1-2. Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

 Aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu jeˬ, aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ ya mawˇ˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ heu maˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ, laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ maˬ tsehˆ leˇ ni deuˆ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ deuˆ˗eu meh.

² Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ Daˬyeˬlaˇ 11:40–12:1-ahˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ haw ma. Aˬ dui nymˬ˗mˇ iˬ nah laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu nga lehˇ ya siˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui mehˬ hu paw keuˆ le luꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ daˬ nya nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.

3-4. Nymˬ˗mˇ iˬ nah laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ aˬ suˇ gʼaˬ nga?

³ Soˇbi˗yaˬ Yuˇni˗yamˬ 1991 kʼoꞈ˗ahˇ pyaˆ˗iˇ shaˆ˗iˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ “ui cuiˆ na ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za”˗euˬ meh. Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha naꞈ˗i tiˬ kʼehˬ ya mˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 11:34) Aˬ yawꞈ maꞈ yaw muiˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ nya laˇ˗awˇ, tiˬ kʼehˬ naˇ Soˇbi˗yaˬ Yuˇni˗yamˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ aˇ seh aˇ seh gʼaˬ˗ahˇ neh myaˬ laˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ ya ja sawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ jahˇ˗eu 3 jeˬ naˇ, (1) aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ do lehˇ muiˇ, (2) aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ muiˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ, (3) aˬ yawꞈ nyaꞈ yaw kaˬ deuˆ ceh ceh, heu deuˬ pyeuꞈ meh.

⁴ Aˬ dui Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ lehˇ sawˇ˗eu nga?  (1) Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ do lehˇ muiˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ aˇ seh aˇ seh gʼaˬ˗ahˇ kʼehˬ˗eu meh. (2) Aˬ yawꞈ maꞈ mˇ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ bye˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu miˇ neh meh. (3) Aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ˗eu miˇ neh meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ, laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ nya ngaˬ lehˇ ja sawˇ ma.

5. Daˬyeˬlaˇ 11:40-43-ahˇ aˬ geu ngeh pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga? Teu ngeh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

⁵ Daˬyeˬlaˇ 11:40 ehˇ lahˬ˗ahˇ gui b; Daˬyeˬlaˇ 11:41-43-ahˇ gui. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu naˇ, aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗awˇ, laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ muiˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Daˬyeˬlaˇ aˇ yamˬ jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ, laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ “guiˇ deuˆ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Daˬyeˬlaˇ 11:40.

6. Sahˬ paˬ heu nyiˬ gʼaˬ deuˆ ceh ceh˗eu lehˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh.

⁶ Laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, deuˆ ceh ceh daˆ leꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˇ tsaˬ Guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ jiˇ˗awˇ Soˇbi˗yaˬ Yuˇni˗yamˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ, Yuˇloˬ paw pyawˬ˗ahˇ baoˬ jaˆ dui dui laˇ ngeh, aˬ jeˬ jeˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ pyuˇ gʼawˬ mya ni zmˬ zmˬ˗ehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ neh gʼaˬ kʼaˇ kʼaˆ˗eu guiˇ maꞈ pyeuꞈ laˇ ni jahˇ˗eu heu neh deuˆ ceh ceh luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ guiˇ deuˆ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ yaw kaˬ guiˇ do lehˇ maˬ deuˆ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ biꞈ˗ehˇ miˇ kʼahˬ yawˬ kʼahˬ yawˬ nehˬ˗ehˇ guiˇ bi deuˆ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, Ehˇpa˗li kaˆ, Eˇshaˬ, Laˇteꞈ Aˬmeˬliˇkaˬ, heu deuˬ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ baoˬ huiˬ laˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ nehˬ˗ehˇ kahˬpyuˇteuˬ paw neh guiˇ deuˆ˗eu uˬ taꞈ, kʼoeˇ paw paˆ˗euˬ deuˬ kahˬpyuˇteuˬ poꞈgaˬ˗lamˬ zmˬ˗awˇ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ gaˇ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ nga lehˇ jiˇ ja bu˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Daˬyeˬlaˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ deuˆ meh lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 11:41.

7. “Zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ” heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

⁷ Daˬyeˬlaˇ 11:41 Miˇ shuiˬ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ uˇ leˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Miˇ kʼahˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Gaˇ hu aˇ yamˬ˗ahˇ naˇ miˇ kʼahˬ heu kʼahˬ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˇ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, miˇ kʼahˬ teu kʼahˬ naˇ “miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ˗eu” miˇ neh meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 20:6) Miˇ kʼahˬ heu kʼahˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu heu naˇ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ A.D. 33 Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah˗ahˇ neh naˇ, “miˇ kʼahˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, maˇ diˇ jaˆ˗eu jawˇ duˬ maˬ paˇ ngeuˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, nymˬ˗mˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ doe ni jawˇ luꞈ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh, nymˬ˗mˇ iˬ nah “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ yaw jeˬ ma jeˬ, bawˬ dzaˬ iˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ heu deuˬ mˇ˗eu leh jeh gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.

8. Laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ uˇ leˇ˗euˬ nga?

⁸ Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ  sahˬ paˬ “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ yaw myaˬ poˆ uˇ leˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˇ tsaˬ Guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ ngeh yamˬ˗ahˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Naˇziˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ kʼehˬ˗awˇ sehꞈ˗eu heu neh, “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ uˇ leˇ˗euˬ meh. Miˇ tsaˬ Guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ jiˇ ngeh neh naˇ, Soˇbi˗yaˬ Yuˇni˗yamˬ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ˗awˇ sha dzeh iˇ˗eu heu neh, “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ uˇ leˇ˗euˬ meh.

9. Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ, “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ uˇ leˇ˗euˬ nga?

⁹ Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ, Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ jiˇ “zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ”˗ahˇ uˇ leˇ˗euˬ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ uˇ leˇ˗euˬ nga? 2017 kʼoꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗awˇ, mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ jiˇ tawˬ˗ahˇ nyehꞈ ahˇ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ dui˗euˬ paˇ dmˬ gʼawˬ mya dmˬ˗ahˇ jiˇ maˬ bi zmˬ ni laˆ naˬ˗euˬ meh. Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, Bawˬdzaˬnymˇ hawˇ˗eu huiˬ˗eu Bawˬdzaˬnymˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yuˇ geuꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh 2018 kʼoꞈ˗ahˇ Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ Laˇsiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw pyawˬ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ, laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ lehˇ sawˇ˗euˬ meh. Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ kʼawꞈ, uˆ lahˇ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, beˬ paˇ nehˬ laꞈ lehˇ maˬ teuˆ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ, “dzoeˬ dzaˬ˗eu tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ”˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh. Dzoeˬ dzaˬ˗eu heu deuˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ mˇ caw˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 2:1, 2.

10. Laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ngaˇ laˬ?

¹⁰ Daˬyeˬlaˇ 11:40-45-ahˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ myaˬ ni ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Maˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ le ngeh keuˆ ni, laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ “dehꞈ” luꞈ˗eu siˬ miˇ neh meh. (Pah mehˬ˗eu 19:20) Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ ehˇ nya˗eu nga? Aˬ dui gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ma.

11. Daˬyeˬlaˇ 2:43-45-ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ jeˬ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹¹ Daˬyeˬlaˇ 2:43-45-ahˇ gui. Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ yaw myaˬ jeˬ neh tehꞈ˗euˬ huiˬ dui dui˗eu tsawˇ haˬ mawˇ kawˇ tiˬ kawˇ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Mawˇ kawˇ teu˗euˬ aˇ tsehˆ deuˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ jawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ heu deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˬ yamˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu meh. Mawˇ kawˇ heu˗euˬ aˬ kuiˇ pehˬ zaˬ naˇ, shmˇ tiˬ paˆ miˇ tsaˬ tiˬ paˆ lehˇ jahˇ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ, Miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ le ngeh keuˆ ni uˆ lahˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

12. Jeˬ zaˬ yaw haiˬ˗euˬ uˬ duˬ shiꞈ siˬ aˬ yawꞈ siˬ naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya˗eu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

¹² Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ jiˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Yoˇhaˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ heu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ shiꞈ siˬ tsoꞈ˗eu haiˬ˗eu jeˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Jeˬ zaˬ yaw haiˬ˗euˬ uˬ duˬ shiꞈ siˬ aˬ yawꞈ siˬ naˇ, Miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya˗eu aˬ jeˬ miˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, jeˬ zaˬ yaw haiˬ heu mawˇ uˬ duˬ shiꞈ siˬ tehꞈ˗ehˇ tsoꞈ˗awˇ, yehꞈ siˬ aˬ yawꞈ siˬ lehˇ maˬ paˇ tsoꞈ doˆ laˇ˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ  mˬ taˆ guiˇ maꞈ haiˬ˗eu jeˬ zaˬ heu mawˇ˗ahˇ laˆ cawˆ le ngeh keuˆ ni, uˬ duˬ shiꞈ siˬ aˬ yawꞈ siˬ baoˬ jaˆ luꞈ˗eu meh. c—Pah mehˬ˗eu 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. ‘Maˬgawˇgaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu Gawˇgaˆ’ heu naˇ, aˬ suˇ gʼaˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ ni laˆ yehˆ nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹³ Yeˬsaˬgeˬlaˇ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ maˬ bi laˆ cawˆ mi naˆ˗ehˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ jeˬ hu paw neh ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:10-23; Daˬyeˬlaˇ 2:43-45; 11:44–12:1; Pah mehˬ˗eu 16:13-16, 21 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ haw naˇ, Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˬ aˬ yawꞈ tiˬ yamˬ aˬ yawꞈ tiˬ kawˆ˗ahˇ ngehˬ luꞈ˗eu lehˇ ya siˬ meh. Toˆ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ naˇ, gaˇ kawˆ heu naˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ aˬ dui noeˬ tmˬ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

¹⁴ Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, “miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jawˇ˗eu sahˬ paˬ deuˬ” uiˬ laˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 16:13, 14; 19:19) Jaˇliꞈ˗ahˇ uiˬ laˇ taˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca heu deuˬ˗ahˇ ‘Maˬgawˇgaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu Gawˇgaˆ’ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:2) Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ neh kʼawꞈ laˆ byoˆ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ dui˗ahˇ deuˆ ni laˆ yehˆ nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ aˬ yawꞈ huiˬ dui dui˗eu uˬ yehˇ aˇ siˬ Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ ga deh gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼaˆ dui dui˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ, tsaꞈ gaˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ teu naˇ, Maˬgawˇgaˆ˗euˬ Gawˇgaˆ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗ahˇ neh laˆ byoˆ jiˇ˗eu lehˇ leh jeh ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 16:21.

15-16. (a) Daˬyeˬlaˇ 11:44, 45 aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ gaˇ duˇ˗eu nga? (b) Laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu Maˬgawˇgaˆ˗euˬ Gawˇgaˆ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le˗eu nga?

¹⁵ Kʼaˆ dui dui˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ aˇ saˬ saˬ˗eu poˆ deuˆ˗eu guiˇ heu naˇ, Daˬyeˬlaˇ 11:44, 45-ahˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ tiˬ kawˆ pyeuꞈ nya meh. (Gui.) Daˬyeˬlaˇ “nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw hawˇ˗eu laꞈ taˆ paw pyawˬ˗ahˇ neh gaˬ le˗euˬ dawˬ deuˬ” laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ nui ma bi pehˇ dui dui leˇ˗awˇ, “tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni sehꞈ”˗eu leh jeh tehꞈ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. “Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ  haˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. d Daˬyeˬlaˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ saˬ saˬ laˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu paˬ.

¹⁶ Laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ ngeh, Baoˬ huiˬ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma pehˇ dui dui leˇ˗awˇ, Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ dahˬ beh laˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 16:14, 16) Teu ngeh, uiˬ laˇ taˬ˗euˬ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ bi laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu gʼaˬ maˬ jawˇ˗ehˇ pyeuꞈ˗iˇ˗awˇ, ya shiˇ tehꞈ˗a.”—Daˬyeˬlaˇ 11:45.

17. Daˬyeˬlaˇ 12:1-ahˇ haw ngeh, “huiˬ˗eu mahˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ” aˬ suˇ gʼaˬ nga? Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁷ Daˬyeˬlaˇ 12:1-ahˇ gui. Jaˇliꞈ heu deuˆ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi laˆ cawˆ˗eu gaˇ kawˆ duꞈ yawˇ ni paˇ ehˇ taˬ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya buˬ˗iˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ paˇ ehˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Heu deuˆ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ dzaˇ˗i tiˬ jeˬ lehˇ kuˇ˗eu Miˇkeˬlaˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “haw piˇ˗eu” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ uˆ lahˇ dahˬ beh laˇ˗awˇ, mehˬ hu paw aˬ yawꞈ Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ mˇ ngeh “doˆ le”˗eu meh. Daˬyeˬlaˇ teu ngeh˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ “shaˬ dui zahˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ” lehˇ kuˇ taˬ˗awˇ, Yoˇhaˬ jiˇ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ, aˇ yamˬ teu˗ahˇ “guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Pah mehˬ˗eu 6:2; 7:14.

18. Aˬ dui keuˆ le luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh guˆ˗eu maˬ loˬ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui keuˆ le luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ya buˬ˗iˇ meh lehˇ ehˇ tsehˆ taˬ˗euˬ miˇ neh meh. Daˬyeˬlaˇ ya buˬ˗iˇ˗eu deuˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ myahˇ ahˇ˗eu” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 12:1) Aˬ dui˗euˬ tsawˇ myahˇ teu˗euˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi ahˇ nya˗eu nga? Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ Yawˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ ya jah˗eu meh. (Yoˇhaˬ 1:29) Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ dzeuˇ˗euˬ lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ cuꞈ ya shawˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:21) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ˗eu heu neh, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ˗eu meh.

19. Aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga, aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁹ Nymˬ˗mˇ aˇ yamˬ heu naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ nui ma taˬ coeˇ dzehˬ laˇ ni ya jahˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ laꞈ taˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le ngeh aˬ dui ya buˬ˗iˇ meh.