1-2. Ihi i twanda dilonga mu milongi yiyi?

LELU, twala dingi ni ima yavulu ilondekesa kwila twala kudisukilu dya izuwa yasukidila-ku. Mu kithangana ni mbandu, Jihova ni Jezú Kidistu anda bwika o jinguma joso ja Utumina wa Nzambi. Ande dya ima yiyi kubhita, o sobha ya thunda ni sobha ya lwiji anda suluka ni kuzoka mudyâ, ni kuzukutisa o mundu wa Nzambi.

² Mu milongi yiyi twanda dilonga o polofesiya i tu sanga mu divulu dya Daniyele 11:40–12:1. Twanda kwijiya se o sobha ya thunda lelu nanyi ni mukonda dyahi tu tena kutululuka ni kudyelela ku ubhulukilu wa Jihova kabasa o ima ibhita.

3-4. Nanyi wamoneka kala sobha ya thunda? Jimbulula.

³ Kyoso kyabhu o Utuminu wa União Suviética ku 1991, o mundu wa Nzambi wexile mu jixi ja União Suviética a tambula “kadikwatekesu kòfele,” kifwa, ka kithangana ka ufôlo. (Dan. 11:34) Mukonda dya ufôlo yú, ene aboko hanji se kifidisu, o aboki adibandekesa mu mazunda ni mazunda mu jixi jiji. Maji mu kubhita kithangana, Russia ni jisoko jê akituka o sobha ya thunda. Mu milongi ya tundu-mu twadilongo kwila phala nguvulu ku kituka sobha ya thunda mba sobha ya lwiji, kubhinga kubhanga ima itatu: (1) Ene a azukutisa o mundu wa Nzambi, (2) o ukexilu wa kutalatala o mundu wa Nzambi, ulondekesa kwila, a zembe Jihova (3) o jisobha jiji ji luwa mudyâ.

⁴ Tala se mukonda dayhi tu tena kuzuwela kwila o Russia ni jisoko  jê ene o sobha ya thunda. (1) Ene a muzukutisa o mundu wa Nzambi, a mu fidisa o kikalakalu kya kuboka, a mu zukutisa hama ni hama dya jiphange mu jixi mwa mu tumina. (2) O ibhangelu yâ ilondekesa kwila ene azembe Jihova ni mundu wê. (3) Ene asota kukala dingi ni kutena o sobha ya lwiji, kifwa, Bretanha ni Estado Unidos, ndenge. Twanda mona se kyebhi o Russia ni jisoko jê alondekesa kwila éne mwene o sobha ya thunda.

5. Thembu yebhi yo jimbulule mu divulu dya Daniyele 11:40-43? Ihi i bhita mu thembu yiyi?

⁵ Tanga Daniyele 11:40-43. O mbandu yiyi ya polofesiya i tu jimbulula o izulukutu yanda bhita mu thembu yasukina. Yene ijimbulula kyebhi o sobha ya thunda ni sobha ya lwiji kyanda zoka mudyâ. O polofesiya ya Daniyele i tu tangela kwila mu izuwa yasukidilaku o sobha ya lwiji ni sobha ya thunda anda “dilukula” mudyâ.—Dan. 11:40.

6. Ihi ilondekesa kwila o jisobha jiyadi jiji ja mu dilutula mba a mu zoka mudyâ?

⁶ O sobha ya thunda ni sobha ya lwiji anda suluka ni kuzoka se nanyi wanda tumina o mundu. Mu kifika, kyoso kya bhiti o Ita Yakayadi ku Mundu Woso, o União Soviética ni jisoko jê a mateka kutumina mbandu yadikota ya Europa, o sobha ya lwiji wa soto kubhanga ukamba ni jixi jengi mukonda dya sobha ya thunda. O ukamba yú a wixana OTAN. O sobha ya thunda ni sobha ya lwiji a mu ngaxtala kitadi kyavulu phala kubhanga dingi mawuta a makota. Ene we abhanga mudyâ mu kukwatekesa o jinguma ja mbandu ni mbandu mu ita, mu Africa, Asia, ni ku América latina. Tu mivu kudima, Russia ni jisoko jê a bandekesa dingi o kutena kwâ ku mundu. O sobha ya thunda ni sobha ya lwiji a mu lwa bhu kaxi ka jikumputadolo. O jisobha jiji, a ditatela mudyâ bhu kaxi ka jipologama ja komputadolo, phala kudibhangesa kutexika kitadi kyavulu ni kuta o unguvulu wa mukwa mu kilwezu. Kala kya jimbulula Daniyele o sobha ya thunda usuluka ni kuzukutisa o mundu wa Nzambi.—Dan. 11:41.

7. Ihi ilombolola o izwelu ‘ixi ya Ulamba wangene’?

⁷ Daniyele 11:41 yambe kuma o sobha ya thunda wa kà bokona wé ‘mu ixi ya ulamba wangene.’ O ixi yiyi ilombolola ihi? Mu thembu yokulu, o ixi ya Izalayele, exile mu ixana “makembu a jixi joso.” (Ize. 20:6) Maji o ixi yoyo ya fwamene kyavulu mukonda kwene kwexile o ubhezelu wa kidi wa Jihova. Tundé ku Pentekoxi wa muvu 33, o ‘ixi ya ulamba wangene’ ki yexile dingi kididi mba ixi imoxi mu ngôngo, kana. Kiki kya tokala mwene mukonda o mundu wa Jihova ala ku jixi joso. Mu veji dya kiki, lelu, o ‘ixi ya Ulamba wangene,’ kidi kilombolola o kikalakalu kya mundu wa Jihova kyalungu ni ima yoso ibhanga mbandu ku ubhezelu kwa Jihova kala o yônge ni ukunji.

8. Kyebhi o sobha ya thunda kya bokonene mu ‘ixi ya Ulamba wangene’?

⁸ Mu izuwa yiyi isukudilaku o sobha ya thunda wa bokona mu ‘ixi ya Ulamba wangene’ mu veji javulu. Mu kifika, kyoso Alemanha Nazista kya kituka o sobha ya thunda, benge-benge mu ita yakayadi ya bhiti ku mundu woso, ene abokona mu ‘ixi ya Ulamba wangene,’ kifwa, mu kuzukutisa ni kujibha o mundu wa Nzambi. Mu Ita Yakayadi, kyoso União Soviética kya kituka sobha ya thunda, ene a bokonene mu o ‘ixi ya Ulamba wangene’ kyoso kya zukutisa o mundu wa Nzambi ni kwa bhangesa kubwazeka o mabhata mâ.

9. Mivu kudima, kyebhi Russia ni jisoko jê kya bokona mu ‘ixi ya Ulamba wangene’?

⁹ Mivu kudima, Russia ni jisoko jê, abokona  we mu ‘ixi ya Ulamba wangene.’ Kyebhi? Mu muvu wa 2017, Russia wa fidisa o kikalakalu kya mundu wa Jihova ni kuta o jiphange jetu mu kaleya. Ene a fidisa o madivulu metu, katé mwene o Bibidya Tradução do Novo Mundo. O nguvulu ya Russia ya suku mu kutambula o filiyale yetu, kate ni Ididi ya Ubhezelu ni Ididi ya Yônge ya Makota. Kyoso kya bhiti o ima, ku muvu wa 2018, o Kibuka kya Utuminu kya mono kuma, o Russia ni jisoko jê ene mwene o sobha ya thunda. Maji né mwene kyoso o nguvulu kya azukutisa, o mundu wa Jihova ka muya kuluwa ni nguvulu mba kusota kulungulula o ima, kana. Mu veji dya kiki, ene a mu kayela o itendelesu ya Bibidya ya kusambela “oso ala ni kijingo kya kutumina,” benge-benge kyoso o ima ya sota kusola kitena kufidisa o ufolo wa ubhezelu.—1 Tim. 2:1, 2.

10. O kwila o sobha ya thunda wanda tolola o sobha ya lwiji? Jimbulula.

¹⁰ O polofesiya i tu sanga mu divulu dya Daniyele 11:40-45 idikwatenena dingi mu ikalakalu ya sobha ya thunda. O kwila kiki kilondekesa kuma o sobha ya thunda wanda tolola o sobha ya lwiji? Kana. O sobha ya lwiji wanda kala hanji ku “mwenyu,” kyoso Jihova ni Jezú kyanda bwika o jinguvulu joso mu ita ya Alumajedone. (Dij. 19:20) Mukonda dyahi tu tena kuxikina mu ima yiyi? Tala izwela o jipolofesiya ja Daniyele ni Dijingunwinu.

11. Ihi ijimbulula o polofesiya ya Daniyele 2:43-45? (Tala o foto ya kapa.)

¹¹ Tanga Daniyele 2:43-45. O polofesiya ya Daniyele ijimbulula mawukexilu avulu a jinguvulu adibhanene ni mundu wa Nzambi. Ene a ajimbulula kala jimbandu ja kiteka kya utadi. O nguvulu yasukina mu jinguvulu jiji a mu tumbula kala o inama ya felu yobunde ni utuma. O inama ilombolola o Kutena kwa Anglo-Americana ku Mundu Woso. O polofesiya yiyi ilondekesa kwila o ixi ya Bretanha ni ya America, anda kala hanji mu tumina kyoso o Utuminu wa Nzambi kyanda bwika o jinguvulu joso mu ixi.

12. O mutwe wa kasambwadi wa kyama ulombolola ihi? Mukonda dyahi kiki kya tokala mwene?

¹² O poxolo Nzwá wa jimbulula we jimbandu ja jinguvulu jexile ni kutena ya adibhanene we ni mundu wa Jihova. Nzwá wa tumbula o jinguvulu jiji kala o kyama kya sambwadi dya mitwé. O mutwe wa kasambwadi wa kyama ulombolola o Kutena kwa Anglo-Americana ku Mundu Woso. Kiki kya tokala mwene mukonda ki kwala dingi mutwe wengi u mu bhingana. O mutwe wa kasambwadi wanda kala hanji mu tumina kyoso Kidistu ni kilombo kyê kya dyulu, kyanda suka mu ku bwika o kyama kyoso. *​—Dij. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Nanyi ‘Ngôngo dya ixi ya Mangongo’? Ihi yanda ku abhangesa kumesena kubwika o mundu wa Nzambi?

¹³ Sayi polofesiya mu divulu dya Izekiyele, i tu kwatekesa kwijiya itena kubhita ni sobha ya thunda ni sobha ya lwiji mu izuwa yasukidila-ku. Se tu tala kyambote o jipolofesiya mu madivulu a Izekiyele 38:10-23; Daniyele 2:43-45; 11:44–12:1; ni Dijingunwinu 16:13-16, 21, twanda tonginina kwila, yene ya mu zwela izulukutu imoxi. Se kiki kidi, tu tena kudyelela kwila, o ima yanda bhita kiki.

¹⁴ Mu kubhita ka kithangana kyoso kyanda mateka o hadi yadikota, “jisobha mu ngongo yoso” janda dibunda phala kubhanga kisangela kya jixi. (Dij. 16:13, 14; 19:19) Mu Bibidya o kisangela kiki, akixana ‘Ngôngo dya ixi ya Mangongo.’  (Ize. 38:2) O kisangela kiki kya jixi, kyanda mesena kubwika o mundu wa Nzambi ni nguzu yoso. Ihi yanda ku abhangesa kumesena kubwika o mundu wa Nzambi? Yalungu ni kithangana kiki, poxolo Nzwá wa mono kisuma kyalungu ni hádya, wambe kwila, kwa noko mvula ya matadi ya bwika o jinguma ja Nzambi. O mvula yiyi itena kulombolola njimbu ya nguzu, ya kifundisu, yanda bhana o mundu wa Jihova. Nange o njimbu yiyi, yene yanda bhangesa ‘Ngôngo dya Mangongo’ kwiza phala kubwika o mundu wa Nzambi, mu jixi joso.—Dij. 16:21.

15-16. (a) Izulukutu yebhi yotumbule mu divulu dya Daniyele 11:44, 45? (b) Ihi yanda bhita ni sobha ya thunda, ni jixi ja tokala ku kisangela kya Ngôngo dya Mangongo?

¹⁵ O njimbu yiyi ya nguzu, ni kizukutisu kya sukina-ku kyanda bhanga o jinguma ja Nzambi, nange yene o izulukutu yotumbule mu divulu dya Daniyele 11:44, 45. (Tanga.) Mu jivelusu jiji, Daniyele wambe kwila o ‘jinjimbu ji tunda ku tundila-kumbi ni ku thunda’ janda sandanganyesa o sobha ya thunda, mwene wanda ya ni “ngânji mba njinda yavulu.” O sobha ya thunda, wanda mesena “kujimisa mundu wavulu.” O “mundu wavulu” wotumbule bhabha, edi kala o mundu wa Jihova. * Nange Daniyele wexile mu jimbulula o kizukutisu kya sukina, kyanda bhita ni mundu wa Nzambi.

¹⁶ O kizukutisu kiki kyanda bhanga o sobha ya thunda, kumoxi ni jinguvulu jengi ku mundu, kyene kyanda bhangesa Muteniya-yoso kubheka o ita ya Alumajedone. (Dij. 16:14, 16) Mu kithangana kyokyo, o sobha ya thunda, kumoxi ni jixi joso ja tokala ku kisangela kya Ngôngo dya Mangongo, enyoso anda ku abwikisa, “u mu banda mba u mu kwatekesa ka moneka”.—Dan. 11:45.

17. (a) Nanyi Mingedi o ‘kilamba kyadikota’ a mu tumbula mu Daniyele 12:1? (b) Ihi ya mu bhanga kindala, ni ihi yanda bhanga ku hádya?

¹⁷ O velusu ya kayela mu divulu dya Daniyele, i tu jimbulula dingi o ima yanda bhita ni sobha ya thunda kumoxi ni jisoko jê, kyebhi kyanda ku abwika, ni kyebhi ki twanda bhuluka. (Tanga Daniyele 12:1.) O velusu yiyi ilombolola ihi? Mingedi, o dijina dya mukwa dya  Sobha yetu, Jezú Kidistu. Mwene ‘wemanena phala kubhângela’ o mundu wa Nzambi, tunde mu muvu wa 1914, kyoso kya mu tumbika kala Sobha ya Utuminu, ku dyulu. Kwa kambe ngó, ku hádya mwene ‘wanda balumuka,’ kifwa, kubwika o jinguma jê mu ita ya Alumajedone. O ita yiyi, yanda kala o disukilu dya kithangana kya tumbula Daniyele kala “thembu ya phaxi” ku musoso wa mundu. O polofesiya ya Nzwá mu divulu dya Dijingunwinu, yexana o kithangana ande dya Alumajedone kala “hadi ya dikota.”—Dij. 6:2; 7:14.

18. Yalungu ni hádya mukonda dyahi twa tokala kutululuka, kiza ki kizé?

¹⁸ Polofeta Daniyele ni poxolo Nzwá, ambe kwila, Jihova ni Jezú, anda bhulula o jiselevende jâ mu kithangana kya hadi ya dikota. Kyenyiki-phe, yalungu ni hádya, twa tokala ngó kutululuka, kiza ki kizé. Daniyele wambe kwila, oso anda bhuluka, o majina mâ anda kwa ‘sanga mu Divulu.’ (Dan. 12:1) Ihi i twa tokala kubhanga, phala o dijina dyetu n’a disoneka mu divulu didi? Twa tokala kulondekesa kwila, twala ni kixikanu kwa Jezú, o Kambudi ka Nzambi. (Nzwá 1:29) Twa bhingi we kudibhakula kwa Nzambi ni kudibatizala. (1 Phe. 3:21) Twa tokala we kukwatekesa o Utuminu wa Nzambi, mu kubhanga yoso i tu tena, phala kukwatekesa akwetu kwijiya Jihova.

19. Ihi i twa tokala kubhanga kindala ni mukonda dyahi?

¹⁹ Lelu kyene o kithangana kya kudyelela kwa Jihova, ni kilunga kyê kya jiselevende ja fiyele. Lelu kyene o kithangana kya kukwatekesa o Utuminu wa Nzambi. Se kyene ki tu bhanga, twanda bhuluka kyoso o Utuminu wa Nzambi kyanda bwika o sobha ya thunda ni sobha ya lwiji.