Hanenty ty anatiny ao

Ho amy loha hevitsy any

LAHATSORATSY FIANARA 19

Ia ty “Mpanjakani-Avaratsy” amy Fotoani-Farany? | Tilikambo Fianara

Ia ty “Mpanjakani-Avaratsy” amy Fotoani-Farany? | Tilikambo Fianara

Amy fotoani-farany, le hifanosiky [amy mpanjakani-avaratsy] ty mpanjakani-antimo.”​—DAN. 11:40.

HIRA 150 Mitadiava An’i Jehovah mba ho Voavonjy

HO HITANAO ATO *

1. Ino ty raha haintsika baka amy faminaniani-Baiboly?

HANAO akory ty vahoakini-Jehovah lafa afarafara ao? Tsy voatery haminavina tsika. Fa nambara amintsika amy faminaniani-Baiboly ao ty raha bevata hiseho mahavoakasiky antsika iaby. Misy faminania raiky zay manampy antsika hahay ty raha hataoni-firenena sisany farani-ze matanjaky an-tany etoy. Amy Daniela toko faha-11 ty misy azy. Tantaraniny ao ty mikasiky ani-mpanjaka roe mifanohitsy rey, tsy ia zay fa ty mpanjakani-avaratsy noho ty mpanjakani-antimo. Fa nitanteraky ty tampany bevata amy faminania io, ka matoky tsika fa mbo ho tanteraky koa ty ambiny.

2. Laha hentea ty Genesisy 3:15 noho Apokalypsy 11:7 noho 12:17, ino ty soa hotiarovintsika lafa mianatsy ani-faminaniani-Daniela iny?

2 Mba hahatakarantsika ani-faminania amy Daniela toko faha-11 ao iny, le soa hotiarovintsika fa ze mpanjaka noho fanjakà nampiova ty fiainani-vahoakini-Jehovah avao ro resahiny ao. Ndre vitsivitsy amin’olo an-tany etoy avao aza ro manompo ani-Jehovah, le mahakasiky an-drozy matetiky ty raha bevata miseho an-tany etoy. Ino ty mahavy ani-zay? Satria ty raha farani-ze bevata kendreni-Satana noho ty tontolony, le ty handripaky ani-ze olo manompo ani-Jehovah noho Jesosy. (Vakio Genesisy 3:15 noho Apokalypsy 11:7; 12:17.) Soa hotiarovy koa fa tokony hifanaraky amy faminania hafa amy Safà-Ndranahary ao ty faminaniani-Daniela. Tsy ho marina mihintsy aza ty fahatakarantsika ty faminaniani-Daniela laha tsy ampitovizintsika amy andinin-teny hafa amy Baiboly ao.

3. Ino ty horesahintsika amy lahatsoratsy toy noho amy lahatsoratsy manaraky ao?

3 Hotiarovintsika avao hevitsy reo lafa handiniky ty Daniela 11:25-39 tsika henanizao. Hohenteantsika tse hoe ia ty nimpanjakani-avaratsy noho mpanjakani-antimo tamy 1870 zisiky amy 1991, le ho hitantsika hoe manino ro mila areny ty fahatakarantsika ty tampany amy faminania io. Handiniky ty Daniela 11:40–12:1 tsika amy lahatsoratsy manaraky. Vomaiky hazava amintsika amy zay hoe ino ty ambarani-faminania io mikasiky ty raha niseho nanomboky tamy 1991 zisiky amy Hara-magedona. Lafa mandiniky ani-lahatsoratsy reo iha, le soa laha henteanao ty sarisary hoe “Mpanjaka Roe Mpifahavalo amy Fotoani-Farany.” Ndao tse hohenteantsika hoe ino ty hanampy antsika hahay ani-mpanjaka roe amy faminania io.

AKORY TY HAHAIZANTSIKA TY MPANJAKANI-AVARATSY NOHO TY MPANJAKANI-ANTIMO?

4. Ino ty raha telo mila henteantsika mba hahaiza ty mpanjakani-avaratsy noho ty mpanjakani-antimo?

4 Anara nikaiha ty fahefà ara-politiky tavaratsin’Israely noho tantimony any ty hoe “mpanjakani-avaratsy” noho “mpanjakani-antimo” tamy voalohany. Manino tsika ro mivola ani-zay? Ho zao ty hafatsy nambarani-anjely niresaky tamy Daniela iny: “Avy aho hanambara aminao ze raha hahazo ty firenenanao amy andro farany.” (Dan. 10:14) Zisiky tamy Pentekosta tao 33, le ty firenenan’Israely ara-bakiteny ro nivahoaki-Ndranahary. Fe nanomboky teo, le natoroni-Jehovah mazava soa fa ze mpianatsini-Jesosy tsy mivaliky avao ro vahoakiny. Midika raha zay fa tsy miresaky mikasiky ty firenenan’Israely ara-bakiteny ty tampany maro amy Daniela toko faha-11, fa mikasiky ty mpanori-dia ani-Kristy. (Asa. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Miova koa ty mpanjakani-avaratsy noho ty mpanjakani-antimo lafa mandeha ty fotoa. Fe misy raha bevata itovizan-drozy iaby. Voalohany, samby nisy vokany bevata tamy vahoaki-Ndranahary ty fandaisani-mpanjaka reo. Faharoe, hita amy ty raha nataon-drozy amy vahoaki-Ndranahary reo hoe malay ani-Jehovah, azy Ndranahary marina iny, rozy. Fahatelo, nialy fahefà mpanjaka roe reo.

5. Nisy mpanjakani-avaratsy noho mpanjakani-antimo va tanelanelani-tao 100 zisiky amy faramparani-taonjato faha-19? Hazavao.

5 Tafarani-tao 100 le nanomboky nimaro Kristiana sandoky ty tamy fiangona kristiana. Narahin-drozy ty fampianarani-mpanompo sampy reo, sady navonin-drozy ty fahamarina amy Safà-Ndranahary ao. Nanomboky tamy zay zisiky tamy faramparani-taonjato faha-19, zany hoe tamy 1870, le tsy nisy mpanompo-Ndranahary voalamy anatini-fandamina raiky tan-tany etoa. Nihamaro ty tsimparifary, zany hoe ty Kristiana sandoky, ka nanjary tsy hita ty tena Kristiana. (Mat. 13:36-43) Manino tsika ro mila mahay ani-zay? Satria midika raha zay fa tanelanelani-tao 100 zisiky amy 1870, le tsy nisy fanjakà na mpanjaka azo kaihy hoe mpanjakani-avaratsy na mpanjakani-antimo. Tsy nisy vahoaki-Ndranahary azon-drozy nitafihy tamy zay. * Fe afaky mitamà tsika hoe hisy mpanjakani-avaratsy noho mpanjakani-antimo ndraiky afarafarani-1870. Akory ty ahaizantsika ani-zay?

6. Nanomboky nombia ro voalamy anatini-fandamina raiky ndraiky ty vahoaki-Ndranahary? Hazavao.

6 Voalamy anatini-fandamina raiky ndraiky ty vahoaki-Ndranahary nanomboky tamy 1870. Tamy fotoa zay Charles Russell noho ty namany ro nanomboky nianatsy Baiboly niaraky. Rozy ro mpanday hafatsy ‘nikarakara ty lala’ talohani-nitsanganani-Fanjakàni-Mesia. (Mal. 3:1) Voalamy anatini-fandamina raiky ndraiky ty vahoaki-Ndranahary! Nisy fanjakà nampisy fiovà bevata tamy mpanompo-Ndranahary va tamy zay? Ndao hohenteantsika ty mikasiky ani-zay.

IA TY MPANJAKANI-ANTIMO?

7. Ia ty nimpanjakani-antimo zisiky tamy Aly Bevata Voalohany?

7 Tamy 1870 tany, le Grande-Bretagne ro nana fahefà amy faritsy bevata marè an-tany etoy, sady nana maramila farani-ze natanjaky. Nampitovizy amy tsifa kelikely ty fanjakàni-Grande-Bretagne. Nandresy tsifa telo hafa ie, tsy ia zay fa Fransy, Espaigny, noho Pays-Bas. (Dan. 7:7, 8) Grande-Bretagne ro nimpanjakani-antimo zisiky tamy Aly Bevata Voalohany. Tanatini-fotoa zay, le Etazinỳ ro nanjary firenena farani-ze nanan-kanana an-tany etoy. Niaraky niasa marìny tamy Grande-Bretagne koa ie.

8. Ia ty nimpanjakani-antimo tanatini-andro farany?

8 Nifanampy Etazinỳ noho Grande-Bretagne tamy Aly Bevata Voalohany ka nanjary tafiky matanjaky. Lafa niaraky amy zay Etazinỳ noho Grande-Bretagne, le nanjary Firenena Matanjaky Anglè-Amerikein. Nahavory “tafiky bevata sady mahery” mpanjaka io, araky ty fa nivolanini-Daniela. (Dan. 11:25) Anatini-andro farany, le Grande-Bretagne miaraky amy Etazinỳ avao ro mpanjakani-antimo. * Ka ia ty nimpanjakani-avaratsy?

IA TY MPANJAKANI-AVARATSY?

9. Nombia ro nisy mpanjakani-avaratsy ndraiky, le akory ty nahatanteraky ani-Daniela 11:25 iny?

9 Nisy mpanjakani-avaratsy ndraiky tamy 1871, zany hoe tamy tao nanarakaraky ty fotoa nanombohani-Russell noho ty namany niaraky nianatsy Baiboly. Tamy tao io ro nanjary niharo raiky ty faritsy maromaro tan’Eropa tao, ka nanjary Firenena Matanjaky Aleman. Tanatini-tao maro tafarani-zay, le nana zanatany maro Alemaigny. Nifehy firenena maro an’Afriky noho amy Riaky Pasifiky any ie, ka niezaky handrebaky ty tanjakini-Grande-Bretagne. (Vakio Daniela 11:25.) Namory tafiky matanjaky Aleman reo, le kely sisa tsy hitovy amy Grande-Bretagne. Nalefani-Alemaigny hanafiky ani-fahavalony reo tafikiny io tamy Aly Bevata Voalohany.

10. Akory ty nahatanteraky ani-Daniela 11:25b, 26?

10 Niresahini-Daniela amy zay hoe ino ty hiseho amy Fanjakà Matanjaky Aleman io noho ty maramila mahery natsangany. Nivola faminania iny hoe “tsy hahavita hanohitsy” ty mpanjakani-avaratsy. Fa manino? “Satria hanao tetiky mba hahavoa azy rozy. Ka azy mihina hany mafiro aminy eo rey avao ro handavo azy.” (Dan. 11:25b, 26a) Ty manam-pahefà ‘nanompo anatrehani-mpanjaka’ eo ro nihina ty “hany mafiro fihanini-mpanjaka” tamy androni-Daniela. (Dan. 1:5) Manondro an’ia zany faminania io? Manondro ani-manam-pahefà anabo aleman azy niaraky niasa marìny tamy mpanjaka reo raha io, anatini-zay ty zeneraly noho maramila. Ty raha nataon-drozy ro naharava ty fandaisani-mpanjaka tan’Alemaigny tao. * Fe tsy nivola ty haharava ani-fanjakà matanjaky io avao faminania iny, fa nanambara ty hiafarani-aly nataony tamy mpanjakani-antimo koa. Ho zao ty niresahiny mikasiky ty mpanjakani-avaratsy: “Le hiparitaky manahaky ranobe io ty tafikiny, sady maro ty ho ripaky.” (Dan. 11:26b) Araky ty nivolanini-faminania io, le ‘niparitaky’ ty maramila aleman tamy Aly Bevata Voalohany, le nimaro vatany ty ‘niripaky.’ Tsy nisy aly nahafaty olo maro mandilatsy an’io talohani-zay.

11. Ino ty nataoni-mpanjakani-avaratsy noho mpanjakani-antimo?

11 Lafa nanambara ty raha hiseho alohani-Aly Bevata Voalohany iny ty Daniela 11:27, 28, le nivola fa “hiaraky latabo” ty mpanjakani-avaratsy noho ty mpanjakani-antimo “le hifampivola vandy.” Nivola koa ie fa hamory “hananam-be” ty mpanjakani-avaratsy. Nitanteraky koa raha zay. Nifampiresaky Alemaigny noho Grande-Bretagne fa ta hampisy filamina rozy, fe hita hoe vandy raha zay lafa nipoaky ty aly tamy 1914. Tanatini-tao maro talohani-1914 koa, le nihamaro ty hananani-Alemaigny, ka ie ro nanjary firenena faharoe nanan-kanana tan-tany etoy. Bakeo nitanteraky amy zay ty Daniela 11:29 noho ty tampany voalohany amy andininy faha-30, satria nialy amy mpanjakani-antimo iny Alemaigny, fe niresy.

NIALY AMY VAHOAKI-NDRANAHARY MPANJAKA REY

12. Ino ty nataoni-mpanjakani-avaratsy noho mpanjakani-antimo tamy Aly Bevata Voalohany?

12 Nanomboky tamy 1914, le nihananjeky ty aly nifanaovani-mpanjaka roe rey, noho ty aly nataon-drozy amy vahoaki-Ndranahary. Samby nanenjiky ani-ze mpanompo-Ndranahary tsy naneky handeha hialy, ohatsy, ndre ty fanjakà aleman ndre ty fanjakà anglè. Nigadràni-Etazinỳ koa azy rahalahy nitariky ani-asa fitoria rey. Nanatanteraky ty faminania niresahini-Apokalypsy 11:7-10 fanenjeha io.

13. Ino ty nataoni-mpanjakani-avaratsy tafarani-1930 noho tamy Aly Bevata Faharoe?

13 Tafarani-1930 amy zay, sirtò tamy Aly Bevata Faharoe, le nanjeky faratampony ty fanafihani-mpanjakani-avaratsy ty vahoaki-Ndranahary. Lafa nifehy ani-Alemaigny ty antoko Nazỳ, le niraràni-Hitler noho ty mpanori-dia azy ty asa nataoni-vahoaki-Ndranahary. An-jatony ty vahoaki-Ndranahary nivonoani-mpanohitsy reo, le an’arivony ty nalefany amy toby figadrà any. Fa nivolanini-Daniela sandrany raha rezay. Nahavita ‘nanivativa ty pilasy masy’ noho ‘nangalaky ty fanatitsy amea tsy tampaky’ ty mpanjakani-avaratsy, satria tsy nameany fahafaha hidera ty anarani-Jehovah anivon’olo maro ty mpanompo-Ndranahary. (Dan. 11:30b, 31a) Nifanta mihintsy aza Hitler mpanday ani-Alemaigny fa hofoanany tsy hisy sasy ty vahoaki-Ndranahary an’Alemaigny ao.

MPANJAKANI-AVARATSY VAOVAO

14. Ia ty nimpanjakani-avaratsy tafarani-Aly Bevata Faharoe? Hazavao.

14 Tafarani-Aly Bevata Faharoe, le nifehy faritsy bevata niazony tamy Alemaigny ty fanjakà kominista nandesini-Fikambana Sovietiky, ka nanjary mpanjakani-avaratsy. Tsy refesi-mandidy manahaky ani-Nazỳ reo koa ty fandaisani-Fikambana Sovietiky, ka nihalany ze olo nanao ty fanompoa a Ndranahary alohani-raha iaby.

15. Ino ty nataoni-mpanjakani-avaratsy lafa nitampitsy ty Aly Bevata Faharoe?

15 Lafa nitampitsy kelikely ty Aly Bevata Faharoe, le nanafiky ty vahoaki-Ndranahary koa azy mpanjakani-avaratsy vaovao iny, zany hoe ty Fikambana Sovietiky noho ty mpiara-dia aminy. Araky ty fa nivolanini-Apokalypsy 12:15-17, le niraràni-mpanjaka io ty asa fitoria sady nalefany sesitany ty vahoakini-Jehovah an’arivony. Vo nanomboky mihintsy ty andro farany, le fa nandefa fanenjeha manahaky “vavarano” io ty mpanjakani-avaratsy, fe tsy nivitany ty nampijano ty asa ataoni-vahoaki-Ndranahary zisiky henanizao. *

16. Akory ty nanatanterahani-Fikambana Sovietiky ty Daniela 11:37-39?

16 Vakio Daniela 11:37-39. Mba hahatanteraky ani-faminania io, le ‘tsy nidareani-mpanjakani-avaratsy azy Ndranaharini-razany iny.’ Tamy fomba akory? Teani-Fikambana Sovietiky horavà ty fivavaha, ka nataony ze tsy hananani-raha rey fahefà. Mbo tamy 1918 tany, ohatsy, le fa namoaky didy ie, ka nanjary nampianary tan-dakilasy any hoe tsy misy Ndranahary. Akory ty fomba ‘nanomezani-mpanjakani-avaratsy voninahitsy ty ndranaharini-fiarova bevata’? Nandany drala be ty Fikambana Sovietiky mba hanangana tafiky noho hanamboara fitaovam-pialia nikleera an’arivony mba hiarovany ty fahefàny. Lafa nandeha ty fotoa, le samby nahavory fitaovam-pialia farani-ze matanjaky mahafaty olo an’arivony tapitrisa, ndre ty mpanjakani-avaratsy ndre ty mpanjakani-antimo!

MPIFAHAVALO FE MIARAKY MIASA

17. Ino “raha mampangaroharo mahavy faharavà” io?

17 Nitohanani-mpanjakani-avaratsy ty mpanjakani-antimo mba hahafahan-drozy “hananga raha mampangaroharo mahavy faharavà.” (Dan. 11:31) Tsy ino “raha mampangaroharo” io fa ty Firenena Mikambana.

18. Manino ty Firenena Mikambana ro sahala amy “raha mampangaroharo”?

18 Sahala amy “raha mampangaroharo” ty Firenena Mikambana satria mivola fa mahavita mampilamy ani-tany toy, kanefa ty Fanjakà-Ndranahary raiky avao ro mahavita ani-zay. Nivola koa ty faminania fa “mahavy faharavà” raha mampangaroharo io, satria ty Firenena Mikambana ro tena handramby anjara amy fandravà ty fivavahan-diso iaby.—Henteo ty sarisary hoe “Mpanjaka Roe Mpifahavalo amy Fotoani-Farany.”

MANINO TSIKA RO MILA MAHAY ANI-ZAY?

19-20. a) Manino ro mila haintsika tantara io? b) Ino ty fanontanea hovaleantsika amy lahatsoratsy manaraky?

19 Mila mahay ani-tantara io tsika satria manaporofo raha io fa nanomboky tamy 1870 zisiky amy 1991, le nitanteraky ty faminaniani-Daniela mikasiky ty mpanjakani-avaratsy noho mpanjakani-antimo. Ka zay ro mahavy antsika hatòky hoe ho tanteraky koa ty tohini-faminania io.

20 Nirava ty Fikambana Sovietiky tamy 1991. Ka ia ty mpanjakani-avaratsy amy fotoa henanizao? Hamaly ani-fanontanea zay ty lahatsoratsy manaraky.

HIRA 128 Miareta Hatramin’ny Farany

^ feh. 5 Hitantsika henanizao ty porofo fa mbo mitohy ty fahatanterahani-faminaniani-Daniela mikasiky “ty mpanjakani-avaratsy” noho “ty mpanjakani-antimo.” Manino tsika ro matoky ani-zay? Le manino tsika ro mila mahatakatsy ty tsipiriani-faminania io?

^ feh. 5 Fanazavà etoa toy ro mahavy antsika hanatsoaky hevitsy hoe tsy mety sasy ty mikaiky ani-Aurélien Amperora Romanina (270-275 A.K.) hoe “mpanjakani-avaratsy” na mikaiky ani-Zénobie Mpanjakavavy (267-272 A.K.) hoe “mpanjakani-antimo.” Manova ty voaresaky amy toko faha-13 noho 14 amy boky Diniho ny Faminanian’i Daniela! fanazavà vaovao io.

^ feh. 10 Nirava malaky fanjakà iny vokatsini-raha maromaro nataon-drozy. Tsy nitohanan-drozy sasy, ohatsy, mpanjaka iny. Nampiboaky sekirè mikasiky aly koa rozy, sady nanao forosè ani-mpanjaka iny hiala.

^ feh. 15 Hita amy Daniela 11:34 ao fa nisy fotoa kelikely tsy nampisy fanenjeha, tanatini-fandaisani-mpanjakani-avaratsy. Niseho, ohatsy, raha zay lafa nirava ty Fikambana Sovietiky tamy 1991.