Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

NGANI JAKULIJIGANYA 19

Ana Ŵani Ŵali Mwenye jwa Kumpoto M’masiku ga Mbesi?

Ana Ŵani Ŵali Mwenye jwa Kumpoto M’masiku ga Mbesi?

“Pa ndaŵi jakumalisya mwenye jwa kummwela tachijitanda ngondo ni mwenye jwa kumpotojo.”—DAN. 11:40.

NYIMBO 150 Amsoseje Mlungu Kuti Akulupuche

YACHITULIJIGANYE *

1. Ana yakulochesya ya m’Baibulo yikutukamuchisya kumanyilila yindu yapi?

ANA ŵandu ŵa Yehofa chasimane ni yamtuli pachangakaŵapa? Yili yakomboleka kumanyilila kwanga kwa chiwusyochi. Baibulo jikusatusalila yindu yakusosekwa yachiyitendekwe pachangakaŵapa soni yayichikwaya ŵandu wosope. Pana chakulochesya chimo chachikusatukamuchisya kulola yachachitenda ŵakulamulila ŵamachili mnope pachilambopa. Chakulochesyachi chikusimanikwa m’buku ja Daniele chaputala 11. Chikusasalasoni ya mayimwene gaŵili gagakulimbana, mamwenyega gakusakolanjidwa kuti mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela. Mbali jekulungwa ja chakulochesyachi jikwanilichikwe kala. Myoyo mpaka tuŵe ŵakusimichisya kuti mbali jakusigalilajo chijikwanilichikwesoni.

2. Mwakamulana ni Genesesi 3:15 soni Chiwunukuko 11:7; 12:17, ana ni yindu yapi yatukusosekwa kumbuchila patukulijiganya yakulochesya ya Daniele?

2 Kuti tupikanichisye yakulochesya yayikusimanikwa pa Daniele chaputala 11, tukusosekwa kumbuchila kuti yakulochesyayi yikusala mnope ya ŵakulamulila soni maboma gagaŵele gali mkwalagasya ŵandu ŵa Mlungu. Ŵakutumichila ŵa Yehofa apali ŵamnono pakulandanya ni chiŵalanjilo cha ŵandu pachilambo chosope. Sano ligongo chichi mabomaga gakusalimbana ni jemanjaji? Yeleyi yili myoyo ligongo lyakuti Satana soni ŵandu wali kumbali jakwe akwete chakulinga chimo, chachili konanga ŵandu wosope ŵakusamtumichila Yehofa soni Yesu. (Aŵalanje Genesesi 3:15 soni Chiwunukuko 11:7; 12:17.) Kupwatika pelepa, yakulochesya yayalembedwe ni Daniele yikusosekwa yikamulaneje ni yakulochesya yine yayili m’Maloŵe ga Mlungu. Kuti tupikanichisye chenene yakulochesya ya Daniele tukusosekwasoni kulola yagakusasala Malemba gane.

3. Ana chitukambilane chichi mungani ajino nambosoni mungani jakuyichisya?

3 Munganiji chitukambilane Daniele 11:25-39. Chitulolesoni kuti, ana mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela, ŵaliji ŵani kutandila mu 1870 mpaka 1991. Kaneko chitulole ligongo lyakwe tukusosekwa kuchenga kapikane ketu ka mbali jine ja yakulochesyayi. Mungani jakuyichisya, tuchikambilana Daniele 11:40–12:1. Kaneko tuchilola kuchenga kwakupali pa kambali ka yakulochesyayi kutandila mu 1991 mpaka pa ngondo ja Alamagedo. Pakulijiganya ngani siŵilisi, mpaka atende chenene kulola chati chakuti, “Achayimwene Ŵakulimbana M’masiku Gambesi.” Nambo chandanda, tukusosekwa kwamanyilila achayimwene ŵaŵili ŵa mu chakulochesyachi.

ANA MPAKA TUMMANYILILE CHAMTULI MWENYE JWA KUMPOTO SONI MWENYE JWA KUMMWELA?

4. Ana ni yindu yitatu yapi yampaka yitukamuchisye kummanyilila mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela?

4 Mena gakuti “mwenye jwa kumpoto” soni “mwenye jwa kummwela” gapelechedwe kwa ŵakulamulila ŵandale ŵaŵaliji kumpoto soni kummwela kwa Isalaeli. Ligongo chichi tukuŵecheta yeleyi? Alole yalyaŵechete lilayika lyalyayiche ni utenga kwa Daniele. Lyatite, “Sambano mbiche kuti nimsalile yitichatendechela ŵandu ŵenu (ŵandu ŵa Mlungu) masiku ga kusogolo.” (Dan. 10:14) Kutandila m’yaka ya munyuma mpaka pa Pentekosite mu 33 C.E., mtundu wa Isalaeli waliji ŵandu ŵa Mlungu. Nambo kutandila m’chaka chelechi, Yehofa ŵatesile yakomboleka kuti ŵakumkuya ŵa Yesu aŵe ŵandu ŵakwe. Myoyo chakulochesya chakuchisala m’chaputala 11 cha buku ja Daniele ngachikusala ya mtundu wa Isalaeli, nambo chikwamba ya ŵakumkuya ŵa Klistu. (Mase. 2:1-4; Alo. 9:6-8; Aga. 6:15, 16) Soni ŵakulamulila ŵakulekangana aŵele ali mkuŵa mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela mundaŵi syakulekanganalekangana. Atamose yili myoyo, ŵakulamulila wosopeŵa akusalandana payindu yine. Chandanda, achayimweneŵa aŵele ali mkulamulila m’yilambo yele mwanasoni ŵandu ŵa Mlungu, soni aŵele ali mkwalagasya. Chaŵili, yindu yaŵele ali mkwatendela ŵandu ŵa Mlungu yikusalosya kuti akusaŵengana ni Mlungu jwakuwona, Yehofa. Soni chatatu, mayimwenega gaŵele gali mkulimbana pangani ja ulamusi.

5. Ana papali mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela pasikati pa yaka ya m’ma 100 ni 1870? Alondesye.

5 Panyuma pa yaka 100 yandanda, Aklistu ŵawunami ŵatandite kwiganya yindu yakulekangana ni yayikusasimanikwa m’Maloŵe ga Mlungu pasikati pa mpingo wakuwona wa Chiklistu. Kutandila pandaŵi jelejo mpaka m’ma 1870, pachilambopa paliji pali pangali likuga lya ŵakutumichila ŵa Mlungu. Aklistu ŵawunami ŵatupile mnope pachilambopa mpela namsongole, mwamti yaliji yakusawusya kwamanyilila Aklistu ŵakuwona. (Mat. 13:36-43) Ligongo chichi kumanyilila yeleyi kuli kwakusosekwa? Ligongo yeleyi yikutukamuchisya kumanyilila kuti pasikati pa yaka ya m’ma 100 ni 1870 paliji pali pangali mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela. Soni pandaŵijo paliji pali pangali likuga lya ŵandu ŵa Mlungu lyele achayimweneŵa akalilagasyaga. * Nambope panyuma pa chaka cha 1870, yaliji yakomboleka kummanyililasoni mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela. Ligongo chichi tukuŵecheta yeleyi?

6. Ana ŵandu ŵa Mlungu ŵatandite kuwonechelasoni chakachi? Alondesye.

6 Kutandila mu 1870, likuga lya ŵandu ŵa Mlungu lyatandite kuwonechelasoni. M’chakachi, Charles T. Russell ni achimjakwe ŵatandite kulijiganya Baibulo. M’bale Russell ni achimjakwe ŵaliji mpela jwamtenga jwaŵalochesye kuti ‘chachilinganya litala’ Uchimwene wa Umesiya mkaniwuŵe kutamilikasidwa. (Malaki 3:1) Pandaŵiji yaliji yakomboleka kulimanyilila likuga lya ŵandu ŵa Mlungu. Ana pandaŵi jelejo paliji pali pana ŵakulamulila ŵakatandite kwalagasya ŵakutumichila ŵa Mlungu? Kwende tulole.

ANA MWENYE JWA KUMMWELA ALI ŴANI?

7. Ana mwenye jwa kummwela ŵaliji ŵani pandaŵi ja ngondo jandanda ja pachilambo chosope?

7 Kutandila mu 1870, chilambo cha Britain chalamulilaga mbali jekulungwa pachilambopa, soni chakwete asilikali ŵamachili mnope. Yakulochesya ya Daniele yikusasala ya msengo wamwana wawagomeche misengo jine jitatu. Msengo wamwanawu ukwimila chilambo cha Britain soni misengo jinejo jikwimila yilambo ya France, Spain, soni Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Chilambo cha Britain chaŵele mwenye jwa kummwela pandaŵi ja ngondo jandanda ja pachilambo chosope. Pandaŵi jakulandanaji, chilambo cha America chaŵele chakusichila mnope pachilambo chosope soni chatesile mkamulano ni chilambo cha Britain.

8. Ana ŵani ŵaŵele mwenye jwa kummwela mundaŵi ja masiku gambesi?

8 Pandaŵi ja ngondo jandanda ja pachilambo chosope, yilambo ya Britain ni America yakamulene soni yaŵele yamachili mnope pachilambo chapasi. Mpela yaŵatite Daniele pakulochesya, mwenyeju tachikola “likuga lyangondo lyekulungwa mwakupundanganya.” (Dan. 11:25) Mundaŵi ja masiku gambesi gano Britain ni America ni jwali mwenye jwa kummwela. * Sambano ana ŵani ŵaŵaliji mwenye jwa kumpoto pandaŵiji?

ANA MWENYE JWA KUMPOTO ALI ŴANI?

9. Ana mwenye jwa kumpoto jwawonechelesoni chakachi, soni ana lilemba lya Daniele 11:25 lyakwanilichikwe chamtuli?

9 M’bale Russell ni achimjakwe paŵatandite kulijiganya Baibulo mpela likuga mu 1871, mwenye jwa kumpoto jwawonechele. M’chaka chelecho, Otto von Bismarck jwakamulenye madela gejinji ni kupanganya ulamusi wamachili wa German. Jwaŵalamulilaga chilambochi jwaliji Wilhelm jwandanda. Jwalakwe ŵamsagwile Bismarck nikumpa udindo wekulungwa mu ulamusi wakwe. * Pali pamasile yaka yamnono, chilambo cha Germany chatandite kulamulila yilambo yine ya mu Africa soni Pacific Ocean, soni chatendaga yakuti chiŵe chamachili kupunda Britain. (Aŵalanje Daniele 11:25.) Chilambo cha Germany chakwete asilikali ŵamachili mnope soni ŵasigele panandi kulandana ni asilikali ŵa Britain. Mwamti pangondo jandanda ja pachilambo chosope, chilambo cha Germany chakamulichisye masengo asilikali ŵakweŵa pakulimbana ni achimmagongo ŵawo.

10. Ana yakulochesya ya pa Daniele 11:25b, 26 yakwanilichikwe chamtuli?

10 Kaneko Daniele jwasasile yindu yayichimtendechela mwenye jwa ku Germany nambosoni likuga lyakwe lyangondo. Yakulochesyayi yikusasala kuti mwenye jwa kumpoto, “ngisapunda kose.” Ligongo chichi ngasapunda? Ligongo lyakuti jemanjajo “tachimlambusya . . . Atamose apungu ŵakwe ŵakusalya nawo pampepe tachimjimuchila.” (Dan. 11:25b, 26a) Mundaŵi ja Daniele, ŵandu ŵaŵalyaga “yakulya yiŵalyaga mwenyejo” ŵaliji ŵandu ŵaŵakwete udindo ‘wakutumichila kunyumba ja mwenye.’ (Dan. 1:5) Ana yakulochesyayi yasalaga ya ŵani? Yasalaga ya ŵandu ŵamachili ŵaŵakamulaga masengo yimpepe ni mwenye jwa ku Germany. Ŵandu ŵakwe ŵaliji, asilikali soni nduna syakwe. Yaŵatesile ŵandu ŵamachiliŵa ni yayatendekasisye kuti ulamusi wa German umale. Kaneko watandite ulamusi wine. * Yakulochesyayi yasasilesoni yakuyichisya ya ngondo jakulimbana ni mwenye jwa kummwela. Pakwamba ya mwenye jwa kumpoto yakulochesyayi yatite, “Likuga lyakwe lya ngondo tilichijonasika, nipo ŵajinji tachiwulajidwa pa ngondojo.” (Dan. 11:26b) Mwakamulana ni yakulochesyayi, pangondo jandanda ja pachilambo chosope, asilikali ŵa German ŵalusile. Ŵandu ŵajinji ŵawile pangondoji kupunda ngondo syosope syasyatendekwaga pandaŵijo.

11. Ana mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela ŵatesile chichi?

11 Pa Daniele 11:27, 28, pakusasala yindu yayatendekwe ngondo jandanda ja pachilambo chosope mkanijitande. Pakusasala kuti mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela ‘tachitama malo gamo ni . . . kulambusyanaga.’ Pasasilesoni kuti mwenye jwa kumpoto tachijigala “yindu yejinji.” Yeleyi ni yayatendekwe. Chilambo cha Germany ni Britain chakamulanaga kuti akusaka kuŵa pamtendele, nambo yaŵakambileneyi yalosisye kuti yaliji yaunami pajatandite ngondo mu 1914. Soni pachayikaga chaka cha 1914, chilambo cha Germany chaliji chaŵili pa yilambo yakusichila mnope. Kaneko, pakukwanilisya yakulochesya ya pa Daniele 11:29, 30a, chilambo cha Germany chalusile pangondo jakulimbana ni mwenye jwa kummwela.

ACHAYIMWENEŴA AŴELE ALI MKULIMBANA NI ŴANDU ŴA MLUNGU

12. Ana mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela ŵatesile yindu yapi pangondo jandanda ja pachilambo chosope?

12 Kutandila mu 1914, achayimweneŵa aŵele ali mkumenyana achimsyenepe, soni kulimbana ni ŵandu ŵa Mlungu. Mwachisyasyo, pangondo jandanda ja pachilambo chosope, boma ja German soni ja Britain jalagasisye ŵakutumichila ŵa Mlungu ŵaŵakanile kwinjila usilikali. Kupwatika pelepa, boma ja America jaŵisile mu ukayidi abale ŵaŵalongolelaga masengo ga kulalichila. Yayatendekweyi yakwanilisye yakulochesya ya pa Chiwunukuko 11:7-10.

13. Ana mwenye jwa kumpoto jwatesile yamtuli m’yaka ya m’ma 1930 soni pandaŵi jangondo jaŵili ja pachilambo chosope?

13 Cha m’ma 1930 pa ndaŵi ja ngondo jaŵili ja pa chilambo chosope, mwenye jwa kumpoto jwalagasisye ŵandu Mlungu mwangasa. Chipani cha Nazi pichatandite kulamulila chilambo cha Germany, Hitler pampepe ni ŵakumkuya ŵakwe ŵalekasisye masengo ga ŵandu ŵa Mlungu. Mwenye jwa kumpotoju jwawuleje ŵandu ŵa Yehofa ŵajinji soni ŵane ŵajigalile ku malo gakulagachisya ŵandu. Daniele jwaliji ali asasile kala yakutendekwayi. Jwalakwe jwasasile kuti mwenye jwa kumpoto “chachimasya mbopesi syakutinisya” soni “chachijonanga malo ga mapupa.” Mwenye jwa kumpotoju ŵatesile yeleyi mwakwalekasya ŵakutumichila ŵa Mlungu kumlambila Yehofa mwagopoka. (Dan. 11:30b, 31a) Jwakulamulila jwa chilambo cha Germany lina lyakwe Hitler, jwayikene pakulumbila kuti chiwawulaje ŵakulambila ŵa Mlungu wosope.

MWENYE JWASAMBANO JWA KUMPOTO

14. Ana ŵani ŵaŵaŵele mwenye jwa kumpoto panyuma pangondo jaŵili ja pachilambo chosope? Alondesye.

14 Ngondo jaŵili ja pachilambo chosope jili jimasile, ulamusi wa Soviet Union watandite kulamulila madela gagaliji pasi pa ulamusi wa German soni waŵele mwenye jwa kumpoto. Mwakulandana ni chipani cha Nazi, ulamusi wa Soviet Union watandite kwalagasya ŵandu wosope ŵaŵalipelekaga mnope pakumlambila Mlungu jwakuwona.

15. Ana mwenye jwa kumpoto jwatesile chichi pajamasile ngondo jaŵili ja pachilambo chosope?

15 Pajamasile ngondo jaŵili ja pachilambo chosope, mwenye jwa kumpotoju pampepe ni achimjakwe ŵatandite kwalagasya ŵakutumichila ŵa Mlungu. Pa Chiwunukuko 12:15-17, pawanichisye kulagasidwaku ni “lusulo.” Mwakamulana ni yakulochesyayi, mwenyeju ŵalekasisye masengo getu gakulalichila nambosoni ŵawugalile ŵakutumichila ŵajinji ŵa Yehofa kundende sya ku Siberia. Myoyo, atamose kuti mwenye jwa kumpoto aŵele ali mkwalaga ŵakutumichila ŵa Mlungu kutandila pagatandaga masiku gambesi, jwalakwe nganakombola kulekasya masengo gawo. *

16. Ana ulamusi wa Soviet Union wakwanilisye chamtuli lilemba lya Daniele 11:37-39?

16 Aŵalanje Daniele 11:37-39. Pakwanilisya yakulochesyayi, mwenye jwa kumpoto ‘jwanyosisye Mlungu jwa achinangolo ŵakwe.’ Ana jwatesile chamtuli yeleyi? Pakusaka kumasya dini syosope, ulamusi wa Soviet Union wamasisye machili ga dini syosope. Kuti yeleyi yikomboleche, mu 1918, ulamusi wa Soviet Union walamwile kuti m’masukulu gosope ajiganyeje yakuti kwangali Mlungu. Ana mwenye jwa kumpotoju jwamchimbichisye chamtuli ‘mlungu jwakugachinjilichisya mapupa’? Ulamusi wa Soviet Union wajonasile mbiya syejinji pakutamilikasya likuga lyakwe lya asilikali soni pakupanganya yida yejinji ya nyukiliya pakusaka kola machili gejinji. Kusala yisyene, mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela, ŵakwete yida yangondo yamachili mnope yakuwulajila ŵandu ŵajinji.

MKAMULANO WANGATAMILICHIKA

17. Ana “chindu chakunyalaya chakuyikasya chonasiko” chili chichi?

17 Mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela ŵakamwile yimpepe masengo pakutenda chindu chakusosekwa mnope. Jemanjaji, ŵaŵisile “chindu chakunyalaya chakuyikasya chonasiko.” (Dan. 11:31) Chindu ‘chakunyalayachi’ chili bungwe ja United Nations.

18. Ligongo chichi bungwe ja United Nations akusajikolanga kuti “chindu chakunyalaya”?

18 Bungwe ja United Nations akusajikolanga kuti “chindu chakunyalaya.” Ŵajipele linali ligongo jikusasala kuti mpaka jiyikasye mtendele pachilambo chosope, chitamilecho uli Uchimwene wa Mlungupe wampaka utende yeleyi. Yakulochesyayi yasasilesoni kuti chindu chakunyalayachi ‘chichiyikasya chonasiko’ ligongo lyakuti bungwe ja United Nations jichijimuchila soni konanga dini syosope syaunami.—Alole chati chakuti “Achayimwene Ŵakulimbana M’masiku Gambesi.”

LIGONGO CHICHI TUKUSOSEKWA KUMANYILILA NGANIJI?

19-20. (a) Ligongo chichi tukusosekwa kumanyilila ngani jakwamba mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela? (b) Ana mungani jakuyichisya tuchipata kwanga kwa chiwusyo chapi?

19 Tukusosekwa kumanyilila nganiji ligongo lyakuti jikusatupa umboni wakulosya kuti kutandila mu 1870 mpaka mu 1991, yakulochesya ya Daniele yakwamba mwenye jwa kumpoto soni mwenye jwa kummwela yakwanilichikwe. Myoyo ngatukukayichila kuti mbali jine jakusigala ja yakulochesyayi jichikwanilichikwasoni.

20 Mu 1991, ulamusi wa Soviet Union wamasile. Sano ŵani ŵali mwenye jwa kumpoto masiku agano? Mungani jakuyichisya tuchipata kwanga kwa chiwusyochi.

NYIMBO 128 Tupilile Mpaka Kumbesi

^ ndime 5 Pana maumboni gejinji gakulosya kuti yakulochesya ya Daniele yakwamba “mwenye jwa kumpoto” soni “mwenye jwa kummwela” yikupitilisya kukwanilichikwa. Ana mpaka tusimichisye chamtuli yeleyi? Soni ligongo chichi tukusosekwa kupikanichisya ngopolelo ja yakulochesyayi?

^ ndime 5 Pa ligongoli, nganituŵa tusasilesoni kuti mwenye jwa Chiloma Aurelian (270-275 C.E.) jwaliji “mwenye jwa kumpoto” kapena kuti mwenye jwamkongwe Zenobia (267-272 C.E.) jwaliji “mwenye jwa kummwela” ligongo pandaŵiji paliji pali pangali likuga lya ŵandu lyalyamtumichilaga Yehofa. Yeleyi yikuchenga yindu yayili mu mtwe 13 soni 14 wa buku ja Chichewa jakuti Samalani Ulosi wa Danieli!

^ ndime 8 Alole libokosi lyakuti, “Yakulochesya ya M’Baibulo Yakwamba Ulamusi Wamachili wa Britain ni America.”

^ ndime 9 Mu 1890, mwenye jwa ku Germany Wilhelm II ŵamtyosisye paudindo Bismarck.

^ ndime 10 Jemanjaji ŵatesile yindu yejinji yayatendekasisye kuti bomaji jimale machili mwachitema. Mwachisyasyo, ŵalesile kumkamuchisya mwenye jwawo, ŵasalilaga ŵane ngani sya chimsisi syakwamba ngondo, nambosoni ŵamkanganichisye mwenye kuti atule pasi udindo.

^ ndime 15 Mwakamulana ni Daniele 11:34, mwenye jwa kumpoto jwalesile kwalagasya Aklistu. Yeleyi yatendekwe mu 1991, pawamasile ulamusi wa Soviet Union.