1-2. Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana?

AVWANRE vwo imuẹro vrẹ obori jovwo nẹ avwanre yerẹn vwẹ okuphiyọ rẹ ẹdẹ re koba na. O rhe che kri-i, Jihova vẹ Jesu cha ghwọrọ isuon eje re vwọso Uvie na. Tavwen ọyena ke phia, ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na je cha rha họnre ohwohwo je vwọsua ihwo rẹ Ọghẹnẹ.

² Vwẹ uyono nana, avwanre cha fuẹrẹn aroẹmrẹ rọhẹ Daniẹl 11:40–12:1. Avwanre che vughe ovie rẹ obohwẹre ọnre na enẹna je fuẹrẹn oboresorọ re se vwo fiudugberi hirharoku obo re cha phia vwẹ obaro na.

3-4. Ono yen ovie rẹ obohwẹre ọnre na nonẹna? Djekpahọn.

³ Usuon ri Soviet Union vwo vwoba vwẹ ukpe ri 1991 nu, ihwo rẹ Ọghẹnẹ re dia ekogho rẹ ayen suẹn da rhe riavwerhen rẹ ugbomọphẹ ri Daniẹl djisẹ rọyen kerẹ “ọmọchuko.” (Dan. 11:34) Ọnana nẹrhẹ ayen se ghwoghwo ota odedede, o kriri-i, ukeri rẹ ighwoghwota re dia ẹkuotọ ri Soviet Union suẹn jovwo na de rhi bun te uriorin ujorin buebun. Ikpe evo vwọ wan nu, Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha da rhe dia ovie rẹ obohwẹre ọnre na. Kirobo re yonori vwẹ uyono rọ wanre na, tavwen usuon ke dia ovie rẹ obohwẹre ọnre na yẹrẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na, o che ru erọnvwọn erha nana: (1) o che sun vwẹ ẹkuotọ rẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ buebun hepha yẹrẹ mukpahen ayen, (2) o che djephia womarẹ uruemu rọyen nẹ o vwo utuoma kpahen Jihova vẹ ihwo  rọyen, kugbe (3) ivie ivẹ na cha họnre ohwohwo a vwọ riẹn ọ ro me vwo ẹgba.

⁴ Jokaphiyọ oboresorọ avwanre vwọ tanẹ Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha yen ovie rẹ obohwẹre ọnre na nonẹna. (1) Ayen vwọso idibo rẹ Ọghẹnẹ ọke rẹ ayen vwọ dobọ rẹ iruo rẹ aghwoghwo na ji, ji mukpahen iniọvo uriorin ujorin buebun re dia ẹkuotọ rẹ ayen suẹn. (2) Oborẹ ayen ruru na djerephia nẹ ayen vwo utuoma kpahen Jihova vẹ ihwo rọyen. (3) Ayen nene ovie rẹ obọrhen ọnre na rọ dia Ẹgba Usuon rẹ Anglo-America họnre. E jẹ a mrẹ oborẹ Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha rhe vwọ dia ovie rẹ obohwẹre ọnre na.

5. Ọke vọ yen Daniẹl 11:40-43 ta ota kpahen, die yen phiare vwẹ ọke yena?

⁵ Se Daniẹl 11:40-43. Ẹbẹre nana rẹ aroẹmrẹ na ta ota kpahen ọke rẹ oba na. Ọ ta ota kpahen oborẹ ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na họnre ohwohwo wan. Daniẹl mraro nẹ vwẹ ọke rẹ obo oba na, ovie rẹ obọrhen ọnre na che nene ovie rẹ obohwẹre ọnre na “họnre.”—Dan. 11:40.

6. Die yen djerephia nẹ ivie ivẹ na nene ohwohwo họnra?

⁶ Ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na nene ohwohwo họnra a vwọ riẹn ọ ro me vwo ẹgba. Kerẹ udje, roro kpahen obo re phiare Ofovwin Akpọeje II vwọ wan nu, Soviet Union vẹ ẹkuotọ ri biẹcha de rhi vwo ẹgba vwẹ ẹbẹre rọ ma rho vwẹ Europe. Ọnana da nẹrhẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na vẹ ẹkuotọ efa vwo ọrhọnvwekugbe rẹ isodje rayen vwọ wian kugbe vwọ họnre ovie rẹ obohwẹre ọnre na. Ayen da vwẹ ukoko rẹ “North Atlantic Treaty Organization” (NATO) vwo mu. Ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na je ghwọrọ igho buebun vwọ bọn unuofovwin rayen gan. Ovie rẹ obohwẹre ọnre na bicha ẹkuotọ re vwọso ovie rẹ obọrhen ọnre na vwẹ ofovwin vwẹ Africa, Asia, kugbe Latin America, eriyin ovie rẹ obọrhen ọnre na ji ru. Vwẹ ikpe evo rhire na, Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha rhi vwo ẹgba mamọ vwẹ akpọneje. Ayen je reyọ ikọmputa vwo nene ovie rẹ obọrhen ọnre na họnra. Ovie rẹ obọrhen ọnre na tare nẹ ovie rẹ obohwẹre ọnre na reyọ iprogramu sansan vwẹ ikọmputa vwọ họnrọn ọyen rere igho buebun vwo ghwru va ọyen abọ je guọghọ usuon rọyen, eriyin ovie rẹ obohwẹre ọnre na je ta kpahen ovie rẹ obọrhen ọnre na. Kirobo ri Daniẹl mraro rọyen, ovie rẹ obohwẹre rẹ ọnre na je vwọsua ihwo rẹ Ọghẹnẹ.—Dan. 11:41.

7. Die yen “otọ rẹ Urinrin na”?

⁷ Daniẹl 11:41 tare nẹ ovie rẹ obohwẹre ọnre na cha ro “otọ rẹ Urinrin na.” Die yen otọ yena? Vwẹ ọke rẹ awanre, otọ rẹ Izrẹl yen “otọ ro me yovwi ejobi.” (Izi. 20:6) Otọ na dia ọ ro me yovwin kidie etiyin yen asan ra da ga ẹga rẹ uyota. Vwo nẹ Pẹntikọst 33 C.E., “otọ” na rha dia otọ rọhẹ asan ọvo-o kidie ihwo ri Jihova hra nene akpọneje. Ukperẹ ọtiọyen, “otọ rẹ Urinrin na” nonẹna mudiaphiyọ irueru rẹ ihwo ri Jihova ri churobọ si ẹga ra vwọ kẹ Jihova vwẹ emẹvwa kugbe iruo rẹ aghwoghwo na.

8. Idjerhe vọ yen ovie rẹ obohwẹre ọnre na vwọ ro “otọ rẹ Urinrin na”?

⁸ Vwẹ ọke rẹ oba na, ovie rẹ obohwẹre ọnre na ro “otọ rẹ Urinrin na” abọ buebun re. Kerẹ udje, ọke rẹ Nazi Germany vwọ  dia ovie rẹ obohwẹre ọnre na, ma rho vwẹ uvwre rẹ ọke rẹ ofovwin akpọeje rivẹ, ọ ro “otọ rẹ Urinrin na” ro vwo mukpahen ihwo rẹ Ọghẹnẹ ji hwe ayen. Ofovwin Akpọeje II vwọ wan nu, Soviet Union vwọ dia ovie rẹ obohwẹre ọnre na, ọ ro “otọ rẹ Urinrin na” ro vwo mukpahen ihwo rẹ Ọghẹnẹ ji mu ayen kpo ighuvwu.

9. Vwẹ ikpe evo rhire na, idjerhe vọ yen Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha vwọ ro “otọ rẹ Urinrin na”?

⁹ Vwẹ ikpe evo rhire na, Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha je ro “otọ rẹ Urinrin na.” Idjerhe vọ? Vwẹ ukpe ri 2017, ovie nana rọ dia ovie rẹ obohwẹre ọnre na enẹna dobọ rẹ owian rẹ ihwo ri Jihova ji, ji mu iniọvo avwanre evo phiyọ uwodi. O ji jurhi nẹ a rha ghara ẹbe avwanre-e, eriyin ji te Baibol rẹ New World Translation. Kpobarophiyọ, ọ reyọ oghọn ukoko avwanre rọhẹ Russia eriyin ji te Eguan Ruvie kugbe Eguan Romẹvwa. Fikirẹ enana eje na, vwẹ ukpe ri 2018 Ẹko Rọvwẹrote na da tanẹ Russia vẹ ẹkuotọ ri biẹcha yen ovie rẹ obohwẹre ọnre na. Jẹ, ihwo ri Jihova cha họnre igọmẹti vuọvo yẹrẹ davwẹngba rẹ ayen vwo wene-e, ọ da tobọ dianẹ o mukpahen ayen. Ukperẹ ọtiọyen, ayen nene uchebro ri Baibol na rọ tare nẹ a nẹrhovwo kẹ “ihwo ride,” ma rho ọke rẹ ayen de brorhiẹn ro se shekpahen ugbomọphẹ rẹ ẹga avwanre.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Ovie rẹ obohwẹre ọnre na che phi ovie rẹ obọrhen ọnre na kparobọ? Djekpahọn.

¹⁰ Irueru rẹ ovie rẹ obohwẹre ọnre na yen aroẹmrẹ rọhẹ Daniẹl 11:40-45 na tẹnrovi. Kẹ, ọnana mudiaphiyọ nẹ o che phi ovie rẹ obọrhen ọnre na kparobọ? Ẹjo. Ovie rẹ obọrhen ọnre na je cha dia “ọkpokpọ,” kọyen o ji che rhe suẹn ọke ri Jihova vẹ Jesu cha vwọ ghwọrọ igọmẹti rẹ ihworakpọ eje vwẹ Amagidọn. (Ẹvwọ. 19:20) Die yen kẹ avwanre imuẹro yena? Roro kpahen oborẹ aroẹmrẹ rọhẹ ọbe ri Daniẹl vẹ Ẹvwọphia djephia.

11. Die yen Daniẹl 2:43-45 djephia? (Ni uhoho rọhẹ opharo ọbe na.)

¹¹ Se Daniẹl 2:43-45. Ọmraro Daniẹl djisẹ rẹ igọmẹti rẹ ihworakpọ ri sunru okpokpahọn vwẹ ẹkuotọ rẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ buebun hepha yẹrẹ mukpahen ayen. A vwẹ ayen vwo dje ẹbẹre sansan rẹ oma rode ọvo ra vwẹ ogba ru. A vwẹ awọ rẹ oma na rọ dia utehru ra vwọ gua ọphiẹn, vwo dje igọmẹti rẹ ohworakpọ rọ koba vwẹ usun rẹ igọmẹti na. Awọ na mudiaphiyọ Ẹgba Usuon rẹ Anglo-America. Aroẹmrẹ na djerephia nẹ usuon rẹ Anglo-America ji che rhe suẹn ọke rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ cha vwọ ghwọrọ usuon rẹ ihworakpọ.

12. Die yen uyovwin righwrẹn rẹ eranvwe rọ djoma na, diesorọ ọnana vwọ ghanre?

¹² Ọyinkọn Jọn ji djisẹ rẹ igọmẹti rẹ ihworakpọ ri sunru okpokpahọn vwẹ ẹkuotọ rẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ buebun hepha yẹrẹ mukpahen ayen. Jọn vwẹ eranvwe rọ djoma ro vwo iyovwin ighwrẹn vwo djisẹ rẹ igọmẹti nana. Uyovwin righwrẹn rẹ eranvwe rọ djoma na mudiaphiyọ Ẹgba Usuon rẹ Anglo-America. Ọnana ghanre mamọ kidie o rhe vwo uyovwin ọfa rọ vwọ kpahen ọnana-a. Uyovwin righwrẹn rẹ eranvwe rọ djoma na ji che rhe suẹn ọke rẹ Kristi kugbe unuofovwin rẹ odjuvwu cha vwọ ghwọrọ vẹ igọmẹti ri chekọ. *—Ẹvwọ. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Ono yen “Gọg, rọ hẹ otọ ri Magọg,” die yen sa kpare ophu rọyen vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ?

¹³ Izikiẹl si aroẹmrẹ ọvo rọ vuẹ avwanre kpahen obo re sa phia tavwen a ke ghwọrọ ovie rẹ obohwẹre ọnre na kugbe ovie rẹ obọrhen ọnre na. Ọhọhọre nẹ emu vuọvo yen aroẹmrẹ rọhẹ Izikiẹl 38:​10-23; Daniẹl 2:43-45; 11:44–12:1; kugbe Ẹvwọphia 16:13-16, 21 na ta ota kpahan. Ọ da dia ọtiọyen, ọna yen oborẹ avwanre rorori nẹ ọ cha phia.

¹⁴ Ọke evo da wan vwo nẹ ọke rẹ ukpokpogho rode na vwọ tonphiyọ nu, “ivie rẹ akpọ na” ki che kuomakugbe dia okugbe rẹ ẹgborho. (Ẹvwọ. 16:13, 14; 19:19) Okugbe rẹ ẹgborho na kọyen Baibol na seri “Gọg, rọ hẹ otọ ri Magọg.” (Izi. 38:2) Okugbe rẹ ẹgborho na cha vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ eje vẹ ẹwẹn rẹ ayen vwọ ghwọrọ ayen kare kare. Die yen cha nẹrhẹ ayen vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ? Vwọ kpahen ọke nana, ọyinkọn Jọn mrẹ osio rẹ imicho ride ri vwrẹ she ikikori teyen ivwighrẹn rẹ Ọghẹnẹ. Imicho rẹ udje yena se mudiaphiyọ ovuẹ rẹ ẹdjọeguo ọgangan rẹ ihwo ri Jihova che ghwoghwo ọke yena. Ọ sa dianẹ ovuẹ nana yen cha kpare ophu ri Gọg ri Magọg vwọso ihwo rẹ Ọghẹnẹ vẹ ẹwẹn ro vwo si ayen notọ rẹ akpọ na.—Ẹvwọ. 16:21.

15-16. (a) Die yen a sa tanẹ Daniẹl 11:44, 45 ta ota kpahan? (b) Die yen cha phia kẹ ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ẹkuotọ efa re vẹ ọyen gba dia Gọg ri Magọg?

¹⁵ Ọ sa dianẹ ovuẹ ọgangan nana vẹ ẹvwọsua rọ koba ro che nẹ obọ rẹ ivwighrẹn rẹ Ọghẹnẹ rhe yen a ta ota kpahen vwẹ Daniẹl 11:44, 45. (Se.) Vwẹ etiyin, Daniẹl tare nẹ “ikun ro nẹ [ẹbẹre ọnre va nẹcha] vẹ obohwẹrẹ ọnre rhe” cha nẹrhẹ oshọ mu ovie rẹ obohwẹre ọnre na, ko vrẹn vẹ “ophu gangan.” Ovie rẹ obohwẹre ọnre na che vwo ẹwẹn rọ vwọ “guọghọ ihwo buebu te otọ.” Ọhọhọre nẹ ihwo ri Jihova yen ihwo “buebu” na mudiaphiyọ. * Ọ sa dianẹ  ẹvwọsua rọ koba vẹ ẹwẹn ra vwọ ghwọrọ ihwo rẹ Ọghẹnẹ no kare kare na yen Daniẹl djisẹ rọyen.

¹⁶ Ẹvwọsua nana ro che nẹ obọ rẹ ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ igọmẹti ri chekọ rẹ akpọ na rhe cha kpare ophu rẹ Ọromevwẹgba na, ọ je cha so ofovwin rẹ Amagidọn. (Ẹvwọ. 16:14, 16) Vwẹ ọke yena, ka cha ghwọrọ ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ẹkuotọ efa re vẹ ọyen gba dia Gọg ri Magọg, o vwo “ohwo ọvuọvo rọ cha [cha] uko-o.”—Dan. 11:45.

17. Ono yen Maikẹl “osun rode na” re djunute vwẹ Daniẹl 12:1, die yen o ruẹ?

¹⁷ Owọ rọ vwọ kpahọn vwẹ ọbe ri Daniẹl na vwẹ odjefiotọ phia kpahen obo ra cha ghwọrọ ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ẹkuotọ ri biẹcha kugbe obo re che sivwin avwanre wan. (Se Daniẹl 12:1.) Die yen owọ nana mudiaphiyọ? Maikẹl ọyen odẹ ọfa re vwo se Jesu Kristi rọ dia osun rẹ avwanre. A reyerọ “vwo mu vwẹ enu” rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ rhavwẹn ukpe ri 1914 ra vwọ vwẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ vwo mu vwẹ odjuvwu. O rhe che kri-i, ko che “vrẹn” yẹrẹ ghwọrọ ivwighrẹn rọyen vwẹ ofovwin rẹ Amagidọn. Ofovwin yena che phi oba phiyọ obo ri Daniẹl seri nẹ “ọke rẹ ukpokpogho” rọ ma gan kparobọ vwẹ ikuegbe rẹ ihworakpọ. Vwẹ aroẹmrẹ ri Jọn, e se ọke yena “ukpokpogho rode na.”—Ẹvwọ. 6:2; 7:14.

18. Diesorọ avwanre se vwo hirharoku obo re cha phia obaro na vẹ uduefiogbere?

¹⁸ Daniẹl vẹ Jọn tare nẹ Jihova vẹ Jesu che sivwin idibo rayen vwẹ ọke rẹ ukpokpogho rode na. O toro obo re phiare-e, avwanre se fiudugberi. Daniẹl tare nẹ ihwo rẹ odẹ rayen hẹ “ọbe na” yen che sivwin rhọ. (Dan. 12:1) Mavọ yen odẹ avwanre sa vwọ ro ọbe na? Ofori e vwo djephia gbonozẹ nẹ avwanre vwo esegbuyota kpahen Jesu, rọ dia Omogegede rẹ Ọghẹnẹ. (Jọn 1:29) Ofori e vwo dje omaẹvwọkpahotọ avwanre kẹ Ọghẹnẹ phia womarẹ omaebrophiyame. (1 Pita 3:21) O ji fo nẹ avwanre bicha Uvie rẹ Ọghẹnẹ womarẹ e vwo yono ihwo efa kpahen Jihova.

19. Die yen fori nẹ e ru enẹna, diesorọ?

¹⁹ Ọnana yen ọke ro fori nẹ avwanre vwọ kpuriẹnphiyọ ẹroẹvwọsuọ avwanre kpahen Jihova vẹ ukoko rọyen. Ọna yen ọke re vwo bicha Uvie rẹ Ọghẹnẹ. E de ru ọtiọyen, e che sivwin avwanre ọke rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ da cha ghwọrọ ovie rẹ obohwẹre ọnre na vẹ ovie rẹ obọrhen ọnre na.