1-2. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

YIRA omoọgh ni reḍeenhaan dị epelom idị merọl ghan, mọ yira odi mem eekunha asiḍio aruukunha phọ. Moọny amem aZihova r’aZizọs kopiemhi oomo itooghị dị regbagharạn itooghị Omhạr phọ odị. Kụ ipẹ phọ egbi omite, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ kokiọm ni ghisigh iikonoghiạn phọ abidị ḅilhẹ obe ghan okị esi awe phọ Enhaạn.

² Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Daniel 11:40–12:1. Yira kotuughạ olegheri uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio phọ arodon, ḅilhẹ okaạph ipẹ eḍighi bọ kụ yira kotue bọ ni osoman ipaanhaạn phọ edi bọ ghisigh r’akpọ-oḅio.

3-4. Anhiạn kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio arodon? Gbạ.

³ Mem mọ itooghị aSoviet Union phọ emheel bọ lhạ phọ 1991, awe phọ Enhaạn orologhụ bọ rikpisi phọ ipẹ phọ umhoọgh ni “oọny olhoghonhaạn aḍighaạgh”—mem eereẹgh. (Dan. 11:34) Esi iduọn phọ bidị umhoọgh ni eereẹgh ogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ, i/bia iboom bịn onhụ abạl abukaaphọm mọ omhạn riisi asimuonịr rikpisi phọ ipẹ phọ. Kuolọ iyạl ikpo asiạ reten bịn aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ, oḍighi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ. Idiphọ oghaạph bọ siphẹ emhuoghaạph phọ eten bọ, iraạr araraạr kụ edị kosighẹ olegheriom opọ kasighẹ bọ esi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ: (1) kekpuuroghọm ghan ni we phọ Enhaạn, (2) eten phọ epẹ kazoọm ghan bọ we phọ Enhaạn keḍeenhaan mọ alọgh ḍien egey Enhaạn phọ Zihova r’awe phọ odị, ḅilhẹ (3) kaapikian ni r’ipheriphọ iikpọ itooghị phọ.

 ⁴ Miịn iyaạr phọ eḍighi bọ kụ yira kotue bọ ni oḅẹm mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio phọ arodon pọ aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị. (1) Bidị okạr kụ rokpuuroghọm we phọ Enhaạn, osophoghom oḍighi iphelhegbeel phọ ḅilhẹ kẹn rogbiphoghọm riisi asimuonịr abumor r’abumarani dị odiighi rikpisi itooghị phọ abidị. (2) ikpuuroghọm mọ ḅilhẹ r’isophoghom mọ eḍeenhaan mọ bidị olọgh ḍien aZihova r’awe phọ odị. (3) Bidị roopikian ni r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ eḍighi bọ Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ. Uguạ, omhiịn idị aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị moḍighi idị eḍeenhaan mọ bidị kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ.

5. Ilọ oghẹn amem kụ edị oghaạph bọ siphẹ Daniel 11:40-43, kụ eeghe kụ kemite mem mọ amuphẹ phọ?

⁵ Bạl Daniel 11:40-43. Apakirị imiịn phọ iphẹn phọ ekaạph ilọ oomo amem eekunha phọ. Ekaạph ipẹ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ koopikian bọ. ADaniel amhiịn mọ mem eekunha phọ uw-emhạ epẹ esoorom mọ “kanyuughian ni” r’uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ obobọ “kaakulughan ni r’odị”—Dan. 11:40; igẹ dị edi ude.

6. Eeghe kụ iḍeenhaan mọ iyạl phọ aruw-emhạ phọ ronyuughian ni siloor?

⁶ Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ okiọm ni ghisigh roopikian oye lọ k’apạm iboom iikpọ. Esi omaạm, mem mọ Omhunhenhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emhunheen bọ, aSoviet Union r’abuphẹ oḍighan bọ umhiigh ni otooghị ongọ ibadị areelhe aEurope. Ipẹ phọ iḍighi idị uw-emhạ epẹ esoorom mọ aakpomoghi ḍita awe eghạm areelhe kirokirọ, bịn omiteom ookpomoghan dị oghol mọ NATO. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ akiọm ni ghisigh raapikian r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ esi ookolobian araraạr eghạm dị emhạn ikpoki iboom. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḅilhẹ kẹn eenan uw-emhạ epẹ esoorom mọ esi olhoghonhaạn aḍighaạgh reelhe dị oḍighi mulhọgh ḍien uw-emhạ epẹ esoorom mọ, reelhe Africa, Asia, r’aLatin America. Siạ dị ke/kạr ebia, aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ momhoọgh igey phọ iikpọ siẹn oomo aḅirinhi phọ. Bidị oḅilhẹ kẹn osighẹ sikomputa kụ eenom uw-emhạ epẹ esoorom mọ. Iyạl phọ aruw-emhạ phọ oniin ragbaaghiọm ghan nyoniin mọ rakparaghạ ghan osighẹ asikomputa olerom aḍighi ophoriphọ, pidị itooghị phọ emeel. Kụ idiphọ aDaniel aghaạph bọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ akiọm ni ghisigh r’anyaaghiọm we phọ Enhaạn.—Dan. 11:41.

7. Eeghe kụ ‘ade phọ omhaạr bọ onhighemhị’?

⁷ Daniel 11:41 eḅẹm mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kaḍigh ni “de phọ omhaạr bọ onhighemhị.” Aḍiphẹ phọ eeghe ade? Simem aBaibul phọ, ade phọ Izrạl kụ iḍighi ghan “de dị ekạr enhighẹ esi oomo aside phọ.” (Ezek. 20:6) Ade phọ aḍiphẹ phọ ikạr kụ emhoọgh maạr oḍighinhom, loor esi dị irọl ghan ekpisi dị ophạm ghan igey iiseeny. Emhiigh Pentikọst 33 C.E., “ade” phọ i/ḍighi mun de eniin ekpisi siẹn aḅirinhi phọ; loor esi dị awe phọ aZihova osaraạny ni oomo isiẹn ade phọ. Kparipẹ ghụn, ‘ade phọ omhaạr bọ onhighemhị’ ḍio phọ arodon pọ arukumuan oolhoọgh awe phọ aZihova, idiphọ iiseeny phọ bidị rongọ ghan bọ aZihova eego bọ esi ituughạ phọ r’oḍighi iphelhegbeel phọ.

8. Ika kụ idị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḍigh bọ “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị”?

⁸ Siẹn asiḍio eekunha phọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ maḍigh ni “de phọ omhaạr bọ onhighemhị” ibadị amem. Esi omaạm, mem mọ itooghị aNazi Germany eḍighi bọ uw-emhạ  epẹ esiinyọm mọ, aḍigh ni “de phọ omhaạr bọ onhighemhị,” ekạr ekpaariọm mem omhunhenhiom iyạl eghạm oomo aḅirinhi phọ, esi okpuuroghọm r’ozeeghị awe phọ Enhaạn. Mem mọ itooghị aSoviet Union eḍighi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ mem mọ Omhunhunhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emhinheen bọ, aḍigh ni “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị” esi okpuuroghọm awe phọ Enhaạn kụ ophorogh abidị siphẹ ikaraghị aramhạ phọ abidị.

9. Siạ dị ke/bia, ika kụ idị aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị moḍigh “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị”?

⁹ Siạ dị ke/bia, aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ moḍigh “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị.” Ika? Lhạ phọ 2017, omhoom uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ophọn phọ asophoghom ni oḍighi awe phọ aZihova, aḅilhẹ aloghoḍị buniin abumor r’abumarani ikoli. Aḅilhẹ kẹn asophoghom oḍighinhom arinyạ phọ ayira ghalhamọ r’aNew World Translation phọ. Opumom isiẹn, aḅilhẹ akasaghị olạ agadạ phọ ayira epẹ Russia ḅilhẹ r’asiKindọm Họl r’Asisemblị Họl. Oḍaphạn iphẹn phọ, lhạ phọ 2018 Aloor Phọ Repogh Bọ mowaaghị omiịn mọ aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio arodon. Toroboiperolbọ, ghalhamọ ukpuuroghọm ni we phọ Enhaạn, bidị ko/bian itooghị phọ obobọ okparaghạ onme itooghị phọ. Kparipẹ ghụn bidị rodaphạn ghan oroma aBaibul phọ aḅẹm bọ mọ ooḅereghinhaạn ghan “bulọ odaaghị reelhe r’abulọ rotooghị raraạr kongọ bunọn,” ekạr ekpaariọm mem lọ buẹn phọ rosopha osopha dị katir aani dọl ereẹgh phọ ayira.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ katue ni akpạr apu uw-emhạ epẹ esoorom mọ ḍughụm? Gbạ.

¹⁰ Imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Daniel 11:40-45 egbor ekaạph ilọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ. Iphẹn phọ remạ ghan mọ odị kakpạr ri apu uw-emhạ epẹ esoorom mọ ḍughụm? Eeye. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ “katọl li” mem mọ aZihova r’aZizọs kopiemhi bọ oomo itooghị omhạr awe siphẹ eghạm mọ Amagedọn. (Ogan. 19:20) Eeghe kụ iḍighi kụ yira kokuphom bọ ni owol? Ooḅeghiọn raraạr dị imiịn phọ aDaniel r’Ogananami phọ eḍeenhaan ilọ iphẹn phọ.

11. ADaniel 2:43-45 eḍeenhaan eeghe? (Miịn afoto oḅẹl opoḍi phọ.)

¹¹ Bạl Daniel 2:43-45. Oyil phọ aDaniel akaạph ilọ itooghị omhạr awe kirokirọ dị metir we phọ Enhaạn. Atomaạm itooghị phọ kirokirọ apakirị aloor igbogh igbudu dị oḍighinhom okuron. Itooghị phọ esughanam bọ omhạn phọ siphẹ asikoọl itooghị phọ ipẹ phọ, edi ephẹn aradạ aruwol igbogh igbudu phọ oḍighinhom bọ aḅạy r’okuron phọ. Aradạ aruwol phọ emerenyạn Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ. Imiịn phọ eḍeenhaan mọ Itooghị Anglo-America phọ ketọl li mem mọ Omhạr phọ Enhaạn katu bọ apiemhi itooghị omhạr awe.

12. Omhunhenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ emerenyạn eeghe, kụ eeghe kụ iḍighi kụ eḍighan bọ ni elhegh?

¹² Otelhedom mọ aJọn akaạph aani kẹn ilọ iikpọ itooghị kirokirọ dị metir we phọ aZihova. AJọn amaaniọm itooghị kirokirọ phọ iphẹn phọ idiphọ enhạm oḍual arumhụ. Omhunhenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ emerenyạn Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ. Iphẹn phọ eḍighan ni elhegh loor esi dị enhọn emhụ i/mite mun. Omhunhenhiom oḍual emhụ phọ edi ni retooghị kụ aKraist r’aḍita awe eghạm k’akẹ phọ odị otu bọ opiemi oomo phọ elhom emhạm mọ. *—Ogan. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Anhiạn kụ “aGọg opọ ade phọ aMegọg,” kụ eeghe kụ kekọm bọ iyaạr phọ odị k’anyạ bọ ozuoghom awe phọ Enhaạn?

¹³ Imiịn dị oyil phọ Ezekiel agẹ ingọ ni iyira orọph omiịn ipẹ kemite bọ siḍio eekunha uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ. Eḍighi maạr dị imiịn phọ Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; ḅilhẹ r’Ogananami 16:13-16, 21 rekaạph ni ilọ eniin phọ iyaạr phọ, r’amem mọ, pọ iphẹn kụ araraạr dị yira rogon omhiịn.

¹⁴ Igbogh iiḅaghamhị phọ remhiigh, “abudaạm aḅirini phọ” kookpomoghi ni reelhe. (Ogan. 16:13, 14; 19:19) Ookpomoghan areelhe phọ kụ edị aḍinyạ iigbia phọ eghol bọ mọ “aGọg opọ ade phọ aMegọg.” (Ezek. 38:2) Ookpomoghan areelhe phọ k’onyạ ni ozuom we phọ Enhaạn ilọ ophiemhi abidị. Eeghe kụ kekọm bọ izuoghom mọ? Rakaạph bọ ilọ amem mọ amuphẹ phọ, otelhedom mọ aJọn amhiịn oghim iboom iiḅoghoḍi ibikpo dị eemorọgh dị eḍuạ k’akẹ rekaraghuọm mulhọgh ḍien phọ Enhaạn. Iiḅoghoḍi ibikpo phọ omaaniọm bọ eeni keḍighi ḍigbagarạ adom ooruẹn dị awe phọ aZihova kogbeelhom. Eeni adom mọ yira kogbeelhom bọ kepin ni olhoghi aGọg opọ aMegọg, bịn anyạ azuom we phọ Enhaạn ilọ oḅeer abidị osighẹ isiẹn ade phọ.—Ogan. 16:21.

15-16. (a) Eeni aDaniel 11:44, 45 rekaạph ghan ilọ eeghe iyaạr dị kemite? (b) Eeghe kụ kemitenhaan uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḅilhẹ r’ophoriphọ apakirị phọ aGog opọ aMegọg?

¹⁵ Eeni aḍigbagarạ adom mọ aḍiẹn phọ r’ipẹ konyạ bọ ozuoghom awe phọ Enhaạn kụ edị oghaạph aani bọ siphẹ Daniel 11:44, 45. (Bạl.) Siphẹ phọ, aDaniel aḅẹm mọ “iinhaghạn keḍuạ ni epẹ erumuḍio phọ reḍuạ ghan bọ kemite r’epẹ esiinyọm mọ etu,” kụ eeḅaghamhị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kụ odị kaḅetenhuom ni “r’igbogh ighạgh ilhoghi.” Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kawạ “ophiemhi ibadị awe phọ.” “Ibadị” phọ siẹn phọ eeni remạ ghan we phọ aZihova.  * Eeni aDaniel aghaạph ghan ilọ izuoghom awe phọ Enhaạn.

 ¹⁶ Izuoghom mọ iphẹn uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abueriphọ abudaạm aḅirinhi phọ k’onyạ bọ ozuoghom we phọ Enhaạn, kepin ni olhoghi Enhaạn oomo iikpọ phọ kụ asighẹ eghạm Amagedọn atumom. (Ogan. 16:14, 16) Mem mọ amuphẹ phọ, kosiemhi ni eekunha uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abueriphọ aḍita areelhe phọ oḍighi bọ Gọg opọ aMegọg phọ, kụ “olọgh ḍighaạgh nyodị ka/tolonhaạn”.—Dan. 11:45.

17. Anhiạn kụ aMaikiel “ogbogh okpanhạ” phọ oghol bọ siẹn Daniel 12:1, kụ odị kaḍighi eeghe ghisigh?

¹⁷ Ekpịgh phọ epẹ etum bọ siẹn, siphẹ oghaạph phọ aDaniel, eegeliọn ni okạr ipẹ kopiemhi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abuẹn r’odị oḍighan bọ, ḅilhẹ r’ipẹ kuphẹl bọ iyira. (Bạl Daniel 12:1.) Ekpịgh phọ ephẹn phọ remạ ghan eeghe? AMaikiel phọ aḍinhọn aḍien otooghiạ phọ ayira, Zizọs Kraist. Odị kụ “rameerạ ghan enye” awe phọ Enhaạn emhiigh k’amem mọ ophighi bọ Itooghị phọ odị epẹ k’akẹ, lhạ phọ 1914. Moọny amem ghisigh, odị “kameerạ ni” obobọ apiemhi mulọgh ḍien phọ odị siphẹ eghạm mọ Amagedọn. Eghạm mọ kụ keḍighi eekunha iyaạr dị kemite siphẹ “amem iiḅaghamhị” phọ aDaniel aghaạph bọ aghol mọ k’ebeeph ni iboom siẹn iphirigba phọ omhạr awe. Imiịn phọ aJọn ogẹ bọ siphẹ Ogananami phọ ekol mem mọ amuphẹ phọ mọ ‘igbogh iiḅaghamhị.’—Ogan. 6:2; 7:14.

18. Eeghe kụ iḍighi kụ yira kotue bọ ni osoman ghisigh phọ r’akpọ oḅio?

¹⁸ Yira kotue ni osoman ghisigh phọ r’akpọ oḅio loor esi dị aDaniel r’aJọn umheeraam mọ buphẹ okumu bọ aZihova r’aZizọs kokpetenhaan ni igbogh iiḅaghamhị phọ retu bọ. ADaniel aḅẹm mọ kogẹ ni siḍien abuphẹ kokpetenhaan bọ “siphẹ aḍinyạ” phọ (Dan. 12:1) Yira koḍighi ika kụ asiḍien ayira eḍigh aani siphẹ aḍinyạ phọ? Yira koḍighi oḍeenhaan mọ yira omoọgh ni omheeraam okị esi aZizọs, Oọny IyooI Ogạ phọ Enhaạn. (Jọn 1:29) Ewạ dị yira koḅọgh ghuḍum ayira ongọ Enhaạn kụ oḍiiny muụm. (1 Pit. 3:21) Ḅilhẹ ewạ mọ yira obakị aani Omhạr phọ k’Enhaạn esi oḍighi oomo ipẹ yira kotue bọ olhoghonhaạn aani ḍighaạgh bunhọn oru olhegheri aZihova.

19. Ewạ mọ yira oḍighi eeghe nyiidiphọ phọ, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁹ Nyiidiphọ kụ amem dị ewạ okuamhị okparamhị oḍuomolhoghi phọ ayira esi aZihova r’ookpomhoghan aḍita arebenhẹ phọ odị oḅạr bọ nyodị. Ophọn kụ amem obakị Omhạr phọ k’Enhaạn. Yira oḍighi iduọn phọ, yira komoọgh ni pelieẹny mem mọ Omhạr phọ k’Enhaạn kapiemhi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ.