1-2. Eme ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe?

EWARE nọ e be via enẹna e kẹ imuẹro vi epaọ anwẹdẹ kpobi no inọ abọ urere edẹ urere uyero-akpọ nana ma rrọ na. Kẹle na, Jihova avọ Jesu Kristi a te raha egọmeti kpobi nọ e be wọso Uvie Ọghẹnẹ. Taure oyena o tẹ te via, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre na a te gbẹ rọsuọ ohwohwo jẹ rọsuọ idibo Ọghẹnẹ.

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:40–12:1. Ma te riẹ egọmeti nọ ọ rrọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na enẹna. Ma te jẹ ta kpahe oware nọ ozọ u gbe ro mu omai hi ghelọ ebẹbẹ kpobi nọ i ti te omai evaọ obaro kẹhẹ.

3-4. Ono họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ? Ru ei vẹ.

³ Nọ esuo Soviet Union o kie no evaọ 1991, idibo Ọghẹnẹ nọ e jọ ekwotọ esuo riẹ a te wo ufuoma nọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ omoke jọ, onọ o wọhọ nọ a “fi omobọ jọ họ kẹ ae.” (Dan. 11:34) Onana u ru nọ a jẹ rọ ta usi uwoma ababọ ukpokpoma, u gbe kri hi, iwhowho-uvie nọ e jọ ekwotọ yena i te ti bu te idu buobu. Ẹmẹrera na, Russia gbe egọmeti nọ e be thae uke a te zihe ruọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Wọhọ epanọ ma ta evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, re a tẹ te ta nọ egọmeti jọ o dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre hayo ovie obọze ovatha-ọre, o re ru eware esa nana gba: (1) esuo riẹ o re kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga, (2) ọ rẹ rọ eware nọ o bi ru dhesẹ nọ o mukpahe Jihova  gbe idibo riẹ, (3) o re lele ovie ọdekọ na si ogaga.

⁴ Muẹrohọ oware nọ ma sae rọ ta nọ Russia gbe egọmeti nọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ. (1) Esuo rai o kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga, a fi awhaha họ iruo usi uwoma ota na, jẹ wọso ibe Ileleikristi mai buobu nọ e rrọ ekwotọ esuo rai. (2) Oware nana nọ a bi ru na u dhesẹ nọ a mukpahe Jihova gbe idibo riẹ. (3) A bi lele Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America nọ ọ rrọ ovie obọze ovatha-ọre na hrowo oma. Joma ruẹ oware nọ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke a ru, onọ u dhesẹ nọ ae họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nẹnẹ.

5. Etoke vẹ a jọ Daniẹl 11:40-43 ta kpahe, kọ eme ọ te via evaọ etoke yena?

⁵ Se Daniẹl 11:40-43. Abọ nana eruẹaruẹ na o ta kpahe etoke edẹ urere na soso. U dhesẹ nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a ti hrowo oma. Wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ, evaọ oke urere na, ovie obọze ovatha-ọre o ti lele ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre “muabọ,” hayo “jẹ izei riẹ họ eriẹ.”​—Dan. 11:40; ẹme-obotọ.

6. Ẹvẹ ivie ivẹ na e be rọ họre ohwohwo?

⁶ Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a gbe bi hrowo oma ọnọ ọ mai wo ogaga evaọ akpọ na soso. Wọhọ oriruo, nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o kuhọ no, Soviet Union avọ enọ e jẹ thae uke a te je su ekwotọ buobu nọ e rrọ Europe. Onana u ru nọ ovie obọze ovatha-ọre o ro kuomagbe erẹwho sa-sa to ukoko jọ họ nọ a re se North Atlantic Treaty Organization. A ru onana re egbaẹmo rai e hai kuomagbe họre ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ọ gbẹ be daoma epanọ o re ro wo ekwakwa ẹmo vi ovie obọze ovatha-ọre. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ be hai fiobọhọ họre erẹwho nọ e rrọ abọ ovie obọze ovatha-ọre na nọ ẹmo hayo ozighi ọ tẹ rrọ otọ evaọ Africa, Asia, gbe Latin America. Evaọ imikpe jọ ze na, Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke a dẹ egọmeti sa-sa rehọ no evaọ akpọ na soso, onọ u ru nọ a ro wo ogaga ulogbo. A te je bi lele ovie obọze ovatha-ọre na họre ohọre itanẹte, be rọ itanẹte wha ọraha fihọ iruẹru egọmeti ohwohwo gbe ekiọthuọ rai. Yọ wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ gbẹ be họre idibo Ọghẹnẹ.​—Dan. 11:41.

7. Eme họ “ẹkwotọ Erru na”?

⁷ A jọ Daniẹl 11:41 ta nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ te ruọ eva “ẹkwotọ Erru na.” Ẹkwotọ vẹ ọye? Evaọ oke emọ Izrẹl, ẹkwotọ Izrẹl ọ jọ “ẹkwotọ nọ ọ mai wo erru evaọ usu ekwotọ na kpobi.” (Izik. 20:6) Rekọ oware nọ u ru ẹkwotọ nana tubẹ mai siuru họ, etẹe egagọ uzẹme ọ jọ. Anwọ Pẹntikọst 33 C.E. ze, “ẹkwotọ Erru na” ọ gbẹ rrọ uzedhe oria jọ họ. O sae ginẹ jọ oria ovo jọ dẹẹ hẹ keme idibo Jihova a rrọ oria kpobi evaọ otọakpọ na. Nẹnẹ, “ẹkwotọ Erru na” yọ iruẹru idibo Jihova kpobi, te iwuhrẹ gbe usi uwoma ota nọ e rrọ abọ jọ egagọ rai.

8. Ẹvẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ rọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na”?

⁸ Evaọ edẹ urere na, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru  na” unuẹse buobu no. Wọhọ oriruo, okenọ Nazi Germany ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, maero kọ evaọ etoke ẹmo akpọ avivẹ, ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” keme ọ lahiẹ idibo Ọghẹnẹ buobu je kpe ai no. Nọ Soviet Union ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre evaọ okenọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o kuhọ no, ovie nana ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” keme ọ lahiẹ idibo Ọghẹnẹ re, je mu ai no ẹwho rai kpohọ obọfa thethabọ.

9. Anwọ ikpe jọ ze na, ẹvẹ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke a rọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na”?

⁹ Anwọ ikpe jọ ze na, Russia avọ enọ e be thae uke a ruọ eva “ẹkwotọ Erru na.” Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ukpe 2017, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nana o fi awhaha họ iruo idibo Jihova je fi inievo mai jọ họ uwou-odi. O te je fi awhaha họ ebe mai, te Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na evaọ Russia. U te no ere no, ọ rọ ogaga mi omai uwou ogha mai, te Egwa Uvie gbe Egwa Okokohọ mai nọ e rrọ Russia. Nọ o ru enana kpobi no, Utu Ẹruorote Na u te vuhumu evaọ 2018 inọ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ. Ghelọ oghẹrẹ nọ a kpokpo i rai te kẹhẹ, idibo Jihova a rẹ họre hayo ru epanọ a re ro nwene egọmeti hi. Ukpoye, a re ru lele uthubro Ebaibol nọ o ta nọ ma hae lẹ roro “ahwo kpobi nọ a rrọ ekwa ikpehru,” maero nọ a tẹ gwọlọ fi izi họ kẹ egagọ.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Kọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o ti fi ovie obọze ovatha-ọre kparobọ? Ru ei vẹ.

¹⁰ Eware nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o ti ru oye eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:40-45 e mai kiekpahe. Kọ onana u dhesẹ nọ o ti fi ovie obọze ovatha-ọre kparobọ? Ijo. Ovie obọze ovatha-ọre na ọ te gbẹ jọ “uzuazọ” evaọ okenọ Jihova avọ Jesu a te raha egọmeti ahwo-akpọ kpobi no evaọ ẹmo Amagidọn. (Evia. 19:20) Fikieme onana u ro mu omai ẹro? Muẹrohọ oware nọ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Daniẹl gbe Eviavia i dhesẹ.

11. Eme eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 2:43-45 i dhesẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

¹¹ Se Daniẹl 2:43-45. Daniẹl ọruẹaro na ọ ta kpahe egọmeti ahwo-akpọ sa-sa nọ i kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga. A jọ eruẹaruẹ na dhesẹ ae wọhọ abọ sa-sa ẹmema ologbo jọ. Ikawọ ẹmema na nọ a rehọ ayọno gbe ọviẹ ru na i dikihẹ kẹ egọmeti urere ọnọ ahwo-akpọ a ti su. Ikawọ na i dikihẹ kẹ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America ọ te gbẹ jariẹ okenọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha egọmeti ahwo-akpọ no riẹriẹriẹ.

12. Eme uzou avọ ihrẹ arao ojihẹ na u dikihẹ kẹ, kọ ẹvẹ onana o rọ rrọ oware nọ ma re muẹrohọ gaga?

¹² Jọn ukọ na ọ tẹ jẹ ta kpahe egọmeti sa-sa nọ esuo rai o kpomahọ idibo Jihova gaga. Jọn ọ ruẹ arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ, onọ u dikihẹ kẹ egọmeti sa-sa nana. Uzou avọ ihrẹ arao na u dikihẹ kẹ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Onana o rrọ oware nọ ma re muẹrohọ gaga keme eruẹaruẹ na e ta ha inọ uzou ofa o ta ze. Uzou avọ ihrẹ na o te gbẹ jọ esuo okenọ Kristi avọ egbaẹmo obọ odhiwu riẹ a te raha iẹe avọ oma arao ojihẹ na kpobi no. *​—Evia. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Amono họ “Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg,” kọ eme o sae jọnọ o te lẹliẹ ae họre idibo Ọghẹnẹ?

¹³ Eruẹaruẹ jọ nọ Izikiẹl o kere fihotọ i dhesẹ oware nọ o wọhọ nọ o te via no taure a tẹ te raha ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre no. Ma tẹ rehọ iẹe inọ etoke ọvona eruẹaruẹ nọ e rrọ Izikiẹl 38:10-23; Daniẹl 2:43-45; 11:44–12:1; gbe Eviavia 16:13-16, 21 e be ta kpahe, ma sai rẹro nọ eware nọ ma be te fodẹ na e te via.

¹⁴ Nọ uye ulogbo na u te muhọ no, “ivie otọakpọ na soso” a ti kuomagbe re a jọ utu ovo. (Evia. 16:13, 14; 19:19) Utu yena a jọ Ikereakere na se “Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg” na. (Izik. 38:2) Utu egọmeti yena a te gwọlọ họre idibo Ọghẹnẹ re a voro ai no otọakpọ na no. Eme ọ te wha ohọre nana ze? Evaọ eruẹaruẹ Jọn ukọ na nọ i kiekpahe onana, ọ ta nọ ọ ruẹ oso-itho nọ ọ be rrọ itho ilogbo ku ewegrẹ Ọghẹnẹ. O sae jọnọ oso-itho yena o dikihẹ kẹ ovuẹ ẹdhoguo nọ o te rrorro ahwo oma, onọ idibo Jihova a ti whowho. Ẹsejọhọ ovuẹ nana o te dha Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg eva nọ u ti ru ai gwọlọ kpe idibo Ọghẹnẹ kpobi no otọakpọ na.​—Evia. 16:21.

15-16. (a) Eme o wọhọ nọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:44, 45 e be ta kpahe? (b) Eme ọ te via kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ erẹwho efa kpobi nọ i ti kuomagbei, nọ a se Gọg obọ Magọg na?

¹⁵ O wọhọ nọ ovuẹ nana nọ o te rrorro ahwo oma na gbe ohọre urere nọ ewegrẹ Ọghẹnẹ a te wọ bru idibo riẹ na oye eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:44, 45 e ta kpahe re na. (Sei.) Daniẹl ọ jọ etẹe ta nọ “iyẹrẹ nọ i [ti] no obọ ovatha-ọre gbe obọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ze” e te kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na uye, u ve ti ru ei mu “ofu ọgaga.” Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ vẹ te gwọlọ nọ o re “kpe muotọ jẹ raha ibuobu no.” O wọhọ nọ idibo Jihova họ “ibuobu” nọ a jọ etenẹ fodẹ na. * Ẹsejọhọ ohọre urere nọ a te rọ gwọlọ kpe idibo Ọghẹnẹ kpobi muotọ na oye Daniẹl ọ jọ etenẹ ta kpahe na.

¹⁶ Ohọre nana nọ ovie ẹkpẹlobọ  ovatha-ọre gbe egọmeti efa a te wọ ze na o te kpare ofu Ọghẹnẹ Erumeru na, u ve ti su kpohọ ẹmo Amagidọn. (Evia. 16:14, 16) Oke yena Ọghẹnẹ ọ vẹ te raha ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe erẹwho kpobi nọ i kuomagbei be họre idibo Ọghẹnẹ, nọ a se Gọg obọ Magọg na no, yọ “ohwo ọvo nọ o re fiobọhọ kẹe” ọ te jọ họ.​—Dan. 11:45.

17. Ono họ Maekẹl “osu ologbo” nọ a fodẹ evaọ Daniẹl 12:1, kọ eme o ti ru?

¹⁷ Owọ nọ u lele ikere Daniẹl yena o ta eware efa kpahe epanọ a te rọ raha ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe egọmeti kpobi nọ i ti kuomagbei, jegbe epanọ Jihova o ti ro siwi omai. (Se Daniẹl 12:1.) Eme họ otọ eruẹaruẹ nana? Maekẹl yọ odẹ ọfa Jesu Kristi, Ovie mai nọ o muhọ esuo no na. O bi “dikihẹ kẹ ahwo” Ọghẹnẹ anwọ 1914 nọ a rọ rehọ iẹe mu Ovie no evaọ obọ odhiwu. Kẹle na “ọ te kpama,” koyehọ ọ te họre ewegrẹ Ọghẹnẹ evaọ Amagidọn. Ẹmo yena ọ te jọ okpẹtu urere evaọ etoke nọ Daniẹl o se “oke idhọvẹ” nọ o re romavia ẹdẹvo ho na. A jọ eruẹaruẹ Jọn nọ e rrọ obe Eviavia se eware nọ e te via no taure Amagidọn o te ti fi “uye ulogbo na.”​—Evia. 6:2; 7:14.

18. Fikieme ma gbe ro bru udu eware nọ e te via evaọ obaro ho?

¹⁸ Eware nọ e te via evaọ obaro i re bru omai udu hu keme eruẹaruẹ Daniẹl avọ Jọn e kẹ omai imuẹro nọ ahwo nọ a be gọ Jihova jẹ be gbodibo kẹ Jesu a te zọ evaọ etoke uye ulogbo nọ o be tha na. Daniẹl ọ ta nọ ohwo kpobi nọ a “kere odẹ riẹ fihọ obe na” ọ te zọ. (Dan. 12:1) Eme ma re ru re odẹ mai o sae jọ eva obe na? Ma re ru eware nọ e rẹ kẹ imuẹro nọ ma fi ẹrọwọ họ Jesu, Omogodẹ Ọghẹnẹ. (Jọn 1:29) O gwọlọ nọ ma rẹ roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ jẹ họ-ame. (1 Pita 3:21) Ma rẹ jẹ daoma fiobọhọ kẹ amọfa wuhrẹ kpahe Jihova, onọ u re dhesẹ nọ abọ Uvie Ọghẹnẹ ma rrọ.

19. Eme ma re ru enẹna, kọ fikieme?

¹⁹ Enẹna họ oke nọ ma re ro fi eva mai kpobi họ Jihova gbe ukoko riẹ. Enẹna họ oke nọ ma re ro dhesẹ via nọ abọ Uvie Ọghẹnẹ ma rrọ. Ma te ru ere, a ti siwi omai evaọ okenọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha ovie obọze ovatha-ọre avọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre no na.