1-2. Adieyi tuvovela mu longi diadi?

O UNU, tuvuidi kuma yayingi ikutusonganga vo mu lumbu yambaninu kikilu tuzingilanga ke mu tandu yavioka ko. Ke kolo ko, Yave yo Yesu Kristu befwasa ayadi awonso betelamenanga e Kintinu. Vitila e diambu diadi diavangama, o ntinu a node yo ntinu a sude bekwamanana nuana muntu yo nkwandi yo nuanisa o nkangu a Nzambi.

² Mu longi diadi, tuvovela o ungunza wasonama muna Daniele 11:40–12:1. Tuzaya kana nani i ntinu a node o unu ye una tulenda kadila ye vuvu vo Yave okutuvuluza kiakala nkia diambu dikutubwila.

3-4. Nani i ntinu a node o unu? Sasila.

³ Vava e União Soviética yabwa muna mvu wa 1991, o nkangu a Nzambi wazingilanga muna zunga yayalwanga kwa União Soviética, watambula “filusadisu,” i sia vo, luvevoko lwa kolo kiandwelo. (Dan. 11:34) Muna kuma kiaki, o nkangu a Nzambi wasamunanga e nsangu zambote kondwa kwa nkaku. Ke vavioka kolo kiayingi ko, o lutangu lwa ateleki lwawokela kikilu muna nsi zayalwanga kwa União Soviética. Malembe-malembe, e Rússia ye nsi zankaka zikunyikamanga zakituka se ntinu a node. Nze una twalongokele muna longi diaviokele, o luyalu muna kituka se ntinu a node yovo ntinu a sude, divavanga vo kalungisa mambu matatu: (1) bangika o nkangu a Nzambi, (2) songa muna mavangu vo omenganga Yave yo nkangu andi yo (3) nuana yo ntinu ankaka una vo mbeni andi.

 ⁴ Tala e kuma ikutufilanga mu vova vo, Rússia ye nsi zankaka zikunyikamanga yau i ntinu a node. (1) Besianga o nkangu a Nzambi e kitantu kadi besimanga e salu kia samuna e nsangu zambote yo bangika ulolo wa mpangi bezingilanga muna zunga beyalanga. (2) E mambu mama mesonganga vo Yave yo nkangu andi bemenganga. (3) Benuanisanga o ntinu a sude, i sia vo, Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Anglo-Americana. Yambula twavovela mana e Rússia ye nsi zankaka zikunyikamanga bevanganga ye una mesongelanga vo yau besunzulanga o ntinu a node.

5. Nkia kolo kiyikwanga muna sono kia Daniele 11:40-43? Nkia mambu mevangama muna kolo kiaki?

⁵ Tanga Daniele 11:40-43. O ungunza wau usonganga mambu mawonso mevangama mu lumbu yambaninu. E sono yayi itoma kiesesanga e kitantu kina vana vena ntinu a node ye ntinu a sude. Daniele wasakula vo muna lumbu yambaninu, o ntinu a sude ‘onunguna’ ntinu a node yovo ‘kuntula.’—Dan. 11:40; yand’a lukaya (yl).

6. Nkia mambu mesonganga vo o ntinu a node onuananga yo ntinu a sude?

⁶ O ntinu a node yo ntinu a sude benuananga kadi konso muntu mu yau ozolele kala nyadi osundidi e wisa omu nza yawonso. Badika dina diavangama vava kiafokoka e Vita Yanzole ya Nz’amvimba, e União Soviética ye akwandi bayantika yala nsi zayingi za Europa. Muna kuma kiaki, o ntinu a sude wakanga e kangu ye nsi zankaka yo sikidisa e vu kia makesa muna telamena ntinu a node. E vu kiaki kiyikilwanga vo OTAN (Organização do Tratado do Atlântico Norte). O ntinu a node yo ntinu a sude befwasanga mpe nzimbu zayingi muna vanga nkele miangolo. Ezak’e ntangwa, o ntinu a node oyikamanga e mbeni za ntinu a sude, o ntinu a sude i diau mpe kevanganga, nze dina diavangama kwaku África, kuna Ásia ye kuna América Latina. Mu mvu miviokele, e wisa kia Rússia ye nsi zankaka zina zikunyikamanga kiwokelanga omu nza yawonso. Benuananga mpe ye ntinu a sude muna sadila programa za komputadore. Befundaziananga muna vova vo konso muntu muna yau osadilanga programa za komputadore muna fwasa kimvuama kiau ye mambu mau ma mbumba. Nze una wasakulwa kwa Daniele, o ntinu a node okwamanananga bangika nkangu a Nzambi.—Dan. 11:41.

7. Nki i “Nsi a Nkembo”?

⁷ E sono kia Daniele 11:41 kivovanga vo o ntinu a node okota muna “Nsi a Nkembo.” Nki i nsi yayi? Kuna nz’ankulu, o mvovo wau nsi a Isaele wayikanga. E Isaele yabadikilwanga se “nsi yasunda o wete vana vena e nsi zawonso.” (Yez. 20:6) E nsi yayi yasunda o wete kadi i kûna o wantu basambilanga Yave. Kansi, tuka kina kia Pentikosti ya mvu a 33 T.K., ke vakala diaka fulu kiasikididi ko ova ntoto kiayikilwanga vo “Nsi a Nkembo,” kadi o nkangu a Yave wamwangana omu nza yawonso. Ozevo, nki i “Nsi a Nkembo” o unu? I nkubik’a Yave, muna o nkangu a Nzambi bevangilanga e salu yawonso ina ngwizani ye nsambil’aludi.

8. Aweyi o ntinu a node kakotela muna “Nsi a Nkembo”?

⁸ Omu lumbu yayi yambaninu, o ntinu a node nkumbu miayingi kakota muna “Nsi a Nkembo.” Kasikil’owu, vava luyalu lwa Hitler kuna Alemanha lwasunzulanga o ntinu a node, musungula muna kolo kia Vita Yanzole ya Nz’amvimba, wakota muna “Nsi  a Nkembo” vava kabangika yo vonda ulolo muna nkangu a Nzambi. I bosi, vava União Soviética yakituka se ntinu a node, oyandi mpe wakota muna “Nsi a Nkembo” muna bangika o nkangu a Nzambi yo fila akaka muna kinkole.

9. Mu mvu miviokele, aweyi e Rússia ye nsi zikunyikamanga bakotela muna “Nsi a Nkembo”?

⁹ Mu mvu miviokele, Rússia ye nsi zikunyikamanga bakota mpe muna “Nsi a Nkembo.” Mu nkia mpila? Muna mvu wa 2017, o ntinu a node wasima e salu kia nkangu a Yave yo sia mpangi zayingi muna pelezo. Wasima mpe e salu kia kaya e nkanda mieto kumosi ye Nsekola ya Nz’ampa. I bosi, wakutumuna e Vula dia Rússia ye Maseka ma Kintinu ye ma Tukutakanu Twampwena. Muna kuma kia mambu mama, muna mvu wa 2018, e Buka kia Selo Yambuta bavova vo e Rússia ye nsi zikunyikamanga yau i ntinu a node. Kana nkutu vava o nkangu a Yave ubangikwanga kwayingi, ke utelamenanga luyalu ko ngatu vava soba e ngindu za luyalu. Kansi, o nkangu a Yave ulemvokelanga o luludiku lwa Bibila lwa sambanga mu kuma kia “akwa wisa awonso,” musungula vava bebakanga e nzengo zilenda kakidila e nsambil’eto.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Nga o ntinu a node ofwasa ntinu a sude? Sasila.

¹⁰ O ungunza wasonama muna Daniele 11:40-45 utoma vovelanga o mambu kevanga o ntinu a Node. Nga ediadi disongele vo ntinu a node ofwasa ntinu a sude? Ve. O ntinu a sude okala o ‘moyo’ vava Yave yo Yesu befwasa tuyalu twawonso muna vita ya Armangedo. (Lus. 19:20) Ekuma tulenda kadila ye ziku kiaki? Tala dina diyikwanga muna ungunza wa Daniele ye Lusengomono.

11. O ungunza wa Daniele 2:43-45, adieyi usonganga? (Tala e fwaniswa kia fukwa.)

¹¹ Tanga Daniele 2:43-45. O Daniele wa ngunza wavovela teke kiampwena kina ye yikwa yavangilwa mu sengwa yaswaswana. Konso kikwa kisunzulanga luyalu lwaswaswana lwabangika o nkangu a Nzambi. E tambi ya teke yavangilwa ndambu sengwa ye ndambu tûma isunzulanga luyalu lwansuka kayika o Daniele wa ngunza, i sia vo, Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Anglo-Americana. O ungunza wa Daniele usonganga vo Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Anglo-Americana lukwamanana yavana Kintinu kia Nzambi kifwasa tuyalu twawonso twa wantu.

12. Nki kisunzulwanga kwa ntu wansambwadi wa bulu kiansisi? Ekuma dina diamfunu mu zaya e diambu diadi?

¹² O Yoane wa ntumwa wavovela mpe tuyalu twangolo twaswaswana tuna twabangika o nkangu a Yave. Muna ungunza wa Yoane, o tuyalu twatu tusunzulwanga kwa bulu kiansisi kina ye ntu nsambwadi. O ntu wansambwadi wa bulu kiaki kiansisi Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Anglo-Americana usunzulanga. Diamfunu mu zaya e diambu diadi, kadi ke vevaika diaka ntu wankaka ko muna bulu kiaki kiansisi. O ntu wansambwadi ukwamanana kala ye wisa vava Yesu ye vu kiandi kia makesa ma zulu bekwiza fwasa e bulu kiawonso kiansisi. *—Lus. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Nani i “Ngonge wa musi nsi a Mangonge”? Adieyi dikumfila mu nuanisa nkangu a Nzambi?

¹³ O ungunza wa Yezekele ukutusadisanga mu zaya dina divangama vitila lufwasu lwa ntinu a node ye ntinu a sude. Nanga e sono kia  Yezekele 38:10-23; Daniele 2:43-45; 11:44–12:1 ye Lusengomono 16:13-16, 21 mambu mau mamosi ivovelanga. Avo umbakuzi wau waludi, ozevo tala mana malenda vangama.

¹⁴ Vava e mpasi zayingi ziyantika, e “ntinu mia nza yawonso” besikidisa e buka kina kiyikilwa vo kintwadi kia zula. (Lus. 16:13, 14; 19:19) Muna Bibila e kintwadi kiaki kiyikilwanga vo “Ngonge wa musi nsi a Mangonge.” (Yez. 38:2) E kintwadi kiaki kia zula kinuanisa o nkangu a Nzambi yo vava kubafwasa emvimba. Adieyi dikubafila mu nuanisa nkangu a Nzambi? Muna mona meso mu kuma kia kolo kiaki, Yoane wa ntumwa wamona matadi mampwena ma mvula ye mazitu mana mabwilanga e mbeni za Nzambi tuka kuna zulu. E matadi mama ma mvula, nanga nsangu za mfundisa zina o nkangu a Yave besamuna meyikanga. Nanga e nsangu zazi zifila e Ngonge a Mangonge mu nuanisa o nkangu a Nzambi ye kani dia kubafwasa emvimba —Lus. 16:21.

15-16. (a) E sono kia Daniele 11:44, 45, nanga nkia mambu kiyikanga? (b) Adieyi dibwila ntinu a node ye Ngonge a Mangonge?

¹⁵ E nsangu zazi za mfundisa ye nkumbu ansuka ina benuanisa o nkangu a Nzambi, nanga i mau mpe meyikwanga muna Daniele 11:44, 45. (Tanga.) Muna sono kiaki, Daniele wavova vo e “nsangu zituka kuna este ye node,” zitokanesa o ntinu a node. Muna kuma kiaki, o ntinu a node “ovaika kuna makasi mawonso kenda fwasa ayingi.” O mvovo “ayingi” nanga nkangu a Yave uyikanga. * Nanga Daniele wavovela e nkumbu ansuka o nkangu a Nzambi unuaniswa.

¹⁶ O lusadisu luna o ntinu a node ketambula kwa ayadi akaka muna nuanisa o nkangu a Nzambi, lufungisa Nzambi a Mpungu-ngolo o makasi. I bosi, e vita ya Armangedo iyantika. (Lus. 16:14, 16) Muna kolo kiaki, o ntinu a node kumosi ye zula yawonso ina muna kintwadi kiyikilwanga vo Ngonge a Mangonge befwaswa, “ke vekala ona okunsadisa ko.”—Dan. 11:45.

17. Nani i Mikaele wa “nkuluntu anene” oyikwanga muna Daniele 12:1? Nkia mambu kevanganga?

¹⁷ E sono kia Daniele 12:1, kivovelanga diaka mayingi mu kuma kia una o ntinu a node  ye awana bekunyikamanga befwasilwa ye una oyeto tuvulukila. (Tanga.) E sono kiaki nkia nsasa kina? Mikaele i nkumbu ankaka keyikilwanga o Ntinu eto, Kristu Yesu. “Otelamene muna wete” dia nkangu a Nzambi tuka muna mvu wa 1914 vava kayantika yala se Ntinu muna Kintinu kia Nzambi kuna zulu. Ke kolo ko, Mikaele “otelama” yovo ofwasa e mbeni zandi muna vita ya Armangedo. E vita yayi i diambu diansuka divangama dina Daniele kayikila vo “ntangw’ampasi” kikilu, eyi ke yasidi kala ko muna lusansu lwa nza. O ungunza wa Yoane wasonama muna Lusengomono uyikilanga e kolo kiaki kifila muna vita yayi vo “mpasi zayingi.”—Lus. 6:2; 7:14.

18. Ekuma ke tufwete kadila ye wonga ko wa mambu mevangama kuna sentu?

¹⁸ O Daniele yo Yoane bavova vo Yave yo Yesu bevuluza e selo yau muna kolo kia mpasi zayingi. Muna kuma kiaki, ke tufwete kala ye wonga ko wa mambu mevangama muna kolo kiakina. Daniele wavova vo e nkumbu za awana bevuluka “zasonama muna nkanda.” (Dan. 12:1) Ozevo, adieyi tufwete vanga kimana e nkumbu zeto zasonama muna nkanda wau? Tufwete songa muna mavangu meto vo tukwikilanga muna Yesu wa “Mwan’a meme a Nzambi.” (Yoa. 1:29) Tufwete mpe kukiyekola kwa Nzambi yo vubwa. (1 Pet. 3:21) Tufwete yikama e Kintinu kia Nzambi muna sadisanga akaka bazaya Yave.

19. Adieyi tufwete vanga owau? Ekuma?

¹⁹ Eyayi i ntangwa ya kumika e vuvu kieto muna Yave ye muna nkubik’andi. Eyayi i ntangwa tufwete yikama e Kintinu kia Nzambi. Avo tuvangidi wo, tuvuluka vava Kintinu kia Nzambi kifwasa o ntinu a node yo ntinu a sude.