1-2. Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

TULI ni busininkizio bukata bulangiliile nangue, leenu twakila kwaluka mu musita wa mpela wa nsiku ya mpeleezio ya keenu kyalo kuliko musita waapitile. Leenusie, Yehova ni Yesu Kristu bakaba kwinoona ma buteeko onse ali aluisia Bukolo Bwakue Leeza. Ntaanzi keekio kikitike, likolo wa ku nkungua ni likolo wa ku nkungulua bakaba kutwalilila kuluisiana beneenke ni kuluisia bantu bakue Leeza.

² Mu leeli lyasi, tuli kumona bukabika buleembelue mu kitabu kya Danieli 11:40–12:1. Tuli kumumana likolo wa leenu wa ku nkungua, kabili tuli kulondoluela juu ya ki tuli ni kisininkizio nangue kunti twaviinda kuluisia maavia ali mukuiza.

3-4. Leenu, likolo wa ku nkungua naani, juu ya ki waasuka evio?

³ Kisia Buumo bwa Sovieti kupona mu 1991, mu nkeende ikata, bantu bakue Leeza baasekeleele “kukwasiiwa kaniini”​—musita wa buntungua. (Dan. 11:34) Kyaafuminemo ni keeki, baalukile ni buntungua bwa kusimikila, kabili kisia musita uniini, mpendua ya bakasimika mu nkeende ya kale ya kikomunisti yaalukile ma mia a maelufu. Kupuako Urusi pamo ni bakwasi bakue, baalukile likolo wa ku nkungua. Nga vitwakilondolola mu lyasi lyakipita, pakunti buteeko bukuutue nangue likolo wa ku nkungua ao likolo wa ku nkungulua, bupalile kukita bintu bitatu: (1) kuluisia bantu bakue Leeza, (2) kulangilila kupitila bikitua byabo nangue ni baluani bakue Yehova pamo ni bantu bakue, kabili (3) kuluana ni likolo mwinakue.

⁴ Ale tumone juu ya ki twalanda nangue Urusi ni bakwasi bakue i likolo wa ku nkungua. (1) Bali mukubotokela bantu  bakua Leeza, kukania miilo ya kusimikila ni kusaanza ma mia a maelufu a balupua ni bankazi bekeele mu nkeende ibali mukutungulula. (2) Kukita evio kulangiliile nangue bamusuulile saana Yehova pamo ni bantu bakue. (3) Bali mukuluana ni likolo wa ku nkungulua, Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika. Kansi, tumone bintu bili mukukita Urusi ni bakwasi bakue, kabili juu ya ki byasininkizia nangue beene i likolo wa ku nkungua.

5. Ni kipindi ki kya musita kilondolwelue mu Danieli 11:40-43, kabili ni kiki kyakitika mu ozo musita?

⁵ Soma Danieli 11:40-43. Eezi seemu ya bukabika yalandila palua kipindi kyonse kya nsita ya mpela. Ezio milongo, ili mukulondoluela lizibo lili pakati ka likolo wa ku nkungua ni likolo wa ku nkungulua. Nga vikyaalandilue ntaanzi kuli Danieli, mu nsita ya mpela, likolo wa ku nkungulua ‘wakatiintana’ ni likolo wa ku nkungua, ao “waakapunkana nakue masengo.”​—Dan. 11:40; bulondolozi buli pensina.

6. Ni kiki kilangiliile nangue bamakolo babili bali mukutiintana?

⁶ Likolo wa ku nkungua ni likolo wa ku nkungulua bali mukuluila kuteeka kyalo. Mona kyakitikile kisia Bului bwa Bubili bwa Kyalo, Buumo bwa Sovieti ni bakwasi bakue bwaatendekele kuteeka mu nkeende ikata ya kyalo kya Bulaya. Pakaako, likolo wa ku nkungulua waaunvuene pamo ni byalo binge kuungania bisepe bya balukale eevi bamuluisie likolo wa ku nkungua. Kooko kuteania kuli kwakuutua NATO. Likolo wa ku nkungua ni likolo wa ku nkungulua bali mukuzeezia nfalanga ingi saana, kubalua umo wali mukuluila aluke ni libumba lya balukale likilile kukosa. Kabili bali baluana, musita kila umo lwali wakwasia mu Afrika, mu Asia ni mu Amerika ya Latiini byalo bili ku lubali lwa kila umo wabo, lubili mukuluana. Mu miaka ya buleenu, Urusi ni bakwasi bakue baaluka ni maka saana mu kyalo. Kabili bali mukuluana ni likolo wa ku nkungulua kupitila ma ordinatere. Kubalua umo ali mukusongela muinakue nangue wakibombia ordinatere eevi kwezia kumuinoonena nfalanga ni buteeko. Kabili nga vyaalandile Danieli, likolo wa ku nkungua atwaliliile kubotokela bantu bakue Leeza.​—Dan. 11:41.

7. “Kyalo Kifwaniziiziwe” ni kiki?

⁷ Danieli 11:41 ili yalanda nangue likolo wa ku nkungua waakengila mu “kyalo Kifwaniziiziwe.” Eba, ni kyalo ki keekio? Mu musita wa kale, kyalo kya Israeli i kyaali kyamwenue kuya ‘kyaweeme saana kukila byalo byonse.’ (Ezek. 20:6) Inzi, lupupo lwa kisinka lwaali lwakitua mu ezio nkeende i lwalengiizie keekio kyalo kiye kyaibeleele kabili kya mana. Kutendekela mu Pentekoste ya muaka wa 33 Yesu wasyavyelue, keekio “kyalo” te kili kabili nkeende iine-iine ya pa kyalo, paantu bantu bakue Yehova basalangheene mwaya kyalo. Leenu, “kyalo Kifwaniziiziwe” i paradiso ya kimupasi ya bantu bakue Yehova, ibiikile mukati bintu nga evelia lupupo lubali bamukitila Yehova kupitila kulonghaana ni miilo ya kusimikila.

8. Likolo wa ku nkungua ali mukwingila siani mu “kyalo Kifwaniziiziwe”?

⁸ Mu nsiku ya mpeleezio, likolo wa ku nkungua waingila lingi mu “kyalo Kifwaniziiziwe.” Kyakumuenako, musita Ujerumani ya Nazi luyaali likolo wa ku nkungua, inkile mu bului bwa bubili bwa kyalo, ozu likolo waaingiile mu “kyalo Kifwaniziiziwe” kupitila kusaanza ni kwipaya bantu bakue Leeza.  Kisia Bului bwa Bubili bwa Kyalo, musita Buumo bwa Sovieti lubwaalukile likolo wa ku nkungua, ozu likolo waaingiile mu “kyalo Kifwaniziiziwe” kupitila kubasaanza bantu bakue Leeza ni kubakuusiizia kule ni kwabo.

9. Mu miaka ya buleenu, Urusi ni bakwasi bakue baakingila siani mu “kyalo Kifwaniziiziwe”?

⁹ Mu miaka ya buleenu, Urusi ni bakwasi bakue, ni beene baakingila mu “kyalo Kifwaniziiziwe.” Eba, mu nzila ki? Mu 2017, ozu likolo wa leenu wa ku nkungua waakaniizie miilo ya bantu bakue Yehova ni kubapooza balupua ni bankazi mu buloko. Kabili waakaniizie ni bitabu byetu, kubiika mukati ni Tafsiri ya Ulimwengu Mupya (Mpilibulo ya Kyalo kya Leenu). Kabili, waapokele kikuulua kyetu kya musambo mu kyalo kya Urusi kubiika pamo ni Masesi a Bukolo ni Bipaka. Urusi lwaakitile evio, mu 2018 Kabungue Kali Katungulula kakifikiila kwinika nangue Urusi ni bakwasi bakue i likolo wa ku nkungua. Atasie musita bantu bakue Yehova lubali basaanzua saana, bali bakaana kwiingizia mu kintu kyonse eevi kwinoona ao kupilibula ma buteeko a bantu. Pakaako, bali bakoonka musoko wa mu Bibilia wa “kubapepela bonse bali mu bifulo bya pa muulu,” i nkile musita buteeko lubuli bwakwata bupinguzi buli kulengia tutwalilile ni lupupo ao abe.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Eba, likolo wa ku nkungua wakaba kumuponia likolo wa ku nkungulua, juu ya ki waasuka evio?

¹⁰ Bukabika buli mu Danieli 11:40-45 bulandiile saana palua miilo yakue likolo wa ku nkungua. Eba, keekio kilangiliile nangue ozo likolo wakaba kumuponia likolo wa ku nkungulua? Bila. Likolo wa ku nkungulua wakaba kuya “wakosele” musita Yehova ni Yesu lubakaba kwinoona ma buteeko onse a bantu ku bului ao vita ya Armagedoni. (Nfy. 19:20) Eba, juu ya ki twasininkizia evio? Mona bukabika buli mu kitabu kya Danieli ni kya Nfyulo vibulandile.

11. Bukabika buli mu Danieli 2:43-45 buli na mana ki? (Mona foto ili ku ntendeko ya kazeeti.)

¹¹ Soma Danieli 2:43-45. Kabika Danieli waalondolola kukoonkana kwa ma buteeko ali akumia pa bantu bakue Leeza. Azo ma buteeko, apalaniiziwe ni seemu ipusene-puseene ya olia mukisi ukata ukitilue na mabue a mutengo. Mu kukoonkana kwa azo ma buteeko, buteeko bwa kupeleezia bwa bantu bupalaniiziwe ni makasa a ozo mukisi akitilue na kyuma kyasaanziiziweko ni bulongo. Makasa apalaniizie Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika. Bobu bukabika, bulangiliile nangue Buteeko Bukata bwa Uingereza ni Amerika, bwakaba bwatwaliliile kubomba mpaka musita Bukolo Bwakue Leeza lubwakeeza kubotokela ni kwinoona ma buteeko a bantu.

12. Mutue wa saba wa kinama kya mu kisonso upalaniizie kiki, kabili juu ya ki ni kya mana kumana evio?

¹² Mutumua Yoane ni weene walondolola palua ma buteeko akata ali akumia pa bantu bakue Yehova. Yoane wapalania azo ma buteeko na kinama kya mu kisonso kya mitue saba. Mutue wa saba wa keekio kinama upalaniizie Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika. Keekio ni kya mana paantu te kuli mitue inge yaamena ku keekio kinama kukila pa ozo mutue wa saba. Mutue wa saba wa keeki kinama waakaba kuya watwaliliile kuteeka mpaka musita Kristu, ni kisepe kyakue kya ku muulu, lubakaba kuiza kwinoona ozo mutue wa saba pamo ni kinama kiine. *​—Nfy. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. “Gogu wa mu kyalo kya Magogu” naani, kabili paange ni kiki kyakamulengia kubotokela bantu bakue Leeza?

¹³ Bukabika buli mu kitabu kya Ezekieli bwatukwasiako kumana bintu byakaba kukitika ntaanzi likolo wa ku nkungua ni likolo wa ku nkungulua tebanainoonue. Kyamoneka nangue bukabika buli mu Ezekieli 38:10-23; Danieli 2:43-45; 11:44–12:1 ni mu Nfyulo 16:13-16, 21 bulandiilesie bintu bimo. Kine i vikili, keekio i kintu kituswapiile nangue kyakaba kukitika.

¹⁴ Musita kampanda kisia kutendeka kwa lyemo likata, “makolo a mu kyalo kyonse” akakita bunvuano bwa ntundu. (Nfy. 16:13, 14; 19:19) Bobo bunvuano i bolia buli bwakuutua na Maleembo nangue “Gogu wa mu kyalo kya Magogu.” (Ezek. 38:2) Bobo bunvuano bwa ntundu bwaakasakukila ni kwezia kubenoona bantu bonse bakue Leeza. Ni kiki kyakalengia bakabotokelue? Mu bukabika bulandiile palua ozo musita, mutumua Yoane waamwene nvula ya bibue bikata ya kupapia yali mukunokela baluani bakue Leeza. Ezio nvula ya bibue kunti yapalaniiwa ni mpunda ifinine saana ya bupinguzi elia yaakapundua na bantu bakue Yehova. Paange ezio mpunda yaakalenga Gogu wa Magogu akabotokele bantu bakue Leeza wali ni mupaango wa kubapua eevi te kunti bakamoneke pa kyalo.​—Nfy. 16:21.

15-16. (a) Paange ni bintu ki bilondolwelue mu Danieli 11:44, 45? (b) Ni kiki kyakamufikiila likolo wa ku nkungua ni seemu inge ya Gogu wa Magogu?

¹⁵ Ezio mpunda ifinine saana pamo ni kubotokela lya kupeleezia kwakakitua na baluani bakue Leeza, paange i beelia byenka bilondolwelue mu Danieli 11:44, 45. (Soma.) Mu bobo bukabika, Danieli walanda nangue “mpunda kufuma kutula koba ni kufuma ku nkungua” yamuvulunghania likolo wa ku nkungua, kabili, waya wali ni “kipuki kikata.” Likolo wa ku nkungua wapanga “kwinoona bantu bengi.” Baaba bantu “bengi” balandilue paapa, bapalile kuya bali bantu bakue Yehova. * Paange, Danieli ali mukulondoluela palua kusakukilua lya kupeleezia kwa bantu bonse bakue Leeza.

 ¹⁶ Musita likolo wa ku nkungua pamo ni ma buteeko ange lubakabotokela bantu bakue Leeza, keekio kyakalenga Leeza wa Maka Onse akafiitue saana. Kupuako bului bwa Armagedoni bwaakatendeka. (Nfy. 16:14, 16) Ozo musita, likolo wa ku nkungua wakwasiiziwe na ntundu inge iundile Gogu wa Magogu, wakenoonua, kabili “te kukaba muntu wakamukwasia.”​—Dan. 11:45.

17. Mikaeli “kilolo mukulu” alandilue mu Danieli 12:1 naani, kabili wakaba kukita ki?

¹⁷ Mulongo ukoonkelepo mu bukabika bwakue Danieli, walondolola bingi palua likolo wa ku nkungua ni bakwasi bakue vibakafikiila ku mpela yabo, kabili yalondolola ni vitwakafikiila kupusuka. (Soma Danieli 12:1.) Ozo mulongo uli na mana ki? Mikaeli i liina linge lyakue Likolo weetu ali mukuteeka, Kristu Yesu. Waatendekele “kwimana” palua bantu bakue Leeza mu 1914, musita Bukolo bwakue lubwabambile kuteeka ku muulu. Leenusie wakaba “kwimana” ao kwinoona baluani bakue ku bului bwa Armagedoni. Bobo bului i bwakaba kintu kya kupeleezia keelia kyakuuta Danieli nangue “musita wa buavia” bukilile kubiipa, businakitikepo mu buikazi bonse bwa bantu. Bukabika bwakue Yoane buli mu Nfyulo bwakuuta ozo musita wakatwala ku Armagedoni nangue “lyemo likata.”​—Nfy. 6:2; 7:14.

18. Juu ya ki kunti twaviinda kusipikizia bintu byakaba kukitika musita uli waiza bila kutiina?

¹⁸ Kunti twaviinda kusipikizia musita uli waiza bila kutiina paantu, Danieli ni Yoane basininkizia nangue baalia bali bamubombela Yehova ni Yesu, bakapusuka bobo buavia businakitikepo kabili busikabuelapo. Danieli walanda nangue bantu bali ni meena abo ‘aleembelue mu kitabu’ i bakapusuka. (Dan. 12:1) Tupalile kukita ki eevi meena etu aleembue mu kitabu? Tupalile kulangilila paswetele nangue tuli ni kiketekelo muli Yesu, Muana Mukooko wakue Leeza. (Yoan. 1:29) Tupalile kwipeela kuli Leeza ni kubatiziiwa. (1 Pet. 3:21) Kabili tupalile kulangilila nangue tupoozele kuboko ku Bukolo Bwakue Leeza kupitila kukita maka etu onse eevi kubakwasia bange bamumane Yehova.

19. Ni kiki kitupalile kukita loonu, kabili juu ya ki?

¹⁹ Onu i musita utupalile kukosia kiswapilo kyetu kuli Yehova pamo ni kuteania kwakue kulimo babombi ba kisinka. Onu i musita wa kupooza kuboko ku Bukolo Bwakue Leeza. Kine twakita evio, twakapusuka musita likolo wa ku nkungua ni likolo wa ku nkungulua lubakenoonua na Bukolo Bwakue Leeza.