Nkhani Yakupfunza 19
‘Mambo wa Kumpoto’ mu Nthawe Yakumalizira
‘Pa nthawe yakumalizira, mambo wa kummwera an’dzanyosana na [mambo wa ku mpoto] ndipo an’dzagwinyana naye.’ —DANYERI 11:40.
NYIMBO 150 Lingani Yahova Kuti Mudzapulumuke
BZOMWE TIN’PFUNZA *
1. Kodi mapolofesiya ya m’Bibliya yambatithandiza tani?
KODI n’ciyani comwe cin’dzacitikira atumiki wa Yahova kutsogoloku? Tin’funika kudziwa mtawiro wa mbvunzoyu. Mapolofesiya ya m’Bibliya yambatithandiza kudziwa bzomwe bzin’dzacitikira atumiki wa Yahova kutsogoloku. Ndipo ibodzi mwa mapolofesiyayo imbatithandiza kuwona bzomwe maboma yanango yan’dzacita kutsogolo. Polofesiyayo ikugumanika m’bukhu la Danyeri 11. Polofesiyayo imbalewa bza wamambo awiri wakutsutsana, mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera. Mbali ikulu ya polofesiya imweyi idakwanirisidwa kale, ndipo tikupenukira lini kuti mbali yomwe yasala ya polofesiyayi in’dzakwanirisidwambo kutsogoloku.
2. Mwakubverana na Ciyambo 3:15 na Cibvumbulutso 11:7; 12:17, kodi mpsiponi bzinthu bziwiri bzomwe tin’funika kubzikumbukira pomwe tikupfunza polofesiya ya Danyeri?
2 Kuti tibvesese bukhu la Danyeri kapitulo 11, tin’funika kukumbukira bzinthu bziwiri. Cakuyamba polofesiyayi imbalewa kokha bza wamambo na maboma yomwe yadatonga m’madziko yomwe wanthu wa Mulungu akhakhala. Kuyambira kale-kale, atumiki wa Mulungu ni thimu la wanthu an’gono-g’ono tikawandendemezera na wanthu wentse omwe ali pa dziko la pantsi pano. Napo bziri tenepo, iwo kawiri-kawiri ambawengedwa na maboma ya wanthu. Thangwe ranyi? Thangwe ndakuti Sathani na dziko laceri ana cakulinga cakufuna kupfunza wanthu omwe ambatumikira Yahova na Jezu. (Werengani Ciyambo 3:15 * na Cibvumbulutso 11:7 *; 12:17 *.) Cinthu caciwiri. Polofesiya ya Danyeri ikubverana na mapolofesiya yanango ya m’Bibliya. Tenepo, ifepano tingabvesese polofesiya ya Danyeri tikaindendemezera na mapolofesiya yanango ya m’Bibliya.
3. Kodi n’ciyani comwe tin’pfunza mu nkhani ino, ndi tin’dzapfunzambo ciyani mu nkhani yakutewera?
3 Tsapano tin’cezerana bza bukhu la Danyeri 11:25-39. Titi tidziwe mambo wa kummwera na mambo omwe akhali wa kumpoto m’magole ya 1870 na 1991. Ndipo tiniwonambo thangwe race tin’funika kucinja kabvesesedwe ka mbali inango ya polofesiyayi. Mu nkhani yakutewera, tin’dzapfunza Danyeri 11:40–12:1, ndipo nkhaniyo in’dzafotokoza momwe polofesiyayi ikukwanirisidwira kuyambira mu gole la 1991 mpaka pa nkhondo ya Armagedo. Pomwe mukupfunza nkhani ziwirizi onani mapa yakuti “Wamambo Awiri Omwe Akutsutsana mu Nthawe Yakumalizira.” Koma cakuyamba tin’funika kudziwa wamambo awiri omwe akufotokozedwa mu polofesiyayi.
KODI TINGADZIWE TANI MAMBO WA KUMPOTO NA MAMBO WA KUMMWERA?
4. Kodi mpsiponi bzinthu bzitatu bzomwe bzingatithandize kudziwa mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera?
4 Pakuyambirira dzina lakuti ‘mambo wa kumpoto’ likhaperekedwa kwa wamambo omwe akhanyang’anira bzigawo bza kumpoto kwa Jirayeri, ndipo dzina lakuti ‘mambo wa kummwera’ likaperekedwa kwa wamambo omwe akhanyang’anira bzigawo bza kummwera kwa Jirayeri. Thangwe ranyi tikulewa tenepo? Onani bzomwe anjo adalewa mwa kuuza Danyeri kuti: ‘Ndabwera kuti ndidzakuthandize kuzindikira bzomwe bzin’dzacitikira wanthu wakowa [wanthu wa Mulungu] kuphampha kwa ntsiku zakumalizira.’ (Danyeri 10:14) Kodi mbani omwe akhali wanthu wa Mulungu? Mpaka pa Pentekosite wa mu gole la 33, akhali mtundu wa Jirayeri. Pambuyo pa Pentekosite, Yahova adalatiza padeca kuti anyakupfunza wakukhulupirika wa Jezu adakhala wanthu wace. Ndipopa, mbali ikulu ya polofesiya ya Danyeri kapitulo 11 ikulewa bza anyakupfunza wa Kristu, sikuti mtundu wa Ajirayeri. (Mabasa 2:1-4; Waroma 9:6-8; Wagalata 6:15, 16) Na kupita kwa nthawe, maboma ya wanthu yakhala na udindo bwa kukhala mambo wa kumpoto na mambo kummwera. Napo bziri tenepo ifepano tingawadziwe wamambowo kucokera pa bzinthu bzitatu bzakundendemerana bzomwe iwo adacita: (1) wamambowo akhatonga madziko yomwe wanthu wa Mulungu akhakhala, (2) bzomwe iwo akhacita na wanthu wa Mulungu, bzikhalatiza kuti akhawenga Mulungu wacadidi omwe ni Yahova, ndipo (3) wamambo akhamenyana thangwe ra kupokerana mpando.
5. Kuyambira mu gole 100 mpaka 1870, thangwe ranyi bzikhanesa kudziwa kuti mbani mambo wa kumpoto, mbani mambo wa kummwera?
5 Pambuyo pa magole 100, m’gwere lacikristau mudayamba kudzala wanthu omwe akhapfunzisa bzinthu bzakunama, ndipo akhabisa cadidi ca m’Fala la Mulungu. Tenepo, kuyambira gole limwero mpaka mu 1870, Mulungu akhalibe gulu lace lakulinganizidwa pa dziko la pantsi. Tenepo, Akristau wakunama adadzawanda kwene-kwene ninga nyakasongole m’munda, ndipo bzimwebzi bzidacitisa kuti bzikhale bzakunesa kuzindikira kuti mbani Akristau wacadidi. (Mateu 13:36-43) Thangwe ranyi mpsakufunika kudziwa bzimwebzi? Thangwe bzimbatithandiza kudziwa kuti kuyambira mu gole 100 mpaka 1870, pa maboma yomwe yakhatonga mu nthawe imweyire, palibe yomwe yakhacita bzinthu kuti yathemere kukhala mambo wa kumpoto (Norte) ayai mambo wa kummwera (Sul), thangwe pakhalibembo gulu lakulinganizidwa la atumiki wa Mulungu pantsi pakuti limbazunzidwembo na iwo. * Tsono pambuyo pa gole la 1870, bzidadzakwanisika tsapano kuzindikira kuti mbani mambo wa kumpoto, mbani mambo wa kummwera. Kodi tikudziwa tani bzimwebzi?
6. Kodi wanthu omwe akhanamata Yahova mu njira yakuthemera adadzawonekera pomwe mu nthawe iponi? Fotokozani.
6 Wanthu omwe akhatumikira Yahova mu njira yakuthemera adadzawonekera pomwe kuyambira mu gole 1870. M’gole limweri Charles Taze Russell na anzace adayambisa kagulu ka anyakupfunza wa Bibliya. M’bale Russell na anzacewo akhali ninga mtumiki omwe akhadafotokozedwa kale kuti ‘angadadzafungula njira’ kuti Umambo bwa Mesiya bukhazikisidwe. (Malakiya 3:1) Tenepo, wanthu wa Mulungu adayamba tsapano kukhala gulu lakulinganizidwa. Kodi pa nthawe imweyi, likhalipo boma lamphanvu pa dziko lentse la pantsi lomwe likhazunza atumiki wa Mulungu? Mbatiwoneni bzinthu bzinango bzomwe bzidacitika.
KODI MBANI MAMBO WA KUMMWERA?
7. Kodi mbani omwe akhali mambo wa kummwera mpaka pa Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi?
7 Mu 1870, dziko la Grã-Bretanha lidakhala boma lamphanvu kwene-kwene pa dziko lentse la pantsi, ndipo lidakhalambo na anyankhondo wamphanvu kwene-kwene. Polofesiya ya Danyeri imbalewa bza nyanga ing’ono yomwe idakunda nyanga zitatu. Nyanga ing’onoyo ikuimira boma la Grã-Bretanha, ndipo nyanga zinangozo zikuimira maboma ya França, Espanha na Holanda. (Danyeri 7:7, 8) Boma la Grã-Bretanha lidakhala mambo wa kummwera (Sul) mpaka pa Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi. Pa nthawe ibodzi-bodziyo, boma la América lidakhala lakudala kwene-kwene pa dziko lentse la pantsi, ndipo lidayamba kubverana na boma la Grã-Bretanha.
8. Kodi kucokera pomwe ntsiku zakumalizira zidayamba, mbani ambaimira mambo wa kummwera?
8 Pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi, boma la América lidaphatana na boma la Grã-Bretanha, ndipo mabomaya yadamenya nkhondo pabodzi, yacikhala yamphanvu kwene-kwene. Iyo yadaphatana, yacikhala boma libodzi lakutonga dziko lentse la pantsi, licidziwika na dzina la Potência Mundial Anglo-Americana. Polofesiya ya Danyeri idalewa kuti boma lakuphatanali ni mambo omwe an’dzakonkhanisa ‘gulu likulu la anyankhondo.’ (Danyeri 11:25) Tenepo, kucokera pomwe ntsiku zakumalizira zidayamba, boma lakuphatana la Grã-Bretanha na América ndiro limbaimira mambo wa kummwera. * Tsono, ni boma liponi lomwe limbaimira mambo wa kumpoto?
KODI MBANI MAMBO WA KUMPOTO?
9. Kodi mambo wa kumpoto adadzawonekera pomwe mu gole liponi, ndipo idakwanisika tani polofesiya ya pa Danyeri 11:25?
9 Ninga momwe tawonera, m’bale Russell na anzace adakhazikisa gulu la anyakupfunza wa Bibliya mu gole la 1870, ndipo mambo wa kumpoto adadzawonekera pomwe mu gole la 1871. Mu gole limweri, maboma mazinji ya ku Europa yadaphatana, yacikhala boma libodzi, lomwe ni boma la Alemanha. * M’magole ya kutsogolo, boma la Alemanha lidakhala lamphanvu kwene-kwene. Boma limweri lidayamba kutonga madziko mazinji ya ku África na ku Oceano Pacífico, ndipo lidayambambo kumbakhumbza boma la Grã-Bretanha. (Werengani Danyeri 11:25. *) Boma la Alemanha lidakonza thimu la anyakhondo wamphanvu kwene-kwene, ndipo thimu lawo la anyakhondo wa m’madzi likhali thimu laciwiri lakukula kwene-kwene pa dziko lentse la pantsi mu nthawe imweyire. Pomwe idayamba Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi, boma la Alemanha lidaphatisa basa magulu yace yentse ya anyankhondo kuti lilimbane na anyamadulanthaka wace.
10. Kodi idakwanisika tani polofesiya ya pa Danyeri 11:25b, 26?
10 Patsogolo pace, Danyeri adalewa polofesiya ya bzomwe bzingadadzacitika na boma la Alemanha pabodzi na magulu yace ya anyankhondo. Iye adati: ‘Iye an’dzakwanisa lini kukunda.’ Thangwe ranyi? ‘Thangwe an’dzamucitira ciwembo. Ndipo wale omwe ambadya bzakudya bzace bzakukoma ndiwo omwe an’dzacitisa kuti iye agwe.’ (Danyeri 11:25b, 26a) Mu ntsiku za Danyeri, omwe ‘akhadya bzakudya bza mambo’ ni wale omwe akhana maudindo yakutumikira mamboyo m’nyumba mwace. (Danyeri 1:5) Kodi polofesiyayi ikulewa bza yani pamwepa? Ikulewa bza wanthu omwe akhana maudindo makulu-makulu ku Alemanha, ninga atongi na ayeruzi wa nkhondo. Wanthu amwewa akhaphata basa pabodzi kuti mtongi wawo mkulu aluze udindo bwace, na kuti boma la Alemanha lisiye kumbatongewa na munthu m’bodzi. * Polofesiya ya Danyeri iribe kundolewa bza kugwa kwa boma la Alemanha, koma idalewambo bzomwe bzingadacitika na nkhondo yomwe bomalo lingadamenya na mambo wa kummwera. Ndipo pakulewa bza mambo wa kumpoto polofefesiyayo idati: ‘Pakulewa bza thimu lace la anyankhondo, lin’dzakundidwa ninga kuti layerera na madzi, ndipo azinji an’dzafa.’ (Danyeri 11:26b) Tenepo, ndibzo bzomwe bzidacitika pa Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi. Thimu la anyankhondo la Alemanha lidakundidwa, ndipo wanthu azinji ‘adafa.’ Bzimwebzi bzikhanati bzacitika kale!
11. Kodi n’ciyani comwe adacita mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera?
11 Polofesiyayi ikulewa bza nthawe yomwe idabwera Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi. Bukhu la Danyeri 11:27, 28 limbalewa kuti mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera ‘an’dzakhala pa meza ibodzi, acimbanamizana.’ Ndipo polofesiya imweyi imbalewa pomwe kuti mambo wa kumpoto angadadzabzigwezekera ‘bzinthu bzizinji bzakuthupi.’ Polofesiya imweyi idadzakwanisikambo. Mwa ciratizo, mambo wa boma la Alemanha na wa boma la Grã-Bretanha akhambauzana kuti akufuna mtendere, tsono pomwe iwo adayamba kucita nkhondo mu 1914, bzidawonekeratu kuti bzomwe iwo akhauzana bzikhali bzakunama. Magole mazinji mbuyomu pomwe likhanati kufika gole la 1914, boma la Alemanha lidadala kwene-kwene, ndipo likhali boma laciwiri lakudala pa dziko lentse la pantsi. Tsono, ninga momwe ikhadalewera polofesiya pa Danyeri 11:29, boma la Alemanha lidamenya nkhondo na mambo wa kummwera, licikundiwa.
WAMAMBO AKULIMBANA NA ATUMIKI WA MULUNGU
12. Kodi n’ciyani adacita mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera kuyambira mu gole la 1914?
12 Kuyambira mu gole la 1914, mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera adamenyana okha-okha, ndipo adazunzambo atumiki wa Mulungu. Mwa ciratizo, pa Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lentse la Pantsi, boma la Alemanha na boma la Grã-Bretanha, lidazunza atumiki wa Mulungu thangwe ra kulamba kumenya nkhondo. Ndipo boma la América lidafungira m’kawoko abale omwe akhatsogolera basa lakupalizira. Tenepo, cizunzo comwe abale adagumana nacoci, cidakwanirisa polofesiya ya pa Cibvumbulutso 11:7-10.
13. Kodi n’ciyani comwe mambo wa kumpoto adacita m’magole ya 1930?
13 Na kupita kwa nthawe, m’magole ya 1930, maka-maka pa Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko Lentse la Pantsi, mambo wa kumpoto adazunza atumiki wa Mulungu mwa kusaya kuwabvera ntsisi. Pa nthawe imweyi, phathi (partido) la Nazi likhanyang’anira boma la Alemanha, ndipo mtongi wawo Hitler na anzace adaletsa m’dzikomo basa lomwe atumiki wa Mulungu akhacita. Abale pafupi-fupi 1.500 adaphedwa, ndipo azinji adafungiridwa m’kawoko. Bzentse bzomwe bzidacitikabzi bzikhadalewedwa kale na Danyeri. Polofesiya ya Danyeri idalewa kuti mambo wa kumpoto ‘angadadzapswipiza mbuto yakupambulika,’ ndipo ‘angadadzapfudza ntsembe zakuperekedwa nthawe zentse.’ Bzimwebzi bzidacitika pomwe boma la Alemanha lidaletsa basa lakupalizira. (Danyeri 11:30b, 31a) Ndipo Hitler omwe akhatsogolera boma la Alemanha pa nthawe imweyire, adalumbira kupha atumiki wentse wa Mulungu wa ku Alemanhako.
MAMBO MUPSA WA KUMPOTO
14. Kodi ni boma liponi lomwe lidadzakhala mambo wa kumpoto pomwe idamala Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko Lentse la Pantsi? Fotokozani.
14 Pomwe idamala Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko Lentse la Pantsi, boma la União Soviética lidadzakhala mambo mupsa wa kumpoto. Magawo makulu-makulu yomwe pakuyamba yakhanyang’aniridwa na boma la Alemanha, yadadzanyang’aniridwa na boma la União Soviética. Ninga momwe phathi la Nazi likhazunzira wanthu wa Mulungu, boma la União Soviética likhazunzambo wentse omwe akhalimbikira kutumikira Mulungu na kumubvera.
15. Kodi mambo mupsa wa kumpoto adacita ciyani pomwe idandomala Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko Lentse la Pantsi?
15 Pomwe idandoti maleni Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko Lentse la Pantsi, mambo mupsa wa kumpoto adazunza atumiki wa Mulungu. Bzimwebzi bzidakwanirisa polofesiya ya pa Cibvumbulutso 12:15-17, yomwe imbandemezera kuzunzidwa kwa atumiki wa Mulungu na ‘nyanza.’ Ndipo mwakubverana na pofesiyayi, mambo wa kumpotoyo adaletsa basa lathu lakupalizira. Tenepo kuyambira pomwe ntsiku za kumalizira zidayamba, mambo wa kumpoto akupitiriza kuzunza atumiki wa Yahova, koma an’dzakwanisa lini kuimisa basa lawo lakupalizira. *
16. Kodi boma la União Soviética lidakwanirisa tani polofesiya ya pa Danyeri 11:37-39?
16 Werengani Danyeri 11:37-39. * Pofesiyayi imbalewa kuti mambo wa kumpoto ‘an’dzakumbukira lini Mulungu wa abereki wace.’ Kodi polofesiyayi idakwanisika tani? Na cakulinga cakufuna kupfudza bzipembedzo bzentse, boma la União Soviética lidayezera kukunda mphanvu ya bzipembedzobzo. Ndipo kuti likwanise kucita bzimwebzi, mu gole la 1918, bomali lidakhazikisa lamulo lakuti xikola zimbapfunzise kuti kulibe Mulungu. Polofesiya ya Danyeri imbalewambo kuti mambo wa kumpoto ‘an’dzatumbiza mirungu ya bzifanikiso bza malitsito yakulimba.’ Kodi bzimwebzi bzidacitika tani? Boma la União Soviética lidadzonga kobiri zizinji kwene-kwene kuti likonze gulu la anyankhondo, ndipo lidakonza bzifuzo bzizinji bza nkhondo kuti likhale lamphanvu kwene-kwene. Mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera, ali-wentse adakonkhanisa bzifuzo bzace bza nkhondo kuti aphere nabzo wanthu azinji!
WAMAMBO AWIRI WAKUWENGANA ADAPHATIRA BASA PABODZI
17. Kodi n’ciyani cinthu ‘cakunyantsa comwe cimbadzonga’?
17 Mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera adaphatira basa pabodzi mwa kucita cinthu cakufunika kwene-kwene. Iwo ‘adakhazikisa cinthu cakunyantsa comwe cimbadzonga.’ (Danyeri 11:31) Cinthu cakunyantsaco ni bungwe la Nações Unidas (ONU).
18. Thangwe ranyi bungwe la Nações Unidas limbacemeredwa ‘cinthu cakunyantsa’?
18 Bungwe la Nações Unidas limbacemeredwa ‘cinthu cakunyantsa,’ thangwe iro limbalewa kuti lingacite cinthu comwe ni Mulungu yekha omwe angakwanise kucita, ndipo cinthuco ni kukhazikisa mtendere pa dziko lentse la pantsi. Bibliya limbalewa kuti cinthu cakunyantsaci ‘cimbadzonga’ thangwe bungweri lin’dzapfudza bzipembedzo bzentse bzakunama. Onani mapa yakuti “Wamambo Awiri Omwe Akutsutsana mu Nthawe Yakumalizira.”
THANGWE RANYI TIN’FUNIKIRA KUDZIWA BZENTSENEBZI?
19-20. (a) Thangwe ranyi tikhafunikira kudziwa bzentsenebzi? (b) Kodi nkhani ikutewerayi in’dzatawira mbvunzo uponi?
19 Ifepano tikhafunikira kudziwa bzentsenebzi thangwe bzimbatithandiza kudziwa kuti polofesiya ya Danyeri yakulewa bza mambo wa kumpoto na mambo wa kummwera idakwanisika kuyambira mu gole la 1870 mpaka 1991. Ndipo bzimwebzi bzinkutitsimikizira kuti mbali yomwe yasala ya polofesiyayi, in’dzakwanisikambo.
20 Tsono, pakuti boma la União Soviética lidadzagwa mu gole la 1991, ni boma liponi lomwe linkuimira mambo wa kumpoto ntsiku zino? Mbvunzoyu un’dzatawiridwa mu nkhani ikutewerayi.
NYIMBO 128 Tipirire Mpaka Kuphampha
^ ndi. 5 Bukhu la Danyeri lina polofesiya yakulewa bza mambo wa kumpoto (Norte) na mambo kummwera (Sul). Tina citsimikizo cakuti polofesiyayo ikupitiriza kukwanirisidwa. Kodi tingatsimikizire tani bzimwebzi? Ndipo thangwe ranyi tin’funika kubvesesa bza polofesiyayo?
^ ndi. 2 Ciyambo 3:15 Nin’dzaikha ciwengo pakati pa iwepo na mkaziyo, na pakati pa mbeu yako na mbeu yace. Iye an’dzakutsotola msolo, ndipo iwepo un’dzamuluma katende wace.
^ ndi. 2 Cibvumbulutso 11:7 Ndipo akadzamala basa lawo lakucitira umboni, cirombo comwe cin’dzabula kucokera ku ciphompho cin’dzacita nawo nkhondo, ciciwakunda na kuwapha.
^ ndi. 2 Cibvumbulutso 12:17 Ndipo cinyokaco cidakalipa na mkazi ndipo cidakamenya nkhondo na anyakusalira wa mbeu yace, omwe ambabvera mitemo ya Mulungu ndipo ana basa lakucitira umboni bza Jezu.
^ ndi. 5 Na bzomwe bzafotokozedwa mu ndimeyi, mpsakuthemera lini kulewa kuti Aureliyano, mtongi wa Roma, (omwe adatonga mu gole la 270 mpaka 275) akhali “mambo wa kumpoto,” na kuti Mambo-mkazi Zenobiya (omwe adatonga mu gole la 267 mpaka 272) akhali “mambo wa kummwera.” Thangwe ranyi? Thangwe ndakuti pa nthaweyo pakhalibe gulu la wanthu lomwe likhatumikira Yahova mwakuthemera. Bzimwebzi bzikucinja kabvesesedwe kathu komwe kambafotokozedwa m’bukhu lakuti Samalani Ulosi wa Danieli!, misolo 13 na 14.
^ ndi. 8 Onani kwadru yakuti “ Boma Lakuphatana la Grã-Bretanha na América Lakufotokozedwa m’Mapolofesiya ya m’Bibliya.”
^ ndi. 9 Kuti mudziwe bzizinji pakulewa bza boma la Alemanha, onani m’bukhu lakuti Samalani Ulosi wa Danieli!, msolo 15, ndime 3 na 4.
^ ndi. 9 Danyeri 11:25 Iye an’dzakonkhanisa mphanvu zace ndipo an’dzakhala wakukhwimika kuti alimbane na mambo wa kummwera, na gulu likulu la anyankhondo, ndipo mambo wa kummwera an’dzakonzekera kucita nkhondo na thimu likulu la anyankhondo wamphanvu. Tsono iye an’dzakwanisa lini kukunda thangwe an’dzamucitira ciwembo.
^ ndi. 10 Wanthu amwewa adacitisa kuti boma la Alemanha ligwe mwakamfulumize. Mwa ciratizo, iwo adasiya kuthandiza mambo wa bomalo, adazimbula nkhani za cintsintsi za nkhondo, ndipo adangingimiza mamboyo kuti asiye kutonga.
^ ndi. 15 Ninga momwe pambalewera pa Danyeri 11:34, mu nthawe yakucepa, mambo wa kumpoto adalekeza kuzunza Akristau. Bzimwebzi bzidacitika pomwe boma la União Soviética lidamala mphanvu mu gole la 1991.
^ ndi. 16 Danyeri 11:37 Iye an’dzakumbukira lini Mulungu wa abereki wace, ndipo an’dzakumbukirambo lini bzomwe akazi ambakhumba, ayai bza mulungu ali-yentse, pakuti an’dzabzikuza pakati pa wentse. 38 M’mbuto mwace iye an’dzatumbiza mirungu ya malitsito yakulimba kwene-kwene. An’dzatumibiza mirungu yomwe azibabowo alibe kuidziwa, mwa kuipasa oro, siriva, minyala yakuumira pabodzi na bzinthu bzinango bzakufunika kwene-kwene. 39 Na mulungu wakusaya kudziwika, iye an’dzacita bzinthu mwa mphanvu pakulimbana na litsito lakulimba. Iye an’dzatumbiza omwe an’dzamuzindikira ndipo an’dzawacitisa kuti an’dzatonge wanthu azinji ndipo an’dzagawa mbutoyo mwakucita kuigulisa.
