1-2. Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

BUKA o mińa mi tombi, di be̱n mambo jita nin we̱nge̱ ma mabamse̱ ná jā nde o su la mińa misukan ma yen ebe̱yed’a mambo. Son a ponda, Yehova na Yesu Kristo ba me̱nde̱ bumbise̱ manea me̱se̱ ma mate̱nge̱ne̱ Janea la Loba. Oboso ná nika e mabolane̱, kiṅ’a pongo na kiṅ’a mikondo i me̱nde̱ benga jana po̱ te̱ te̱nge̱ne̱ nine̱ na te̱nge̱ne̱ tumba la Loba.

² O din jokwa, di me̱nde̱ jombwea eding’a Daniel 11:40–12:1. Di me̱nde̱ bia nja ńe kiṅ’a pongo we̱nge̱ na kwalea pe̱ ońola nje jeno̱ ná di be̱ pī, di be̱ne̱ pe̱ lakisane̱ ná Yehova a me̱nde̱ sunga biso̱ to̱ nje e po̱.

3-4. Nja ńe kiṅ’a pongo we̱nge̱ e? Bola beteledi.

³ Ombusa ko̱ la Rusland o mbu 1991, baboledi ba Loba bena ba ta ba ja o y’epas’a mundi ende̱ne̱ ba kusi “son a jongwane̱,” nika ńe nde wonja. (Dan. 11:34) Nika ńongwane̱ ná ba we̱le̱ te̱ dikalo na wonja, muso̱ngi ma bate̱ dikalo pe̱ o bekombo bena be ta be longa Rusland mu pomane̱ ńaka bebwea ba lokoli. Na ponda, Rusia na balate̱ na mo̱ nde ba timbi kiṅ’a pongo. Ka nje te̱ di kwaledino̱ o jokwa di se̱le̱, ná janea di no̱nge epol’a kiṅ’a pongo to̱ kiṅ’a mikondo, jangamen bola mambo malalo: (1) bolane̱ ngiń’ao o takise̱ tumba la Loba, (2) lee̱ tongwea na bebolo bao ná di singe̱ Yehova na tumba lao, na (3) janane̱ nine̱ kiṅe̱.

⁴ Njo̱m yin ońola nje jeno̱ ná di kwala ná Rusia na balate̱  na mo̱ nde be kiṅ’a pongo we̱nge̱. (1) Ba bolane̱ ngiń’abu o takise̱ tumba la Loba, beki ebol’a dikalo, ba tuse̱ pe̱ bebwea ba lokoli la bonasango na bonańango bena ba maje̱ o bepolo be owas’a ngiń’abu. (2) Be beboledi be malee̱ ná ba singe̱ Yehova na tumba lao. (3) Ba manane̱ kiṅ’a mikondo, Janea la Inglisi na Amerika. Jombweye ne̱ni Rusia na balate̱ na mo̱ ba timbino̱ be̱ kiṅ’a pongo.

5. Njika pambo a ponda Daniel 11:40-43 e makwaleano̱ e, nje pe̱ e mabolane̱ o ni ponda e?

⁵ Langa Daniel 11:40-43. Din dongo l’edinge̱ di mabola ebongolo a pond’a sukan. Mi myemba mi makwalea nde ońola bwemba oteten a kiṅ’a pongo na kiṅ’a mikondo. Ka nje te̱ Daniel a bīse̱no̱, o pond’a sukan, kiṅ’a mikondo e me̱nde̱ “bwemane̱” na kiṅ’a pongo, nika ńe nde ná i me̱nde̱ jana.​—Dan. 11:40.

6. Ne̱ni yi kiṅe̱ iba i mabwemane̱no̱ e?

⁶ Kiṅ’a pongo na kiṅ’a mikondo i mabenga jana ońolana po̱ te̱ e mapula be̱ janea le ngińa buka me̱se̱ o wase. K’eyembilan, jombweye nje e bolane̱ ombusa bila be londe̱ beba ponda Rusland na balate̱ na mo̱ ba tongwe̱le̱no̱ o be̱ne̱ ngińa omo̱ń a dongo dinde̱ne̱ la Europa. Beboledi ba kiṅ’a pongo be ńakisane̱ kiṅ’a mikondo o ńo̱ male ma bwemba na bekombo bepe̱pe̱, mena ma belabe̱ ná OTAN. Kiṅ’a pongo na kiṅ’a mikondo ye o pend’a bewesan ba bwemba; po̱ te̱ e mabenga busise̱ mo̱ni jita o be̱ne̱ bewesan be ngińa buka ba nine̱. Yi kiṅe̱ ibane̱ i mana pe̱ niponda po̱ te̱ ńeno̱ o sue̱le̱ basingedi ba nine̱ o bila o Afrika, o Asia, na o Amerika ńa latania. Min mimbu mi tombi, Rusia na balate̱ na mo̱ ba lańse̱ ngiń’abu o wase ńe̱se̱. Yi kiṅe̱ ibane̱ i mana pe̱ tongwea na internet. Po̱ te̱ e manuma nine̱ njo̱m ná e mabolane̱ internet o wasa kwese̱ mo̱ tue to̱ ńamse̱ janea lao. Bupisane̱ eding’a Daniel, kiṅ’a pongo e dia e mako̱ye̱ tumba la Loba.​—Dan. 11:41.

7. Nje ye “ekombo e peti bwam” e?

⁷ Daniel 11:41 e makwala ná kiṅ’a pongo e me̱nde̱ te̱se̱ myende o “ekombo e peti bwam.” Y’ekombo ye nde nje e? O mińa ma kwaṅ, ekombo a Israel e ta e langabe̱ “mpete̱ oteten a bonabekombo.” (Hes. 20:6) Nde nje e ta e we̱le̱ y’ekombo tiki tobotobo e ta nde ná mo̱ nde e ta wum’a jowe̱ la mbale̱. Botea o buńa ba Mwatanu 33 P.A., ‘y’ekombo’ e titi pe̱ epolos’a wuma; e titi pe̱ to̱ ná e be̱ mo̱, ebanja tumba la Yehova di camane̱ o wase ńe̱se̱. O diwengisan, “ekombo e peti bwam” we̱nge̱ ye nde mbadi baboledi ba Loba ba madie̱le̱no̱ longe̱ labu la kriste̱n na bebolo babu ba jowe̱, k’eyembilan, ndongame̱n na dikalo.

8. Ne̱ni kiṅ’a pongo e te̱se̱no̱ myende o “ekombo e peti bwam” e?

⁸ O pond’a mińa misukan, kiṅ’a pongo e te̱se̱ myende o “ekombo e peti bwam” ngedi jita. K’eyembilan, ponda Jaman ńa Nasi e tano̱ kiṅ’a pongo, tobotobo o pond’a bila be londe̱ beba, ni kiṅe̱ e te̱se̱ myende o “ekombo e peti bwam” ponda e takise̱no̱ na bwa pe̱ baboledi ba Loba. Ombusa bila be londe̱ beba pe̱ ponda Rusland e busino̱ ka kiṅ’a pongo, ni kiṅe̱ e te̱se̱ myende o “ekombo e peti bwam” ponda e takise̱no̱ baboledi ba Loba, e loma pe̱ babo̱ o beboa etum na mamboa mabu.

9. Min mimbu mi tombi, ne̱ni Rusia na balate̱ na mo̱ ba te̱se̱no̱ myende o “ekombo e peti bwam” e?

 ⁹ Min mimbu mi tombi, Rusia na balate̱ na mo̱ pe̱ ba te̱se̱ myende o “ekombo e peti bwam.” Ne̱ni e? O mbu 2017, nin kiṅ’a pongo ńa we̱nge̱, ńeki ebol’a tumba la Yehova, e we̱le̱ pe̱ bonasango na bonańango asu bō̱ o beboa. E we̱le̱ pe̱ kalat’asu na Betukwedi ba Was’a Peńa owas’a mwekan. Omo̱ń a nika e kaṅane̱ mukanjo masu m’ebolo o Rusia name̱ne̱ pe̱ na Mandabo ma Janea na ma Mako̱to̱ne̱. Ombusa man me̱se̱ nde o mbu 2018 Dibe̱le̱ di Madie̱le̱ di so̱ṅtane̱no̱ ná Rusia na balate̱ na mo̱ nde be kiṅ’a pongo. Nde to̱ e be̱ nde o ponda ńena baboledi ba Yehova beno̱ owas’a mitakisan ma ngińa, ba si manane̱ janea to̱ diwo̱ to̱ pula tukwa mo̱. O diwengisan, ba mabupe̱ malea ma Bibe̱l ná ba kane̱ ońola “be̱se̱ bena ba be̱n doi,” sepo̱n ke̱ ban ba mano̱ngo̱ bedomsedi be ná be tapa wonj’a jowe̱.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Mo̱ kiṅ’a pongo e me̱nde̱ buka kiṅ’a mikondo e? Bola beteledi.

¹⁰ Edinge̱ e tilabe̱ o Daniel 11:40-45 e makwalea nde tobotobo bebolo ba kiṅ’a pongo. Mo̱ nika e mapula nde kwala ná e me̱nde̱ buka kiṅ’a mikondo e? Ke̱m. Niponda Yehova na Yesu ba me̱nde̱no̱ po̱ bumbise̱ manea ma bato me̱se̱ o bila ba Armagedon, ke̱ kiṅ’a mikondo e dia “peńa [longe̱].” (Bbī. 19:20) Ońola nje jeno̱ ná di be̱ mbaki na nika e? Jombweye nje eding’a Daniel na ya Bebīsedi be makwalano̱.

11. Nje eding’a Daniel 2:43-45 e mapulano̱ kwala e? (Ombwa duta la dipapa laboso.)

¹¹ Langa Daniel 2:43-45. Muto̱ped’a mudī Daniel a makwalea ońola njimbidi ninde̱ne̱ ńena ni be̱n belongi ba ńolo be na gol, eye̱i, musòmba, na silba. Elongi te̱ ye nde eyemban a janea diwo̱ di bolane̱ ngiń’ao omo̱ń a tumba la Loba. Man manea manedi o ponda ye diwengisan. Myende ma ni njimbidi me nde n’eye̱i na weya. Mi myende me nde eyemban a janea disukan, le nde Janea la Inglisi na Amerika. Y’edinge̱ e mapula nde kwala ná niponda Janea la Loba di me̱nde̱no̱ po̱ bumbise̱ manea ma bato me̱se̱ di me̱nde̱ bomane̱ ná Janea la Inglisi na Amerika di dia di manea.

12. Mulopo mu londe̱ samba ma ni ńama mwe nde nje e, ońola nje pe̱ nika ńeno̱ mweńa e?

¹² Ńamuloloma Yohane pe̱ a kwaledi ońola manea ma wase ma mabupane̱le̱ mena ma bolane̱ ngiń’abu omo̱ń a tumba la Yehova. O eding’a Yohane, eyemban a ma manea ye nde ńama ni be̱n milopo samba. Mulopo mu londe̱ samba ma ni ńama mwe nde Janea la Inglisi na Amerika. Nika ńe mweńa jita ońolana mulopo mupe̱pe̱ mu si busi ombusa mun. Niponda Kristo na milo̱ṅ mao ma ngińa ma mo̱ń ba me̱nde̱no̱ po̱ ńamse̱ mu mulopo mu londe̱ samba mwemba na ni ńama ńe̱se̱, ke̱ mu mulopo mu dia mu manea. *​—Bbī. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Nja ńe “Gog, o ekombo a Magog” e, nje pe̱ ye ná e tute̱le̱ mo̱ o ko̱ye̱ tumba la Loba e?

¹³ Edinge̱ Hesekiel a tilino̱ e malangwea biso̱ nje e me̱nde̱ bolane̱ yen ebe o pond’a mińa misukan ma kiṅ’a pongo na kiṅ’a mikondo. E me̱ne̱n ná bedinge̱  ba Hesekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; na Bebīsedi 16:13-16, 21 be makwalea nde ońola mulemlem ma pambo a ponda na milemlem ma mambo. Yete̱na nika ńe mbale̱, ke̱ di mo̱nge̱le̱ ná nje e me̱nde̱ bolane̱ yen.

¹⁴ Son a ponda ombusa bebotedi ba ndenge̱ ninde̱ne̱, “kiṅ’a wase ye̱se̱” i me̱nde̱ lata o po̱ngo̱ mulatako ma matumba. (Bbī. 16:13, 14; 19:19) Mu mulatako nde mwe nje Betiledi be mabele̱no̱ ná “Gog, o ekombo a Magog.” (Hes. 38:2) Mu mulatako ma matumba mu me̱nde̱ ko̱ye̱ tumba la Loba le̱se̱ na njo ninde̱ne̱ o pula bumbise̱ mo̱ ná bambam. Nje e me̱nde̱ tute̱le̱ mo̱ o bola nika e? O edinge̱ e makwaleye̱ ońola ni ponda, ńamuloloma Yohane e̱n mbu’a madale ńa ngińa e mayo̱le̱ye̱ basingedi ba Loba. Ni mbu’a madale ńe ná e be̱ eyemban a mwe̱ndi ma bekaisedi ma ngińa, tumba la Yehova di me̱nde̱no̱ langwa. Yen ebe mu mwe̱ndi nde mu me̱nde̱ tute̱le̱ Gog ńa Magog o ko̱ye̱ tumba la Loba o pula bo̱le̱ mo̱ diboma owas’a wei.​—Bbī. 16:21.

15-16. (a) Njika mambo pondapo̱ Daniel 11:44, 45 e makwaleano̱ e? (b) Nje e me̱nde̱ po̱ye̱ kiṅ’a pongo na dine̱ dongo la Gog ńa Magog e?

¹⁵ E me̱ne̱n ná mun mwe̱ndi ma ngińa na bwemba bosukan te̱nge̱ne̱ tumba la Loba be nde milemlem ma mambo mena ma kwalabe̱ o Daniel 11:44, 45. (Langa.) Oten Daniel a makwala ná “myango mi me̱nde̱ we̱ o jedu na o pongo” mi me̱nde̱ pungwa kiṅ’a pongo na mo̱ ńala na “malinga mande̱ne̱.” Janda la kiṅ’a pongo le nde ná e “bumbise̱ jita la bato.” E me̱ne̱n ná di “jita la bato” le nde tumba la Yehova. * Pondapo̱ owan Daniel e nde kwalea bwemba bosukan te̱nge̱ne̱ tumba la Loba.

¹⁶ Bo bwemba ba kiṅ’a pongo, mwemba na mane̱ manea ma wase, bo me̱nde̱ lingise̱ Loba la Ngum bwambi; ’wa nde bila ba Armagedon be me̱nde̱no̱ botea. (Bbī. 16:14, 16) O ni ponda nde kiṅ’a pongo, mwemba na mane̱ matumba mena me o muso̱ngi ma Gog ńa Magog, e me̱nde̱no̱  po̱ o su lao, “esibe̱ moto jongwane̱ mo̱.”​—Dan. 11:45. 

17. Nja ńe Mikael “mwanedi nunde̱ne̱” Daniel 12:1 e makwaleano̱ e, nje eno̱ bola tatan e, nje pe̱ a me̱nde̱no̱ bola son a ponda e?

¹⁷ Langa Daniel 12:1. Min myango mi mabola so̱ṅtane̱ la mbata la ne̱ni kiṅ’a pongo na balate̱ na mo̱ ba me̱nde̱no̱ po̱ o su labu, na ne̱ni di me̱nde̱no̱ sungabe̱. Nje mun mwemba mu mapulano̱ kwala e? Mikael, nika ńe nde dina dipe̱pe̱ la Kiṅ’asu ni maneye̱, Kristo Yesu. E nde “mulingeye̱” tumba la Loba botea o mbu 1914, ponda Janea lao di bokisabe̱no̱ o mo̱ń. Son a ponda, a me̱nde̱ “te̱me̱” o bumbise̱ basingedi bao o bila ba Armagedon. Be bila nde be me̱nde̱ be̱ lambo disukan la nje Daniel a bele̱no̱ ná “pond’a ndutu” ninde̱ne̱ ni buki ye̱se̱ ńa myango ma mbel’a moto. Eding’a Yohane ye o Bebīsedi e mabele̱ ponda ni se̱le̱ na bila ba Armagedon ná “ndenge̱ ninde̱ne̱.”​—Bbī. 6:2; 7:14.

18. Ońola nje jeno̱ ná di be̱ mbaki ońola kie̱le̱ ni maye̱ e?

¹⁸ Biso baboledi ba Yehova je ná di be̱ mbaki ońola kie̱le̱ ni maye̱ ebanja Daniel na Yohane ba mabamse̱ ná ba bena ba maboleye̱ Yehova na Yesu ba me̱nde̱ sungabe̱ o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱. Daniel mo̱ ná ba bena ba be̱n mina mabu ma “tilabe̱ o kalati” nde ba me̱nde̱ jongisabe̱. (Dan. 12:1) Nje jeno̱ ná di bola ná dina lasu di tilabe̱ o ni kalati e? Jangame̱n o lee̱le̱ ná di dube̱ Yesu, Mun’a mudo̱ngi ńa Loba. (Yohane 1:29) Jangame̱n dubisabe̱ o lee̱le̱ ná di bake̱ biso̱me̱ne̱ na Loba. (1 Pet. 3:21) Jangame̱n pe̱ bola me̱se̱ na me̱se̱ ná jongwane̱ bape̱pe̱ o jokwa bia Yehova ná di lee̱le̱ ná di masue̱le̱ Janea la Loba.

19. Nje jangame̱nno̱ bola tatan e, ońola nje pe̱ e?

¹⁹ Ponda so̱ nin tatan ńa jouse̱ lakisane̱ lasu na Yehova na bebokedi bao be longedi na baboledi ba jemea. Ponda so̱ nin ńa sue̱le̱ Janea la Loba. Di boli te̱ nika, di me̱nde̱ sungabe̱ niponda Janea la Loba di me̱nde̱no̱ po̱ bumbise̱ kiṅ’a pongo na kiṅ’a mikondo.