1. Eaa ta te totou Pipiria e akakite maira?

EAA te ka tupu ki to te Atua iti tangata a te tuatau ki mua? Kua kite tatou i te pauanga. Te akakite maira te totou Pipiria i te au mea puapinga ka tupu. Tetai totou tikai, ka akakite mai eaa ta te au kavamani ririnui ka rave. Te akakite maira a Daniela pene 11 i te tuatua enua o nga tutara, te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga. Kua akatupuia te maata anga o te reira totou, kua papu ia tatou e ka tupu rai te katoa anga o te reira.

2. Ia Genese 3:15 e Apokalupo 11:7 e 12:17, eaa ta tatou ka akamanako me apii i te totou a Daniela?

² Kia mārama i teia totou i roto ia Daniela pene 11, ka anoanoia tatou kia akamanako e te akataka ra te reira i te au tutara e te au kavamani tei tutara ki rungao i te iti tangata o te Atua. Noatu e iti ua te au tavini o te Atua i teianei ao, putuputu ratou i te takinokinoia. Eaa te tumu? No te mea okotai o Satani akakoroanga—kia takore i te aronga e tavini ra ia Iehova e Iesu. (E tatau ia Genese 3:15 e Apokalupo 11:7; 12:17.) Pera katoa, ka anoanoia ta Daniela totou kia rotai ki tetai atu au totou i roto i te Tuatua a te Atua. Te tika, ka mārama  tatou i te totou a Daniela me akaaite tatou i te reira ki tetai atu tuanga o te au Tuatua Tapu.

3. Eaa ta tatou ka uriuri i teianei e te atikara ka aru mai?

³ Ka akara matatio tatou ia Daniela 11:25-39. Ka akara tatou e koai te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga mei te mataiti 1870 ki te mataiti 1991, e ka kite tatou i te tumu kia mārama tatou i tetai tuanga o teia totou. I te atikara ka aru mai, ka uriuri tatou ia Daniela 11:40–12:1, e ka mārama tatou i te tuanga o te totou mei te au mataiti 1990 ki te tamaki o Aramagido. Ia koe e apii ra i teia nga atikara, ei tauturu ia koe e akara i te tutu “Te Nga Ariki i te Tuatau Openga.” Te mea mua, ka anoanoia tatou kia akataka i teia nga ariki i roto i te totou.

4. Eaa te tupuanga e toru tei akataka i te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga?

⁴ Kua orongaia te taoonga o “te ariki no apatokerau” e “te ariki i apatonga” ki te nga tutara poritiki i te tua tokerau e te tua tonga o Iseraela. Eaa tatou i karanga ai i teia? Akara ana i ta te angera i tuatua kia Daniela: “I aere mai ei oki au i tenana e akakite kia koe i te ka tupu ki runga i to au tangata i te au rā openga ra.” (Dani. 10:14) E tae ua atu kia Penetekote 33 T.N., ko te ngati Iseraela te iti tangata o te Atua. Mei reira mai, kua akataka a Iehova i ta Iesu au pipi tiratiratu ei iti tangata nona. No runga te totou a Daniela pene 11 i te au pipi a Karaiti, kare no te ngati Iseraela. (Anga. 2:1-4; Roma 9:6-8; Gala. 6:15, 16) I te au mataiti i aereia mai, tukeke te aronga tei tutara ei ariki no apatokerau e te ariki no apatonga. Aiteite ta ratou angaanga i rave. Te mea mua, kua tutara te nga ariki ki rungao i te iti tangata o te Atua. Te rua, na te takinokino anga i te iti tangata o te Atua kua akaari ratou e kua makitakita ratou i te Atua mou, ko Iehova. Te toru, kua taumāro nga ariki kia tutara raua.

5. Ka kite ainei tatou i te akataka i te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga i rotopu i te mataiti 100 e te 1870? Akamārama mai.

⁵ I te tuatau o te rua anere mataiti T.N., kua ki te putuputuanga Kerititiano mou i te aronga pikikaa, tei apii i te au peu tau kore e kua uuna i te tuatua mou o te Tuatua a te Atua. Mei te reira taime mai e tae ua atu ki te openga o te 19 anere mataiti, kare o te Atua pupu tavini i akanooia i te enua nei. Mei te ngangaere, tupu ua te akonoanga Kerititiano pikikaa e kua ngata i te akataka e koai ma te au Kerititiano mou. (Mata. 13:36-43) Eaa teia i puapinga ai? Te akaari maira e me tatau tatou no te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga, kare te reira ko te kavamani tutara i rotopu i te mataiti 100 e te mataiti 1870. Kare o te Atua iti tangata i akanooia kia tamaki atu te nga tutara ia ratou. * Inara, ka tapapa atu tatou e ka tu akaou mai te ariki o  apatokerau e te ariki o apatonga i te openga o te 19 anere mataiti. Akapeea tatou i kite ei?

6. I naea to te Atua iti tangata i akanoo akaouia ai ei pupu? Akamārama mai.

⁶ Mei te mataiti 1870 mai e aere ua atu, kua akanooia to te Atua iti tangata ei pupu. Ko te mataiti te reira i akamata ai a Charles T. Russell e tona au taeake i tetai pupu apii Pipiria. Ko te Taeake Russell e tona au taeake te karere tei totouia e ka ‘akapapa i te ara’ i mua ake ka akatinamouia ai te Patireia o te Mesia. (Mala. 3:1) Kua akanoo akaouia to te Atua iti tangata! E au tutara ririnui ainei tetai tei takinokino i te au tavini o te Atua? Ka akara ana tatou i teia au manako.

7. Tae anga ki te Tamaki I o te Ao, koai te ariki o apatonga?

⁷ Tae anga ki te mataiti 1870, ko Peritane te patireia maata i te enua nei, ma te au nuku vaeau ririnui. Akatutu te reira patireia i tetai tara meangiti tei takore i te tara e toru—ko Varani, Paniora, e te Netherlands. (Dani. 7:7, 8) Ko Peritane te ariki o apatonga e tae ua atu ki te Tamaki I o te Ao. I te reira taime, kua riro a Marike koia te tutara monimoni e kua angaanga kapiti raua ko Peritane.

8. I teia tuatau openga koai te ariki o apatonga?

⁸ I te tuatau o te Tamaki I o te Ao, angaanga kapiti a Marike e Peritane ei nga tutara vaeau ririnui. I te reira taime, ko raua te Mana Tutara Peritane-Marike. Mei ta Daniela i  totou, kua akaputu teia ariki i “te nuku maata ua atu e te ririnui.” (Dani. 11:25) I teia tuatau openga, ko Peritane-Marike te ariki o apatonga. * Koai te ariki o apatokerau?

9. I naea te ariki o apatokerau i te tu akaou anga e akapeea a Daniela 11:25 te akatupuia anga?

⁹ I te mataiti 1871, te akatupu anga a Russell e tona au taeake i te pupu apii Pipiria, tu akaou mai te ariki o apatokerau. I taua mataiti kua akatinamou a Otto von Bismarck i te Patireia o Tiamani. Ko te Ariki ko Wilhelm I te emepera mua, e nana i iki ia Bismarck ei tutara mua. * E ngauru ua atu mataiti i aereia mai, ko Tiamani te tutara tei akatere i te au enua Aperika e te Moana Patipika, e kua akata atu ia Peritane. (E tatau ia Daniela 11:25.) Kua akapapa a Tiamani i tetai pupu vaeau ririnui to te enua e to te moana. Kua taangaanga a Tiamani i te reira ki rungao i tona au enemi i te tamaki mua o te ao.

10. Akapeea a Daniela 11:25e, 26 te akatupuia anga?

¹⁰ Akakite a Daniela eaa te ka tupu kia Tiamani e tona nuku vaeau. Akakite te totou e kare te ariki o apatokerau “e mou.” Eaa te tumu? No te mea “e riro oki ratou i te akakoro i ta ratou ravenga iaia. Koia ïa, na tei kai i tana ra kai e ta iaia.” (Dani. 11:25e, 26a) I to Daniela tuatau, te aronga e kai ra i ‘te tuanga kai a te ariki’ ko te kopu ariki i “mua i te aroaro o te ariki.” (Dani. 1:5) Koai ta te totou e taiku nei? Ko te aronga taoonga o Tiamani—kapiti mai te au rangatira e te au tutara vaeau i raro ake i te emepera—tei akakore i tona mana ariki. * Akakite te totou, e ka inga te patireia, e kua taiku katoa i tei tupu ki te tamaki ki te ariki o apatonga. Akakite te reira no te ariki o apatokerau: “E e nina uaia tana ra nuku, e tei taia e manganui ka inga ki raro.” (Dani. 11:26e) Mei tei totouia, i te tamaki mua o te ao, kua “nina uaia” te nuku vaeau Tiamani e kua “inga ki raro.” E tamaki kino tikai.

11. Eaa ta te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga i rave?

¹¹ Akakite anga i te tuatau tei taki atu ki te Tamaki I o te Ao, karanga a Daniela 11:27, 28 e “e tuatua oki raua i te tuatua pikikaa i te kaingakai okotai ra.” Karanga katoa te reira e ka akaputu te ariki o apatokerau i “te apinga nui.” Kua tupu rai te reira. Akakite a Tiamani e Peritane e te inangaro ra raua i te ‘au, inara e pikikaa te reira no te mea kua tupu te tamaki i te 1914. E ngauru ua atu mataiti i mua ake i te 1914, kua monimoni mai a Tiamani, koia te rua o te enua moni roa atu i teianei ao. E oti, ia Daniela 11:29 e te tuanga mua o te irava 30, kua tamaki atu a Tiamani i te ariki o apatonga e kua ruti aia.

12. I te tamaki mua o te ao, eaa ta te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga i rave?

¹² Mei te 1914 mai, kua tamaki ua nga ariki ia raua e te iti tangata o te Atua. Ei akaraanga, i te tamaki mua o te ao, kua takinokino te kavamani Tiamani e Peritane i te au tavini o te Atua, tei patoi i te aere ki te tamaki. E kua titiri te kavamani Marike i te au taeake e arataki ra i te angaanga tutu aere, ki roto i te areauri. Kua akatupu teia i te totou i roto ia Apokalupo 11:7-10.

13. I te au mataiti o te 1930, e te tuatau o te tamaki rua o te ao, eaa ta te ariki o apatokerau i rave?

¹³ I te au mataiti o te 1930 e te tuatau o te tamaki rua o te ao, kua takinokino te ariki o apatokerau i te iti tangata o te Atua. Te tutara anga te pupu Nazi ia Tiamani, kua arai a Hitler e tona pupu i te angaanga a te iti tangata o te Atua. Kua tamate ratou mei te 1,500 iti tangata o Iehova e kua tuku e tauatini ua atu ki roto i te au puakapa tamamae a te akatereanga Nazi. Kua totouia teia e Daniela. Kua “akaviivii [te ariki o apatokerau] i te ngai-tapu” e kua “akakore i te atinga” na te arai anga i te au tavini o te Atua kia kore e akapaapaa i te ingoa o Iehova i te ngai tangata. (Dani. 11:30e, 31a) Kua tia te arataki, ko Hitler, e ka takore takiri aia i te iti tangata o te Atua i Tiamani.

14. Koai te ariki o apatokerau i muri ake i te tamaki rua o te ao? Akamārama mai.

¹⁴ I muri ake i te tamaki rua o te ao, kua akatere te kavamani Communist a te Soviet Union i te au enua tana i rave mai mei ia Tiamani, e kua riro mai koia te ariki o apatokerau. Mei te tutara anga kino a te akatereanga Nazi, kua takinokino te Soviet Union i tetai ua atu tei akamori i te Atua mou e tei patoi i te kavamani.

15. Eaa ta te ariki o apatokerau i rave te ope anga te Tamaki II o te Ao?

¹⁵ Te ope anga te Tamaki II o te Ao, kua tamaki te ariki ou o apatokerau, ko te Soviet Union e tona pupu, i te iti tangata o te Atua. Kia rotai kia Apokalupo 12:15-17, kua arai teia ariki i te angaanga tutu aere e kua tuaru e tauatini ua atu o to Iehova iti tangata ki te enua ke. I teia tuatau openga, mei te “vai puke” rai, kua takinokino te ariki o apatokerau i te iti tangata o te Atua. *

16. Akapeea te Soviet Union te akatupu anga ia Daniela 11:37-39?

¹⁶ E tatau ia Daniela 11:37-39. Mei te reira totou, kare te ariki o apatokerau i “akono [ana] i te Atua o tona ra ai metua.” Akapeea teia te tupuanga? Tauta te Soviet Union i te takore i te au akonoanga. Ei akatupu i teia akakoroanga, kua akaue takere te kavamani Soviet i te 1918, kia apiiia te irinakianga e kare e Atua, ki roto i te au apii. Akapeea teia ariki o apatokerau te “akangateitei [anga] i te atua o te au punanga”? Kua akapou te Soviet Union i te moni ei akapuapinga i tona nuku vaeau e te au apinga tamaki nukiria.  Kua akaketaketa te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga i to raua ririnui kia tamate e pirioni ua atu tangata!

17. Eaa “te mea rikarika e taneaʼi?”

¹⁷ Turu te ariki o apatokerau i te ariki o apatonga; kua akatupu raua i “te mea rikarika e taneaʼi.” (Dani. 11:31) “Te mea rikarika” ko te United Nations.

18. Eaa te United Nations i riro ei e ko “te mea rikarika”?

¹⁸ Akatakaia te United Nations e ko “te mea rikarika” no te mea te karanga ra e nana e apai mai i te ‘au—te ka rauka anake i te Patireia o te Atua. E te karanga ra te totou e na “te mea rikarika e taneaʼi” koia oki te United Nations e takore i te au akonoanga pikikaa katoatoa.—Akara i te tutu “Nga Ariki i te Tuatau Openga.”

19-20. (a) Eaa tatou ka anoanoia ai kia kite i teia tuatua enua? (e) Eaa te uianga ka pauia i te atikara ka aru mai?

¹⁹ Ka anoanoia tatou kia kite i teia tuatua enua no te mea te akapapu maira e mei te mataiti 1870 mai ki te akamata anga o te mataiti 1990, kua akatupuia ta Daniela totou no te ariki o apatokerau e te ariki o apatonga. Ka rauka te akarongo e ka tupu rai te katoa anga o te totou.

²⁰ I te mataiti 1991, kua inga te Soviet Union. Koai te ariki o apatokerau i teia tuatau? Ka pau te atikara ka aru mai i teia uianga.