Sara * de ke, “ I gboɔ zo, nɛ i he we ye he yi tsɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ke i ngɛ nihi nɛ a heɔ a he yeɔ loo nihi nɛ a hɛ mi jɔɛ a kpɛti ɔ, ye bua jɔɛ kulaa. Se ke i ngɛ nɔ ko nɛ e he jɔ, nɛ e baa e he si kasa nya a, ye tsui nɔɔ ye mi. I nyɛɔ nɛ i deɔ nɔ ɔ bɔ nɛ i nuɔ he ha, nɛ i kɛ lɛ sɛɛɔ ye nyagba amɛ a he ní. Jã nɛ ye huɛmɛ nɛ i suɔ a sane ɔ tsuo ngɛ.”

Sarah munyu nɛ ɔ maa nɔ mi kaa ke wa he jɔ ɔ, nihi maa suɔ kaa a kɛ wɔ maa pee huɛ. Ke nɔ ko he jɔ ɔ, Yehowa bua jɔɔ. Baiblo ɔ wo wɔ he wami ke: “Nyɛɛ wo . . . he jɔmi.” (Kol. 3:12) Mɛni ji he jɔmi? Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ je he jɔmi kpo? Nɛ kɛ su nɛ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná bua jɔmi ngɛ si himi mi ha kɛɛ?

He jɔmi ji su ko nɛ haa nɛ nɔ ko dii tue mi jɔmi se. Ke nɔ ko he jɔ ɔ, e kɛ ni kpahi hiɔ si kpoo, e jeɔ mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ ke a pee lɛ nɔ́ ko po ɔ, e toɔ e tsui si.

Ke nɔ ko he jɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa e gbɔjɔ. A ngɔ Hela munyungu nɛ ji “he jɔmi” nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ kɛ to okpɔngɔ nɛ e hɛ jɔɛ nɛ a ha nɛ e hɛ jɔ ɔ he. Okpɔngɔ ɔ ngɛ he wami loloolo, se a tsɔse lɛ konɛ e nyɛ nɛ e ye e he nɔ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke wa he jɔ ɔ, wa yeɔ wa he nɔ, nɛ waa kɛ ni kpahi hiɔ si ngɛ tue mi jɔmi mi.

Eko ɔ, nɔ ko ma de ke, ‘Imi lɛɛ ye he jɔɛ, jã nɛ a kɛ fɔ mi.’ Wa ngɛ je ko nɛ nihi a hɛ mi jɔɛ nɛ a ná we tsui mi, lɔ ɔ he ɔ, eko ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa wa ma je su nɛ ji he jɔmi ɔ kpo. (Rom. 7:19) Lɔ ɔ he ɔ, e biɔ mɔde bɔmi loko wa ma nyɛ ma je su nɛ ji he jɔmi ɔ kpo, se Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa je su nɛ ɔ kpo. (Gal. 5:22, 23) Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa je he jɔmi kpo ɔ?

He jɔmi ji su ko nɛ nihi a bua jɔ he wawɛɛ. Kaa bɔ nɛ Sarah nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ɔ, ke wa ngɛ nihi nɛ a he jɔ a kpɛti ɔ, wa tsui nɔɔ wa mi. Yesu ji nɔ ko nɛ he jɔ nɛ e peeɔ kpakpa nɛ wa ma nyɛ maa kase lɛ. (2 Kor. 10:1) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jokuɛwi nɛ a li lɛ po suɔ nɛ a hi e kasa nya.​—Maak. 10:13-16.

He jɔmi poɔ wɔ kɛ nihi nɛ a ngɛ wa kasa mi ɔ a he piɛ. Ke wa he jɔ ɔ, wa mi mi fu we mla. (Abɛ 16:32) Nɛ lɔ ɔ be hae nɛ waa pee nɔ́ ko nɛ ma gba ni kpahi a nya nɛ wa he nile nɛ  bu wɔ fɔ pee se. Ke wa he jɔ ɔ, ni kpahi náa he se, ejakaa wa yeɔ wa he nɔ, nɛ wa pee we níhi nɛ maa ye mɛ awi.

E ngɛ mi kaa blɔ nya ní tsumi fuu ngɛ Yesu kuɛ nɔ nɛ e be deka mohu lɛɛ, se e je he jɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi tsuo. Nihi fuu nɛ a ngɛ e be ɔ mi ɔ kɛ nyagbahi ngɛ kpee, nɛ e sa nɛ a ye bua mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, munyu nɛ Yesu tu nɛ ji: “Nyɛɛ ba ye ngɔ, . . . ejakaa ye he jɔ, nɛ i baa ye he si kɛ jeɔ ye tsui mi” ɔ wo ni ɔmɛ a bua wawɛɛ!​—Mat. 11:28, 29.

Kɛ wa ma plɛ kɛ kase Yesu nɛ wa je he jɔmi kpo ha kɛɛ? E sa nɛ waa kase Mawu Munyu ɔ nɛ waa le bɔ nɛ Yesu kɛ nihi hi si ha kɛ bɔ nɛ e tsu si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa a he ní ha. Kɛkɛ ke waa kɛ si fɔfɔɛ kaa jã kpe ɔ, wa maa bɔ mɔde kaa wa maa kase Yesu, nɛ wa ma je mi mi jɔmi kpo. (1 Pet. 2:21) Nyɛ ha nɛ wa susu níhi etɛ nɛ ye bua Yesu nɛ e je he jɔmi kpo ɔ he nɛ waa hyɛ.

Yesu ba e he si kɛ je e tsui mi. Yesu de ke, “Ye he jɔ, nɛ i baa ye he si kɛ jeɔ ye tsui mi.” (Mat. 11:29) Baiblo ɔ tu su enyɔ nɛ ɔmɛ a he munyu kɛ bla, ejakaa he jɔmi kɛ he si bami ngɛ tsakpa. (Efe. 4:1-3) Mɛni he je nɛ wa deɔ jã?

He si bami yeɔ bua wɔ nɛ ke ni kpahi tɔ̃ wa nɔ po ɔ, wa mi mi fu we mla. Benɛ nihi de ke Yesu ji “jiklɔɔtsɛ kɛ wai nulɔ” ɔ, kɛ e pee e ní ha kɛɛ? E ngɔ e je mi bami kɛ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ a de ngɛ e he ɔ ji lakpa. E je he jɔmi kpo kɛ tsɔɔ kaa “níhi nɛ juɛmi tsuɔ ɔ, lɔ ɔ nɛ a kɛ buɔ lɛ dalɔ.”​—Mat. 11:19.

Ke nɔ ko tu ma nɛ wa je mi, wa bɔ su, loo he nɛ a tsɔse wɔ ngɛ ɔ he munyu yaya a, moo bɔ mɔde kaa o ma je he jɔmi kpo. Asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Peter nɛ e ngɛ South Africa a de ke: “Ke nɔ ko pee nɔ́ ko nɛ e gba ye nya a, i biɔ ye he ke, ‘Kɛ Yesu maa pee e ní ngɛ sane nɛ ɔ he ha kɛɛ?’” E de hu ke: “I kase kaa e sɛ nɛ ma ha nɛ níhi nɛ gba ye nya tsɔ.”

Yesu le kaa adesahi yi mluku. Yesu kaseli ɔmɛ suɔ nɛ a pee kpakpa be fɛɛ be, se be komɛ ɔ, mluku nɛ a yi ɔ ha nɛ a nyɛ we nɛ a pee jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɔ mi nɛ e nɔ jena Yesu ma gbo ɔ, Petro, Yakobo kɛ Yohane nyɛ we nɛ a kɛ Yesu nɛ pee kake kɛ hwɔɔ kaa bɔ nɛ Yesu de mɛ ke a pee ɔ. Yesu tsɔɔ kaa e nu nɔ́ he je nɛ a hwɔ mahe ɔ sisi, lɔ ɔ he ɔ, e de ke: “Mumi ɔ suɔ wawɛɛ, se he lo ɔ gbɔjɔ.” (Mat. 26:40, 41) Akɛnɛ Yesu le kaa a yi mluku he je ɔ, e mi mi fu we e bɔfo nɛ ɔmɛ.

Mandy ji nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ kpɛii, se amlɔ nɛ ɔ, e bɔɔ mɔde kaa e maa kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɛ́ e je su nɛ ji he jɔmi kpo. E de ke, “I kaiɔ kaa adesahi tsuo yi mluku, lɔ ɔ he ɔ, i ngɔɔ ye juɛmi kɛ maa su kpakpahi nɛ nihi ngɛ ɔ nɔ kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ.” Bɔ nɛ Yesu mi mi saa lɛ, nɛ e naa adesahi a gbɔjɔmihi ha a ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o je he jɔmi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi lo?

Yesu ngɔ e hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ. Benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, nihi ye lɛ sane yaya. Nihi nui lɛ sisi, a nyɛ lɛ, nɛ a wa lɛ yi mi. Se ngɛ lɔ ɔ tsuo se ɔ, e ya nɔ nɛ e je he jɔmi kpo, ejakaa “e tu e he kɛ wo Nɔ nɛ e kojoɔ ngɛ dami mi ɔ dɛ mi.” (1 Pet. 2:23) Yesu le kaa e hiɔwe Tsɛ ɔ maa ye bua lɛ, nɛ ngɛ be nɛ sa mi ɔ, e maa ye dami sane ha lɛ.

Ke wa mi mi fu nɛ wa bɔ mɔde kaa wa maa ye lue ɔ, lɔ ɔ mohu ma ha nɛ eko ɔ, wa ma ya pee níhi nɛ maa po blɔ mi. Lɔ ɔ he je nɛ Ngmami ɔ de ke: “Adesa mi mi fumi ɔ ngɔɛ Mawu dami kɛ bɛ” ɔ nɛ. (Yak. 1:20) Ke wa ngɛ yi mi tomi he je nɛ e sa nɛ wa mi mi nɛ fu po ɔ, akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, wa ma nyɛ maa pee níhi nɛ maa po blɔ mi.

Sá a, nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Germany nɛ a tsɛɛ lɛ ke Cathy ɔ hɛɛ susumi nɛ ɔ: ‘Ke o fã we o he ɔ, lɛɛ nɔ ko be nɛ maa pee jã ha mo.’ Se benɛ e kase kaa e sa nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ, e tsake e susumi. E de ke, “Amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, e he hia we nɛ imi nitsɛ ma fã ye he. I kɛ nihi hiɔ si ngɛ he jɔmi mi, ejakaa i le kaa Yehowa ma tsu níhi a he ní.” Ke a ye mo sane yaya hyɛ ɔ, moo kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ nɛ o ngɔ  o hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ, nɛ e maa ye bua mo konɛ o je su nɛ ji he jɔmi ɔ kpo.

Yesu tsɔɔ kaa loko wa ma ná bua jɔmi ɔ, ja wa he jɔ. E de ke, “Nihi nɛ a he jɔ ɔ ngɛ bua jɔmi.” (Mat. 5:5) Mo kadi bɔ nɛ he jɔmi yeɔ bua ngɛ si fɔfɔɛ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a mi ha.

He jɔmi yeɔ bua ngɛ gba si himi mi. Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Robert nɛ e ngɛ Australia a de ke, “I tu munyu nɛ sɛ si abɔ kɛ tsɔɔ ye yo ɔ nɛ pi nɛ i je blɔ. Se ke o tu abofu munyuhi ta a, o be nyɛe maa pee o he kaa nɔ́ nɛ o de we nɔ́ ko. Benɛ i na kaa munyu ɔ hao ye yo ɔ, e dɔ mi wawɛɛ.”

“Wɔ tsuo wa tɛɔ si si abɔ” ngɛ wa munyu tumi mi, nɛ munyu nɛ a susuu we he loko a tuɔ ɔ ma nyɛ maa ye awi ngɛ gba si himi mi. (Yak. 3:2) Ke e ba lɛ jã a, he jɔmi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee kpoo, nɛ waa hyɛ wa munyu tutui saminya.​—Abɛ 17:27.

Robert bɔ mɔde wawɛɛ loko e nyɛ pee kpoo, nɛ e ye e he nɔ. Mɛni nɛ je jã nɛ e pee ɔ mi kɛ ba? E de ke, “Amlɔ nɛ ɔ, ke wa kpa we gbi ngɛ nɔ́ ko he ɔ, i bɔɔ mɔde kaa ma bu tue saminya, i jeɔ he jɔmi mi kɛ tuɔ munyu, nɛ i ha we nɛ ye mi mi nɛ fu. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ i kɛ ye yo ɔ wa kpɛti ɔ mi wa wawɛɛ pe sa a.”

He jɔmi yeɔ bua wɔ nɛ waa kɛ ni kpahi hiɔ si saminya. Nihi nɛ a mi mi fuɔ mlamlaamla a be huɛmɛ fuu. Se kɛ̃ ɔ, he jɔmi yeɔ bua wɔ nɛ wa nyɛɔ “hɛɛ . . . tue mi jɔmi nɛ fĩɔ [wɔ] kɛ peeɔ kake ɔ mi.” (Efe. 4:2, 3) Cathy nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ke, “E ngɛ mi kaa ni komɛ kɛ si himi yee mohu lɛɛ, se he jɔmi haa nɛ i kɛ nɔ fɛɛ nɔ hiɔ si saminya.”

He jɔmi haa nɛ wa náa tue mi jɔmi. Baiblo ɔ ngɔ “juɛmi ɔ nɛ je hiɔwe ɔ” kɛ to he jɔmi kɛ tue mi jɔmi he. (Yak. 3:13, 17) Nɔ nɛ he jɔ ɔ náa “tue mi jɔmi.” (Abɛ 14:30) Martin nɛ e bɔ mɔde kaa e ma je su nɛ ji he jɔmi kpo ɔ de ke, “Amlɔ nɛ ɔ, i nyɛ we nihi a nɔ kaa a pee níhi kaa bɔ nɛ i suɔ be fɛɛ be, nɛ enɛ ɔ ha nɛ i náa bua jɔmi kɛ tue mi jɔmi.”

Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e he ma nyɛ maa wa kaa wa ma je su nɛ ji he jɔmi ɔ kpo. Nyɛminyumu ko de ke, “Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ye mi mi fuɔ wawɛɛ be komɛ.” Se Yehowa nɛ e woɔ wɔ he wami kaa wa je he jɔmi kpo ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa je su nɛ ɔ kpo. (Yes. 41:10; 1 Tim. 6:11) E ma nyɛ ‘maa gbe wa tsɔsemi ɔ nya’; nɛ e ma nyɛ ‘ma ha nɛ wa he nɛ wa.’ (1 Pet. 5:10) Ngɛ be nɛ sa mi ɔ, wa ma nyɛ ma je “Kristo he jɔmi ɔ kɛ e mi mi himi ɔ” kpo kaa bɔ nɛ bɔfo Paulo hu pee ɔ.​—2 Kor. 10:1.