AHỊ wẹẹ yẹ ang ẹjẹẹ ịlẹ kị mẹjẹ nyori ahị jam o-ocheju nya ahyẹẹnụ ihyẹẹkpẹ nya odehe ọlẹ lẹ. Lụka o-kpii, iJihova bala iJisọsị ịKịrayịsị ka ta eji ọkpakpa ọnyị myị́ ọnyị ọlẹ kọ myị ju Ịpyị-Adịrahụ nyamwụ ka, ayịreji. Gbee ka pwụ ụka ọọwa, adịrahụ nya oye ẹtẹ bala adịrahụ nya oye edii ka kịnyaa la ọ-mwọ ẹla ta awụlẹ bala ọ-mwọ ẹla ta angịnyị nya Ohe Oluhye.

1-2. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kụ ẹhị yẹ a-ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

² Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ ọmwụ ọyẹyẹ ọlẹ kị da ju ụ-ụpwụ nya ịDanẹlụ 11:40–12:1. Ahị ka jẹ́ ọngọlẹ ká adịrahụ nya oye ẹtẹ ri lẹẹlẹẹ bala ọ-jẹ́ ang odudu kahị ka jẹ́-ẹ kụ kpọọ bala ọ-dahịhile nyori, ang myị́ ang ọlẹ kọ ka họ ị-ịlahị, iJihova ka chịhị da.

3-4. Owo à tị́ ri adịrahụ nya oye ẹtẹ alẹ? Ịyẹ tị́ du kahị ya ịnyị?

³ Nyọlẹ ká Soviet Union teji la 1991 kpá, angịnyị nya Ohe Oluhye ịlẹ kị ji ekpeleji nya eji ọkpakpa nyamwụ “ye ụbwọ ọdada pyịnyẹng.” Ọọwa ri, ị lịlaa lụka o-kpii. (Dan. 11:34) Chajị nyọọwa lẹ, ị jẹ́ kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ gbadaa. Lụka o-kpii lẹ, ụmụmẹ nya angị kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ịla ẹpwụma ịlẹ kị ji ekpeleji nya Soviet Union à nwà ka ri ụnọ ohu ịmanyị tị́ lẹlẹ. Ma, nyọlẹ kọ nọ chẹẹ lẹ, Russia bala ẹpwụma ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo à wẹ ka ri adịrahụ nya oye ẹtẹ lẹlẹ. Jaabwọ ká ang ọjẹ́jẹ ọkẹkpẹ ya, ene ká eji ọkpakpa ka ri adịrahụ nya oye ẹtẹ lee adịrahụ nya oye edii aalẹ, ọ ka họ ang ịta ịhyẹ pyii: (1) ọ ka la ẹla bala anchẹ nya Ohe Oluhye, (2) mẹjẹ bwula abwẹla nyamwụ  nyori o ri oluji nya iJihova bala angịnyị nyamwụ, bala (3) o-ju awụlẹ ju bala adịrahụ ọkịla.

⁴ Ang odudu ọlẹ kahị ka jẹ́-ẹ ya nyori Russia bala ẹpwụma ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo nyị ri adịrahụ nya oye ẹtẹ à lẹẹ lẹ. (1) Ị gba mịla angịnyị nya Ohe Oluhye bwula o-hile ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ bala ọ-tụ ụnọ ohu ịmanyị tị́ nya aanahị ịlekpeleji nya eji ọkpakpa nyaa pyịpyị. (2) Abwẹla nyaa ọọwa mẹjẹ nyori iJihova bala ọnyị nyamwụ waa ẹjẹ. (3) Ị kịnyaa la ọ-ka ju awụlẹ ju bala adịrahụ nya oye edii, ko ri Eji ọ-Kpa Lawụlẹ nya Britain Bala United States. Ahị yẹ ang ọlẹ ká Russia bala ẹpwụma ịkịla ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo họ du kọ mẹjẹ nyori ịwa à rị adịrahụ nya oye ẹtẹ lẹ wẹẹ.

5. Ụka oyina ụpwụ nya ịDanẹlụ 11:40-43 à tị́ ya ẹla rụ́? Ẹlịyẹ à tị́ họ lụka ọọwa?

⁵ Wa ịDanẹlụ 11:40-43. Ụpa nya ọmwụ ọyẹyẹ ọwẹ ya ẹla u-uhye nya ụka ohyẹẹkpẹ. Ọ chabwọ nya abwọlẹ ká adịrahụ nya oye ẹtẹ bala adịrahụ nya oye edii mwẹla ta awụlẹ. ỊDanẹlụ yẹ ọmwụ nyori, lụka nya ahyẹẹnụ ihyẹẹkpẹ, adịrahụ nya oye ẹtẹ nyị “ka mwẹla ta” adịrahụ nya oye edii.—Dan. 11:40.

6. Ányị ịdịrịhụ imiiye ịwẹ à tị́ kịnyaa la ọ-ka mwẹla tọ awụlẹ?

⁶ Adịrahụ nya oye ẹtẹ bala adịrahụ nya oye edii kaa mwẹla ta awụlẹ u-uhye nya eji ọkpakpa nya ọngọlẹ kọ ka la ọngịrị gụ wuu odehe. Ọ-chụ pwokwita, kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ kọ họ nyọlẹ kị da Ẹwụ Oheeye nya Odehe wuu kpá, ká Soviet Union bala ẹpwụma ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo dọmwụ nyọka kpeji ụpa lụmẹ-lụmẹ nya Europe wẹẹ. Abwẹla nya adịrahụ nya oye ẹtẹ du ka adịrahụ nya oye edii myị ọnụ ju awụlẹ bala ẹpwụma ịkịla nyọka ya alẹwụ nyaa ju lawụlẹ nyọka jahị da adịrahụ nya oye ẹtẹ. Ebwo nya ọ-yẹ ju lawụlẹ ọọwa ri North Atlantic Treaty Organization (NATO). Adịrahụ nya oye ẹtẹ bala adịrahụ nya oye edii kịnyaa la ọ-ka bịrị okpokpo ọtụka-ọtụka chị awụlẹ ọnụ u-uhye nya ọngọ ka la alẹwụ ịnyịịngịrị gụ. Ị kaa dẹwụ ta awụlẹ bwula ọ-chẹkpẹ ju aluji nya awụlẹ ụka nya ẹwụ ịla Africa, Asia, bala Latin America. La ẹka ịkpanjẹ, ọngịrị nya Russia bala angị chẹkpẹ jwoo pyẹ chị odehe ọnụ wuu. Ọ myịmyị kaa kpa ịkọmputa mwẹla ta adịrahụ nya oye edii. Ịdịrịhụ ịwẹ kaa chị ẹla ba awụlẹ nyori nyị kaa kpa ịkọmputa bịrị okpokpo bala eji ọkpakpa nyịwa. Jaabwọ ká ịDanẹlụ ya neeji ene, adịrahụ nya oye ẹtẹ kịnyaa la ọ-ka gba mịla angịnyị nya Ohe Oluhye.—Dan. 11:41.

7. Ịyẹ à tị́ ri “ọpyị ọnyịịla”?

⁷ ỊDanẹlụ 11:41 ya nyori adịrahụ nya oye ẹtẹ nyị ka jụ́ ka ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla.” Ịyẹ à tị́ ri ọpyị ọọwa? Lụka ọkẹkpẹ, ọpyị nya ala Isirẹlụ à ri ọpyị ọlẹ ká angịnyị kaa ya nyị “hagụ ọpyị ịkịla wuu” lẹ. (Isi. 20:6) Ang odudu ká ọpyị ọwẹ datị hi ịkịla wuu ri, ụwa ị kaa gbịgba ha iJihova lẹ. Bwu iPentikọsị ọla ẹka iwo ịta kụrụ ịta nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá, “ọpyị” ọọwa á ri epweji ọlam ookpokpo kem kaka. Ọ́ ka jẹ́-ẹ lịnyị ka ịlẹhị, chajị angịnyị nya iJihova juwa ẹ-ẹga ịdatị-datị nya odehe. Ọkọkọ nyọọwa lẹ, “ọpyị ọnyịịla” ọọwa alẹ ri akụrwọ ịlẹ ká angịnyị nya iJihova kaa họ, lala ịgba ọgbagba họọ bwula ọjịra-jịra ọkaka bala ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ.

8. Ányị adịrahụ nya oye ẹtẹ à tị́ jụ́ ka ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla”?

⁸ La ahyẹẹnụ ihyẹẹkpẹ ịlẹ, adịrahụ nya oye ẹtẹ kaa jụ́ ka ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla” ụka lụmẹ-lụmẹ. Ọ-chụ pwokwita, ụka ká Nazi Germany ri adịrahụ nya oye ẹtẹ, ọgụgụụgụ ri ụka nya ẹwụ oheeye nya odehe wuu, ọ jụ́ ka  ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla” bwula ọ-tụ angịnyị nya Ohe Oluhye pyịpyị bala ọ-dọmwụ nwụ angịhyẹ nyaa. Ụka ká Ẹwụ Oheeye nya Odehe wuu myị́, ká Soviet Union wẹ ka ri adịrahụ nya oye ẹtẹ, ọ jụ́ ka ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla” bwula ọ-tụ angịnyị nya Ohe Oluhye pyịpyị bala ọ-kwaa rụ pyiipyii hi ẹpwa nyaa.

9. Ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịkpanjẹ, ányị Russia bala ẹpwụma ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo à tị́ jụ́ ka ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla”?

⁹ La ẹka ịkpanjẹ, Russia bala ẹpwụma ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo, jụ́ ka ẹpwụ nya “ọpyị ọnyịịla” ịnyịnyị. Ụ-ụgbẹyị oyina tị́? La ẹka nya 2017, adịrahụ nya oye ẹtẹ ọlẹẹlẹẹ hile ụkụrwọ nya angịnyị nya iJihova bala o-wu aanahị alẹng bala anyang ịhyẹ ju agba. Ọ myịmyị da ehile nyori nyị yẹ ọngọngọhẹ la ịBayịbụụ nya New World Translation kaka. Datị hi ọwẹ, ọ myịmyị kpa agbụrụ nuhi egbeju ẹpwa nyahị ọla Russia, Ebe nya Ịpyị-Adịrahụ, bala Ebe nya Ọjịra-jịra Ọtụka. Nyọlẹ ká Russia họ ẹla ịwẹ, Angị Kpẹhị Rịrị Ogu ya la 2018 nyori Russia bala ẹpwụma ịlẹ kị chẹkpẹ jwoo nya-à ri adịrahụ nya oye ẹtẹ lẹ. Ma, kori ká eji ọkpakpa á tụ anchẹ nya iJihova pyịpyị wẹwẹ, ị́ kaa mwẹla ta eji ọkpakpa ọọwa lee ọ-maga nyọka yọọ da ka. Ọkọkọ nyọọwa, ị kaa ba ẹla ọlụpwụ ịgọgọ ọlẹ kọ ya nyori nyị juwa “raabwọ ha Ohe Oluhye chajị nya ịdịrịhụ bala angịkịla ịlẹ wuu ká ọngịrị nya eji ogbegbe juwa ẹ-ẹpwụtụbwọ nyaa,” ọgụgụụgụ ri ụka ká alegbeju ịwẹ á juwa ka cheje nya ẹlẹhẹ ọlẹ kọ ka gu ịgba ọgbagba nyahị.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Adịrahụ nya oye ẹtẹ ka kụrụ adịrahụ nya oye edii? Dọọ wụlẹ wẹẹ.

¹⁰ Ọmwụ ọyẹyẹ ọlụpwụ nya ịDanẹlụ 11:40-45 ya ẹla gụgụụgụ u-uhye nya ang ịlẹ ká adịrahụ nya oye ẹtẹ họ. Ọọwa mẹjẹ nyori ọ ka kụrụ adịrahụ nya oye edii? Ehe. Adịrahụ nya oye edii ka ji lahị ụka ọlẹ ká iJihova bala iJisọsị ka ta eji ọ-kpakpa nya angịnyị ehe wuu ayịreji ụka nya Amagẹdọn. (Ọwụ. 19:20) Ahị tị́ họ anyị kahị jẹ́? Kụ ẹhị yẹ ẹla ịlẹ ká ọmwụ ọyẹyẹ ịlụpwụ nya ịDanẹlụ bala Ọwụrụụ-wụrụ ya wẹẹ.

11. ỊDanẹlụ 2:43-45 tị́ mẹ ẹlịyẹ jẹ? (Yẹ ifoto ọla ẹbẹ nya ọgbanyẹ)

¹¹ Wa ịDanẹlụ 2:43-45. Ọlọmwụ ịDanẹlụ chabwọ nya eji ọ-kpakpa nya angịnyị ehe ịlẹ kị la ẹla bala angịnyị nya Ohe Oluhye hi tawụlẹ ịnyịnyịịnyị. Ọ chabwọ nyaa lala ụpa ịdatị-datị nya ukpeku ọtụka ọla oje-oje ọhẹ. Eji ọkpakpa nya angịnyị ehe ọlẹ kọ ku ẹkpẹ ku ọmwakpa nya apatẹ nya ukpeku ọọwa ọlẹ kị ya oje bala ume kpịla lawụlẹ họ. Apatẹ ịịwa ku ọmwakpa nya eji ọ-kpa lawụlẹ nya Britain bala United States. Ọmwụ ọyẹyẹ ọwẹ mẹjẹ nyori eji ọ-kpa lawụlẹ nya Britain bala United States ka juwa họ ụkụrwọ ụka ká Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye ka ta eji ọkpakpa nya angịnyị ehe ayịreji.

12. Egbeju ọharwiye nya ukpilo nya iyo ọwẹ tị́ ku ọmwakpa nya ịyẹ? Ịyẹ tị́ du kọ baba kahị ka jẹ́?

¹² Ọlẹrụ ịJọn ịnyịnyị chabwọ nya angị kpa ọngịrị nya odehe ụ-ụbwọ ịlẹ kị kpeji u-uhye nya angịnyị nya Ohe Oluhye hi tawụlẹ ịnyịnyịịnyị. ỊJọn tị chabwọ nya eji ọkpakpa ịịwa lala ukpilo nya iyo ọ-la egbeju irwiye. Egbeju ọharwiye nyamwụ ku ọmwakpa nya Eji ọ-Kpa Lawụlẹ nya Britain bala United States. Ẹla ọwẹ baba kahị ka jẹ́, chajị ọmwụ ọyẹyẹ ọwẹ á ya nyori ukpilo nya iyo ọọwa nyị ka bwu egbeju ọkịla ẹ-ẹkpẹ nya ọwẹ kaka. Egbeju ọharwiye nya ukpilo nya iyo ọwẹ ka juwa kpeji ụka ká ịKịrayịsị bala alẹwụ ịlepwoohe nyamwụ ka warị kaka tọọ bala ụpa ohihi nya ukpilo nya iyo ọwẹ ayịreji. *—Ọwụ. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Owo à tị́ ri ‘ịGọọgụ ọlọpyị nya ịMagọọgụ’? Ịyẹ tị́ ka du kọ ka gba mịla angịnyị nya Ohe Oluhye?

¹³ Isikẹlụ yẹ ọmwụ ọhẹ neeji ọlẹ kọ ya jehi ang ọlẹ kọ ka họ myị́ ene kị ka ta adịrahụ nya oye ẹtẹ bala adịrahụ nya oye edii ayịreji. Ọ lala o-ri ọmwụ ọyẹyẹ ọlụpwụ nya Isikẹlụ 38:10-23; ịDanẹlụ 2:43-45; 11:44–12:1; bala Ọwụrụụ-wụrụ 16:13-16, 21 nyị wẹẹ ya ẹla u-uhye nya ang ookpokpo. Kori kọ lịnyị aalẹ, ang ọlẹ kọ ka họ à lẹẹ ẹẹ.

¹⁴ Kori ká akama ọtụka okpelego á dọmwụ chẹẹ, “ịdịrịhụ ilodehe ọlẹ wuu” ka tụ chawụlẹ. (Ọwụ. 16:13, 14; 19:19) ỊBayịbụụ wụrụ ọ-tụ chawụlẹ nya ẹpwụma ọọwa nya ‘ịGọọgụ ọlọpyị nya ịMagọọgụ.’ (Isi. 38:2) Ọ-tụ chawụlẹ nya ẹpwụma ka gba mịla angịnyị nya Ohe Oluhye nyọka maga kị ka taa ayịreji gbanggbang. Ịyẹ à tị́ ka ju ọmwụ nyọọwa? Ẹ-ẹpwụ nya ọmwụ ọyẹyẹ u-uhye nya ụka nyahị ọlẹ, ọlẹrụ ịJọn ya nyori ekpawẹ ịtụka-ịtụka nyị ka do mịla aluji nya Ohe Oluhye. Ekpawẹ ịịwa ka ku ọmwakpa nya ẹla ọnyọọngịrị ọlẹ ká angịnyị nya iJihova ka ya u-uhye nya eje ọlala nyamwụ. Ọ ka ri omyi ẹla ọọwa kọ ka gu ịGọọgụ gbịla myị́ nyọka gba mịla angịnyị nya Ohe Oluhye la irya nyọka taa ayịreji hi odehe gbanggbang.—Ọwụ. 16:21.

15-16. (a) Ẹlịyẹ ụpwụ nya ịDanẹlụ 11:44,45 à tị́ wẹẹ chabwọ? (b) Ịyẹ à tị́ ka họ ta adịrahụ nya oye ẹtẹ bala angị ihihi nya ịGọọgụ ọla ịMagọọgụ?

¹⁵ Omyi ẹla ọnyọọngịrị ọọwa bala ẹwụ ohyẹẹkpẹ-ẹkpẹ ọlẹ ká aluji nya Ohe Oluhye ka da ta angịnyị nyamwụ kà la okpokpo bala ẹla ọlụpwụ nya ịDanẹlụ 11:44, 45 myị́. (Wọọ.) Ụ-ụwa, ịDanẹlụ ya nyori “oja o-bwu ọmwẹnụ-ụtụrụ bala ẹtẹ” nyị chị uhi ju adịrahụ nya oye ẹtẹ, ọọwa ọ hu ang nya ẹla la “agbama ọtụka-ọtụka” lẹlẹ. Irya nya adịrahụ nya oye ẹtẹ ri ọ-ka “nwụ iru nya angịnyị.” Ọ lala o-ri angịnyị nya iJihova à ri “iru nya angịnyị” ịlẹ ká ịBayịbụụ wẹẹ ya ẹla rụ lẹ. * Ọ ka ri ẹwụ ohyẹẹkpẹ-ẹkpẹ ọlẹ kị wẹẹ ka kpa jahị da angịnyị nya Ohe Oluhye ká ịDanẹlụ wẹẹ chabwọ nyamwụ myị́.

¹⁶ Ụka ká adịrahụ nya oye ẹtẹ bala angị  kpeji ịkịla ka gba mịla angịnyị nya Ohe Oluhye, ọ ka du agbama ọtụka ju Ohe Agụgụ. Ọọwa lẹ, ẹwụ nya Amagẹdọn à ka dọmwụ lẹlẹ. (Ọwụ. 16:14, 16) Ụka ọọwa, adịrahụ nya oye ẹtẹ bala ẹpwụma ịkịla ịlẹ wuu kị tụ chawụlẹ ri ịGọọgụ ọla ịMagọọgụ ka ta ayịreji. “Ọngọngọhẹ-ẹ́ tị ka juwa dọọ ụbwọ myị ka.”—Dan. 11:45.

17. Owo à tị́ ri ịMayịkẹlụ “olegu-ẹrụ ọtụka” ọlẹ ká ụpwụ nya ịDanẹlụ 12:1 gu ẹnyị? Ịyẹ ọ tị́ ka họ?

¹⁷ Ẹla ọlẹ ká ịDanẹlụ ya ọgba ọ-ba ọwe ba ya ẹla gụ ọọwa u-uhye nya abwọ ọlẹ ká adịrahụ nya oye etẹ bala angị chẹkpẹ jwoo ka bwu ta ayịreji bala abwọlẹ kahị ka bwu chịda. (Wa ịDanẹlụ 12:1.) Etu nya ẹlẹwẹ tị́ ri ányị? ỊMayịkẹlụ à ri ẹnyị ọkịla nya iJisọsị ịKịrayịsị, adịrahụ nyahị ọlẹ kọ wẹẹ kpeji lẹ. Ọwa à ri ọngọlẹ “kọọ gbe” angịnyị nya Ohe Oluhye bwu ẹka nya 1914 ko ri ụka ọlẹ ká Ịpyị-Adịrahụ yeji e-epwohe lẹ. Lụka o-kpii, ọ ka ta aluji nyamwụ ayịreji ụka nya ẹwụ nya Amagẹdọn. Ẹwụ ọọwa à ka ri ẹla ocheju ọlẹ ká ịDanẹlụ wụrụ “ụka nya uhila nya akama” ụma nyọlẹ ko ji ẹnẹnẹhẹ lẹka lẹ. Ọmwụ ọyẹyẹ nya ịJọn ọlụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ wụrụ ẹnyị nya ụka ọlẹ kọ wẹ ka kpahị ju ka ẹpwụ nya Amagẹdọn nya “akama ọtụka-ọtụka” lee akama ọtụka okpelego.—Ọwụ. 6:2; 7:14.

18. Ịyẹ tị́ du kahị ka jẹ́-ẹ la ọhụ ọ-da pịlẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ịlẹ kị ka họ?

¹⁸ ỊDanẹlụ bala ịJọn ya nyori iJihova bala iJisọsị nyị ka chị anchẹ nyaa da lụka nya akama ọtụka okpelego. Lẹ, ahị ka jẹ́-ẹ la ọhụ ọ-da pịlẹ ẹ-ẹpwụ nya ang myị́ ang ịlẹ kị ka họ. ỊDanẹlụ ya nyori nyị ka da ẹnyị nya angịlẹ kị chịda ụ-ụpwụ nya Ohe Oluhye. (Dan. 12:1) Ịyẹ ahị tị́ họ ká ẹnyị nyahị ka juwa ụ-ụpwụ ọọwa? Ahị ka mẹjẹ nyori ahị la ọmyịmyị ẹ-ẹga nya iJisọsị, ọnyị ọkpịlọ nya Ohe Oluhye. (Jọn. 1:29) Ahị baba nyọka hu enyi Ohe nyọka mẹjẹ nyori ahị hu ọhịhị nyahị ju Ohe Oluhye ụ-ụbwọ lẹ. (1 Pit. 3:21) Ahị tị ka mẹjẹ nyori ahị chẹkpẹ ju Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye bwula ọ-maga jaabwọ kahị ka họ ba myị nyọka da angịkịla ụbwọ wẹ ka jẹ́ iJihova.

19. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka họ lẹẹlẹẹ? Ịyẹ tị́ du?

¹⁹ Ọlẹẹlẹẹ à rị ụka ọlẹ kahị ka ju ahị ọdahile nyahị ọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova bala ogu nya anchẹ ịkpẹẹkpẹẹ nyamwụ lẹ. Ọlẹẹlẹẹ à ri ụka ọlẹ kahị ka chẹkpẹ ju Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye lẹ. Kori kahị họ ịnyị aalẹ, ahị ka chịda ụka ká Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye ka ta adịrahụ nya oye ẹtẹ bala adịrahụ nya oye edii ayịreji.