1-2. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

KACENU, kunani bupaki bobuñata bobubonisa kuli luli lupila kwa maungulo a mazazi a mafelelezo. Hona cwale-cwale fa, Jehova ni Jesu Kreste bakayundisa mibuso kaufela yelwanisa Mubuso wa Mulimu. Kono pili taba yeo isika ezahala kale, mulena wa kwa mutulo ni mulena wa kwa mboela bakazwelapili kuitwanisa ni kulwanisa batanga ba Mulimu.

² Mwa taba ye, lukanyakisisa bupolofita bobuñozwi kwa Daniele 11:40–12:1. Lukaituta kuli mulena wa kwa mutulo ki mañi kacenu mi lukanyakisisa libaka halusa swaneli kusaba miinelo yetaata yeluka kopana ni yona kwapili.

3-4. Ki mañi mulena wa kwa mutulo kacenu? Mutaluse.

³ Mubuso wa Soviet Union hase uwile ka 1991, batanga ba Mulimu bane bapila mwa libaka kaufela zenebusiwa ki mubuso wo ‘batusiwa hanyinyani,’ ili kutalusa kuli nebabile ni tukuluho ka nakonyana. (Dan. 11:34) Kabakaleo, nebakona kukutaza ka kulukuluha, mi mwa nako yekuswani feela palo ya bahasanyi yaekezeha hahulu mwa linaha kaufela zenebanga kalulo ya mubuso wa Soviet Union. Kono hamulaho wa nako, Russia ni linaha zeswalisana ni yona zaba zona mulena wa kwa mutulo. Sina mose lunyakisiselize mwa taba yefelile, kuli mubuso ube mulena wa kwa mutulo kamba mulena wa kwa mboela, uswanela kueza lika zetaalu ze: (1) kulwanisa batanga ba Mulimu, (2) zeueza libonisa kuli utoile Jehova ni batanga bahae, ni (3) ulwanisana ni mulena yomuñwi.

 ⁴ Mulemuhe libaka halulumela kuli Russia ni linaha zeswalisana ni yona ki zona mulena wa kwa mutulo kacenu. (1) Lilwanisa batanga ba Mulimu ka kukwalela musebezi waluna wa kukutaza ni kunyandisa mizwale ni likaizeli baluna babañata-ñata babapila mwa libaka zebusiwa ki zona. (2) Likezo zeo libonisa kuli litoile Jehova ni batanga bahae. (3) Lizwezipili kulwanisana ni mulena wa kwa mboela, ili mubuso wa Britain ni America. Halunyakisiseñi zeiezize naha ya Russia ni linaha zeswalisana ni yona zebonisa kuli ki zona mulena wa kwa mutulo.

5. Litaba zeñozwi kwa Daniele 11:40-43 liama kwa nako ifi, mi ki lika mañi zekaezahala ka nako yeo?

⁵ Mubale Daniele 11:40-43. Litaba ze mwa liñolo le, libonisa lika zekaezahala mwa mazazi a mafelelezo. Litaba zeo libonisa kuli mulena wa kwa mutulo naakalwanisana ni mulena wa kwa mboela. Daniele naapolofitile kuli mwa nako ya mafelelezo, mulena wa kwa mboela ‘naakalwanisana’ kamba ‘kupumbana’ ni mulena wa kwa mutulo.—Dan. 11:40; litaluso ze kwatasi.

6. Ki bufi bupaki bobubonisa kuli malena bababeli bazwelapili kuitwanisa?

⁶ Mulena wa kwa mutulo ni mulena wa kwa mboela bazwelapili kulwanisana bakeñisa kuli mañi ni mañi wabona ubata kuli mubuso wahae ube ona omaata hahulu mwa lifasi kaufela. Ka mutala, halunyakisiseñi zeneezahezi Ndwa ya Lifasi Yabubeli hase ifelile, mubuso wa Soviet Union ni linaha zeneswalisana ni ona hane likalile kubusa kalulo yetuna ya Europe. Mulena wa kwa mboela aeza tumelelano ni linaha zeñwi ya kukopanya limpi zabona kulwanisa mulena wa kwa mutulo, mi tumelelano yeo ibizwa NATO (North Atlantic Treaty Organization). Mulena wa kwa mutulo ni mulena wa kwa mboela baitwanisa ka kuitusisa masheleñi amañata kupanga lilwaniso zemaata, ilikuli mpi yabona ibe yona yemaata ka kufitisisa. Sibeli sabona bazwezipili kuitwanisa ka kuyemela lila za mulena yomuñwi mwa lindwa zebile teñi mwa Africa, Asia, ni Latin America. Mwa lilimo-nyana zefelile, Russia ni linaha zeswalisana ni yona libile ni maata amatuna. Mulena wa kwa mutulo yo hape usweli kulwanisa mulena wa kwa mboela ka kuitusisa likompyuta. Malena bababeli bao hape batamana litaba za kuli mulena yomuñwi ni yomuñwi uitusisa litaba za fa kompyuta kuli atahise kuli mulena yomuñwi asinyehelwe ki masheleñi kamba kusinya mubuso wahae. Mi sina mwanaapolofitezi Daniele, mulena wa kwa mutulo uzwelapili kulwanisa batanga ba Mulimu.—Dan. 11:41.

7. “Naha Yebuheha” ki nto mañi?

⁷ Liñolo la Daniele 11:41 libonisa kuli mulena wa kwa mutulo ukakena mwa “Naha Yebuheha.” Ki naha ifi yetaluswa fo? Kwamulaho, naha ya Isilaele neiingiwa kuba yona “naha yende hahulu kufita linaha kaufela.” (Ezek. 20:6) Kono libaka lelituna lene litahisize kuli naha yeo iingiwe kuba yende hahulu kikuli, ki mwa naha yeo feela mone kupila batu bane balapela Mulimu wa niti. Niteñi, kuzwa feela fa Pentekota ya 33 C.E., “Naha Yebuheha” haisali sibaka luli sa fa lifasi kakuli mane batanga ba Jehova bafumaneha kai ni kai mwa lifasi. Kono “Naha Yebuheha” kacenu italusa mupilelo wa batanga ba Jehova okopanyeleza tukiso ya kulapela Jehova kwa mikopano ya puteho ni kukutaza.

8. Mulena wa kwa mutulo naakeni cwañi mwa “Naha Yebuheha”?

⁸ Mwa mazazi a mafelelezo, mulena wa kwa  mutulo sakeni hañata-ñata mwa “Naha Yebuheha.” Ka mutala, ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yabubeli, naha ya Germany yenebusiwa ki ba Nazi hane ibile mulena wa kwa mutulo, mulena yo naakeni mwa “Naha Yebuheha” ka kunyandisa batanga ba Mulimu ni kubabulaya. Hamulaho wa Ndwa ya Lifasi Yabubeli, mubuso wa Soviet Union hane ubile mulena wa kwa mutulo, mulena yo naakeni mwa “Naha Yebuheha” ka kunyandisa batanga ba Mulimu ni kubaisa kwa libaka lisili za kwahule.

9. Mwa lilimo za cwanoñu fa, Russia ni linaha zeswalisana ni yona likeni cwañi mwa “Naha Yebuheha”?

⁹ Mwa lilimo za cwanoñu fa, Russia ni linaha zeswalisana ni yona ni zona likeni mwa “Naha Yebuheha.” Ka mukwa ufi? Ka silimo sa 2017, mulena wa kwa mutulo yomunca yo ukwalezi musebezi wa kukutaza obaeza batanga ba Jehova mi ukenyize mizwale ni likaizeli baluna mwa tolongo. Hape uhanisize kuitusisa lihatiso zaluna kukopanyeleza cwalo ni Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca. Kuzwa fo, uluamuhile ofisi ya mutai wa Russia, Mandu A Mubuso, ni Libaka za Mikopano. Bakeñisa lika zaezize zeo, ka silimo sa 2018, ba Sitopa Sesietelela nebatalusize kuli Russia ni linaha zeswalisana ni yona ki zona mulena wa kwa mutulo. Niteñi, batanga ba Jehova habana kulwanisa mubuso ufi kamba ufi kamba kulika kuucinca, mubuso wo niha uka banyandisa. Kono bamamela kelezo ya mwa Bibele ya kuli baswanela kulapelela “malena ni ba litulo zepahami kaufela,” sihulu habaeza katulo ka za tukuluho yaluna ya kulapela.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Kana mulena wa kwa mutulo ukatula mulena wa kwa mboela? Mutaluse.

¹⁰ Bupolofita bobuñozwi kwa Daniele 11:40-45 sihulu bubulela za mulena wa kwa mutulo. Kana taba yeo italusa kuli mulena yo ukatula mulena wa kwa mboela? Batili. Mulena wa kwa mboela ukafumanwa inze ‘asapila’ Jehova ni Jesu habaka yundisa mibuso kaufela ya batu fa ndwa ya Armagedoni. (Sin. 19:20) Ki kabakalañi halunani buikolwiso bo? Halunyakisiseñi zenepolofitilwe mwa buka ya Daniele ni ya Sinulo.

11. Bupolofita bobuñozwi kwa Daniele 2:43-45 butalusañi? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

¹¹ Mubale Daniele 2:43-45. Mupolofita Daniele naapolofitile za mibuso ya batu yeshutana-shutana yeneka busa ka kutatamana mi neika lwanisa batanga ba Mulimu. Daniele naatalusize za siswaniso sesituna sesipangilwe fa lisipi zeshutana-shutana. Kalulo ni kalulo ya mubili wa siswaniso sesituna seo iyemela mibuso ya batu. Mahutu a sipi yezwakani ni lizupa aswaniseza mubuso wa mafelelezo kwa mibuso yeo. Mahutu ao ayemela mubuso wa Britain ni America. Bupolofita bo bubonisa kuli mubuso wa Britain ni America ukaba teñi Mubuso wa Mulimu hauka felisa mibuso ya batu.

12. Toho yabu 7 ya sibatana iyemelañi, mi ki kabakalañi kuziba taba yeo hakuli kwa butokwa?

¹² Muapositola Joani ni yena utalusa za mibuso yeneka busa ka kutatamana, ili yeneka lwanisa batanga ba Jehova. Mwa bupolofita bwa Joani, mibuso yeo iswanisezwa kwa sibatana sesinani litoho ze 7. Toho yabu 7 ya sibatana seo iyemela mubuso wa Britain ni America. Ki kwa butokwa kuziba taba yeo kakuli ilutusa kulemuha kuli hakuna toho yeñwi yemela hamulaho wayona. Kreste ni mpi yahae ya kwa lihalimu habakato sinya mibuso ya batu kaufela, toho yabu 7 yeo ikato fumanwa inze isabusa mi ni yona ikasinyiwa hamoho ni sibatana. *—Sin. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. “Gogo wa kwa naha ya Magogo” ki mañi, mi mwendi ki lika mañi zekatahisa kuli alwanise batanga ba Mulimu?

¹³ Ezekiele naañozi bupolofita bobu lutusa kuziba zekona kuezahala pili mulena wa kwa mutulo ni mulena wa kwa mboela basika yundiswa kale. Kubonahala kuli bupolofita bobuñozwi kwa Ezekiele 38:10-23; Daniele 2:43-45; 11:44–12:1; ni Sinulo 16:13-16, 21 butalusa za nako ni likezahalo zeswana. Haiba ki cwalo, uzibe lulibelela kuli lika zelatelela ki zona zekaezahala.

¹⁴ Ñalelwa yetuna hase ikalile, “malena ba lifasi kaufela” bakakopana hamoho kuba sikwata silisiñwi. (Sin. 16:13, 14; 19:19) Bibele ibonisa kuli macaba ao hakakopana hamoho, ki fona fakabela “Gogo wa kwa naha ya Magogo.” (Ezek. 38:2) Macaba ao akalwanisa batanga ba Mulimu kaufela mi akabata kubayundisa. Ki lika mañi zekatahisa kuli macaba ao alulwanise? Muapositola Joani naaboni pono ya lika zekaezahala ka nako yeo, mi mwa pono yahae naaboni macwe amatuna hahulu a pula hawela lila za Mulimu. Kubonahala kuli macwe a pula ao ayemela lushango lolumaata lwa katulo lobaka kutaza batanga ba Jehova. Mi kubonahala kuli lushango lo, lukafilikanya Gogo wa kwa Magogo ni kutahisa kuli alwanise batanga ba Mulimu ilikuli abayundise.—Sin. 16:21.

15-16. (a) Liñolo la Daniele 11:44, 45 litalusa zañi? (b) Ki lika mañi zekaezahala ku mulena wa kwa mutulo ni macaba kaufela ali kalulo ya Gogo wa kwa Magogo?

¹⁵ Kubonahala kuli taba yeo ya lushango lolumaata ni taba ya kulwaniswa kwa batanga ba Mulimu ki yona yeswana yetaluswa kwa liñolo la Daniele 11:44, 45. (Mubale.) Kwa liñolo leo, Daniele naañozi kuli “lipiho zezwa kwa upa ni kwa mutulo” likalyanganisa mulena wa kwa mutulo, “mi ukazwa abifile hahulu.” Mulena wa kwa mutulo ukabata “kuyundisa babañata.” Kubonahala kuli “babañata” bababulezwi kwa liñolo leo ki batanga ba Jehova. * Mwendi Daniele fa utalusa za kuli batanga ba Mulimu kaufela bakalwaniswa mi lila zabona likabata kubayundisa.

 ¹⁶ Mulena wa kwa mutulo ni mibuso yemiñwi ya lifasi habaka lulwanisa, Mulimu Yamaata Kaufela ukahalifa mi ndwa ya Armagedoni ikakalisa. (Sin. 16:14, 16) Ka nako yeo, mulena wa kwa mutulo hamoho ni macaba kaufela ali kalulo ya Gogo wa kwa Magogo ukayundiswa, mi hakuna “yaka mutusa.”—Dan. 11:45.

17. Mikaele, yena “nduna yomutuna” yabulezwi kwa Daniele 12:1 ki mañi, mi ki lika mañi zakaeza?

¹⁷ Liñolo la Daniele 12:1 litalusa litaba zeñwi zebonisa mwakayundisezwa mulena wa kwa mutulo ni macaba akaswalisana ni yena, ni moluka pilisezwa. (Mubale.) Timana yeo italusañi? Mikaele ki libizo leliñwi la Mulenaa luna, Kreste Jesu. Uzwezipili ‘kuyemela’ sicaba sa Mulimu kuzwa feela ka 1914 fabela Mulena wa Mubuso wa Mulimu kwa lihalimu. Hona cwale-cwale fa, “ukayema” kamba kuyundisa lila zahae fa ndwa ya Armagedoni. Ndwa yeo ki yona kezahalo ya mafelelezo yanaatalusa Daniele hanaabulezi za “nako ya ñalelwa” yesika bonwa kale. Mwa bupolofita bwa Joani bobuñozwi mwa buka ya Sinulo, nako yeo ibizwa “ñalelwa yetuna.”—Sin. 6:2; 7:14.

18. Ki kabakalañi halusa tokwi kusabiswa ki zekaezahala kwapili?

¹⁸ Halusabiswi ki lika zekaezahala kwapili kakuli bupolofita bwanaañozi Daniele ni Joani bubonisa kuli batu kaufela babasebeleza Jehova ni Jesu bakapiliswa ka nako yeo ya ziyezi. Daniele naapolofitile kuli batu babaka piliswa ki bao mabizo abona akafumanwa “añozwi mwa buka.” (Dan. 12:1) Ki lika mañi zeluswanela kueza kuli mabizo aluna añolwe mwa buka yeo? Luswanela kubonisa luli kuli lunani tumelo ku Jesu, yena Ngunyana wa Mulimu. (Joa. 1:29) Luswanela kuineela ku Mulimu ni kukolobezwa. (1 Pit. 3:21) Mi hape luswanela kuyemela Mubuso wa Mulimu ka kueza molukonela kaufela kutusa batu kuituta ka za Jehova.

19. Ki lika mañi zeluswanela kueza cwale, mi ki kabakalañi?

¹⁹ Ye ki yona nako ya kubonisa kuli lusepile hahulu Jehova ni kopano yahae. Mi hape ye ki yona nako ya kubonisa kuli luyemela Mubuso wa Mulimu. Haiba lueza cwalo, lukapiliswa Mubuso wa Mulimu hauka yundisa mulena wa kwa mutulo ni mulena wa kwa mboela.