Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

ARTÍCULO RÍ MUʼNIGAJMAA 19

“Rey ndrígóo norte” náa iwáá mbiʼi

“Rey ndrígóo norte” náa iwáá mbiʼi

“Índo̱ gártumuu mbiʼi, rey ndrígóo sur maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ [...] rey ndrígóo norte” (DAN. 11:40).

AJMÚÚ 150 ¡Jeobá má gaʼni kríñanʼ!

RÍ MUʼNIGAJMAA *

1. Ndiéjunʼ embáyuluʼ mbuʼyáá kiʼtáriyaʼ rí na̱ʼkha̱ náa Biblia rá.

NDIÉJUNʼ rí gíʼ mijngii magíʼnuu xuajñuu Jeobá rá. Gi̱jyooʼ mbuʼyáá xóo exti̱ʼña̱a̱. Rí kiʼtáriyaʼ náa Biblia nambáyulúʼ mbuʼyáá ndiéjunʼ gárígá, ikhí niʼtáriyaʼ ndiéjunʼ gúni Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ itháan mbaʼwi̱i̱n bi̱ kúwá náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, rígi̱ naʼthí náa Daniel, capítulo 11, ikhí naʼthí rí a̱jmi̱i̱n reyes mugiʼdu̱u̱n: Rey ndrígóo sur ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo norte. Dí kiʼtáriyaʼ rígi̱ nimbánuu má tikhu, índo̱ nduʼyáá rí nimbánuu má tikhu, naʼni mbuʼyáá dí gajkhun mambanúu rí xóó tígo̱o̱.

2. Xó má naʼthí náa Génesis 3:15, ga̱jma̱a̱ náa Apocalipsis 11:7 ma̱ngaa 12:17, ndiéjunʼ gáʼyoo mbuʼyáá índo̱ guʼnigajmaa dí kiʼtariyaʼ náa Daniel rá.

2 Mu makru̱ʼu̱lú májánʼ kiʼtáriyaʼ rí na̱ʼkha̱ náa Daniel capítulo 11, gíʼmaa mbuʼyáá dí ikhí i̱ndó na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ nini gínáa xuajñuu Dios. Maski má xa̱bi̱i̱ Jeobá káaʼ nguéjmiin kúwá náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, mú índo̱ narígá mbá dí nuguáʼníí ikhiin naʼni makujmaa mbá rí gíʼdoo numuu náa xúgíʼ numbaaʼ. Náá numuu rá. Numuu rí Gixa̱a̱ ga̱jma̱a̱ numbaaʼ ndrígóo nandún muni gámbíin bi̱ nuni ñajuunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesús (atraxnuu Génesis 3:15; * Apocalipsis 11:7; * 12:17). * Mu makru̱ʼu̱lú májánʼ kiʼtáriyaʼ ndrígóo Daniel, ndayóoʼ muʼnigajmaa i̱ʼwáʼ kiʼtáriyaʼ dí na̱ʼkha̱ náa Biblia.

3. Ndiéjunʼ guʼnigajmaa náa artículo rígi̱ ga̱jma̱a̱ náa imbo̱ʼ rá.

3 Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá dí naʼthí náa Daniel 11:25-39. Mutangáanʼ mbuʼyáá tsáa ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur nákha 1870 asndu 1991, ma̱ngaa mbuʼyáá náa numuu rí ndayóoʼ muriʼkhu̱u̱ rí xóo nakru̱ʼu̱lú kiʼtáriyaʼ rígi̱. Náa imbo̱ʼ artículo mbuʼyáá rí naʼthí náa Daniel 11:40-12:1 ga̱jma̱a̱ ikhí mbuʼyáá itháan kaʼwu dí nigi̱ʼdu̱u̱ nákha tsiguʼ 1990 mú mambá índo̱ gáʼkha̱a̱ Armagedón. Índo̱ guʼnigajmaa a̱jma̱ artículo rígi̱, májánʼ gaʼni rí mbuʼyáá rí naʼthí náa xtiʼkhu rí naxná ikha “Reyes bi̱ tsíñún guyamijná náa iwáá mbiʼi”. Mú ginii gíʼmaa mbuʼyáá tsíin ni̱ndxu̱ún reyes bi̱ naʼthí náa kiʼtáriyaʼ rígi̱.

GÚʼYÁÁ TSÍIN NI̱NDXU̱ÚN REY NDRÍGÓO NORTE GA̱JMA̱A̱ SUR

4. Xú káʼnii ajtsú rí nambáyulúʼ mbuʼyáá tsíin ni̱ndxu̱ún rey ndrígóo sur ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo norte rá.

4 Nákha wajyúúʼ, nagumbiʼñún “rey ndrígóo norte” ga̱jma̱a̱ “rey ndrígóo sur” xa̱bu̱ bi̱ nutañajunʼ náa norte ga̱jma̱a̱ náa sur ndrígóo Israel. Xú kaʼnii eʼyáá rá. Numuu rí ángel bi̱ nijkha kayóo ajngáa náa Daniel niʼthí: “Niʼkhá gáyóo ma̱ta̱a̱nʼ mu mikrua̱ʼa̱a̱ʼ ndiéjunʼ gágíʼnuu xuajñanʼ índo̱ gártumuu mbiʼi” (Dan. 10:14). Nákha̱ xóó tséʼni dxa̱a̱ Pentecostés tsiguʼ 33, xuajñuu Jeobá ninindxu̱u̱ xuajen Israel. Mú nda̱wa̱á, Jeobá nisngájma rí xa̱bi̱i̱ Jesús bi̱ maguajún jmbu mani̱ndxu̱ún bi̱ makuwá náa xuajñuu. Ikha jngó kiʼtáriyaʼ rí na̱ʼkha̱ náa capítulo 11 ndrígóo Daniel, tambánuu xúgíʼ náa Israel dí nirígá nákha wajyúúʼ, nambánuu itháan náa xa̱bi̱i̱ Cristo (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Ma̱ngaa xóo nijkha ranújngoo tsiguʼ, nijkha raxtiʼkhuu tsáa ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur. Mú náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ bugi̱, rígá mbá ajtsú rí nambánii dí nini. Timbá, nini gíníi xa̱bi̱i̱ Jeobá. Raga̱jma̱, rí xóo niniu̱u̱n xa̱bi̱i̱ Jeobá nisngajma rí tsíñún gúyáá ikhaa. Ragajtsú, najmiin Xa̱bu̱ Ñajunʼ bugi̱ nigiʼdu̱u̱n má xúʼko̱.

5. Arathá á mu nixtáa mbáa rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur nákha tsiguʼ 100 ga̱jma̱a̱ índo̱ na̱jkha̱ rámbá tsiguʼ 1870.

5 Índo̱ niʼni tsiguʼ 100 tsiguʼ dí nirígá nda̱wa̱á, náa xuajñuu Dios nigíʼdu̱u̱ nikúwá cristianos bi̱ minduwi̱i̱nʼ ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼdi̱i̱ nisngáa dí mindu̱wa̱ʼ ma̱ngaa nirkaʼwu rí gajkhun dí naʼthí náa Ajngá rawunʼ Dios. Mbiʼi rúʼko̱ asndu índo̱ na̱jkha̱ rámbá tsiguʼ 1870, xa̱bi̱i̱ Jeobá na̱nguá nikúwi̱i̱n mbá jnduʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Cristianos bi̱ minduwiinʼ nacha̱ kayuʼ niʼni mbaʼin ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ niʼni rí xákujmiin tsíin ni̱ndxu̱ún cristianos gajkhun (Mat. 13:36-43). Gíʼdoo wéñuʼ numuu mbuʼyáá rígi̱, numuu rí nasngájma dí rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur na̱nguá ni̱ndxu̱ún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ nikúwá nákha tsiguʼ 100 asndu 1870. Numuu rí tsiguʼ rúʼko̱ na̱nguá nikúwá xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ ma̱ndoo muni gíníi. * Mú índo̱ na̱jkha̱ rámbá tsiguʼ 1870 nikujmaa tsáa ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur. Náá numuu rá.

6. Náá tsiguuʼ nikujmaa xuajñuu Dios ga̱jma̱a̱ xú kaʼnii rá.

6 Xa̱bi̱i̱ Dios nigi̱ʼdi̱i̱ nigimbumíjná índo̱ niʼni tsiguʼ 1870. Tsiguʼ rúʼko̱ Charles Russell ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ a̱ngui̱i̱n nigimbíin mu munigajmaa Biblia. Xó má nijuiʼthá, rí ikhiin mani̱ndxu̱ún bi̱ muni májáanʼ kamba̱a̱ nákha xóó tségiʼi rí maʼtáñajunʼ Jesús (Mal. 3:1). Asndu mbiʼi rúʼko̱ nikujmaa tsáa nindxu̱u̱ xuajñuu Dios. Lá nixtáa mbáa Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ niʼni gínáa xuajñuu Jeobá mbiʼi rúʼko̱ ráʼ. Guʼyáá.

NAKUJMAA TSÁA NINDXU̱U̱ REY NDRÍGÓO SUR

7. Tsáa ninindxu̱u̱ rey ndrígóo sur asndu nákha nigi̱ʼdu̱u̱ nirígá Timbá Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ rá.

7 Índo̱ niʼni tsiguʼ 1870, Gran Bretaña nigiʼdiin mbaʼin wéñuʼ soldado ga̱jma̱a̱ ikhaa ninindxu̱u̱ mbá xuajen rí itháan nigiʼdoo tsiakii nákha ikhú. Daniel niʼtáriyaʼ rí Xa̱bu̱ ñajunʼ bugi̱ nindxu̱u̱ xóo mbá chi̱ji̱ʼ chíʼgíʼ bi̱ niʼngo̱o̱ niʼni gámbáa mbá ajtsú chi̱ji̱ʼ dí rígá, nakujmaa dí rígi̱ nindxu̱u̱ Francia, España ga̱jma̱a̱ Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Gran Bretaña ninindxu̱u̱ rey ndrígóo sur asndu nákha nigi̱ʼdu̱u̱ nirígá Timbá Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ, ga̱jma̱a̱ nákha ikhú Estados Unidos ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ bi̱ nigiʼdoo itháan mbújkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ nimbáxuu ga̱jma̱a̱ Gran Bretaña.

8. Tsáa nindxu̱u̱ rey ndrígóo sur náa iwáá mbiʼi rígi̱ rá.

8 Índo̱ xtáa rarígá Timbá Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ, Estados Unidos ga̱jma̱a̱ Gran Bretaña nimbáxu̱u̱n. Xúʼko̱ ni̱jkha̱nú nirígá xuajen rí kayá edxu̱u̱ náa xúgíʼ numbaaʼ dí nindxu̱u̱ Gran Bretaña ga̱jma̱a̱ Estados Unidos. Xó má niʼtáriyaʼ Daniel, rey bugi̱ nigímbíin “soldado bi̱ ra̱ʼkhá tháán mbaʼin ga̱jma̱a̱ guáʼdáá tsiakii” (Dan. 11:25). Náa iwáá mbiʼi rí ni̱ʼkha̱ ranújngoo, Gran Bretaña ga̱jma̱a̱ Estados Unidos nindxu̱u̱ rey ndrígóo sur. * Mú, tsáa ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte rá.

NAKUJMAA TSÁA NINDXU̱U̱ REY NDRÍGÓO NORTE

9. a) Nguáná nikujmaa tsáa nindxu̱u̱ rey ndrígóo norte rá. b) Xú kaʼnii nimbánuu ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa Daniel 11:25 rá.

9 Nákha 1871, mbá tsiguʼ nda̱wa̱á dí Russell gajmíi̱n a̱ngui̱i̱n nigíʼdi̱i̱ ragimbíin mu munigajmaa Biblia. Nikujmaa rí Alemania ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte. Nákha 1871 índo̱ Otto von Bismarck niñambá mu marigá Imperio alemán. Rey Guillermo I bi̱ xtáa náa Prusia nigíʼdu̱u̱ niʼtáñajunʼ ga̱jma̱a̱ nigíiʼ Bismarck mu mambáyúu. * Tájyúuʼ má mba̱yu̱u̱ʼ, Alemania ni̱jkha̱nú nigiʼdoo tsiakii ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ nigruigú xuajen ndrígóo África ga̱jma̱a̱ Pacífico ma̱ngaa niʼtáñajuunʼ, ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ niʼnirataminaʼ mu maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ Gran Bretaña (atraxnuu Daniel 11:25). * Xa̱bu̱ Ñajunʼ alemán nigímbíin mbaʼin wéñuʼ soldado ga̱jma̱a̱ ikhaa ninindxu̱u̱ bi̱ maʼni a̱jmi̱i̱n bi̱ nigiʼdoo mbaʼa wéñuʼ barco rí maʼni ga̱jma̱a̱ guerra. Nijmuu xúgíʼ rígi̱ mu maʼni gajmíi̱n bi̱ tsíñún gúyáá índo̱ niʼni Timbá Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ.

10. Xú káʼnii nimbánuu rí naʼthí náa Daniel 11:25b, 26 rá.

10 Nda̱wa̱á, Daniel naʼthí ndiéjunʼ gágíʼnuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ alemán gajmíi̱n soldado ndrígóo. Ikhaa niʼthí dí rey ndrígóo norte xáʼngo̱o̱. Náá numuu rá. Náa kiʼtáriyaʼ naʼthí: “Muri̱ya̱ʼ awan dí raʼkhí kayuuʼ muni̱i̱. Ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼphu̱ ganitsu ndrígóo muni rí matígo̱o̱” (Dan. 11:25b, 26a). Mbiʼi rí nixtáa Daniel, bi̱ ‹nuphiʼtsu gajmiún rey› ni̱ndxu̱ún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ ikhaa nigruigi̱i̱n mu mumbayíí (Dan. 1:5). Mú tsíin ni̱ndxu̱ún bi̱ nindoo gáʼthi náa kiʼtáriyaʼ rá. Bi̱ guaʼdáá ñajunʼ mba̱ʼu̱ náa kaʼyoo maʼtáñajunʼ Alemania, xóo muʼthá, bi̱ ndi̱ya̱ edxu̱ún náa soldado ga̱jma̱a̱ bi̱ nimbayíí Xa̱bu̱ Ñajunʼ mu muxnún ikha soldado, bi̱ nda̱wa̱á nini rí makawábaaʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ buʼko̱. * Kiʼtáriyaʼ rígi̱ raʼkháa i̱ndó nijuiʼthá rí maxpátrígú imperio rígi̱, ma̱ngaa ndiéjunʼ gágíʼnuu índo̱ gáxmínaʼ ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur. Rígi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rey ndrígóo norte: “Soldado ndrígóo xáʼngu̱u̱n ga̱jma̱a̱ mbaʼin makhañún” (Dan. 11:26b). Xó má nijuiʼtáriyaʼ, soldado ndrígóo Xa̱bu̱ Ñajunʼ alemán táʼngu̱u̱n náa Timbá Guerra dí nirígá náa xúgíʼ Numbaaʼ, ga̱jma̱a̱ náa guerra rúʼko̱ mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱ nikháñun.

11. Xó má naʼthí náa Daniel 11:27-30, ndiéjunʼ niʼni rey ndrígóo sur ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo norte rá.

11 Nijuiʼthá rí maʼni rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur nakha xóo tséʼni Timbá Guerra, Daniel 11:27, 28 naʼthí: ‹Mutrigi̱i̱n náa ikháá má mesa mu muni nduwamijná›. Ma̱ngaa naʼthí dí rey ndrígóo norte maʼnimbajo̱o̱ rí ‹magiʼdoo wéñuʼ›. Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má nirígá. Alemania ga̱jma̱a̱ Gran Bretaña nithíí dí nandún marigá rí tsímáá, mú xúgíʼ ninindxu̱u̱ mindu̱wa̱ʼ, numuu rí índo̱ niʼni 1914 nigíʼdu̱u̱ nirígá guerra. Nákha xóó tséʼni tsiguʼ rúʼko̱ Alemania ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ bi̱ maʼni a̱jmi̱i̱n bi̱ nigiʼdoo itháan mbújkha̱a̱. Xó má nijuiʼtáriyaʼ náa Daniel 11:29 ga̱jma̱a̱ náa nagi̱ʼdu̱u̱ versículo 30, Alemania nigíʼdu̱u̱ nixmínaʼ ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur, mú táʼngo̱o̱.

A̱JMI̱I̱N REYES NUNI GÍNÁA XUAJÑUU DIOS

12. Ndiéjunʼ nini nákha nirígá Timbá Guerra rey ndrígóo sur ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo norte rá.

12 Índo̱ niʼni 1914 ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ tsiguʼ dí ni̱ʼkha̱ ranújngoo, a̱jmi̱i̱n reyes bugi̱ nigiʼdu̱u̱n itháan ga̱jma̱a̱ nini gíníi wéñuʼ xa̱bi̱i̱ Dios. Mbá xkri̱da, nákha nirígá Timbá Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ, Xa̱bu̱ Ñajunʼ alemán ga̱jma̱a̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ británico nini gíníi xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ taʼndun gagún gúxmíjná. Mu mambanúu rí kiʼtáriyaʼ náa Apocalipsis 11:7-10, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Estados Unidos nikudiinʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ a̱ngiu̱lú bi̱ nixna ikha náa najuiʼtáraʼa.

13. Ndiéjunʼ niʼni rey ndrígóo norte nákha tsiguʼ 1930 ga̱jma̱a̱ índo̱ xtáa rarígá Raga̱jma̱ Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ rá.

13 Nákha tsiguʼ 1930 mu itháan índo̱ xtáa rarígá Raga̱jma̱ Guerra dí nirígá náa xúgíʼ Numbaaʼ, rey ndrígóo norte tagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n xóo niʼni gíníi xa̱bi̱i̱ Dios. Índo̱ nazi nigiʼdoo itháan tsiakii, Hitler ga̱jma̱a̱ bi̱ nimbayíí, túniña̱a̱ʼ rí mutaraʼa xa̱bi̱i̱ Dios. Xa̱bu̱ sia̱nʼ bugi̱ niradíin mbaʼin xa̱bi̱i̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ nigún kudiin náa campos de concentración. Daniel má niʼtáriyaʼ rígi̱. Niʼthí dí rey ndrígóo norte xaʼyámajkuu ‹templo› ga̱jma̱a̱ marígúu ‹tsigijñaʼ rí nuxna má xúʼko̱›, rúʼko̱ nandoo gáʼthi dí xániñuuʼ majuiʼtaráʼa (Dan. 11:30b, 31a). Xa̱bu̱ Ñajunʼ Hitler asndu nixná ajngóo rí maʼni gámbíin xúgíinʼ xa̱bi̱i̱ Dios náa Alemania.

NAKUJMAA IMBA̱A̱ REY NDRÍGÓO NORTE

14. Tsáa ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte nda̱wa̱á rí niʼni Raga̱jma̱ Guerra ga̱jma̱a̱ xú kaʼnii eʼyáá rá.

14 Nda̱wa̱á dí nirígá Raga̱jma̱ Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Unión Soviética, nigruigú mbaʼa xuajen ndrígóo Alemania ga̱jma̱a̱ ikhú ikhaa niʼtáñajunʼ ikhí. Xó má niʼni Xa̱bu̱ Ñajunʼ nazi, Unión Soviética gajmíi̱n bi̱ numbayíí ma̱ngaa niʼni gíníi wéñuʼ bi̱ nindúún munimbu̱ún kuyáá itháan Dios ki xóo ikhaa, xúʼko̱ niʼni dí nijkanú ninindxu̱u̱ rey ndrígóo norte.

15. Ndiéjunʼ niʼni rey ndrígóo norte nda̱wa̱á rí niguámbáa Raga̱jma̱ Guerra rá.

15 Nda̱wa̱á rí niʼni Raga̱jma̱ Guerra náa xúgíʼ Numbaaʼ, mbu̱júu̱ʼ rey ndrígóo norte bi̱ ninindxu̱u̱ Unión Soviética gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ niʼni gíníi xa̱bi̱i̱ Dios. Náa Apocalipsis 12:15-17 naʼni mbríguíi gamiéjunʼ rígi̱ ga̱jma̱a̱ ‹mbá mañu›. Ga̱jma̱a̱ numuu rí kiʼtáriyaʼ rígi̱, rey ndrígóo norte tániñuuʼ rí majuiʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ mbaʼin wéñuʼ nixkawíin náa xuajñún. Ma̱ngaa xúgi̱ rí kuwáanʼ iwáá mbiʼi, rey ndrígóo norte naʼni gíníi má xúʼko̱ xa̱bi̱i̱ Dios, mu nditháan tséʼngo̱o̱ gárikoo ñajunʼ rí majuiʼtáraʼa. *

16. Xú kaʼnii niʼni mbánuu Unión Soviética ajngáa rí naʼthí náa Daniel 11:37-39 rá.

16 (Atraxnuu Daniel 11:37-39). * Ga̱jma̱a̱ numuu kiʼtáriyaʼ rígi̱, rey ndrígóo norte nisngájma rí ‹tágiʼdoo gamajkuu náa Dios bi̱ ndiʼyamajkhún wajinʼ xiʼñúnʼ›. Xú kaʼnii niʼni xá. Unión Soviética nindoo maʼni gámbáa xúgíʼ religión ga̱jma̱a̱ tsiakii rí guaʼdáá, ikha jngó nákha tsiguʼ 1918 niʼthá ñajunʼ dí majuiʼsngáa náa escuela rí Dios na̱nguá xtáa. Xú káʼnii nixnúu “gamajkhu dios bi̱ gíʼdoo tsiakii” rey ndrígóo norte rá. Unión Soviética nijmuu mba̱a̱ wéñuʼ mbújkha̱a̱ mú maʼni mbaʼin soldado ndrígóo ga̱jma̱a̱ niʼni mbaʼa bomba mu magiʼdoo itháan tsiakii. Nda̱wa̱á rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ sur niguaʼdáá mbaʼa ajua̱nʼ rí maʼngo̱o̱ magudíin mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱.

A̱JMI̱I̱N XA̱BU̱ SIA̱Nʼ NUMBAYÚMÍJNÁ

17. Ndiéjunʼ nindxu̱u̱ “rí xkawiʼ rí naʼni ma̱ʼkha̱ kagu̱u̱ gaʼkhu” rá.

17 Rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ sur nimbayúmíjná mu muni mbá rí gíʼdoo numuu: Mugíiʼ “rí xkawiʼ rí naʼni ma̱ʼkha̱ kagu̱u̱ gaʼkhu” (Dan. 11:31). Dí “xkawiʼ” rígi̱ nindxu̱u̱ Organización de las Naciones Unidas.

18. Náá numuu rí najuiʼthá dí Naciones Unidas nindxu̱u̱ “xkawiʼ rí naʼni ma̱ʼkha̱ kagu̱u̱ gaʼkhu” rá.

18 Náa kiʼtáriyaʼ naʼthí dí Organización de las Naciones Unidas nindxu̱u̱ “rí xkawiʼ”, numuu dí naʼthí maʼni mbá rí i̱ndó Reino ndrígóo Dios maʼngo̱o̱ maʼni, xóo rí: Ma̱ʼkha̱ kayóo dí tsímáá náa numbaaʼ. Ma̱ngaa naʼthí rí ikhaa ma̱ʼkha̱ “kagu̱u̱ gaʼkhu” numuu dí ikhaa mayambáá mu maguma gámbáa xúgíʼ religión rí mindu̱wa̱ʼ (atayáá náa xtiʼkhu rí naxná ikha “Reyes bi̱ tsíñún guyamijná náa iwáá mbiʼi”).

MÁJÁNʼ MBUʼYÁÁ DÍ NIRÍGÁ

19, 20. a) Ndíjkha rí májánʼ nindxu̱u̱ rí mbuʼyáá dí nirígá nákha ginii rá. b) Xú káʼnii graxe̱ gáxti̱ʼña̱a̱ náa i̱mba̱ artículo rá.

19 Májánʼ nindxu̱u̱ rí matanga̱ánʼ mbuʼyáá dí nirígá nákha ginii, numuu dí nasngájmaa rí nimbánuu rí niʼthí Daniel ga̱jma̱a̱ numuu rey ndrígóo norte ga̱jma̱a̱ sur nákha tsiguʼ 1870 asndu 1991. Rúʼko̱ nambáyulúʼ mbuʼyáá dí gajkhun mambanúu rí ndayóoʼ xóó marigá dí niʼtáriyaʼ náa Daniel.

20 Mú Unión Soviética nixpátrigu nákha 1991. Mú rí xúgíʼ, tsáa nindxu̱u̱ rey ndrígóo norte rá. Náa i̱mba̱ artículo maxtiʼña̱a̱ graxe̱ rígi̱.

AJMÚÚ 128 Gaʼngulú asndu índo̱ gártumuu mbiʼi

^ párr. 5 Ndu’yáá kaʼwu rí kiʼtáriyaʼ náa Daniel ga̱jma̱a̱ numuu “rey ndrígóo sur” ma̱ngaa “rey ndrígóo norte” xtáa rambánúu rí mbiʼi xúgi̱. Náá numuu nduʼyáá dí gajkhun xtáa rambánúu rá. Ga̱jma̱a̱ ndíjkha rí ndayóoʼ makru̱ʼu̱lú májánʼ kiʼtáriyaʼ rígi̱ rá.

^ párr. 2 Génesis 3:15: “Ga̱jma̱a̱ mani rí marigá sia̱nʼ náa ikháán ga̱jma̱a̱ náa a̱ʼgu̱, ma̱ngaa náa bi̱ gáguwáʼ náa ikháán ga̱jma̱a̱ bi̱ gáguwáʼ náa ikhaa. Ikhaa makujmbi̱i̱ edxa̱a̱ʼ, ga̱jma̱a̱ ikháán matanigawíínʼ níxtuun rájkúu.”

^ párr. 2 Apocalipsis 11:7: “Índo̱ gámbu̱u̱n rutaraʼa, xujkhú xkawiiʼ bi̱ nagájnuu náa iñá mbiʼ maxmínaʼ gajmíi̱n ikhiin, magudíin ga̱jma̱a̱ maʼngo̱o̱ madaaʼ.”

^ párr. 2 Apocalipsis 12:17: “Ga̱jma̱a̱ dragón nikiʼnáa wéñuʼ kaʼyoo a̱ʼgu̱, ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ mu maxmínaʼ gajmíi̱n bi̱ xóó niguanún bi̱ niguwáʼ náa ikhaa. Ikhiin ni̱ndxu̱ún bi̱ nunimbu̱ún kiʼtáñajunʼ ndrígóo Dios, ga̱jma̱a̱ kaʼñún mutaraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Jesús.”

^ párr. 5 Ikha rúʼko̱ numuu rí nánguá májánʼ muʼthá dí emperador romano Aureliano (270-275 ts.n.) ninindxu̱u̱ “rey ndrígóo norte” ní má reina Zenobia (267-272 ts.n.) ninindxu̱u̱ “rey ndrígóo sur”. Rígi̱ nindxu̱u̱ mbá rí nixtiʼkhu̱u̱ rí xóo nijuiʼthá náa capítulo 13 ga̱jma̱a̱ 14 náa libro Prestemos atención a las profecías de Daniel.

^ párr. 9 Nákha 1890, Xa̱bu̱ Ñajunʼ Guillermo II nixkriyaaʼ Bismarck.

^ párr. 9 Daniel 11:25: “Ga̱jma̱a̱ ikhaa magiʼdoo tsiakii ma̱ngaa xamíñuu mu maʼga̱ gajmíi̱n mbaʼin soldado mu maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo sur, ma̱ngaa rey ndrígóo sur maʼni rataminaʼ mu maʼga̱ náa guerra gajmíi̱n soldado bi̱ ra̱ʼkhá tháán mbaʼin ga̱jma̱a̱ guáʼdáá tsiakii. Mú ikhaa xáʼngo̱o̱, numuu dí muri̱ya̱ʼ awan dí raʼkhí kayuuʼ muni̱i̱.”

^ párr. 10 Xa̱bu̱ bi̱ nigruigi̱i̱n Xa̱bu̱ Ñajunʼ alemán mbaʼa enii xóo nini mu maxpátrigu imperio rígi̱. Mbá xkri̱da nánguá nimbayíí Xa̱bu̱ Ñajunʼ alemán, nithi dí ragíʼmaa muthi ga̱jma̱a̱ numuu guerra ma̱ngaa nini rí maniñuuʼ ñajunʼ ndrígóo.

^ párr. 15 Xó má naʼthí náa Daniel 11:34, rey ndrígóo norte niniñuuʼ raʼni gíníi cristianos mbá nguáthá mba̱yu̱u̱ʼ. Rígi̱ nimbánuu nákha tsiguʼ 1991 índo̱ nixpatrígú Unión Soviética.

^ párr. 16 Daniel 11:37-39: “Xasngájma gamajkhu náa Dios bi̱ ndiʼyamajkhún wajinʼ xiʼñunʼ, ní xasngájma gamajkhu náa rí naguaʼa muni gu̱ʼu̱ ni má xasngájma gamajkhu náa imba̱a̱ dios, rí phú maʼni nindxu̱u̱ rí maʼnimbamínaʼ náa inún xúgíinʼ. Maxnúu gamajkhu dios bi̱ gíʼdoo tsiakii. Ma̱ngaa maxnúu gamajkhu ga̱jma̱a̱ oro, plata, itsí xngiyaʼ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí gíʼdoo numuu mbáa dios bi̱ anu̱u̱ tuninuwiinʼ. Ikhaa ga̱jma̱a̱ mbáa dios bi̱ tséjmaʼniiʼ maʼni xóo má eyoo ga̱jma̱a̱ xuajen rí guájun gujkhuʼ. Maxnún gamajkhu bi̱ numbayíí ga̱jma̱a̱ maʼni rí ikhiin mutañajún’ mbaʼin. Maruiʼtha̱a̱ ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbá numuu.”