Ochan ta banti te bintik yichʼoje

Baan ta sleojiʼbal

ARTIKULO YUʼUN ESTUDIO 19

«Te ajwalil ta norte» ta slajibal kʼajkʼal

«Te ajwalil ta norte» ta slajibal kʼajkʼal

«Cʼalal ya xcʼoht yorahil te slajibale, te ajwalil ta sur ya me yaʼbe guerra te ajwalil ta norte» (DAN. 11:40).

KʼAYOJIL 150 Jletik te Dios yuʼun jkoleltik

¿BIN YA KILBEYTIK SKʼOPLAL? *

1. ¿Bin ya skoltayotik ta snaʼel te albilkʼopetik ay ta Biblia?

¿BIN ya xkʼot ta stojol ta pajel chaʼbej te lum yuʼun Jehová? Yame xjuʼ ya jtabeytik te sujtibe. Te albilkʼopetik ta Biblia ya skoltayotik ta snaʼel te bin ya xkʼot ta pasele. Ay jun albilkʼop te ya yalbey skʼoplal te bin ya xbajt spasik chaʼoxtul ajwaliletik ta Balumilal te ayxan yipike. Ay ta Daniel kapitulo 11, tey ya yal te ya skontrain sbaik te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur. Jteb ma spisil te albilkʼop-abi kʼoemix ta pasel, jaʼ yuʼun seguro ayotik te ya xkʼot ta pasel te bintik ya yalxane.

2. Jich bitʼil ya yal Génesis 3:15 sok Apocalipsis 11:7 sok 12:17, ¿bin ya skʼan ay ta koʼtantik kʼalal ya jnoptik te albilkʼop la yal te Daniel?

2 Swenta ya xkʼot ta koʼtantik te albilkʼop ay ta Daniel kapitulo 11, yame skʼan ya jnaʼtik te jaʼnax ya yalbey skʼoplal te ajwaliletik sok gobiernoetik te skontrainejik te lum yuʼun te Jehovae. Manchukme maba bayalik te j-abatetik yuʼun Dios ta swolol te Balumilale, bayal bin pasbil ta stojolik te la yichʼ naʼel ta swolol Balumilal. ¿Bin yuʼun te jich kʼoem ta pasele? Jaʼ yuʼun te bin ya skʼan te Satanas sok spisil te machʼatik swentainoje, jaʼ te ya slajinik ta jkʼaxel te j-abatetik yuʼun te Jehová sok te Jesuse (kʼopona Génesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Te bin ya skʼan ya yal te albilkʼop la yal te Daniel ya skʼan pajaluk sok yantik albilkʼopetik te ay ta Biblia. Jaʼ yuʼun ya skʼan ya jnoptik te bin ya yalxan te Biblia swenta ya xkʼot ta koʼtantik te albilkʼop-abi.

3. ¿Bin ya jnoptik ta ora ini sok ta yan artikulo?

3 Ta swenta te bin la kaltikixe, ta artikulo ini ya jnoptik te bin ya yal te Daniel 11:25-39. Kilbeytik skʼoplal yan buelta machʼatik-a te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur ta 1870 kʼalal ta 1991 sok ya kiltik bin yuʼun ya skʼan ya jeltik te bitʼil kʼoem ta koʼtantik te albilkʼope. Ta yan artikulo ya kilbeytik skʼoplal Daniel 11:40-12:1 sok yame jcholbeytikxan skʼoplal te bin ya skʼan ya yal te albilkʼop-abi te ya xkaj ta 1990 kʼalalto ta Armajedon. Te kʼalal ya jnoptik te cheb artikuloe, lek te ya kiltik te rekuadro «Ajwaliletik te ya skontrain sbaik ta slajibal kʼajkʼal». Pero ta nail yame skʼan ya jnaʼtik machʼatik skʼoplal te chaʼtul ajwaliletik te ya yalbey skʼoplal te albilkʼop ini.

¿BIN-UTʼIL YA XJUʼ YA JNAʼTIK MACHʼATIK-A TE AJWALIL TA NORTE SOK TE AJWALIL TA SUR?

4. ¿Bintik oxchajp ya skoltayotik ta snaʼel machʼa-a te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur?

4 Ta nail, te machʼatik la yichʼ akʼbeyel sbiilinik «ajwalil ta norte» o «ajwalil ta sur» jaʼik te machʼatik wentainwanik ta norte o sur yuʼun te skʼinal Israel. ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik? Jaʼ ta swenta te bin albot yuʼun jtul chʼul-abat te Daniele: «Talemon yuʼun ya caʼbat anaʼ bin ya xcʼoht ta pasel ta stojol alumal ta patil bahel» (Dan. 10:14). Ta Pentekostes ta jaʼbil 33 te Israel jaʼto lum yuʼun Dios-a. Ta patil tal, te Jehová la yakʼ ta naʼel te jaʼ lum yuʼun ya xkʼot te jnopojeletik yuʼun te Jesuse. Jich yuʼun jteb ma spisiluk te bin ya yal te albilkʼop ta kapitulo 11 yuʼun Daniel jaʼ ya yalbey skʼoplal te jnopojeletik yuʼun Jesús, ma jaʼuk te lum Israele (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Jaʼnix jich jelonem tal te machʼatik sbiilinejik ajwalil ta norte sok ajwalil ta sur. Pero te ajwaliletik ini ay bin oxeb te pajal ya spasike. Sbabial, skontrainejik te lum yuʼun te Jehová. Schebal, ta swenta te bin ya spasik ta stojol te lum yuʼun te Jehovae, yakʼojik ta ilel te ya spʼajik te smelelil Diose. Yoxebal, te chaʼtul ajwaliletik-abi ya skontrain sbaik.

5. ¿Aybal ajwalil ta norte sok ajwalil ta sur ta jaʼbil tal 100 kʼalal ta 1870? Cholbeya skʼoplal.

5 Ta patil tal yuʼun te jaʼbil 100, kajik ta ochel lotil jchʼuunjeletik ta smelelil kongregasion te schʼuunejik lotil nojptesel sok la smukik te bin ya yal te Bibliae. Jaʼto tal-abi kʼalalto ta 1870 maʼyuk jun organisasion yuʼun Dios ta Balumilal-a. Te lotil jchʼuunjeletik chʼiik jich bitʼil ak, jich ma juʼix ta naʼel machʼatik-a te smelelil jchʼuunjeletike (Mat. 13:36-43). ¿Bin yuʼun mukʼ skʼoplal te ya jultes ta koʼtantik-abi? Melel ya yakʼ jnaʼtik te machʼatik wentainwanik ta jaʼbil 100 kʼalal ta 1870 ma xjuʼ ya sbiilinik ajwalil ta norte o ajwalil ta sur. Ta tiempo-abi, maʼyuk jun organisasion yuʼun Dios ta Balumilal te ya xjuʼ ya skontrainike. *Pero ta patil tal yuʼun te jaʼbil 1870, ya xchiknaj tal te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur. ¿Bin yuʼun?

6. ¿Bin-ora sok bin-utʼil la yichʼ naʼel yan buelta te machʼanix-a te lum yuʼun te Diose?

6 Ta patil tal yuʼun te 1870 kaj ta chiknajel te lum yuʼun te Diose. Ta jaʼbil-abi te Charles Russell sok te sjoʼtak jajch stsob sbaik ta snopel te Bibliae. Jich bitʼil albil tal skʼoplale, te grupo-abi jaʼme te machʼatik la sjamik kʼoem te be te kʼalal mato x-och ta Ajwalil-a te Cristoe (Mal. 3:1). Jich la yichʼ naʼel machʼa-a te lum yuʼun te Diose. ¿Aybal jun potensia mundial ta kʼajkʼal-abi te la skontrain te j-abatetik yuʼun te Diose? Kilbeytik skʼoplal.

¿MACHʼA-A TE AJWALIL TA SUR?

7. ¿Machʼa-a te ajwalil ta sur jaʼto kʼalal ta Primera Guerra Mundial?

7 Ta 1870 te Gran Bretaña jaʼ te nasion te lekxan chapal ta yakʼel guerra sok maʼyuk yan nasion te pajal yip soke. Te Daniel la yalbey skʼoplal te ajwalil-abi te pajal sok chʼin xulubil te la stsal oxeb ajwaliletik te jaʼik te Francia, España sok Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Te Gran Bretaña jaʼ-a te ajwalil ta sur kʼalalto ta Primera Guerra Mundial. Ta tiempo-abi te Estados Unidos jaʼ-a te nasion te bayalxan skʼulejal sok jun la yakʼ sba sok te Gran Bretaña.

8. ¿Machʼa-a te ajwalil ta sur ta slajibal tal te kʼajkʼale?

8 Ta yorail te Primera Guerra Mundial, te Estados Unidos sok te Gran Bretaña la sjokin sbaik ta yakʼel guerra. Jaʼ jich kʼotik ta potensia mundial te Gran Bretaña sok te Estados Unidos. Jich bitʼil la yal te Daniel, te ajwaliletik-abi la stsobik «tsobol soldadohetic» (Dan. 11:25). Jaʼto te kʼalal jajch tal te slajibal kʼajkʼale, te Gran Bretaña sok te Estados Unidos jaʼik te ajwalil ta sur. * Pero ¿machʼa-a te ajwalil ta nortee?

CHIKNAJ YAN BUELTA TE AJWALIL TA NORTE

9. 1) ¿Bin-ora chiknaj yan buelta te ajwalil ta norte? 2) ¿Bin-utʼil kʼot ta pasel te bin ya yal Daniel 11:25?

9 Te ajwalil ta norte chiknaj yan buelta ta 1871, jun jaʼbil ta patil te kʼalal te Russell sok te sjoʼtak la stsob sbaik ta snopel te Biblia. ¿Machʼa-a te ajwalil ta norte? Jaʼ te Alemaniae. Jaʼ ta 1871 kʼalal te Otto von Bismarck koltaywan yuʼun ya stsakxan yip te ban kʼalal ya xwentainwan te Alemania. Te Guillermo I och yaʼtel ta mukʼul ajwalil sok la yakʼbey yaʼtel te Bismarck yuʼun jaʼ ya swentain te ban kʼalal ay te wentainel yuʼune. * Maba kʼax bayal jaʼbil ta patil, te Alemania jajch swentain bayal nasionetik ta África sok ta Pacífico, jich yuʼun kaj skʼaxuntaybey smantal te Gran Bretaña (kʼopona Daniel 11:25). Te Alemania jteb maba la spajbey yip te Gran Bretaña ta skaj te la stsob ipal soldadoetik sok yaʼtejib ta swenta guerra. Ta Primera Guerra Mundial la stuuntes spisil te yaʼtejib ta stojol te skontratake.

10. ¿Bin-utʼil kʼot ta pasel Daniel 11:25b, 26?

10 Ta patil, te Daniel jaʼnix jich la yalbey skʼoplal te bin ya xkʼot ta stojol te Alemania sok te ipal soldadoetik yuʼune. La yal te maba ya xjuʼ yuʼun tsalaw te ajwalil ta norte. ¿Bin yuʼun te ma xjuʼ yuʼune? Te albilkʼop jich ya yal: «Ya snopic te ya xʼacʼot ta cʼabal. Ya xjihnot yuʼun te machʼatic ya xweʼic ta mesa yuʼun» (Dan. 11:25b, 26a). Ta skʼajkʼalel te Daniel, te machʼatik ya xweʼik ta smesa te ajwalil jaʼik te machʼatik akʼbil mukʼ yaʼtelik ta stojol te ajwalile (Dan. 1:5). ¿Machʼatik ya yalbey skʼoplal te albilkʼope? Jaʼ te machʼatik yichʼojik mukʼ yaʼtelik ta Alemania, jich bitʼil te jwolwanejetik yuʼun te soldadoetik, jaʼ koltaywanik ta slajinbeyel yip te Alemaniae. * Te albilkʼop ma jaʼuknax la yal te ya xlaj yipe, jaʼnix jich la yal bin ya xlokʼ yuʼun-a te kʼalal ya spas guerra sok te ajwalil ta sur. Te albilkʼop jich la yal ta stojol te ajwalil ta norte: «Te soldadohetic yuʼun ya yichʼic lajinel, soc tsobolic ya xlajic ta milel» (Dan. 11:26b). Jich bitʼil yichʼoj alel-ae, te soldadoetik yuʼun te Alemania la yichʼik tsalel ta Primera Guerra Mundial sok bayal machʼatik lajik. Maʼyuk kʼaxem jun guerra-a te bayal machʼatik lajik yuʼune.

11. Jich bitʼil ya yal Daniel 11:27-30, ¿bin la spasik te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur?

11 Swenta ya scholbey skʼoplal bin ya spasik te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur te kʼalal mato xjajch-a te Primera Guerra Mundial, te Daniel 11:27, 28 jich ya yal: «Pajal ya shuhcan sbahic ta mesa, talel cʼaxel ya sloʼtiy sbahic». Jich kʼot ta pasel, te Alemania sok te Gran Bretaña la yalbey sbaik te ya skʼanik lamalkʼinal, pero slotik, melel ta 1914 jajch te guerra. Te Daniel jaʼnix jich la yal te ajwalil ta norte ya stsob «bayel scʼulejal». Te kʼalal mato sta-a te jaʼbil 1914, te Alemania la stsob bayal skʼulejal, jaʼ-a te schebal nasion ta swolol Balumilal te bayal skʼulejale. Jich bitʼil la yalbey skʼoplal te Daniel 11:29 sok te sbabial parte yuʼun te bersikulo 30, te Alemania bajt skontrain te ajwalil ta sur, pero la yichʼ tsalel.

TE AJWALILETIK YA SKONTRAINIK TE LUM YUʼUN DIOS

12. ¿Bin la spasik te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur ta Primera Guerra Mundial?

12 Ta patil tal yuʼun te jaʼbil 1914, te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur la skontrainxan sbaik sok la skontrainik-euk te lum yuʼun te Diose. Jich bitʼil ta Primera Guerra Mundial, te ajwalil ta Alemania sok te ajwalil ta Gran Bretaña la yutsʼinik te j-abatetik yuʼun Dios ta skaj te maba bajtik ta guerra. Te Apocalipsis 11:7-10 kʼot ta pasel kʼalal te ajwalil ta Estados Unidos la yotses ta karsel te machʼatik swentainojik te scholel skʼop Diose.

13. ¿Bin la spas te ajwalil ta norte ta 1933 kʼalalto ta yorail te Segunda Guerra Mundial?

13 Ta patil, ta jaʼbil tal 1933 te ajwalil ta norte bayal la yutsʼin te lum yuʼun te Diose, kʼaxtoxan-a te ta yorail te Segunda Guerra Mundial. Te kʼalal kaj ta wentainwanej te partido nazi, te Hitler sok te machʼatik koltayot yuʼune la smakik te kaʼteltike. Te jkontrainwanejetik ini la smilik bayal j-abatetik yuʼun Jehová, sok bayalxan la stikunik ta campos de concentración. Te Daniel yalojix-a te bin kʼot ta pasele, la yal te ya «sbohlobtesbeyic scʼoblal te chʼul awilal» sok te ya «scom ta aqʼuel te chicʼbil mahtanil scuenta jujun cʼahcʼal», jaʼ-abi ya skʼan ya yal te ya smakik te scholel skʼop Diose (Dan. 11:30b, 31a). Te Hitler la yal ta jamal te ya slajin spisil te j-abatetik yuʼun Dios ta Alemania.

TE YACHʼIL AJWALIL TA NORTE

14. ¿Machʼa la sbiilin ajwalil ta norte ta patil yuʼun te Segunda Guerra Mundial sok bin-utʼil ya jnaʼtik?

14 Ta patil yuʼun te Segunda Guerra Mundial te ajwalil yuʼun te Unión Soviética kaj swentain te bayal ta pam lumetik la spojbey te Alemaniae. Jichnix bitʼil te nasietik, te Unión Soviética sok te yantik nasionetik te jun ay soke jkʼaxel la skontrainik te machʼatik maba la schʼuunik te bin la yal te nasion ta swenta te jaʼ la yichʼik ta mukʼ te smelelil Diose, jich la sbiilinik o kʼotik ta ajwalil ta norte.

15. ¿Bin la spas te ajwalil ta norte te kʼalal lajix-a te Segunda Guerra Mundial?

15 Te kʼalal lajemix-a te Segunda Guerra Mundial, te yachʼil ajwalil ta norte te jaʼ te Unión Soviética sok te sjoʼtak, la yutsʼinik te lum yuʼun Dios. Te Apocalipsis 12:15-17 ya spajbey skʼoplal sok «mucʼul-haʼ» te utsʼinel-abi. Jich bitʼil la yal te albilkʼope, te ajwalil ta norte la smak te scholel skʼop Dios sok la stikun bayal j-abatetik yuʼun Jehová ta Siberia te banti tulan te kuxinele. Jaʼto tal te kʼalal jajch te slajibal kʼajkʼal, te ajwalil ta norte maba skomoj sba ta yutsʼinel te lum yuʼun te Diose, pero maba juʼem yuʼun skomel te aʼtelil ya spasike. *

16. ¿Bin-utʼil la skʼotes ta pasel te Unión Soviética te bin ya yal Daniel 11:37-39?

16 (Kʼopona Daniel 11:37-39). Jich bitʼil ya yal te albilkʼop ini te ajwalil ta norte «ma ba ya yichʼ ta mucʼ te diosetic yuʼun te smeʼstat». ¿Bin-utʼil la spas? Te Unión Soviética la skʼan la spejkʼanbey yip te relijionetik swenta yuʼun jich ya xjuʼ ya slajin ta jkʼaxel-a. Jaʼ yuʼun ta 1918 te gobierno ta Unión Soviética la yakʼ jun mantalil, ta swenta-abi jajch yakʼik ta nopel ta eskuelaetik te maʼyuk Diose. ¿Bin-utʼil la «yichʼ ta mucʼ te dios yuʼun tulan ahnibaletic»? Jaʼ te kʼalal la slajin bayal stakʼin ta schajpanel bayal soldadoetik sok la spas bayal bombaetik swenta ya xtoy te yipe. Ta patil bael te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur la stsobik bayal yaʼtejibik te ya xjuʼ ya stuuntesik ta smilel bayal miyon ants winiketik.

CHEB AJWALILETIK TE SKONTRAINEJ SBAIK AY BIN JUN-NAX LA SPASIK

17. ¿Bin-a te «bin ilobtic sba te ya xjinawan»?

17 Te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur ay bin jun-nax la spas ta schebalik, jaʼ te la schiknajtesik «te bin ilobtic sba te ya xjinawan» (Dan. 11:31). «Te bin ilobtic sba» jaʼ te Organización de las Naciones Unidas.

18. ¿Bin yuʼun ya yichʼ alel te jaʼ «te bin ilobtic sba te ya xjinawan» te Organización de las Naciones Unidas?

18 Te albilkʼop ya yal «te bin ilobtic sba» jaʼ te Organización de las Naciones Unidas, melel ya yal te ya skʼotes ta pasel te bin jaʼnax ya xjuʼ yuʼun spasel te Wentainel yuʼun te Diose, te ya yichʼ talel lamalkʼinal ta swolol Balumilal. Te albilkʼop jaʼnix jich ya yal te «ya xjinawan», melel jaʼ ya xbajt slajin spisil te lotil relijionetike (ilawil te rekuadro «Ajwaliletik te ya skontrain sbaik ta slajibal kʼajkʼal»).

¿BIN YUʼUN LEK TE YA JNAʼBEYTIK SKʼOPLAL SPISIL INI?

19, 20. 1) ¿Bin yuʼun lek te ya jnaʼbeytik skʼoplal spisil ini? 2) ¿Bin jojkʼoyel ya kakʼbeytik sujtib ta yan artikulo?

19 Lek te ya jnopbeytik skʼoplal te bin kʼot ta pasel ta jaʼbil 1870 kʼalal ta 1991, melel ya yakʼ jnaʼtik te ay kʼotix ta pasel jun parte te albilkʼop la yal te Daniel ta swenta te ajwalil ta norte sok te ajwalil ta sur. Jaʼ yuʼun ya xjuʼ ya jchʼuuntik te ya xkʼot ta pasel-euk te bin ya yalxan te albilkʼope.

20 Pero te Unión Soviética laj yip ta 1991. Jaʼ yuʼun ¿machʼa-a te ajwalil ta norte ta kʼajkʼal ini? Te yan artikulo ya yakʼbey sujtib te jojkʼoyel ini.

KʼAYOJIL 128 sjj-S Aguantemos hasta el fin

^ parr. 5 Yame kiltik pruebaetik te ya yakʼ jnaʼtik te yakto ta kʼoel ta pasel te albilkʼop la yal te Daniel ta swenta «te ajwalil ta norte» sok «te ajwalil ta sur». ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik te yuʼun-nix jich-ae? ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jnaʼbeytik ta lek swentail te albilkʼop ini?

^ parr. 5 Ta swenta-abi ma snujpʼix te ya kaltik te jaʼ ajwalil ta norte te Aureliano te wentainwan ta 270 kʼalal ta 275 te kʼalal talemix-a te Cristo. Sok ma snujpʼix te ya kaltik te jaʼ ajwalil ta sur te Zenobia te wentainwan ta 267 kʼalal ta 272 te kʼalal talemix-a te Cristo. Jaʼ ini jaʼme ya yachʼubtes te bin la yichʼ cholbeyel skʼoplal ta kapitulo 13 sok 14 yuʼun te libro Prestemos atención a las profecías de Daniel.

^ parr. 9 Ta 1890, te mukʼul ajwalil Guillermo II la yakʼbey yijkitay yaʼtel te Bismarck.

^ parr. 10 Te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik ay bayal bin la spasik swenta ya xpejkʼaj yip te mantaltesel yuʼun te Alemaniae. Jich bitʼil te maba la skoltayikix te mukʼul ajwalil, la yakʼik ta naʼel informasion te ma xjuʼ ta alel ta swenta te guerra sok la sujik te mukʼul ajwalil ta yijkitayel te yaʼtele.

^ parr. 15 Jich bitʼil ya yal Daniel 11:34, te ajwalil ta norte maba la yutsʼin jun tiempo te j-abatetik yuʼun te Diose. Jich kʼot ta pasel kʼalal te Unión Soviética laj yip ta 1991.