1-2. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

TAYA la tolembetelo efula nshi nyɛ tɛɛnya dia tekɔ lo nsɛna l’ekomelo ka nshi y’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ. Keema edja nto, Jehowa nde la Yeso Kristo wayolanya mandji tshɛ yalɔshana la Diolelo. Ntondo ka dui sɔ salema, nkumekanga ka nɔrdɛ la nkumekanga ka sidɛ wayotetemala ndɔshana ndo ndɔsha ekambi wa Nzambi.

² Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola prɔfɛsiya kele lo Danyɛlɛ 11:40–12:1. Tayeya ele nkumekanga ka nɔrdɛ nshi nyɛ ndo tayɔsɛdingola lande na kakokaso ntokomɛ ekakatanu wa lo nshi yayaye l’eshikikelo tshɛ.

3-4. Ele nkumekanga ka nɔrdɛ ɛlɔ kɛnɛ? Lembetshiya.

³ L’ɔkɔngɔ wa Union soviétique mpandjɔ lo 1991, ekambi wa Nzambi wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka woke kɛsɔ ‘wakayokimanyiyama yema,’ mbuta ate wakayonga la lotshungɔ l’etena kɛmɔtshi. (Dan. 11:34) Diakɔ diele, vɔ wakayonga l’akoka wa nsambisha dimɛna ndo kombeta edja, lofulo l’apandjudi wa lɛnɛ aki waa Kɔministɛ lakadɛ lo nunu nkama. Koko l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, Russie la wedja wosukɛ wakayala nkumekanga ka nɔrdɛ. Oko wakatadiɛnyi lo sawo dietshi, dia lowandji lɔmɔtshi monga nkumekanga ka nɔrdɛ kana nkumekanga ka sidɛ, lɔ pombaka nsala akambo asato anɛ: 1) monga la shɛngiya mbala kakɔ ɔtɔi le ekambi wa Nzambi, 2) mɛnya oma l’etsha alɔ dia lɔ lekɔ otunyi wa Jehowa ndo w’ekambi ande, ndo 3) ndɔshana la nkumekanga kele okonyanya ande.

 ⁴ Tende lande na kakokaso mbuta ɔnɛ Russie la wedja wosukɛ mbele nkumekanga ka nɔrdɛ ɛlɔ kɛnɛ. 1) Wakalɔsha ekambi wa Nzambi etena kakawashimbe olimu w’esambishelo ndo wakahɛnyahɛnya nunu nkama di’anangɛso l’akadiyɛso wadjasɛ l’ahole walɔmbɔlawɔ. 2) Awui asɔ mɛnyaka dia vɔ wekɔ lo mpetsha Jehowa ndo ekambi ande. 3) Vɔ wakalɔshana la nkumekanga ka sidɛ, Angleterre la Amerikɛ mandji yoleki wolo lo andja w’otondo. Nyɛsɔ tende woho wakonge Russie la wedja wosukɛ nkumekanga ka nɔrdɛ.

5. Dia etena kakɔna katɛkɛta Danyɛlɛ 11:40-43, ndo kakɔna kasalema l’etena kakɔ?

⁵ Adia Danyɛlɛ 11:40-43. Etenyi ka prɔfɛsiya kɛnɛ toshaka kanyi ya etena k’ekomelo. Avɛsa anɛ ndekaka ntɛkɛta dia ɔlɔshanelo wa nkumekanga ka nɔrdɛ la nkumekanga ka sidɛ. Oko wakate Danyɛlɛ, l’etena k’ekomelo, nkumekanga ka sidɛ ayɔlɔsha nkumekanga ka nɔrdɛ “la otshindjiyelo,” kana nde “ayɔkɔmana nseke la nde.”​—Dan. 11:40; nɔtɛ.

6. Naa tolembetelo tɛɛnya dia nkumi ya dikanga yakɔ hiende yekɔ lo tshindjiyana?

⁶ Nkumekanga ka nɔrdɛ la nkumekanga ka sidɛ wekɔ lo ntetemala ndɔshana nɛ dia onto l’onto nangaka monga la lowandji loleki wolo l’andja w’otondo. Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole kɛnɛ kakasalema l’ɔkɔngɔ wa Ta dia hende di’andja w’otondo etena kakatatɛ Union soviétique la wedja wakosukɛka nɔmbɔla ahole efula wa l’Erɔpɛ. Kɛnɛ kakasale nkumekanga ka nɔrdɛ akatshutshuya nkumekanga ka sidɛ dia nkenga osanga w’asɔlayi la wedja efula, vɔ mbelamɛka ɔnɛ OTAN. Nkumekanga ka nɔrdɛ ekɔ lo ntetemala ndɔshana la nkumekanga ka sidɛ lo nshisha falanga efula dia monga la dihomɔ dia ta dioleki wolo efula. Vɔ wakalɔshanaka nto lo nsukɛ onto l’onto atunyi w’osekande etena kakalɔmaka ata l’Afrikɛ, l’Aziya ndo l’Amérique latine. Lo ɛnɔnyi weke ka mbeta, Russie la wedja wosukɛ wakayala la wolo efula l’andja w’otondo. Vɔ wakalɔshana nto la nkumekanga ka sidɛ lo nkamba la waa ɔrdinatɛrɛ. Nkumi ya dikanga yakɔ yekɔ lo sɔngwanɛ dia vɔ wekɔ lo nkamba la dikongelo dia l’ɔrdinatɛrɛ l’oyango wa mbashishɛ falanga ndo mbalanyiyɛ lowandji. Ndo oko wakate Danyɛlɛ, nkumekanga ka nɔrdɛ ekɔ lo ntetemala ndɔshana l’ekambi wa Nzambi.​—Dan. 11:41.

7. “Wodja wa Ɔlɛngɛlɔ” kɛdikɛdi na?

⁷ Danyɛlɛ 11:41 mbutaka dia nkumekanga ka nɔrdɛ ayɔtɔ lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ.” Wodja akɔna ɔsɔ? Lo nshi y’edjedja, Isariyɛlɛ akɔsamaka oko “wodja woleki dimɛna l’atei wa wedja tshɛ.” (Ɛzk. 20:6) Koko kɛnɛ kakaleke mbetɛ wodja ɔsɔ ohomba efula ele vɔ waki lɛnɛ aki anto wakatɛmɔlaka Jehowa. Oma ko Pɛntɛkɔsta 33 T.D., “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ” bu lo dihole dimɔtshi shikaa dia l’andja ɔnɛ, ndo ekɔ ngasɔ nɛ dia ekambi wa Jehowa wekɔ lo nkɛtɛ k’otondo. Koko, ɛlɔ kɛnɛ “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ” wekɔ paradiso ka lo nyuma ka ekambi wa Jehowa, mbidja ndo ɔtɛmwɛlɔ watɛmɔlawɔ Jehowa lo nsanganya ndo olimu w’esambishelo.

8. Ngande wakɔtɔ nkumekanga ka nɔrdɛ lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ”?

⁸ Lo nshi y’ekomelo, nkumekanga ka nɔrdɛ mbɔtɔka mbala efula lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ.” Ɛnyɛlɔ, etena kakayala Allemagne Nazi nkumekanga ka nɔrdɛ, djekoleko lo Ta dia hende dia andja w’otondo, nkumekanga kɛsɔ akɔtɔ lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ” lo mpɛnyahɛnya ndo ndjaka ekambi wa Nzambi. L’ɔkɔngɔ wa Ta dia hende di’andja w’otondo, etena kakayala Union soviétique nkumekanga ka nɔrdɛ, nde  akɔtɔ lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ” lo mpɛnyahɛnya ekambi wa Nzambi ndo lo mbakonya dia ntakɔ ngelo yawɔ.

9. L’ɛnɔnyi weke ka mbeta, ngande wakɔtɔ Russie la wedja wosukɛ lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ”?

⁹ L’ɛnɔnyi weke ka mbeta, Russie la wedja wosukɛ wakɔtɔ ndo vɔ lo “wodja wa Ɔlɛngɛlɔ.” Lo ngande? Lo 2017, nkumekanga ka nɔrdɛ ka nshi nyɛ kɛsɔ akashimbe olimu w’ekambi wa Jehowa ndo akadje anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi lo nkanu. Ndo nto, nde akashimbe ekanda aso, mbidja ndo Ekadimwelo k’andja w’oyoyo. Laadiko dia laasɔ, nde akatɔhɔtɔla filialɛ kaso kele la Russie ndo Mbalasa ya Diolelo la Mbalasa ya nsanganya ya weke. L’ɔkɔngɔ wa nsala awui asɔ, lo 2018 Olui-walɔmbɔla akate dia Russie la wedja wosukɛ mbele nkumekanga ka nɔrdɛ. Koko, etena kahɛnyahɛnyama ekambi wa Jehowa wolo, vɔ tonaka nsala dui tshɛ dia ndɔsha lowandji kana nyanga dia litshikitanya kaanga etena kaahɛnyahɛnyalɔ. Koko, vɔ ndjelaka dako dia lo Bible diata dia nɔmbaka dikambo dia “wanɛ tshɛ wele lo ahole wa la diko,” djekoleko etena kɔsawɔ tɛdikɔ takoka monga la shɛngiya lo lotshungɔ la ntɛmɔla.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Onde nkumekanga ka nɔrdɛ ayɔlɛndja nkumekanga ka sidɛ? Lembetshiya.

¹⁰ Prɔfɛsiya kele lo Danyɛlɛ 11:40-45 ndekaka ntɛkɛta dikambo dia nkumekangaka ka nɔrdɛ. Onde dui sɔ nembetshiyaka dia nde ayɔlɛndja nkumekanga ka sidɛ? Ndooko. Nkumekanga ka sidɛ ayotetemala monga la “lɔsɛnɔ” etena kayolanya Jehowa nde la Yeso mandji tshɛ y’ana w’anto lo ta dia Aramangɛdɔna. (Ɛny. 19:20) Lande na kakokaso monga l’eshikikelo ka ngasɔ? Nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kɛɛnya prɔfɛsiya yele lo Danyɛlɛ la Ɛnyɛlɔ.

11. Kakɔna kalembetshiya Danyɛlɛ 2:43-45? (Enda osato wele lo lohoso.)

¹¹ Adia Danyɛlɛ 2:43-45. Omvutshi Danyɛlɛ tɛkɛtaka dia mandji efula y’ana w’anto yakonge la shɛngiya le ekambi wa Nzambi. Yɔ nembetshiyamaka oko tenyi diotshikitanyi dia lohingu la woke la lowolo. Lowandji l’ana w’anto l’ekomelo la l’atei wa mandji yakatɛkɛta Danyɛlɛ lekɔ didjidji dia akaka wa lohingu wokengami la lowolo sanganyema la diwomba. Akaka wekɔ didjidji dia Angleterre la Amerikɛ mandji yoleki wolo lo andja w’otondo. Prɔfɛsiya kɛsɔ mɛnyaka dia Angleterre la Amerikɛ mandji yoleki wolo lo andja w’otondo yayotetemala mbolɛ polo lam’ayɔlɔsha ndo wayolanya Diolelo dia Nzambi mandji y’ana w’anto.

12. Ele didjidji dia ɔtɛ w’esambele wa nyama ka ngala, ndo lande na kele dui sɔ ohomba?

¹² Ɔpɔstɔlɔ Joani nde lawɔ akatɛkɛta dikambo dia mandji efula yakolɛ andja w’otondo yakonge la shɛngiya le ekambi wa Jehowa. Lo prɔfɛsiya ka Joani, mandji shɔ yekɔ didjidji dia nyama ka ngala k’ɛtɛ esambele. Ɔtɛ w’esambele wa nyama ka ngala kɛsɔ wekɔ didjidji dia Angleterre la Amerikɛ mandji yoleki wolo lo andja w’otondo. Dui sɔ diekɔ ohomba nɛ dia nyama kakɔ bu l’ɛtɛ ekina nto. Ɔtɛ w’esambele wa nyama kɛsɔ wayotetemala mbolɛ etena kayolanya Kristo la alembe ande wa l’olongo ɔtɛ akɔ la tenyi dia demba dikina. *​—Ɛny. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Ele “Ngɔngɔ ka lo wodja wa Mangɔngɔ,” ndo kakɔna kakoka mbokonya dia ndɔsha ekambi wa Nzambi?

¹³ Prɔfɛsiya kɛmɔtshi kakafunde Ɛzɛkiyɛlɛ mbishaka kanyi lo kɛnɛ kakoka salema lo nshi y’ekomelo ka nkumekanga ka nɔrdɛ ndo nkumekanga  ka sidɛ. Mɛnamaka dia prɔfɛsiya yele lo Ɛzɛkiyɛlɛ 38:10-23; Danyɛlɛ 2:43-45; 11:44–12:1; ndo Ɛnyɛlɔ 16:13-16, 21 yekɔ lo ntɛkɛta dikambo dia etena ndo akambo akɔ waamɛ, naka ngasɔ mbediɔ, kete kɛsɔ mbakokaso nongamɛ ɔnɛ kayosalema.

¹⁴ Etena kɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ wa mfɔnu ka woke ntatɛ, “nkumi ya dikanga ya lo nkɛtɛ k’otondo” wayokenga osanga wa wedja. (Ɛny. 16:13, 14; 19:19) Osanga wa wedja ɔsɔ mbele kɛnɛ kelɛ Afundelo ɔnɛ “Ngɔngɔ ka lo wodja wa Mangɔngɔ.” (Ɛzk. 38:2) Osanga wa wedja ɔsɔ wayɔlɔsha ekambi wa Nzambi tshɛ ndo wayoyanga dia mbashila oshiki. Kakɔna kayokonya dia ta sɔ monga? Lo ntɛkɛta dikambo dia etena kɛsɔ, ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi lɔpɛpɛ la wolo la mvula ka mbɔkɔ ya weke yakɔmɔla atunyi wa Nzambi. Lɔpɛpɛ la mvula ka mbɔkɔ lɔsɔ koka monga didjidji dia losango la wolo la kilombo layewoya ekambi wa Jehowa. Mbeyaka monga ko losango lɔsɔ mbayokonya Ngɔngɔ ka la Mangɔngɔ dia ndɔsha ekambi wa Nzambi la oyango wa mbashila oshiki oma la nkɛtɛ.​—Ɛny. 16:21.

15-16. a) Ondo dia dikambo diakɔna diatɛkɛta Danyɛlɛ 11:44, 45? b) Kakɔna kayokomɛ nkumekanga ka nɔrdɛ la wedja ekina wakenga Ngɔngɔ ka la Mangɔngɔ?

¹⁵ Losango la wolo lɔsɔ ndo ta di’ekomelo diayɔlɔsha atunyi wa Nzambi koka monga akambo akɔ waamɛ watɛkɛtama lo Danyɛlɛ 11:44, 45. (Adia.) Lɛkɔ, Danyɛlɛ mbutaka dia “nkumu y’oma lo ɛstɛ ndo y’oma lo nɔrdɛ” yayohandjola nkumekanga ka nɔrdɛ wɔɔngɔ, ko nde ayotomba la “nkɛlɛ k’efula.” Nkumekanga ka nɔrdɛ ayoyanga “dia tolanya anto efula.” Mɛnamaka dia “anto efula” asɔ mendanaka la ekambi wa Jehowa. * Ondo lanɛ Danyɛlɛ ekɔ lo ntɛkɛta dikambo dia ta di’ekomelo diayɔlɔshama ekambi wa Nzambi.

¹⁶ Ta diayɔlɔsha nkumekanga ka nɔrdɛ sɔ, kaamɛ la mandji nkina ya l’andja ɔnɛ mbayotsha Kanga-Wolo-Tshɛ nkɛlɛ k’efula ndo dui sɔ mbayokonya dia ta dia Aramangɛdɔna ntatɛ. (Ɛny. 16:14, 16) L’etena kɛsɔ, nkumekanga ka nɔrdɛ la wedja ekina wakenga Ngɔngɔ ka la Mangɔngɔ wayolanyema ndo “ndooko onto layowokimanyiya.”​—Dan. 11:45.

17. Ele Mikayɛlɛ “owandji wa woke” wɔtɛkɛtami lo Danyɛlɛ 12:1, ndo kakɔna kasalande?

 ¹⁷ Divɛsa dikina dia lo ɔkɔndɔ wa Danyɛlɛ mbutaka awui efula wendana la woho wayokomɛ nkumekanga ka nɔrdɛ la wanɛ wosukɛ ndo woho wayotoshimbamɛ. (Adia Danyɛlɛ 12:1.) Divɛsa sɔ alembetshiyadiɔ? Mikayɛlɛ ekɔ lokombo lokina laki Yeso Kristo lele Nkumekanga kaso kolɛ. Nde ‘akemala lo wahɔ’ w’ekambi wa Nzambi oma ko 1914 etena kakashikikɛma Diolelo diande l’olongo. Keema edja, nde ‘ayemala,’ mbuta ate ayolanya atunyi ande lo ta dia Aramangɛdɔna. Ta sɔ mbayoyala dikambo di’ekomelo dielɛ Danyɛlɛ ɔnɛ “etena ka sui” koleki wolo l’ɔkɔndɔ w’anto. Prɔfɛsiya ka Joani kele lo Ɛnyɛlɔ mendanaka la etena kayokonya lo ta sɔ, etena kakɔ mbelamɛka “mfɔnu ka woke.”​—Ɛny. 6:2; 7:14.

18. Lande na kakokaso ntokomɛ nshi yayaye l’eshikikelo?

¹⁸ Sho koka ntokomɛ nshi yayaye l’eshikikelo tshɛ nɛ dia Danyɛlɛ la Joani shikikɛka dia wanɛ wakambɛ Jehowa nde la Yeso wayohandɔ l’etena ka mfɔnu ka woke kɛsɔ. Danyɛlɛ mbutaka dia wanɛ wayohandɔ ele wanɛ wele nkombo yawɔ “mfundama lo dibuku.” (Dan. 12:1) Akokaso nsala dia nkombo yaso fundama lo dibuku sɔ? Sho pombaka mɛnya hwe dia tekɔ la mbetawɔ le Yeso Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi. (Jni. 1:29) Sho pombaka batizama oko djembetelo ya ndjakimɔ kaso le Nzambi. (1 Pe. 3:21) Ndo sho pombaka mɛnya dia tekɔ lo nsukɛ Diolelo dia Nzambi lo nsala kɛnɛ kakokaso nsala dia nkimanyiya anto akina dia vɔ mbeka akambo wendana la Jehowa.

19. Ahombaso nsala oma ko kakianɛ, ndo lande na?

¹⁹ Ɔnɛ mbele etena kahombaso nkeketsha wɛkamu aso le Jehowa ndo okongamelo w’ekambi ande wa kɔlamelo. Ɔnɛ mbele etena ka nsukɛ Diolelo dia Nzambi. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayoshimbamɛ etena kayolanya Diolelo dia Nzambi nkumekanga ka nɔrdɛ la nkumekanga ka sidɛ.