Sara * ota ti: “Ngaye omuntu ndi na oohoni lela, noihandi kala naanaa ndi na omukumo. Onkee ano, ihandi kala nda manguluka, uuna ndi li naantu mboka kaaye na ko nasha nomaetopo gayalwe. Ihe ohandi kala nda manguluka, uuna ndi li naamboka ya ngungumana noyi ifupipika. Ohashi kala oshipu kungame okupopya naantu ya tya ngawo kombinga yankene ndi uvite noku ya lombwela omaupyakadhi gandje. Ookuume kandje kopothingo osho naanaa ya tya ngawo.”

Oohapu dhaSara otadhi ulike kutya uuna tu na engungumano, yalwe otaya ka kala ya hala okuninga ookuume ketu. Engungumano ohali nyanyudha wo Jehova. Oohapu dhe otadhi tu ladhipike tadhi ti: “Kaleni mu na . . . ombili” nenge tu tye engungumano. (Kol. 3:12) Engungumano oshike? Jesus okwa li a ulike ngiini kutya okwa ngungumana? Uukwatya mbuka otawu vulu ngiini oku tu etela enyanyu monkalamwenyo?

Omuntu oha vulu owala okukala a ngungumana, ngele omunambili. Omuntu a tya ngawo, oha ungaunga nayalwe nombili nonolukeno, noha kala a ngungumana, nonando ota ningilwa iinima mbyoka tayi mu uvitha nayi.

Engungumano olyo uukwatya mboka hawu ulike kutya omuntu omulaadhi. Oshitya “engungumano,” mOshigreka osha li hashi longithwa shu ukithwa kokakambe komokuti ka dheulwa. Okakambe ohaka kala natango ke na oonkondo, nonando ngashingeyi oka dheulwa ka kale ke shi oku dhi pangela. Sha faathana, uuna twa ngungumana, ohatu vulu okupangela egamo kehe ewinayi nokukaleka po ombili pokati ketu nayalwe.

Otashi vulika wi ipopile to ti: ‘Ngaye kandi shi omuntu a ngungumana.’ Muuyuni mbuka tu li, omu na aantu oyendji ye hole oontamanana nokaye na eidhidhimiko, onkee otashi vulika shi kale oshidhigu kutse okukala twa ngungumana. (Rom. 7:19) Osha yela kutya, otashi pula oonkambadhala, opo tu kale twa ngungumana, ihe ombepo ondjapuki yaJehova otayi ke tu kwathela tu tsikile okukala twa ngungumana. (Gal. 5:22, 23) Omolwashike tu na okuninga oonkambadhala tu kale twa ngungumana?

Engungumano uukwatya mboka hawu nanene aantu kutse. Ngaashi sha popiwa kuSara metetekelo, ohatu kala twa manguluka, uuna tu li naantu mboka ya ngungumana. Jesus oku li oshiholelwa oshiwanawa shomuntu ngoka a ngungumana nomunambili. (2 Kor. 10:1) Nokuli naanona mboka ya li kaaye mu shi nawa, oya li haya kala ya hala okukala popepi naye. — Mark. 10:13-16.

Engungumano ohali tu gamane nosho wo yalwe. Ngele otwa ngungumana, itatu ka geya mbala.  (Omayel. 16:32) Engungumano ohali tu kwathele kaatu ki ipe uusama konima ngele twa uvitha nayi gulwe, unene tuu ngoka tu hole. Ohali etele wo yalwe uuwanawa, molwaashoka ohali tu kwathele tu pangele omaiyuvo getu, opo kaatu ya uvithe nayi.

Nonando Jesus okwa li e na iinakugwanithwa oyindji nokwi ipyakidhila aluhe, okwa li ha ungaunga nayalwe nombili. Pethimbo lye, oyendji oya li ya vulwa, ya humbatekwa uudhigu noya pumbwa evululuko. Kaya li tuu ya hekelekwa, sho Jesus e ya lombwele a ti: “Ileni kungame . . . oshoka ongame omunambili nomomutima ondi ishonopeka”! — Mat. 11:28, 29.

Ongiini tatu vulu okukala twa ngungumana ngaashi Jesus? Otu na okukonakona Oohapu dhaKalunga tu ilonge nkene Jesus a li ha ungaunga naantu, nonkene a li ha ungaunga noonkalo oondhigu. Opo ihe, uuna twa taalela oonkalo ndhoka tadhi shi ningitha oshidhigu tu kale twa ngungumana, otatu ke mu holela. (1 Pet. 2:21) Natu ka taleni kiinima itatu mbyoka ya li ya kwathele Jesus a kale e na uukwatya wengungumano.

Jesus okwa li omwiifupipiki. Okwi ipopi a ti kutya ye ‘omunambili nomomutima okwi ishonopeka.’ (Mat. 11:29) MOmbiimbeli omaukwatya ngoka gaali, oga popilwa pamwe, molwaashoka ontalanteni nenge tu tye engungumano olya pambathana neifupipiko. (Ef. 4:1-3) Omolwashike tatu tile ngawo?

Eifupipiko ohali tu kwathele kaatu kale aluhe hatu uvithwa nayi kwaashoka yalwe taya popi nenge taya ningi. Jesus okwa li a yamukula ngiini mboka ya li ye mu ula kutya ye ‘omufukedhi nonkolwi’? Okwe etha iilonga ye yi mu popile nokwe ya yamukula nombili kutya ‘uunongo ohawu hololwa kiilonga.’ — Mat. 11:19.

Ngele gumwe okwe ku ula oohapu inaadhi dhiladhilwa nawa kombinga yomuhoko gwoye, yuukashikekookantu woye nenge yeputuko lyoye, oto vulu oku mu yamukula momukalo gwombili. Peter, omukuluntugongalo gwokoSouth Afrika, okwa ti: “Uuna nda uvithwa nayi koohapu dhagumwe, ohandi ipula kutya ‘andola oJesus, ando ota ningi po shike?’” Okwa gwedha ko a ti: “Ondi ilonga okukala ihaandi uvithwa nayi koshinima kehe tashi popiwa nenge tashi ningwa kuyalwe.”

Jesus okwa li e shi kutya aantu inaya gwanenena. Aalongwa yaJesus oya li haya kala ya hala okulonga shoka shi li mondjila, ihe okwaagwanenena kwawo okwa li haku ya imbi kaaye shi ninge. Pashiholelwa, uusiku mboka wa tetekele eso lyaJesus, Petrus, Jakob naJohannes inaya kala ya tonata pamwe naJesus ngaashi e ya lombwele. Jesus okwa li e shi ndhindhilike mo kutya “ombepo yomuntu oya hala, ihe onyama onkundi.” (Mat. 26:40, 41) Ka li e ya geele, molwaashoka okwa li e shi kutya inaya gwanenena.

Omumwameme Mandy okwa li e hole okukonenena omapuko gayalwe, ihe ngashingeyi oha kambadhala noonkondo a kale e na uukwatya wengungumano ngaashi Jesus. Okwa ti: “Ohandi kambadhala okutaamba ko okwaagwanenena kwaantu nokutala komaukwatya gawo omawanawa, ngaashi naanaa Jehova ha ningi.” Mbela etaloko lyaJesus kombinga yokwaagwanenena kwaantu itali vulu oku ku kwathela wu kale ho ungaunga nayalwe nombili?

Jesus okwa li ha ethele iinima momake gaKalunga. Sho Jesus a li kombanda yevi, okwa li hi idhidhimikile okuningwa nayi. Okwa li ha uviwa ko pambambo, e tondike nokwa li a hepekwa. Nonando ongawo, okwa li a ngungumana, molwaashoka okwa li i ‘inekela Kalunga, omupanguli omuyuuki.’ (1 Pet. 2:23) Jesus okwa li e shi kutya He gwomegulu ote ke mu kwathela i idhidhimike nota ka hulitha po okwaanuuyuuki pethimbo lyo opala.

Ngele otwa ungaungiwa natse kaashi li pauyuuki, e tatu etha ongeyo yetu yi tu ningithe tu shunithile omuntu uuwinayi, otashi vulika owala tu nayipike onkalo. Onkee ano, Omanyolo otage tu dhimbulukitha taga ti: “Ondjahi yomuntu ihayi longo shoka shu uka koshipala shaKalunga.” (Jak. 1:20) Nonando otu na etompelo lyokukala twa geya, okwaagwanenena kwetu otaku vulu oku tu ningitha tu inyenge momukalo gwa puka.

Omumwameme gwokoNdowishi, gwedhina Cathy, okwa li ha dhiladhila ta ti: ‘Ngele ito ipopile, kapu na ngoka te ku popile.’ Ihe sho i ilongo okukala i inekela muJehova, okwa lundulula okudhiladhila kwe. Ota ti: “Ngashingeyi inandi pumbwa we okukala tandi ipopile aluhe. Ohandi kala nda ngungumana, molwaashoka ondi shi kutya Jehova ota ka ukitha iinima ayihe monakuyiwa.” Ngele owa ningilwa okwaanuuyuuki, okulandula oshiholelwa shaJesus shokukala i inekela muKalunga, otaku ke ku kwathela wu kale wa ngungumana.

Jesus okwa ti kutya ngele otwa hala okukala twa nyanyukwa, otu na okukokeka uukwatya wengungumano. Okwa ti: “Aanelago oomboka aayifupipiki,” nenge tu tye, ya ngungumana. (Mat. 5:5) Ndhindhilika nkene engungumano tali vulu oku tu kwathela moonkalo tadhi landula.

Engungumano ohali kwathele aaihokani, uuna kaaye uvitathane. Omumwatate gwokoAustralia, gwedhina Robert, okwa zimine a ti: “Onda li handi ula omukulukadhi gwandje oohapu tadhi ehameke, inaandi shi nongela. Ihe ngele owa popi sha oshiwinayi, ito vulu oku shi lundulula. Osha li shu uvitha ndje nayi okumona nkene oohapu dhandje dhe mu ehameke.”

“Atuheni ohatu puka olwindji” mokupopya. Okupopya oohapu inaadhi dhiladhilwa nawa, otaku vulu okuyona po ombili mondjokana. (Jak. 3:2) Moonkalo dha tya ngawo, engungumano otali ke tu kwathela tu kale twa gundjila notu pangele elaka lyetu. — Omayel. 17:27.

Robert okwa longo nuudhiginini a kale e na uukwatya wengungumano neipangelo. Oshizemo? Okwa ti: “Ngashingeyi uuna pwa holoka okwaauvathana, ohandi kambadhala okupulakena neitulomo, okupopya nombili noihandi etha we ndi geye mbala. Ekwatathano lyandje nomukulukadhi gwandje olya hwepopala noonkondo.”

Engungumano ohali tu kwathele tu kale tu na ekwatathano ewanawa nayalwe. Mboka haya geye mbala, ihaya kala ye na ookuume oyendji. Ihe engungumano ohali tu kwathele tu ‘koleke uukumwe, omolwombili ndjoka tayi tu mangele kumwe.’ (Ef. 4:2, 3) Cathy ngoka a popiwa metetekelo, okwa ti: “Engungumano ohali kwathele ndje ndi nyanyukilwe eendathano nayalwe nosho wo naamboka handi mono oshidhigu okuungaunga nayo.”

Engungumano ohali tu etele ombili yokomwenyo. Ombiimbeli oya kwatakanitha “uunongo wokombanda” nengungumano nosho wo nombili. (Jak. 3:13, 17) Omuntu ngoka a ngungumana, oha kala e na “omutima gwa gundjila.” (Omayel. 14:30) Martin ngoka a longo nuudhiginini, opo a kale a ngungumana, ota ti: “Ihandi kala we nda hala iinima yi ningwe owala ngaashi nda hala noihandi geye we mbala. Ngashingeyi ondi na ombili yokomwenyo nonda nyanyukwa shi vulithe nale.”

Odhoshili kutya otashi vulika twa pumbwa okuninga oonkambadhala dha mana mo, opo tu kale tu na uukwatya wengungumano. Omumwatate gumwe okwa ti: “Okupopya oshili, sigo onena, omathimbo gamwe ohandi kala nda thita po kongeyo.” Ihe Jehova ngoka te tu ladhipike tu kale twa ngungumana, ote ke tu kwathela tu kale tu na uukwatya mboka. (Jes. 41:10; 1 Tim. 6:11) Ota vulu ‘okumanitha edheulo lyetu’ (NW) ‘noku tu koleka.’ (1 Pet. 5:10) Mokweendela ko kwethimbo, otatu ka vula okuholela ‘ombili nolukeno lwaKristus,’ ngaashi Paulus. — 2 Kor. 10:1.