Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 20

Kɛkala Nwane A Le “Sɔlɔ Belemgbunli Ne”?

Kɛkala Nwane A Le “Sɔlɔ Belemgbunli Ne”?

“Ɔbara too yearadwu ye awieleɛ, na ɔnrɛnyia boavolɛ biala.”​—DAN. 11:45.

EDWƐNE 95 Wienyi Ne Kɔ Zo Ta

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

YƐLƐ daselɛ dɔɔnwo mɔɔ kile kɛ yɛde awieleɛ mekɛ ne awieleɛ anu a. Ɔnrɛhyɛ, Gyihova nee Gyisɛse Kelaese bazɛkye tumililɛ kɔsɔɔti mɔɔ dwazo tia Nyamenle Belemgbunlililɛ ne la. Kolaa na ɛhye azi la, sɔlɔ nee nyiakɛ arelemgbunli ne mɔ bahɔ zo aho atia bɛ nwo na bɛakpɔ Nyamenle menli.

2 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle 11:40–12:1 la anwo. Yɛbanwu mɔɔ sɔlɔ belemgbunli ne gyi ɛkɛ ne maa kɛkala yɛɛ kɛ ɔkɛyɛ na yɛava anwodozo yɛagyinla ngyegyelɛ mɔɔ yɛbayia ye kenle bie anloa la.

SƆLƆ BELEMGBUNLI FOFOLƐ YELE Ɔ TI

3-4. Nwane a ɛye ɔ ti kɛ sɔlɔ belemgbunli ne a? Kilehile nu.

3 Mɔɔ Soviet Union ne gule wɔ 1991 la, Nyamenle menli mɔɔ ɛnee wɔ bɛ tumililɛ bo la nyianle ‘moalɛ ekyi,’ kile kɛ bɛnyianle fanwodi ekyi. (Dan. 11:34) Ɛhye maanle bɛholale bɛhanle edwɛkɛ ne, na yeangyɛ nolobɔlɛma mɔɔ wɔ dɛba ne Komunis arane ne abo la hɔle ɔ nyunlu kpalɛ. Ngyikyingyikyi, Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la rayɛle sɔlɔ belemgbunli ne. Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ edwɛkɛ mɔɔ limoa anu la, saa maanle bie bayɛ sɔlɔ belemgbunli anzɛɛ nyiakɛ belemgbunli a, ɔwɔ kɛ (1) ɔnyia Nyamenle menli nwo zo tumi wɔ adenle titili zo, (2) ɔdua ye nyɛleɛ zo ɔkile kɛ ɔkpɔ Gyihova nee ye menli ne yɛɛ (3) ɔ nee ɔ gɔnwo ne pele tumililɛ nwo.

4 Nea deɛmɔti yɛkola yɛka kɛ, kɛkala Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la a le sɔlɔ belemgbunli ne la. (1) Bɛnyia Nyamenle menli nwo zo tumi wɔ adenle titili zo, bɛva bɛ sa bɛdo edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo yɛɛ bɛlɛkpɔ mediema mrenyia nee mraalɛ dɔɔnwo mɔɔ wɔ bɛ tumililɛ bo la. (2) Nyɛleɛ ɛhye kile kɛ bɛkpɔ Gyihova nee ye menli ne. (3) Bɛ nee nyiakɛ belemgbunli ne mɔɔ le Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne ɛlɛpele tumililɛ nwo. Bɛmaa yɛnlea kɛzi Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la ɛlɛyɛ gyima kɛ sɔlɔ belemgbunli ne la.

SƆLƆ NEE NYIAKƐ ARELEMGBUNLI NE MƆ KƆ ZO SUHUZUHU BƐ NWO

5. Mekɛ boni a Daneɛle 11:40-43 ka nwolɛ edwɛkɛ a, na duzu a bazi wɔ mekɛ zɔhane anu a?

5 Kenga Daneɛle 11:40-43. Ngapezo ne foa ɛhye maa yɛnwu mɔɔ bazi wɔ awieleɛ mekɛ ne anu la. Ɔmaa yɛnwu kɛzi sɔlɔ nee nyiakɛ arelemgbunli ne mɔ baho atia bɛ nwo la. Kɛ mɔɔ Daneɛle hanle dole ɛkɛ la, wɔ awieleɛ mekɛ ne anu, nyiakɛ belemgbunli ne ‘bazuhuzuhu’ sɔlɔ belemgbunli ne, anzɛɛ ‘ɔbava ye mɛne ne yeazɔ ye ɛdeɛ ne anu.’​—Dan. 11:40; ɔbdw.

6. Daselɛ boni a kile kɛ arelemgbunli nwiɔ ne ɛlɛsuhuzuhu bɛ nwo a?

6 Sɔlɔ belemgbunli ne nee nyiakɛ belemgbunli ne ɛlɛkɔ zo apele ewiade tumililɛ nwo. Kɛ neazo la, mɔɔ Soviet Union ne nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la nyianle maanle dɔɔnwo mɔɔ wɔ Europe la anwo zo tumi wɔ Ewiade Konle II anzi la, nyiakɛ belemgbunli ne dele sogyama eku bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye NATO la. Sɔlɔ belemgbunli ne nee nyiakɛ belemgbunli ne ɛlɛkɔ zo azɛkye ezukoa dɔɔnwo aboɔboa konle ninyɛne nee sogyama mɔɔ anwo yɛ se la anloa. Sɔlɔ nee nyiakɛ arelemgbunli ne mɔ honle tiale bɛ nwo ɔlua bɛ gɔnwo mɔ agbɔvolɛ mɔɔ bɛboale bɛ wɔ konle nu wɔ Africa, Asia, nee Latin America la azo. Kenle nsa ye, Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la ɛnyia tumi kpole wɔ ewiade amuala. Arelemgbunli nwiɔ ne eza ɛlɛdua kɔmpita gyimalilɛ zo ateta bɛ nwo. Biala ɛlɛbɔ ɔ gɔnwo somolɛ kɛ ɔlɛdua kɔmpita gyimalilɛ ngakyile zo yeazɛkye ye ezukoa gyinlabelɛ nee ye maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ. Na kɛ mɔɔ Daneɛle hanle dole ɛkɛ la, sɔlɔ belemgbunli ne ɛlɛkɔ zo ateta Nyamenle menli.​—Dan. 11:41.

SƆLƆ BELEMGBUNLI NE ƐHƆ “AZƐLƐ KƐNLƐMA NE AZO”

7. “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” a le duzu?

7 Daneɛle 11:41 ka kɛ, sɔlɔ belemgbunli ne bahɔ “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne azo.” Azɛlɛ ɛhye a le duzu? Wɔ tete ne, ɛnee bɛbu Yizilayɛ azɛlɛ ne kɛ, “ɔle azɛlɛ kɛnlɛma kpalɛ mɔɔ tɛla azɛlɛ biala.” (Yiz. 20:6) Noko mɔɔ maa azɛlɛ zɔhane sonle bolɛ titili la a le kɛ, ɛkɛ ne a ɛnee bɛfa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛmaa Nyamenle a. Ɔvi Pɛntekɔso 33 Y.M. mɔɔ ba la, “azɛlɛ” zɔhane ɛnle ɛleka titili bie, ɔluakɛ Gyihova menli wɔ ewiade amuala. Ɛnɛ, “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” a le gyima mɔɔ Gyihova menli yɛ fa sonle Gyihova mɔɔ bie a le yɛ ayia ne mɔ ɛhɔlɛ nee daselɛlilɛ gyima ne la.

8. Kɛzi sɔlɔ belemgbunli ne ɛhɔ “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” azo ɛ?

8 Wɔ awieleɛ mekɛ ye anu, sɔlɔ belemgbunli ne ɛhɔ “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” azo fane dɔɔnwo. Kɛ neazo la, wɔ Ewiade Konle II la anu, Nazi Germany mɔɔ ɛnee le sɔlɔ belemgbunli ne la hɔle “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” azo ɔlua Nyamenle menli mɔɔ ɔkpɔle bɛ na ɔhunle bɛ la azo. Mɔɔ Soviet Union ne rayɛle sɔlɔ belemgbunli wɔ Ewiade Konle II anzi la, ɔdaye noko ɔhɔle “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” azo ɔlua Nyamenle menli mɔɔ ɔkpɔle bɛ na ɔdule bɛ ɔvile maanle ne anu la azo.

9. Kɛzi Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la ɛhɔ “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” azo kenle nsa ye ɛ?

9 Kenle nsa ye, Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la noko ɛhɔ “Azɛlɛ Kɛnlɛma ne” azo. Adenle boni azo? Wɔ 2017, sɔlɔ belemgbunli fofolɛ ɛhye vale ɔ sa dole Gyihova menli gyima ne azo, na ɔguale yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ bie mɔ efiade. Eza ɔvale ɔ sa ɔdole yɛ mbuluku ne mɔ mɔɔ Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne boka nwo la azo. Eza ɔliele yɛ Bɛtɛle sua ne yɛɛ Belemgbunlililɛ Asalo nee Nyianu Asalo ngakyile mɔɔ wɔ Russia la. Mɔɔ ɛhye zile la anzi, Neazo Eku ne vale dole gua wɔ 2018 kɛ, Russia nee maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi la a le sɔlɔ belemgbunli ne. Noko, saa bɛlɛkpɔ Gyihova menli kpalɛ bɔbɔ a, bɛndwazo bɛntia arane ne yɛɛ bɛmbɔ mɔdenle kɛ bɛkakyi ye. Emomu, bɛdi Baebolo nu folɛdulɛ mɔɔ se bɛyɛ asɔne bɛmaa “tumivolɛma amuala” la azo, titili saa bɛlɛsi kpɔkɛ mɔɔ bahola aha ɛzonlenlɛ nu fanwodi mɔɔ yɛlɛ la a.​—1 Tim. 2:1, 2.

SƆLƆ BELEMGBUNLI NE BAHOLA ALI NYIAKƐ BELEMGBUNLI NE ANWO ZO KONIM Ɔ?

10. Sɔlɔ belemgbunli ne bahola ali nyiakɛ belemgbunli ne anwo zo konim ɔ? Kilehile nu.

10 Gyima mɔɔ sɔlɔ belemgbunli ne yɛ la titili a ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle 11:40-45 la ka nwolɛ edwɛkɛ a. Asoo ɛhye kile kɛ ɔbali nyiakɛ belemgbunli ne anwo zo konim? Kyɛkyɛ. Nyiakɛ belemgbunli ne badɛnla ɛkɛ kɔkpula kɛ Gyihova nee Gyisɛse bazɛkye alesama tumililɛ kɔsɔɔti wɔ Amagɛdɔn konle ne anu la. (Yek. 19:20) Duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a? Suzu ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle nee Yekile mbuluku ne mɔ anu la anwo.

Wɔ Amagɛdɔn konle ne anu, Nyamenle Belemgbunlililɛ ne mɔɔ bɛva bɛtoto bolɛ nwo la bazɛkye sonla arane mɔɔ bɛva ananze kpole ɛhye bɛzie ɛkɛ bɛmaa ye la (Nea ɛdendɛkpunli 11)

11. Duzu a Daneɛle 2:43-45 maa yɛnwu ye a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

11 Kenga Daneɛle 2:43-45. Ngapezonli Daneɛle hanle alesama tumililɛ ngakyile mɔɔ nyianle Nyamenle menli nwo zo tumi la anwo edwɛkɛ. Bɛvale bɛ bɛtotole ananze bedevinli bie anwo. Ananze ne agyakɛ mɔɔ bulalɛ nee ndɛtɛlɛ ɛli afonla la gyi ɛkɛ ne maa alesama tumililɛ mɔɔ li awieleɛ la. Ɔ gyakɛ taboa ne gyi ɛkɛ ne maa Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne. Ngapezo zɔhane maa yɛnwu kɛ, Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne bahɔ zo ali tumi kɔkpula kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bazɛkye alesama tumililɛ ngakyile ne mɔ.

12. Nane anwo ɛzulolɛ ne ati ne mɔɔ tɔ zo nsuu la gyi ɛkɛ maa duzu, na duzu ati a ɛhye anwo hyia a?

12 Ɛzoanvolɛ Dwɔn noko hanle ewiade tumililɛ ngakyile mɔɔ nyianle Gyihova menli nwo zo tumi la anwo edwɛkɛ. Dwɔn vale tumililɛ ɛhye mɔ totole nane anwo ɛzulolɛ bie mɔɔ ɔ ti le nsuu la anwo. Nane zɔhane ati ne mɔɔ tɔ zo nsuu la gyi ɛkɛ maa Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne. Ɛhye anwo hyia, ɔluakɛ nane zɔhane annyia etile bieko. Nane zɔhane ati ne mɔɔ tɔ zo nsuu la bahɔ zo ali tumi kɔkpula kɛ Kelaese nee ye anwuma ɛlɔnema bazɛkye ɔ nee nane ne amuala. *​—Yek. 13:1, 2; 17:13, 14.

DUZU A SƆLƆ BELEMGBUNLI NE BAYƐ YE KENLE BIE A?

13-14. Nwane a le “Gɔgo mɔɔ vi Meegɔgo,” na duzu a bamaa yeateta Nyamenle menli a?

13 Ngapezo mɔɔ Yizikeɛle hanle dole ɛkɛ la, maa yɛnwu mɔɔ bie a ɔbazi wɔ sɔlɔ nee nyiakɛ arelemgbunli ne mɔ mekɛ mɔɔ li awieleɛ anu la. Ɔzɔho kɛ ngapezo mɔɔ wɔ Yizikeɛle 38:10-23; Daneɛle 2:43-45; 11:44–12:1; yɛɛ Yekile 16:13-16, 21 la ka edwɛkɛ ko ne ala. Saa ɔle zɔ a, ɛhye a yɛsuzu kɛ ɔbazi a.

14 Saa anwongyelelɛ kpole ne bɔ ɔ bo a, ɔ nzi mekɛ ekyi, “arelemgbunli mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo amuala la” baha bɛ nwo abɔ nu. (Yek. 16:13, 14; 19:19) Ngɛlɛlera ne fɛlɛ maanle maanle ekpunli zɔhane “Gɔgo mɔɔ vi Meegɔgo.” (Yiz. 38:2) Maanle maanle ekpunli zɔhane bateta Nyamenle menli kɔsɔɔti kɛ bɛsɛkye bɛ bɔkɔɔ. Duzu a bamaa bɛayɛ ɛhye a? Mɔɔ ɛzoanvolɛ Dwɔn ka mekɛ ɛhye anwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ bɛbavuandi ezuawolɛ mgbole bɛagua Nyamenle agbɔvolɛ anwo zo. Bie a sɛkɛlɛneɛ adenle zo ezuawolɛ mgbole ɛhye bayɛ ndɛnebualɛ edwɛkɛ mɔɔ anu yɛ se mɔɔ Gyihova menli babɔ ye nolo la. Bie a edwɛkɛ ɛhye baha Gɔgo mɔɔ vi Meegɔgo la ɛya na yeamaa yeateta Nyamenle menli kɛ ɔtu bɛ bo yeavi azɛlɛ ye azo.​—Yek. 16:21.

15-16. (a) Duzu a ɔbayɛ kɛ Daneɛle 11:44, 45 ka nwolɛ edwɛkɛ a? (b) Duzu a bado sɔlɔ belemgbunli ne yɛɛ maanle ngakyile mɔɔ ka bɔ nu yɛ Gɔgo mɔɔ vi Meegɔgo la a?

15 Ɔbayɛ kɛ, ndɛnebualɛ edwɛkɛ ɛhye mɔɔ anu yɛ se yɛɛ ɛtetalɛ mɔɔ li awieleɛ mɔɔ bɛbava bɛara Nyamenle menli anwo zo la a bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Daneɛle 11:44, 45 la a. (Kenga.) Daneɛle hanle ye wɔ ɛkɛ ne kɛ, “amaneɛbɔlɛ mɔɔ bavi aduduleɛ nee sɔlɔ ara la” bagyegye sɔlɔ belemgbunli ne na “ɔbava ɛya kpole yeavinde yeahɔ.” Sɔlɔ belemgbunli ne bayɛ ye adwenle kɛ “ɔkazɛkye menli dɔɔnwo na yeabɔ bɛ bo zo.” Ɔbayɛ kɛ “menli dɔɔnwo” ne a le Gyihova menli. * Bie a ɛtetalɛ mɔɔ li awieleɛ bɔkɔɔ mɔɔ bɛbava bɛara Nyamenle menli nwo zo la a ɛnee Daneɛle ɛlɛka nwolɛ edwɛkɛ a.

16 Sɔlɔ belemgbunli ne yɛɛ ewiade arelemgbunli ngakyile mɔɔ ɛha mɔɔ bɛbateta Nyamenle menli la baha Tumivolɛ Bedevinli ne ɛya yeamaa yeava Amagɛdɔn konle ne yeara. (Yek. 16:14, 16) Mekɛ zɔhane, sɔlɔ belemgbunli ne yɛɛ maanle ngakyile mɔɔ ka bɔ nu yɛ Gɔgo mɔɔ vi Meegɔgo la bara ye awieleɛ na “ɔnrɛnyia boavolɛ biala.”​—Dan. 11:45.

Wɔ Amagɛdɔn konle ne anu, Gyisɛse Kelaese nee ye anwuma ɛlɔnema bazɛkye Seetan ɛtane ewiade ne na yealie Nyamenle menli (Nea ɛdendɛkpunli 17)

17. Nwane a le Maekeɛle, “kpanyinli kpalɛ ne” mɔɔ Daneɛle 12:1 ka ɔ nwo edwɛkɛ la, na duzu a ɔyɛ a?

17 Ngyɛnu mɔɔ doa zo la maa yɛnwu kɛzi bɛbazɛkye sɔlɔ belemgbunli ne yɛɛ maanle mɔɔ bɛgyi ɔ nzi yɛɛ kɛzi bɛbalie Nyamenle menli la. (Kenga Daneɛle 12:1.) Duzu a ngyɛnu ɛhye kile a? Yɛ Belemgbunli Kelaese Gyisɛse mɔɔ ɛlɛdi tumi la duma bieko a le Maekeɛle. Ɔvi 1914 mɔɔ bɛziele ye Belemgbunli wɔ anwuma la, ‘yegyinla Nyamenle menli ne anzi.’ Ɔnrɛhyɛ, ‘ɔbadwazo yeagyinla’ anzɛɛ ɔbazɛkye ye agbɔvolɛ wɔ Amagɛdɔn konle ne anu. Konle zɔhane bayɛ mɔɔ li awieleɛ na Daneɛle ka kɛ ɔle “anwongyelelɛ mekɛ mɔɔ bie ɛtɛbale ɛlɛ.” Dwɔn ngapezo ne mɔɔ wɔ Yekile buluku ne anu la ka mekɛ mɔɔ li konle zɔhane anyunlu la anwo edwɛkɛ kɛ ɔle “anwongyelelɛ kpole.”​—Yek. 6:2; 7:14.

‘BƐBAHƐLƐ WƆ DUMA WƆ BULUKU NE ANU Ɔ’?

18. Kɛmɔti a yɛbahola yɛava anwodozo yɛanlea kenle bie ade ɛ?

18 Yɛbahola yɛava anwodozo yɛanlea kenle bie ade ɔluakɛ Daneɛle nee Dwɔn amunwiɔ maa yɛnwu kɛ menli mɔɔ sonle Gyihova nee Gyisɛse la banyia bɛ ti wɔ anwongyelelɛ kpole zɔhane anu. Daneɛle ka kɛ, ‘bɛbahɛlɛ menli mɔɔ banyia bɛ ti la aluma wɔ buluku nu.’ (Dan. 12:1) Kɛ ɔkɛyɛ na bɛahɛlɛ yɛ aluma wɔ buluku zɔhane anu ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛmaa ɔda ali kɛ yɛlɛ Gyisɛse, Nyamenle Boaneralɛ ne anu diedi. (Dwɔn 1:29) Ɔwɔ kɛ yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa Nyamenle na yɛmaa bɛsɔne yɛ. (1 Pita 3:21) Eza ɔwɔ kɛ yɛboa awie mɔ yɛmaa bɛsukoa Gyihova anwo debie yɛfa yɛkile kɛ yɛgyi Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anzi.

19. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye kɛkala a, na duzu ati ɔ?

19 Ɛnɛ a le mekɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛmia anwodozo mɔɔ yɛlɛ ye wɔ Gyihova nee ye ahyehyɛdeɛ ne anu la anu a. Ɛnɛ a le mekɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛgyinla Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anzi a. Saa yɛyɛ zɔ a, yɛbanyia yɛ ti wɔ mekɛ mɔɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne ɛlɛsɛkye sɔlɔ nee nyiakɛ arelemgbunli ne mɔ la.

EDWƐNE 149 Konimlilɛ Edwɛne

^ ɛden. 5 Kɛkala, nwane a le “sɔlɔ belemgbunli ne,” na kɛzi ɔbara ye awieleɛ ɛ? Mualɛ ne bamaa yɛ diedi nu amia, na yeaboa yɛ yeamaa yɛaziezie yɛ nwo yɛamaa sɔnea mɔɔ yɛbayia ye kenle bie la.

^ ɛden. 15 Saa ɛkpondɛ nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea May 15, 2015, Ɛzinzalɛ Arane ne, m. 27-28.