1-2. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

PANO po pene potudi na bubinga buvule bulombola’mba tudi mu mafuku a mfulo a ino ngikadilo ya bintu. Panopano ponka, ba Yehova ne Yesu basa konakanya maludiki onso alwa na Bulopwe. Kumeso kwa kwionakanya, mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi bakendelela kwilwa ne kulwa bantu ba Leza.

² Mu kino kishinte tusa kwisambila pa bupolofeto bulembelwe mu Danyele 11:40–12:1. Kadi tusa kuyuka mulopwe mupya wa kungala ne kwisambila pa kine kyotubwanya kutengela na kikulupiji makambakano a kumeso.

3-4. Le mulopwe wa kungala dyalelo i ani? Shintulula.

³ Inio Sovietike pa kupona mu 1991, bantu ba Leza ba mu ino ntanda mikatampe ‘bakwashibwe bityetye,’ ko kunena’mba baikele mu kitatyi kya bwanapabo. (Dan. 11:34) Basapwile na bwanapabo, kadi basapudi ba mu ino ntanda ya Kikoministe baikele ke tununu tutwa na tutwa. Mwenda mafuku, Rusi ne bamukūkile, waikala ke mulopwe wa kungala. Enka na motwesambidile’kyo mu kishinte kibadikile, pa kusaka’mba buludiki bwikale bu mulopwe wa kungala nansha bu mulopwe wa kunshi, bufwaninwe kulonga bino bintu bisatu: (1) kulwa na bantu ba Leza, (2) kulombola kupityila ku bilongwa byabo amba i walwana na Yehova ne na bantu bandi, ne (3) kwilwa na mulopwe mukwabo.

⁴ Tala kine kyotunenena amba mulopwe wa kungala dyalelo i Rusi ne boba bamukūkile. (1) Balwanga na bantu ba Leza, pa kunkankaja mwingilo wa busapudi  ne kupangapanga tununu tutwa na tutwa twa batutu ne bakaka bashikete mu bifuko byobendeja. (2) Bino bilongwa bilombola’mba bashikilwe Yehova ne bantu bandi. (3) Balwanga na mulopwe wa kunshi, Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. Tutalei kyotwanenena’mba Rusi ne bamukūkile i mulopwe wa kungala.

5. Le i kitatyi’ka kitelelwe mu Danyele 11:40-43, ne i bika bilongeka mu kino kitatyi?

⁵ Tanga Danyele 11:40-43. Kino kipindi kya bupolofeto kīsambila pa kitatyi kya ku mfulo. Kisonekwa kilombola bulwi bwilwa mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi. Enka na mwālaile’kyo Danyele, mu kitatyi kya ku mfulo, mulopwe wa kunshi wadi wa ‘kwitakika’ na mulopwe wa kungala nansha’mba wadi wa kwipatyika “nandi masengo.”​—Dan. 11:40; kunshi kwa dyani.

6. Le i bubinga’ka bulombola’mba balopwe babidi belwile?

⁶ Mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi bendelelanga kwilwa mwanda wa kuyuka i ani upityile mukwabo bukomo ntanda yonso. Kimfwa, twisambilei pa byalongekele papwile Divita dya II dya Ntanda, Inio Sovietike ne boba bamukūkile batādile bininge Bulaya. Bino bilongwa bya mulopwe wa kungala byalengeja mulopwe wa kunshi abunde kibumbo kya basola ba ntanda yonso kitwa bu OTAN. Mulopwe wa kungala ukyendelela kulwa na mulopwe wa kunshi na kwingidija kibumbo kikatampe kya basola. Mulopwe wa kungala walwile na walwana nandi na kwiela mu mavita a mu Afrika, Azia, ne Amerika wa Kunshi. Mu ino myaka, Rusi ne boba bamukūkile baikele na bukomo bukatampe ntanda yonso. Kadi balwile na mulopwe wa kunshi bulwi mu myanda ya pa Entelenete. Bano balopwe betopekele abo bonso amba bengidijanga mampangiko a mu olodinatele mwanda wa kwionena myanda ya lupeto ne myanda ya polotike. Enka na mokyalāilwe na Danyele, mulopwe wa kungala ukyendelela kulwa na bantu ba Leza.​—Dan. 11:41.

7. Le “Ntanda Milumbuluke” i bika?

⁷ Danyele 11:41 unena’mba mulopwe wa kungala ukatwela mu “Ntanda Milumbuluke.” Le i ntanda’ka? Mu bitatyi bya kala, ntanda ya Isalela yādi imonwa bu “milumbuluke kutabuka mu matanda onso.” (Ezk. 20:6) Kintu kyālengeje ino ntanda ikale ya pa bula i mwanda kyādi kifuko mwādi butōtyi bwa bine. Tamba mu Pentekosa 33 Yesu Ke Mwiye, bantu ba Yehova kebakidipo enka mu ino “ntanda” kete, ino ke bazambalale ntanda yonso. Nanshi “Ntanda Milumbuluke” dyalelo i mingilo ingila bantu ba Yehova, mwine mubadilwa butōtyi bobatōta Yehova ku kupwila ne mwingilo wa busapudi.

8. Le mulopwe wa kungala watwelele namani mu “Ntanda Milumbuluke”?

⁸ Mu ano mafuku a mfulo, mulopwe wa kungala watwelele misunsa mivule mu “Ntanda Milumbuluke.” Kimfwa, Alemanye Nazi paadi bu mulopwe wa kungala, nakampata mu divita dya bubidi dya ntanda, uno mulopwe watwelele mu “Ntanda Milumbuluke” na kupangapanga bantu ba Leza ne kwibepaya. Pa kupwa kwa Divita II dya Ntanda, kitatyi kyaikele Inio Sovietike bu mulopwe wa kungala, uno mulopwe nandi watwelele mu “Ntanda Milumbuluke”  na kupangapanga bantu ba Leza, ne kwibatuma bu misungi.

9. Mu ino myaka, le Rusi ne boba bamukūkile batwelele namani mu “Ntanda Milumbuluke”?

⁹ Mu ino myaka, Rusi ne boba bamukūkile nabo batwelele mu “Ntanda Milumbuluke.” Namani? Mu 2017, uno mulopwe mupya wa kungala wakankeje mwingilo wa bantu ba Yehova ne kukuta batutu ne bakaka bamo mu buloko. Kadi wakankeje mabuku etu, enka ne Bwalamuni bwa Ntanda Mipya bwine. Ne kadi, wayete bilo yetu ya musambo ya mu Rusi, Mobo a Bulopwe ne Mobo a Bitango. Paapwile kulonga namino, mu 2018 Kitango Kyendeji kyajingulwile amba Rusi ne boba bamukūkile i mulopwe wa kungala. Inoko, nansha bantu ba Yehova byobapangwapangwa bininge, bapelanga kulonga kilongwa kyo-kyonso kya kulwa na imbikalo ya bantu nansha kwiipela. Ino, balondanga madingi a mu Bible a kulombelela “boba bonso badi pa bitenta,” nakampata shi kebakwata butyibi bwa kukankaja bwanapabo bwetu bwa kutōta.​—1 Tm. 2:1, 2.

10. Le mulopwe wa kungala ukanekenya mulopwe wa kunshi? Shintulula.

¹⁰ Bupolofeto bulembelwe mu Danyele 11:40-45 bwisambilanga bininge pa mulopwe wa kungala. Le ko kunena’mba uno mulopwe ukanekenya mulopwe wa kunshi? Aa. Mulopwe wa kunshi ukekala’ko ‘mūmi’ kitatyi kikonakanya ba Yehova ne Yesu maludiki onso a bantu pa divita dya Amakedona. (Kus. 19:20) Mwanda waka tubanena namino? Tala bilombola bupolofeto bwa Danyele ne bwa Kusokwelwa.

11. Le Danyele 2:43-45 unena bika? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

¹¹ Tanga Danyele 2:43-45. Mupolofeto Danyele utela maludiki a bantu asuswile bantu ba Leza. I melekejibwe na bipindi bishileshile bya nkinshi mukatampe wa kyuma. Buludiki bwa mfulo bwa bantu i bwelekejibwe na binyantyilo bya nkishi bilongwe na kyuma kityange na dilongo. Binyantyilo byelekeja Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. Buno bupolofeto bulombola’mba Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika ukendelela kwingila kufika ne kitatyi kikonakanya Bulopwe bwa Leza maludiki a bantu.

12. Le mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema kya ntanda welekeja bika, ne mwanda waka kino kidi na mvubu?

¹² Mutumibwa Yoano nandi i mutele imbikalo ya ntanda yalwile bantu ba Yehova. Yoano welekeja ino imbikalo na kinyema kya ntanda kya mitwe isamba-ibidi. Mutwe wa busamba-bubidi wa kino kinyema welekeja Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. Kino kidi na mvubu mwanda kino kinyema kekyadipo kya kumenwa mutwe mukwabo. Mutwe wa busamba-bubidi oukatanwa’ko ubikele kitatyi kikāya Kidishitu ne bibumbo byandi bya mūlu konakanya kinyema kyonso. *​—Kus. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Le “Koka wa ntanda ya Makoka,” i ani ne i bika padi bikamulengeja atambe bantu ba Leza?

¹³ Bupolofeto bulembelwe na Ezekyele bwitukwasha tuyuke bintu bisa kulongeka mu mafuku a mfulo a mulopwe wa  kungala ne mulopwe wa kunshi. Shi tumone amba bupolofeto budi mu Ezekyele 38:10-23; Danyele 2:43-45; 11:44–12:1; ne Kusokwelwa 16:13-16, 21 bwisambilanga pa kitatyi ne binkumenkume bimo byonka, nabya tubwanya kutengēla bintu bikwabo bisa kulongeka.

¹⁴ Kyaba kimo pa kupwa kwa kyamalwa kikatampe kushilula, “balopwe ba ntanda yonso ikelwe na bantu” bakekutyila mu bumo. (Kus. 16:13, 14; 19:19) Kuno kwikutyila mu bumo ko kutelwa na Bisonekwa bu “Koka wa ntanda ya Makoka.” (Ezk. 38:2) Ino mizo mikutyile mu bumo ikatamba bantu ba Leza bulwi bwa mfulo. Le i bika bikalengeja bebatambe? Mutumibwa Yoano pa kwisambila pa kino kitatyi, wāmwene kimpumpu kikatampe kya mabwe a mvula kipukumina balwana na Leza. Ano mabwe a mvula abwanya kwelekeja musapu wa butyibi, usapula bantu ba Yehova. Bibwanika padi uno musapu ukalengeja Koka wa Makoka atambe bantu ba Leza na mulangwe wa kwibakubija pano pa ntanda.​—Kus. 16:21.

15-16. (a) Le kinkumenkume kitelelwe mu Danyele 11:44, 45 kibwanya kufunkila pa bika? (b) Le i bika bikafikila mulopwe wa kungala ne Koka wa Makoka?

¹⁵ Uno musapu mukomokomo ne bulwi bwa mfulo bwa balwana na Leza, bibwanya kwikala bu binkumenkume bimo byonka bitelelwe mu Danyele 11:44, 45. (Tanga.) Danyele unena’mo amba, “myanda itamba kutunduka ne kungala” ikakambakanya mulopwe wa kungala utamba na “bukalabale bukatampe.” Mulopwe wa kungala udi na kitungo kya “konakanya bavule.” Bimweka’mba bano “bavule” bafunkila pa bantu ba Yehova. * Mobimwekela, pano Danyele wisambila pa bulwi bwa mfulo bwa kulwa na bantu ba Leza.

¹⁶ Kuno kutambwa na mulopwe wa kungala ne maludiki makwabo a ntanda, kukalengeja Mwinē Bukomo Bonso alete divita dya Amakedona. (Kus. 16:14, 16) Mu kine kitatyi’kya, mulopwe wa kungala ne mizo yonso ibundile Koka wa  Makoka, bakonakanibwa, kadi “kekukekalapo wa kumukwasha.”​—Dan. 11:45.

17. Le Mikele “mfumu mukatampe” utelelwe mu Danyele 12:1 i ani, ne i bika byasa kulonga?

¹⁷ Vese ulonda’ko mu nsekununi ya Danyele ulombola myanda mivule pa muswelo ukonakanibwa mulopwe wa kungala ne bamukūkile, ne pa muswelo otukakūlwa. (Tanga Danyele 12:1.) Le uno vese ushintulula bika? Mikele i dijina dikwabo dya Kidishitu Yesu, Mulopwe wetu ubikele. ‘Wimanine’ bantu ba Leza tamba mu 1914, kitatyi kyashimikilwe Bulopwe bwandi momwa mūlu. Panopano ponka usa ‘kwimana’ nansha konakanya balwana pa divita dya Amakedona. Dino divita dikekala bu kinkumenkume kya mfulo kitelelwe na Danyele bu “kitatyi kya tusua” kekyaikele’ko mu mānga. Bupolofeto bwa Yoano budi mu Kusokwelwa butela kitatyi kya kumeso kwa divita bu “kyamalwa kikatampe.”​—Kus. 6:2; 7:14.

18. Mwanda waka tubwanya kutengela mafuku a kumeso na kikulupiji?

¹⁸ Tubwanya kutengela mafuku a kumeso na kikulupiji mwanda ba Danyele ne Yoano banena’mba, boba bengidila ba Yehova ne Yesu bakapanda mu kitatyi kya tusua tukatampe. Danyele unena’mba boba bakapanda majina abo ‘i malembwe mu mukanda.’ (Dan. 12:1) Le i bika byotufwaninwe kulonga shi tusaka majina etu alembwe mu mukanda? Tufwaninwe kulombola’mba tudi na lwitabijo mudi Yesu, Kana ka Mukōko ka Leza. (Yoa. 1:29) Tufwaninwe kubatyijibwa, kilomboji kya kwipāna kwetu kudi Leza. (1 Pe. 3:21) Kadi tufwaninwe kukwatakanya Bulopwe bwa Leza na kulonga bukomo bwa kukwasha bakwetu befunde myanda ya Yehova.

19. Le i bika byotufwaninwe kulonga kino kitatyi, ne mwanda waka?

¹⁹ Kino kyo kitatyi kya kukulupila bininge mudi Yehova ne mu bulongolodi bwa bengidi bandi ba kikōkeji. Kadi kyo kitatyi kya kukwatakanya Bulopwe bwa Leza. Shi tulonge namino, tukapanda kitatyi kikonakanibwa mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi na Bulopwe bwa Leza.