1-2. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

SA LEVU sara na ivakadinadina eda raica nikua e dusia nida sa bula tu ena icavacava ni vuravura qo. Sa voleka sara me vakarusa o Jiova kei Jisu Karisito na veimatanitu era saqata na nodrau Matanitu. Ni bera qori, erau veiqati tiko ga na tui ni vualiku kei na tui ni ceva, erau saqati ira tale ga na tamata ni Kalou.

² Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo na parofisai ena Taniela 11:40–12:1. Eda na kila kina na tui ni vualiku ena gauna qo, eda na veivosakitaka tale ga na vuna meda nuidei kina ena veika dredre sa tu qo e matada.

3-4. O cei na tui ni vualiku? Vakamacalataka.

³ Ni kasura na Matanitu Makawa kei Rusia ena 1991, era “vukei vakalailai” na tamata ni Kalou ena levu na vanua qori nira vakila na galala (Tani. 11:34) Na cava e yaco? Era vunau ena galala. Sega ni dede sa tubu na iwiliwili ni dautukutuku ena veivanua e liutaki vaKominisi ina vica vata na drau na udolu. Ia ni oti ga e vica na yabaki, sa kilai me tui ni vualiku o Rusia kei na nona ito. Me vaka eda veivosakitaka ena ulutaga sa oti, e tolu na ka ena cakava e dua na matanitu me kilai kina ni tui ni vualiku se tui ni ceva: (1) ena veiliutaki ena vanua era tiko kina na tamata ni Kalou, (2) e laurai ena nodra ivalavala nira meca i Jiova kei ira na nona tamata, kei na (3) erau veiqatitaka tiko na veiliutaki.

 ⁴ Qo e vica na vuna eda kaya kina ni tui ni vualiku ena gauna qo o Rusia kei na nona ito. (1) Era saqati ira na tamata ni Kalou nira vakatabuya na nodra cakacaka vakavunau, era vakacacana e vica vata na drau na udolu na tacida era tiko ena vanua era lewa. (2) Na ka era cakava qori e dusia nira cati Jiova kei ira na nona tamata. (3) Era saga mera qaqa vua na tui ni ceva, oya o Peritania kei Merika. Meda raica mada na sala e vakaraitaka kina o Rusia ni tui ni vualiku.

5. Na cava e vakamacalataki ena Taniela 11:40-43? Cava ena yaco ena gauna qori?

⁵ Wilika Taniela 11:40-43. E vakamacalataka na iwase ni parofisai qo na ka ena yaco ena icavacava. E tukuni kina na nodrau veileti na tui ni vualiku kei na tui ni ceva. Me vaka e parofisaitaka o Taniela, ena gauna ni icavacava, na tui ni ceva ena “cumuti” tui ni vualiku.—Tani. 11:40.

6. Na ivakadinadina cava e dusia ni rau veicumu tiko na tui ni vualiku kei na tui ni ceva?

⁶ Erau veiqatitaka tiko na tui ni vualiku kei na tui ni ceva na veiliutaki. Kena ivakaraitaki, vakasamataka na ka e yaco ni oti na iKarua ni iValu Levu, e lewa na Matanitu Makawa o Rusia kei na nona ito e levu na vanua e Urope. Na ka e cakava o tui ni vualiku e vakasaurarataki tui ni ceva kina me tauyavutaka e dua na mataivalu era tovata kina e vica na matanitu e kilai me NATO (North Atlantic Treaty Organization). Erau vakayagataka na tui ni vualiku kei na tui ni ceva e dua na iwase levu ni ilavo me rau vakaukauataka na nodrau mataivalu. Na tui ni vualiku e tokoni ira na meca ni tui ni ceva e Aferika, Esia, kei Merika vakaLatina. Qori tale ga na ka e cakava na tui ni ceva ni tokoni ira na meca ni tui ni vualiku. Ena dua na gauna sa oti, e kaukaua sara o Rusia kei na nona ito e vuravura taucoko. Era saqata tale ga na tui ni ceva nira vakayagataka na kompiuta. Erau veibeitaki na tui ni rau dui vakayagataka tiko na porokaramu ni kompiuta e veivakaleqai me vakaotia na nodrau ilavo, me kasura tale ga kina na nodrau dui matanitu. Me vaka e parofisaitaka o Taniela, e vakacacani ira tiko ga na tamata ni Kalou o tui ni vualiku.—Tani. 11:41.

7. Na cava na “vanua Totoka”?

⁷ E tukuni ena Taniela 11:41 ni na curu na tui ni vualiku ena “vanua Totoka.” Na vanua cava qori? Ena gauna makawa, e tukuni ni o Isireli e “vanua rairai vinaka vei ira kece na vanua.” (Isik. 20:6) Na vuna e talei kina na vanua qori ni vakayacori kina na sokalou dina. Me tekivu ena Penitiko 33 G.V., sa ra tu na tamata i Jiova e veiyasa i vuravura, era sega ni tiko ga ena dua na “vanua” va qori. Ia nikua, na “vanua Totoka” oya na itavi era qarava na tamata i Jiova e okati kina na nodra sokalou vua ena soqoni kei na cakacaka vakaitalatala.

8. E curu vakacava na tui ni vualiku ena “vanua Totoka”?

⁸ Ena iotioti ni veisiga, e curu wasoma na tui ni vualiku ena “vanua Totoka.” Kena ivakaraitaki, e tui ni vualiku o Jamani ena veiliutaki ni Nazi, vakabibi  ena ikarua ni ivalu levu. E curu na tui qori ena “vanua Totoka” ni vakacacani ira na tamata ni Kalou, e vakamatei ira tale ga. Ni oti na iKarua ni iValu Levu, e tui sara ni vualiku na Matanitu Makawa o Rusia, e curuma tale ga na “vanua Totoka” ni vakacacani ira na tamata ni Kalou, e vakatalai ira tale ga vakaukaua.

9. Ena vica na yabaki sa oti, e curu vakacava ena “vanua Totoka” o Rusia kei na nona ito?

⁹ Ena vica na yabaki sa oti, e curu tale ga ena “vanua Totoka” o Rusia kei na nona ito. Ena sala cava? Ena 2017, e vakatabuya o Rusia na nodra cakacaka na tamata i Jiova, e biuta tale ga eso na tacida e valeniveivesu. E vakatabuya tale ga na noda ivola, wili kina na iVolatabu na New World Translation. Kena ikuri, e taura vakaukaua na valenivolavola ni tabana e Rusia, na Vale ni Soqoni, kei na Vale ni Soqo Lelevu. Oti qori, ena 2018 na iLawalawa Dauvakatulewa e vakatakilai Rusia kei na nona ito me tui ni vualiku. Ia nira vakacacani mada ga vakaukaua na tamata i Jiova, era na sega ni saqata na matanitu se saga me veisautaki. Era na muria ga na ivakasala vakaivolatabu mera masulaki ira kece “na vakaitutu,” vakabibi ke vakaleqa na noda galala ni sokalou na nodra vakatulewa.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Vakacava ena vakamalumalumutaka na tui ni ceva na tui ni vualiku? Vakamacalataka.

¹⁰ E vakabibitaki ena parofisai ena Taniela 11:40-45 na ka ena cakava na tui ni vualiku. Kena ibalebale ya ni na vakadruka na tui ni ceva? Sega. Eda kila vakacava? Ni se ‘bula’ tiko na tui ni ceva, rau sa na vakarusai ira na veimatanitu o Jiova kei Jisu ena ivalu na Amaketoni. (Vkta. 19:20) Na cava meda vakabauta kina qo? Raica mada na ka e dusia na parofisai ena Taniela kei na Vakatakila.

11. Na cava na ibalebale ni Taniela 2:43-45? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

¹¹ Wilika Taniela 2:43-45. E vakamacalataka na parofita o Taniela na veitaravi ni matanitu era veiliutaki ena vanua era tu kina na tamata ni Kalou. E kilai qori ena tiki yadua ni matakau kaukamea vakaitamera. Na iotioti ni matanitu e dusia na yava ni matakau kaukamea e veiwaki kei na qele. Na yava qori na Matanitu Qaqa kei Vuravura o Peritania kei Merika. Eda kila ena parofisai qori ni se veiliutaki tiko ga o Peritania kei Merika sa na ravuta na matanitu vakatamata na Matanitu ni Kalou me vakarusa.

12. E dusi cei na ikavitu ni ulu ni manumanu kila? Na cava e bibi kina meda kila?

¹² E vakamacalataka tale ga na yapositolo o Joni na veitaravi ni matanitu era veiliutaki ena vanua era tiko kina na tamata i Jiova. Ena parofisai e raica o Joni, era vaka na manumanu kila e vitu na uluna na veimatanitu qori. Na ikavitu ni uluna e dusia na Matanitu Qaqa o Peritania kei Merika. E bibi na tikina qo ni sega ni tubu mai e dua tale na uluna. Ena veiliutaki tiko ga na ikavitu ni ulu qori sa na vakarusai koya kei na vo ni manumanu kila o Karisito kei na nona mataivalu vakalomalagi. *—Vkta. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. O cei o “Koki ena vanua o Mekoki”? Na cava ena vakacudrui koya me vakacacani ira na tamata ni Kalou?

¹³ Na parofisai e vola o Isikeli e vakamacalataka na ka ena rairai yaco ni bera ni vakarusai na tui ni vualiku kei na tui ni ceva. Kena irairai ni vakamacalataki na ka vata ga qori ena Isikeli 38:10-23; Taniela 2:43-45; 11:44–12:1; kei na Vakatakila 16:13-16, 21. Ke dina qori, eda na rawa ni namaka qo.

¹⁴ Dua na gauna ni sa tekivu na veivakararawataki levu, era na tovata na “tui kei vuravura.” (Vkta. 16:13, 14; 19:19) Na nodra duavata qori e vakatokai ena Vosa ni Kalou me o “Koki ena vanua o Mekoki.” (Isik. 38:2) Era na ravuti keda na tamata ni Kalou na ilawalawa qori ena otioti ni gauna nira saga mera vakarusai keda vakadua. Na cava ena vakavuna na ravuravu qori? Na ka e parofisaitaki me baleta na gauna qo, e raica na yapositolo o Joni ni lutuki ira tiko na meca ni Kalou na ucaqereqere lelevu. Na ucaqereqere qori e rairai dusia na itukutuku ni vakataulewa warumisa era kacivaka na tamata i Jiova. De dua e vakacudrui Koki na itukutuku qori me lai vakacacani ira kina na tamata ni Kalou, e nona inaki me vakawabokotaki ira.—Vkta. 16:21.

15-16. (a) Na cava e rairai vakamacalataka na Taniela 11:44, 45? (b) Cava ena yacovi tui ni vualiku kei na vo ni veimatanitu era wili vei Koki mai Mekoki?

¹⁵ Na warumisa ni itukutuku qori kei na iotioti ni nodra ravuravu na meca ni Kalou e rairai tautauvata ga kei na ka e tukuni ena Taniela 11:44, 45. (Wilika.) E tukuni kina ni “itukutuku mai na tokalau kei na vualiku” e yavalata na tui ni vualiku me ‘cudru vakalevu.’ E nona inaki na tui ni vualiku me “vakarusa e levu.” Ni tukuni e “levu,” e rairai dusi ira na tamata i Jiova. * De dua e  vakamacalataka eke o Taniela na iotioti ni nodra ravuti na tamata ni Kalou.

¹⁶ Na nona ravuravu na tui ni vualiku kei ira na vo ni veimatanitu ena vakacudruya na Kalou Kaukaua Duadua, ena tekivu sara ga kina na ivalu na Amaketoni. (Vkta. 16:14, 16) Ena gauna qori ena vakarusai kina o tui ni vualiku kei ira na vo ni veimatanitu era wili vei Koki mai Mekoki. Ena sega ni dua me “vukei koya”.—Tani. 11:45.

17. O cei o Maikeli “na turaga levu” e cavuti ena Taniela 12:1? Na cava e cakava tiko?

¹⁷ E vakamacalataki ena Taniela wase 12 tikina e 1 na sala ena vakarusai kina o tui ni vualiku kei ira na nona ito kei na sala eda na vakabulai kina. (Wilika Taniela 12:1.) Na cava na kena ibalebale qo? O Maikeli e dua tale na yaca e kilai kina na noda Tui o Karisito Jisu. E “totaki ira tiko” na tamata ni Kalou me tekivu ena 1914, na yabaki e tauyavu kina na Matanitu ni Kalou mai lomalagi. Ena gauna sa tu qo e matada, ena “tucake” se vakarusai ira na kena meca ena ivalu na Amaketoni. Na ivalu qori e iotioti ni ka e vakamacalataka o Taniela, e vakatokai me “gauna ni rarawa” levu ena itukutuku ni veigauna. Na parofisai i Joni ena Vakatakila e dusia na ka ena yaco ni bera na ivalu qo, oya na “veivakararawataki levu.”—Vkta. 6:2; 7:14.

18. Na cava meda nuidei kina me baleta na veigauna se bera mai?

¹⁸ Na cava meda nuidei kina ena ka sa vakarau yaco? Erau vakadeitaka o Taniela kei Joni ni rau na vakabulai ira na yalodina o Jiova kei Jisu ena gauna dredre sa tu qo e matada. E tukuna o Taniela ni “volai tu ena ivola” na yacadra. (Tani. 12:1) Na cava meda cakava me rawa ni volai na yacada ena ivola qori? Meda vakaraitaka vakamatata nida vakabauti Jisu, na Lami ni Kalou. (Joni 1:29) Ena vinakati meda papitaiso meda vakaraitaka nida sa yalataki keda oti vua na Kalou. (1 Pita 3:21) Meda vakaraitaka tale ga nida tokona na Matanitu ni Kalou ena noda vukea eso tale mera kilai Jiova.

19. Na cava meda cakava qo? Na vuna?

¹⁹ Qo sara ga na gauna meda nuitaki Jiova kina kei na nona isoqosoqo era lewena na yalodina. Qo tale ga na gauna meda tokona kina na Matanitu ni Kalou. Nida cakava qori, eda na bula ni sa yavala na Matanitu ni Kalou me vakarusa na tui ni vualiku kei na tui ni ceva.