1, 2. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

MÍ TINDO kunnudenu susu dogọ hugan gbede pọ́n he dohia dọ mí to gbẹnọ to vivọnu azán godo tọn titonu ehe tọn lẹ tọn. To madẹnmẹ, Jehovah po Jesu Klisti po na và gandudu he diọnukunsọ Ahọluduta lọ lẹpo sudo. Jẹnukọnna nujijọ enẹ, ahọlu agewaji tọn lọ po hùwaji tọn po na zindonukọn nado to avùnho sọta ode awetọ podọ sọta omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.

² To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna dọdai he tin to Daniẹli 11:40–12:1 mẹ. Mí na yọ́n mẹhe yin ahọlu agewaji tọn lọ to alọnu, bo nasọ dọhodo nuhewutu mí sọgan yí jidide do pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu he to nukọn ja lẹ ji.

3, 4. Mẹnu wẹ ko sọawuhia taidi ahọlu agewaji tọn lọ? Basi zẹẹmẹ.

³ To 1991, whenue Union soviétique jai godo, omẹ Jiwheyẹwhe tọn he tin to otò susu he ji e paṣẹ do mẹ lẹ duvivi “alọgọ vude” tọn, yèdọ ojlẹ mẹdekannujẹ tọn de. (Dan. 11:34) Taidi kọdetọn de, yé vò bo dọyẹwheho, podọ e ma dẹn bọ to otò Communiste dai tọn lọ lẹ mẹ sọha wẹnlatọ lẹ tọn jideji yì fọtọ́n kanweko susu lẹ. Vudevude, Russie po otò he hopódona ẹn lẹ po wá sọawuhia taidi ahọlu agewaji tọn lọ. Dile mí mọ do to hosọ he wayi mẹ, eyin gandudu de na yin pinpọnhlan di ahọlu agewaji tọn kavi hùwaji tọn, e dona: (1) tindo nuyiwadomẹji tlọlọ do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji, (2) nọ dohia to nuyiwa etọn lẹ mẹ dọ emi yin kẹntọ Jehovah po omẹ etọn lẹ po tọn, podọ (3) nọ whlẹnagbà hẹ ahọlu devo.

 ⁴ Doayi nuhewutu mí sọgan dọ dọ Russie po otò he hopódona ẹn lẹ po wẹ yin ahọlu agewaji tọn lọ to egbehe go. (1) Yé ko tindo nuyiwadomẹji tlọlọ do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji gbọn alọhinhẹndotena azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ gọna homẹkẹndido mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu po fọtọ́n kanweko susu he tin to otò he ji yé paṣẹ do lẹ mẹ dali. (2) Nuyiwa yetọn enẹlẹ dohia dọ yé gbẹwanna Jehovah po omẹ etọn lẹ po. (3) Yé ko to agbàwhlẹn hẹ ahọlu hùwaji tọn lọ, yèdọ Huhlọn Aihọn Tọn He Yin Anglo-Amérique. Mì gbọ mí ni pọ́n lehe nuyiwa Russie po otò he gọna ẹn lẹ po tọn dohia dọ yewlẹ wẹ ahọlu agewaji tọn lọ do.

5. Ojlẹ tẹ sin zẹẹmẹ wẹ Daniẹli 11:40-43 basi, podọ etẹwẹ jọ to ojlẹ enẹ gblamẹ?

⁵ Hia Daniẹli 11:40-43. Adà dọdai lọ tọn ehe yin bladopọ nuhe na jọ to ojlẹ opodo tọn lọ mẹ tọn. Wefọ lọ lẹ zinnudo agbàwhinwhlẹn he na tin to ahọlu agewaji tọn po ahọlu hùwaji tọn po ṣẹnṣẹn ji. Dọdai Daniẹli tọn dohia dọ to ojlẹ opodo tọn mẹ, ahọlu hùwaji tọn na jẹ “sisẹsisẹ” ahọlu agewaji tọn ji kavi e na “jẹ azò sọ́ ẹ” ji.—Dan. 11:40; Odò.

6. Kunnudenu tẹlẹ wẹ dohia dọ ahọlu awe lọ lẹ ko to sisẹsisẹ ode awetọ?

⁶ Ahọlu agewaji tọn po hùwaji tọn po gbẹ́ to tejlẹ hẹ ode awetọ nado yin mẹhe do huhlọn hugan to aihọn lọ mẹ. Di apajlẹ, lẹnnupọndo nuhe jọ to Wẹkẹ-Whàn II godo ji, whenue Union soviétique po otò he hopódona ẹn lẹ po jẹ aṣẹpa ji do otò Europe tọn susu ji. Nuyiwa ahọlu agewaji tọn lọ tọn ehelẹ sisẹ́ ahọlu hùwaji tọn lọ nado wleawuna pipli awhànfunfun tọn de hẹ otò devo lẹ, he nọ yin “Pipli Gbekọndopọ Otò Agewaji Atlantique Tọn lẹ Tọn” (Organisation du traité de l’Atlantique Nord). Ahọlu awe ehelẹ gbẹ́ to agbàwhlẹn hẹ ode awetọ nado yin mẹhe tindo awhànfunnu huhlọnnọ hugan lọ gbọn akuẹ susu viva do awhànfunnu lẹ hihọ̀ mẹ dali. Yé sọ whlẹnagbà hẹ yede gbọn godoninọna kẹntọ ode awetọ yetọn tọn lẹ dali to awhàn po gufinfọn lẹ po whenu to Aflika, Asie, po Amérique Latine po. To owhe agọe tọn lẹ mẹ, Russie po otò he hopódona ẹn lẹ po ko yinuwado aihọn lọ blebu ji. Yé ko sọ diahi hẹ ahọlu hùwaji tọn lọ gbọn nuyizan Intẹnẹt ji tọn lẹ gblamẹ. Ahọlu lọ lẹ dopodopo nọ to owhẹ̀ do awetọ etọn dọ e nọ yí tito ọdinatẹẹ ji tọn he do owù lẹ zan nado hẹn akuẹ gble na emi podọ nado hẹn tito tonudidọ tọn emitọn flu. Humọ, ahọlu agewaji tọn lọ zindonukọn nado to nukundiọsọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ kẹdẹdile Daniẹli dọ dọdai etọn do.—Dan. 11:41.

7. Etẹwẹ yin “aigba Gigonọ lọ”?

⁷ Daniẹli 11:41 dọ dọ ahọlu agewaji tọn lọ na wá “aigba Gigonọ lọ” ji. Etẹwẹ aigba enẹ nọtena? To hohowhenu, aigba Islaeli tọn nọ yin pinpọnhlan taidi ‘aigba dagbe hugan to aigba lẹpo mẹ.’ (Ezek. 20:6) Amọ́, nuhe zọ́n bọ aigba enẹ họakuẹ na taun tọn wẹ yindọ, finẹ wẹ ahọnkan sinsẹ̀n-bibasi nugbo lọ tọn. Bẹsọn Pẹntikọsti 33 W.M, “aigba Gigonọ” enẹ masọ yin nọtẹn jọnun de poun ba; ehe ma yọnbasi, na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko gbàpe gbọn aigba lọ blebu ji. Kakatimọ, to egbehe “aigba Gigonọ lọ” yin titobasinanu he mẹ omẹ Jehovah tọn lẹ nọ duvivi nuwiwa delẹ tọn te, taidi sinsẹ̀n-bibasi yetọn hlan Jehovah gbọn opli lẹ po lizọnyizọn lọ po gblamẹ.

8. Linlẹn tẹ mẹ wẹ ahọlu agewaji tọn lọ wá “aigba Gigonọ lọ” ji te?

⁸ To azán godo tọn lẹ mẹ, whlasusu wẹ ahọlu agewaji tọn lọ ko wá “aigba Gigonọ lọ” ji. Di apajlẹ, whenue gandudu Nazi Allemagne tọn  yin ahọlu agewaji tọn lọ, titengbe to wẹkẹ-whàn awetọ lọ whenu ahọlu enẹ wá “aigba Gigonọ lọ” ji, to linlẹn lọ mẹ dọ e dohomẹkẹn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ bo hù yé. To Wẹkẹ-Whàn awetọ godo whenue Union soviétique lẹzun ahọlu agewaji tọn lọ, e wá “aigba Gigonọ lọ” ji to linlẹn lọ mẹ dọ e dohomẹkẹn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ bo yàn yé gánnugánnu sọn otò yetọn titi mẹ.

9. To owhe agọe tọn lẹ mẹ, nawẹ Russie po otò he gọna ẹn lẹ po wá “aigba Gigonọ lọ” ji gbọn?

⁹ To owhe agọe tọn lẹ mẹ, Russie po otò he gọna ẹn lẹ po lọsu wá “aigba Gigonọ lọ” ji. Gbọnna? To 2017, ahọlu agewaji tọn alọnu dintọn ehe hẹnalọdotena azọ́n omẹ Jehovah tọn lẹ tọn bo bẹ delẹ to mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po mẹ do gànpamẹ. E sọ hẹnalọdotena zinjẹgbonu mítọn lẹ, ehe bẹ Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn lọ hẹn. Humọ, e hò wekantẹn alahọ tọn mítọn he to Russie gọna Plitẹnhọ Ahọluduta tọn po Plidopọ tọn lẹ po yí sọn mí si. To nujijọ ehelẹ godo, to 2018, Hagbẹ Anademẹtọ lọ wá mọdọ Russie po otò he hopódona ẹn lẹ po wẹ yin ahọlu agewaji tọn lọ. Ṣigba, etlẹ yin to whenue omẹ Jehovah tọn lẹ yin homẹkẹndo sinsinyẹn, yé gbẹ́ ma nado doalọ to nuyiwa gufinfọn tọn depope mẹ sọta gandudu gbẹtọvi tọn lẹ kavi nado tẹnpọn bo hẹn gandudu enẹlẹ jai. Kakatimọ, yé hodo ayinamẹ Biblu tọn lọ nado nọ hodẹ̀ “do ota mẹhe tin to otẹn daho mẹ lẹpo tọn mẹ,” titengbe to whenue omẹ ehelẹ to nudide he gán yinuwado mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn ji lẹ basi.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Be ahọlu agewaji tọn na gbawhàn ahọlu hùwaji tọn lọ tọn wẹ ya? Basi zẹẹmẹ.

¹⁰ Nuyiwa ahọlu agewaji tọn lọ tọn lẹ ji wẹ dọdai he tin to Daniẹli 11:40-45 mẹ zinnudo hugan. Be ehe dohia dọ ahọlu agewaji tọn lọ na gbawhàn ahọlu hùwaji tọn lọ tọn wẹ ya? Lala. Ahọlu hùwaji tọn lọ na pò to “gbẹ̀te” to whenue Jehovah po Jesu po na và gandudu gbẹtọvi tọn lẹpo sudo to awhàn Amagẹdọni tọn whenu. (Osọ. 19:20) Naegbọn mí sọgan tindo nujikudo ehe? Mì gbọ mí ni lẹnnupọndo nuhe dọdai he to owe Daniẹli po Osọhia po tọn mẹ lẹ dohia ji.

11. Etẹwẹ dọdai he tin to Daniẹli 2:43-45 mẹ dohia? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)

¹¹ Hia Daniẹli 2:43-45. Yẹwhegán Daniẹli basi zẹẹmẹ gandudu gbẹtọvi tọn debọdo-dego delẹ tọn he ko yinuwado omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji. Yé yin alọdlẹndo taidi adà voovo boṣiọ blibata gànyuu tọn de tọn lẹ. Afọ boṣiọ lọ tọn lẹ he yin gànyuu flusọ́ hẹ okò wẹ gandudu gbẹtọvi tọn he yin sislẹ gbọngodo lọ. Afọ lọ lẹ nọtena Huhlọn Aihọn Tọn He Yin Anglo-Amérique. Dọdai enẹ dohia dọ huhlọn aihọn tọn ehe na gbẹ́ pò to aṣẹpa to whenue Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na và gandudu gbẹtọvi tọn lẹ sudo.

12. Etẹwẹ ota ṣinawetọ gbekanlin lọ tọn nọtena, podọ naegbọn ehe do jẹna ayidego?

¹² Apọsteli Johanu lọsu basi zẹẹmẹ huhlọn aihọn tọn debọdo-dego he ko yinuwado omẹ Jehovah tọn lẹ ji lẹ tọn. Johanu dlẹnalọdo gandudu ehelẹ taidi gbekanlin de he tindo ota ṣinawe. Ota ṣinawetọ gbekanlin enẹ tọn nọtena Huhlọn Aihọn Tọn He Yin Anglo-Amérique. Ehe jẹna ayidego, na mí ma mọ hia dọ ota devo lẹ sọ bọdo ota ṣinawetọ gbekanlin lọ tọn go. Ota ṣinawetọ lọ na gbẹ́ to gandu to whenue Klisti po awhànpa olọn mẹ tọn etọn lẹ po na và ewọ gọna adà gbekanlin lọ tọn he pò lẹ sudo. *—Osọ. 13:1, 2; 17:13, 14.

13, 14. Mẹnu wẹ yin “Gọgi aigba Magọgi tọn,” podọ etẹwẹ sọgan sisẹ́ ẹ nado yangbé omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn?

¹³ Dọdai Ezekiẹli tọn de tá hinhọ́n do nuhe sọgan jọ to azán he jẹnukọnna vasudo ahọlu agewaji tọn po hùwaji tọn lọ po tọn gblamẹ lẹ ji. Eyin dọdai he tin to Ezekiẹli 38:10-23; Daniẹli 2:43-45; 11:44–12:1; gọna Osọhia 16:13-16, 21 mẹ lẹ to alọdlẹndo nujijọ dopolọ lẹ po ojlẹ dopolọ po, e yọnbasi dọ mí ni donukun dọ nuhe bọdego ehelẹ ni jọ.

¹⁴ Ojlẹ kleun de to whenue nukunbibia daho lọ na ko bẹjẹeji godo, “ahọlu aigba fininọ lẹpo tọn lẹ” na nọpọ́ bo wleawuna bẹplidopọ akọta lẹ tọn de. (Osọ. 16:13, 14; 19:19) Bẹplidopọ akọta lẹ tọn ehe wẹ Owe-wiwe lẹ ylọdọ “Gọgi aigba Magọgi tọn.” (Ezek. 38:2) E na yangbé omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn to aliho egblemaku tọn mẹ. Etẹwẹ na fọ́n mẹgbeyinyan ehe dote? Apọsteli Johanu dọ gando ojlẹ ehe go dọ emi mọ yujẹhọn de he mẹ kẹ́nsu dahodaho lẹ to jijà do kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji te. Yujẹhọn kẹ́nsu tọn yẹhiadonu tọn ehe sọgan to alọdlẹndo owẹ̀n whẹdida tọn sinsinyẹn he omẹ Jehovah tọn lẹ to lilá. Vlavo owẹ̀n ehe wẹ na sisẹ́ Gọgi Magọgi tọn nado yangbé omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn po yanwle lọ po nado sukúndona yé mlẹnmlẹn sọn aigba ji.—Osọ. 16:21.

15, 16. (a) Nujijọ tẹwẹ Daniẹli 11:44, 45 sọgan to alọdlẹndo? (b) Etẹwẹ na jọ do ahọlu agewaji tọn lọ po pipotọ Gọgi Magọgi tọn lọ tọn po go?

¹⁵ Wẹndomẹ sinsinyẹn ehe po mẹgbeyinyan godo tọn kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn lọ po sọgan yin nudopolọ hẹ nujijọ he go Daniẹli 11:44, 45 donù. (Hia.) To wefọ ehelẹ mẹ, Daniẹli dọ dọ “linlin he wá sọn whèzẹtẹn podọ sọn agewaji lẹ” hẹn ahọlu agewaji tọn lọ biọ bẹwlu mẹ bọ e tọ́nyi po “homẹgble daho de” po. Ahọlu agewaji tọn lọ jlo na “và mẹsusu sudo mlẹnmlẹn.” Hogbe lọ “mẹsusu” sọgan to alọdlẹndo omẹ Jehovah tọn lẹ. * Tofi, vlavo Daniẹli to hodọ gando mẹgbeyinyan godo tọn egblemaku tọn sọta omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go.

 ¹⁶ Mẹgbeyinyan he ahọlu agewaji tọn lọ to pọmẹ hẹ gandudu aihọn tọn he pò lẹ na fọndote ehe, na do adán nukun na Ganhunupotọ lọ, bo na dekọtọn do Amagẹdọni mẹ. (Osọ. 16:14, 16) To ojlẹ enẹ mẹ, ahọlu agewaji tọn lọ po akọta he pò bo yin apadewhe Gọgi Magọgi tọn lọ tọn lẹ po na yin vivasudo, bọ “alọgọtọ depope ma na tin na ẹn.”—Dan. 11:45.

17. Mẹnu wẹ yin Mikaẹli, yèdọ “ahọvi daho” he yin nùdego to Daniẹli 12:1 mẹ, podọ etẹwẹ e wà?

¹⁷ Daniẹli 12:1 na nudọnamẹ dogọ gando lehe ahọlu agewaji tọn lọ po otò he hopódona ẹn lẹ po na hẹn opodo yede tọn wá do go, gọna lehe mí na yin whinwhlẹngán do. (Hia Daniẹli 12:1.) Etẹwẹ yin zẹẹmẹ wefọ ehe tọn? Mikaẹli yin yinkọ devo Klisti Jesu tọn, yèdọ Ahọlu mítọn he to gandu lọ. E ko “ṣite do ota” omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn mẹ sọn 1914 gbọ́n to whenue Ahọluduta etọn yin didoai to olọn mẹ. To sọgodo he to yakẹ de, ewọ na “fọ́n,” kavi ze afọdide sinsinyẹn de to awhàn Amagẹdọni tọn whenu. Awhàn enẹ na yin nujijọ godo tọn “ojlẹ ayimajai tọn” daho hugan he hó Daniẹli dọ lọ tọn, ehe ma ko tin pọ́n to whenuho mẹ. Dọdai Johanu tọn to owe Osọhia tọn mẹ, ylọ ojlẹ he jẹnukọnna awhàn ehe dọ “nukunbibia daho lọ.”—Osọ. 6:2; 7:14.

18. Naegbọn mí sọgan yí jidide do pannukọn nuhe na jọ to sọgodo lẹ?

¹⁸ Mí sọgan yí jidide do pannukọn nuhe na jọ to sọgodo lẹ, na Daniẹli po Johanu po hẹn mí kudeji dọ devizọnwatọ Jehovah po Jesu po tọn lẹ na lùn ojlẹ ayimajai tọn he nkọ ma ko tin pọ́n ehe tọ́n. Daniẹli dọ dọ yinkọ mẹhe luntọ́n lẹ tọn na “yin kinkandai do owe lọ mẹ.” (Dan. 12:1) Nawẹ mí na wagbọn na yinkọ mítọn nido yin kinkando owe enẹ mẹ? Mí dona dohia to aliho he họnwun mẹ dọ mí tindo yise to Jesu, Lẹngbọvu Jiwheyẹwhe tọn lọ mẹ. (Joh. 1:29) Mí dona do klandowiwe mítọn hlan Jiwheyẹwhe hia gbọn baptẹm-yíyí dali. (1 Pita 3:21) Podọ, mí dona dohia dọ mí to godonọna Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn gbọn nuhe go mí pé wiwà, nado gọalọna mẹdevo lẹ na yé nido plọnnu gando Jehovah go dali.

19. Etẹwẹ mí dona wà todin, podọ etẹwutu?

¹⁹ Din wẹ ojlẹ lọ nado deji dogọ do Jehovah po titobasinanu etọn he bẹ devizọnwatọ nugbonọ lẹ hẹn po go. Din wẹ ojlẹ lọ nado nọgodona Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. Eyin mí wàmọ, mí na yin whinwhlẹngán to whenue Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na và ahọlu agewaji tọn lọ po hùwaji tọn lọ po sudo.