua andre, börö me daʼa zi tobali tandra wa iʼotarai me döfi 1870 irugi 1991, no alua wamaʼeleʼö Danieli sanandrösa khö razo tanö yöu hegöi razo tanö raya. Börö daʼö, tola sindruhu-ndruhu faduhu dödöda wa hasambalö alua faosatö tanö böʼö ba wamaʼeleʼö andre.

20 Me döfi 1991, mududugö Uni soviet. Andrö, haniha zi tobali razo tanö yöu iadaʼa? Artikel aefa daʼa zameʼe fanema li ba wanofu daʼö.

SINUNÖ 128 Anau Gölö Irugi Gamozua

^ par. 5 Sagötö sejarah, oya dandra zangoromaʼö wa no tebörögö waʼalua wamaʼeleʼö Danieli sanandrösa khö ’razo tanö yöu’ hegöi ’razo tanö raya’. Hana wa tola faduhu dödöda daʼö? Ba hadia mbörö wa moguna taʼila haniha zindruhunia nitutunö ba wamaʼeleʼö andrö?

^ par. 5 Daʼa mbörö wa tola tahalö gangetula wa tenga ’razo tanö yöu’ Kaisar Romawi Aurelian (270-275 M), ba tenga ’razo tanö raya’ Ratu Zenobia (267-272 M). Daʼa zi tobali famohouni waʼaboto ba dödöda moroi ba zi no mututunö ba faza 13 hegöi 14 ba mbuku Perhatikanlah Nubuat Daniel!

^ par. 10 Oya nifaluara ba wanudugö Kekaisaran Jerman. Duma-dumania, lö saʼae latuhini Kaisar, laʼombakhaʼö informasi si tohude sanandrösa ba wasuwöta, ba lafaso enaʼö aheta Kaisar moroi ba dadaomania.

^ par. 15 Simane nitutunö ba Danieli 11:34, itaria ibato razo tanö yöu ba wolohi ono mbanua Lowalangi. Duma-dumania, no irai alua daʼa me adudu Uni Soviet me döfi 1991.