1-2. Matu ka hungirira ku ye morupa ndwi?

EṰE tu nouatjiri okukapita imbwi mbu twari nawo mbu raisa kutja tu hupa momayuva omasenina wouye mbwi. Moruveze rwa tjimanga, Jehova na Jesus Kristus mave nyono ozohoromende azehe nḓe pirukira Ouhona wa Mukuru. Ngunda otjiṋa ho atji hiya tjitwa ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi maze kayenda komurungu okurwisasana nokurwisa ovakarere va Mukuru.

² Morupa ndwi matu ka tara komaprofetero nga tjangwa mu Daniel 11:40–12:1. Matu ka tjiwa ombara yokomanene wehi kutja ouṋe ndino nokutja ongwaye tji matu sokukambura kutja Jehova metu yama momauzeu aehe ngu matu munu.

3-4. Ouṋe nguri ombara yokomanene wehi ndino? Kahurura.

³ O Soviet Union tji yaza nokuwa mombura ndji 1991, ovakarere va Mukuru mba ri kehi yomananeno wayo va kara nouyara oruveze orusupi, Daniel wa sasaneka ouyara mbwi otja “ombatero onḓiṱi.” (Dan. 11:34) Kunao owo va ri nouyara wokuzuvarisa, nu tjimanga otjivarero tjovazuvarise momahi nga ri kehi yo Soviet Union tja ye rurukira ko. Posi yokutja kombunda yozombura kaaṋi, o Russia nomahi nge yandja oruvara kuyo onga ri ra ombara yokomanene wehi. Otja tji twe rihongere morupa ndwa kapita, ohoromende kutja i varwe otja ombara yokomanene wehi poo ombara yokomamuho wehi i sokutjita oviṋa vitatu mbi mavi kongorere mba: (1)  mai sokutatumisa ovakarere va Mukuru momiano omingi pekepeke,  (2)  mai sokuraisa movitjitwa vyayo kutja oyo ya tonda Mukuru watjiri Jehova novakarere ve, nu (3)  ozombara mbari nḓa maze sokurwa kumwe okurarakana ouvara.

⁴ Inga ongeri omapu ku matu tjere ombara yokomanene wehi ndino o Russia nomahi nge yandja oruvara kuyo. (1) Owo va ṋiṋikiza ovakarere va Mukuru, indu tji va tjaera otjiungura tjokuzuvarisa nokutatumisa ovakambure ovengi mbe ri motukondwa tu turi kehi yomananeno wawo. (2) Omikambo mbi va toora mbyo vi raisa kutja owo va tonda Jehova novakarere ve. (3) Oyo i kondja okurira onamasa pombara yokomamuho wehi, ndji ri o Britain no United States. Matu ka tara ku imbi o Russia nomahi nge yandja oruvara kuyo mbi va tjita mbi mavi raisa kutja oyo ondji ri ombara yokomanene wehi.

5. Oruveze ruṋe ndwa hungirwa mu Daniel 11:40-43, nu ovikwaye mbya tjitwa moruveze ndo?

⁵ Lesa Daniel 11:40-43. Omaprofetero nga ye hungira ohunga noruveze rwomayuva omasenina. Omaprofetero nga wina ye raisa ovita pokati kombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi. Daniel wa hunganeka kutja momayuva omasenina ombara yokomamuho wehi ma i rwisa ombara yokomanene wehi “nomasa wayo aehe.”—Dan. 11:40.

6. Omomuano uṋe ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi mu zerwa kumwe?

⁶ Ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi zerwa kumwe mena rokutja aihe i vanga okurira ohoromende onamasa mouye. Otjotjihorera tara ku imbi mbya tjitwa kombunda yovita ovitjavari vyouye indu o Soviet Union tji ya uta okuhonaparera po orukondwa orunene rwa Europe. Ombara yokomamuho wehi ya zuvasana ku nomahi omengi kutja otupa twawo tovita tu sekamene ombara yokomanene wehi nu orupa ndwi aaru isanewa o NATO. Ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi wina za ungurisa ovimariva ovingi okutjita kutja otupa twawo twovita tu rire otunamasa. Ozo wina aaze ru kumwe mokuyandja oruvara kovanavita vawo movita moAfrika, o Asia, na Latin America. Mozombura nḓa, o Russia nomahi nge yandja oruvara ko Russia vya rira ovinamasa mouye auhe. Owo wina va rwisa ombara yokomamuho wehi okupitira morungovi kokutja ve zunḓe ozondando zayo. Ozombara nḓo za ku mininasana kutja va ungurisa ozokombiuta okutjita kutja ve pandjare ovimariva nokuzunḓa ohoromende yawo. Nu otja tji pahunganekwa i Daniel, ombara yokomanene wehi i kayenda komurungu okutatumisa ovakarere va Mukuru.—Dan. 11:41.

7. “Ehi ekwizikwa” otjikeṋa?

⁷ Daniel 11:41 ri tja ombara yokomanene wehi ma i rwisa “ehi ekwizikwa.” Ehi ndo ooriṋe? Moruveze orukuru ehi ra Israel ondari ehi ‘ewa emanise pomahi aehe.’ (Esek. 20:6) Posi yokutja ehi ndo ewa mena rokutja imbo ovandu aave rikotamene ku Jehova. Okuza mu Pentekoste 33 O.Z., “ehi ekwizikwa” ka ra ri ehi kombanda yehi rukwao, otjiṋa hi ouatjiri mena rokutja ovakarere va Jehova ve ri mouye auhe. Posi yokutja “ehi ekwizikwa” ndino omuano mbu tu karera Jehova pozombongarero zombongo nokuzuvarisa.

8. Omomuano uṋe ombara yokomanene wehi mu ya rwisa “ehi ekwizikwa”?

⁸ Momayuva omasenina, ombara yokomanene wehi ya rwisa “ehi ekwizikwa” povikando ovingi. Otjotjihorera, indu o Nazi tja Germany tji tja rira ombara yokomanene wehi, tjinenenene movita ovitjavari vyouye,  ombara ndjo ya rwisa “ehi ekwizikwa” mokutatumisa nokuzepa ovakarere va Mukuru. Kombunda yovita ovitjavari vyouye o Soviet Union tji ya rira ombara yokomanene wehi, ombara ndjo ya rwisa “ehi ekwizikwa” mokutatumisa ovakarere va Mukuru, nokuveṋiṋikiza kutja ve taure okuza mo momaturiro wawo.

9. Mozombura nḓa, o Russia nomahi nge yandja oruvara ko Russia vya rwisa vi “ehi ekwizikwa”?

⁹ Mozombura nḓa, o Russia nomahi nge yandja oruvara kuro wina vya rwisa “ehi ekwizikwa.” Omomuano uṋe? Mombura ndji 2017, o Russia ya tjaera oviungura vyovakarere va Jehova nu ya patera ovakambure ovakwetu motjovakamburwa. Nu wina ya tjaera omaungurisiro womambo wetu, nOmbeibela indji New World Translation. Kombanda yanao, ve tu yeka orutavi romberoo yetu moRussia na wina Omatuwo wOmerikotameneno nOmatuwo wOmaworonganeno. Kombunda yoviṋa avihe mbi, mombura ndji 2018 Orutu Orunane rwa tjivisa kutja o Russia nomahi nge yandja oruvara ko Russia ombe ri ombara yokomanene wehi. Nandarire nao, ovakarere va Jehova kave yandja oruvara kohoromende ngamwa poo okukondja okuirundurura, nandarire kutja ohoromende ndjo ma i ve tatumisa. Posi yokutja, owo ve kongorera erakiza rOmbeibela okukumbira imba “avehe mbe ri mounane,” nu tjinenenene indu imba mbe ri mounane tji mave toora omikambo mbi mape ya avi ṱunu komerikotameneno wetu.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Hapo ombara yokomanene wehi ma i nyono ombara yokomamuho wehi? Kahurura.

¹⁰ Omaprofetero nga tjangwa mu Daniel 11:40-45 tjinene ye hungirira kovitjitwa vyombara yokomanene wehi. Hapo ihi tji heya kutja oyo ma i nyono ombara yokomamuho wehi? Kako. Ombara yokomamuho wehi ma i kara “nomuinyo” indu Jehova na Jesus tji mave nyono ozohoromende azehe zovandu movita vya Armagedon. (Omavan. 19:20) Ongwaye tji matu tja nao? Tara ku imbi omaprofetero wa Daniel na inga nge ri mOmavandururiro mbi ma ye raisa.

11. Etjangwa ra Daniel 2:43-45 ri heeya ye? (Tara kotjiperendero tjokombanda yokambo nga.)

¹¹ Lesa Daniel 2:43-45. Omuprofete Daniel wa tjanga ohunga nomauhonapare omengi nge notjiṋa novakarere va Mukuru. Ozo za sasanekwa notupa pekepeke twotjiserekarera tjomundu otjinene. Ohoromende ndji honaparerwa po i yovandu osenina ya sasanekwa ku nozombaze zotjiserekarera nḓa ungurwa potjitenda tji tjarungwa nomunoko. Ozombaze nḓa ze kuramena po ouhonapare wouye wo Anglo-America. Omaprofetero ngo ye raisa kutja ouhonapare wo Anglo-America mau honapara nga indu Ouhona wa Mukuru tji mau ya okunyona ozohoromende azehe zovandu.

12. Otjiuru otjitjahambombari tjotjipuka tji kuramena po ye, nu ongwaye otjiṋa ho tji tjiri otjinanḓengu?

¹² Omuapostele Johanes wina wa hungira ohunga nozohoromende nḓaaze honaparere po ovakarere va Jehova. Momaprofetero wa Johanes ozohoromende nḓo ze kuramenwa po i yotjipuka tjoviuru hambombari. Otjiuru otjitjahambombari tjotjipuka ho tji kuramena po o Anglo-America. Otjiṋa ho otjinanḓengu mena rokutja kape noviuru vyarwe kombunda ya iho. Otjiuru otjitjahambombari tjotjipuka ho matji kayenda komurungu okuhonapara indu Kristus norupa rwe rwovita romeyuru tji mave ya okunyona orupa rotjipuka ho orusenina. *—Omavan. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. “Gog . . . mehi ra Magog,” ouṋe nu otjikwaye tji matji tjiti kutja ma rwise ovakarere va Mukuru?

¹³ Esekiel wa tjanga omaprofetero nge tu raera kutja mape tjitwa tjike kombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi ngunda ave hi ya nyonwa. Omaprofetero wa Esekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; nOmavandururiro 16:13-16, 21 ye hungira ohunga noviṋa vimwe. Ndovazu pe ri nao, imbyo ombi matu munu kutja mavi tjitwa.

¹⁴ Kombunda yondatumisire ondirise, ‘ozombara azehe zouye’ maze rikutu kumwe okurira otjiwaṋa. (Omavan. 16:13, 14; 19:19) Ombeibela i tja otjiwaṋa ho o “Gog . . . mehi ra Magog.” (Esek. 38:2) Otjiwaṋa ho matji rwisa ovakarere va Mukuru nu matji kondjo okuvenyona oparukaze. Otjikwaye tji matji yetisa otjirwa hi? Momaprofetero ohunga noruveze ndwi, omuapostele Johanes wa tja ozombawe zombura ozonene maze vete ovanavita va Mukuru. Ozombawe zombura nḓo mape ya kutja maze kuramene po ombuze yombanguriro ndji ma i zuvarisiwa i yovakarere va Jehova. Nu mape ya kutja ombuze ndjo ma i pindikisa Gog wa Magog nu ma i tjiti kutja ma rwise ovakarere va Mukuru nokukondja kutja me ve nyone oparukaze.—Omavan. 16:21.

15-16. (a) Daniel 11:44, 45 ma rihungirire kuye? (b) Mape tjitwa tjike kombara yokomanene wehi na Gog wa Magog?

¹⁵ Ombuze yombanguriro ndji, nomanyoneno omasenina wovanavita va Mukuru mape ya kutja oovitjitwa vimwe mbya tamunwa mu Daniel 11:44, 45. (Lesa.) Daniel wa tja: “ombuze, ndji mai zu komuhuka na komukuma wokeyuva kokunene” nu mai tjiti kutja ombara yokomanene wehi i handje “momazenge omanene.” Ombara yokomanene wehi mai tanda ‘okuzepa ovandu ovengi.’ Ovandu “ovengi” mba tamunwa mape ya ovakarere va Jehova. * Daniel mape ya aa hungirire kondatumisire osenina yovakarere va Mukuru.

¹⁶ Indu ombara yokomanene wehi nozohoromende zarwe zovandu tji maze rwisa  ovakarere va Mukuru, iho matji pindikisa Mukuru Omunamasaaehe tjinene nu matji etisa ovita vya Armagedon. (Omavan. 16:14, 16) Moruveze ndo, ombara yokomanene wehi ku noviwaṋa mbi Gog wa Magog, mavi nyonwa ‘nu kape nomundu ngu me vi vatere.’—Dan. 11:45.

17. Ouṋe ngu ri Mikael “Ohivirikwa” ngwa tamunwa membo ra Daniel 12:1, nu eye ma tjiti tjike?

¹⁷ Ezeva ndi ma ri kongorere ko mu Daniel mari tupe ondjivisiro onyingi ohunga nokutja ombara yokomanene wehi nozohoromende zarwe maze nyonwa vi nu eṱe matu yamwa vi. (Lesa Daniel 12:1.) Ezeva ndi ma ri hee ye? Mikael ena rarwe rwOmbara yetu Jesus Kristus. Eye ‘ongu yama’ ovakarere va Mukuru okuza mombura ndji 1914 indu Ouhona we tji wa zikwa meyuru. Nu moruyaveze ropopezu eye “ma horoka,” poo ma nyono ovanavita na ye movita vya Armagedon. Ovita mbyo mavi rire otjitjitwa otjisenina, Daniel tja isana kutja “oruveze rwomaumba” mekuruhungi. Omaprofetero ya Johanes nge ri mOmavandururiro ye heya oruveze komurungu wovita vya Armagedon ndu ri ‘ondatumisire ondirise.’—Omavan. 6:2; 7:14.

18. Omena raye tji matu kara nongamburiro nandarire kutja pa tjitwa ye moruyaveze?

¹⁸ Daniel na Johanes va tja Jehova na Jesus mave yama imba mbe ve karera mondatumisire onḓeu, kunao eṱe matu yenene okukara nongamburiro nandarire kutja pa tjitwa tjike. Daniel wa tja imba mba hupu omana wawo maye “tjangwa mEmbo ra Ndjambi.” (Dan. 12:1) Eṱe matu sokutjita ye kutja omana wetu ye tjangwe membo ndo? Matu sokuraisa kutja tu nongamburiro mu Jesus, Ondjona ya Mukuru. (Joh. 1:29) Matu sokuyandja omiinyo vyetu ku Mukuru mokupapitisiwa. (1 Petr. 3:21) Nu matu sokuyandja oruvara kOuhona wa Mukuru nokuvatera varwe okurihonga ohunga na Jehova.

19. Matu sokutjita vi nai, nu omena raye?

¹⁹ Nai oruveze rwokukara nongamburiro yomasa mu Jehova na motjira tje tjovakarere ovaṱakame. Nai oruveze rwokuyandja oruvara kOuhona wa Mukuru. Tji twa tjiti nao, eṱe matu yamwa indu ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi tji maze ya okunyonwa i yOuhona wa Mukuru.