Sara u ri: “Ndzi ni tingana hi ntumbuluko, * naswona a ndzi titshembi. Hikwalaho a ndzi ntshunxeki loko ndzi ri ni vanhu lava lavaka leswaku swilo swi endliwa hi ndlela ya vona. Ndzi ntshunxeka loko ndzi ri ni vanhu vo rhula naswona va titsongahataka. Ndzi kota ku phofula ndlela leyi ndzi titwaka hayona loko ndzi ri ni vanhu vo tano. Vanghana va mina va tano.”

Leswi Sara a swi vuleke swi kombisa leswaku loko hi ri vanhu vo rhula hi ta rhandziwa hi vanhu. Nakambe, loko hi ri vanhu vo rhula hi ta tsakisa Yehovha. Rito rakwe ri hi khutaza leswi: “Tiambexeni . . . ku rhula.” (Kol. 3:12) I yini ku rhula? Yesu u ku kombise njhani ku rhula? Naswona ku rhula ku ta endla leswaku hi tshama hi tsakile hi ndlela yihi?

Ku rhula i ku va ni langutelo lerinene hi swilo. Munhu wo rhula u tirhisana ni vanhu van’wana hi ndlela ya musa naswona u kota ku tikhoma loko a langutane ni swiyimo swo tika.

Ku rhula ku kombisa vumunhu bya hina. Rito ra Xigriki leri nge “ku rhula” ri tirhisiwe ku hlamusela hanci ya nhova leyi a yi dyondzisiwa ku tshama ni vanhu. Matimba ya hanci a ma cincanga kambe ku lehisa mbilu ni ku yi letela swi endle yi kota ku lawula matimba ya yona. Hilaha ku fanaka, ku rhula ku ta endla leswaku hi kota ku tirhisana kahle ni vanhu van’wana.

Hi nga tibyela leswi: ‘A ndzi munhu wo rhula hi ntumbuluko.’ Hi hanya emisaveni leyi vanhu va kona va nga ni tihanyi ni ximbilwambilwana, hikwalaho swi nga hi tikela ku va vanhu vo rhula. (Rhom. 7:19) Swi lava matshalatshala ku hlakulela ku rhula kambe moya wo kwetsima wa Yehovha wu ta hi pfuna leswaku hi fikelela ku navela ka hina. (Gal. 5:22, 23) Hikwalahokayini hi fanele hi tikarhatela ku va vanhu vo rhula?

Ku rhula swi endla hi rhandziwa hi vanhu. Hilaha Sara loyi a boxiweke eku sunguleni a vuleke hakona, hi titwa hi ntshunxekile loko hi ri ni vanhu vo rhula. Yesu i xikombiso lexinene ngopfu loko swi ta emhakeni yo rhula ni ku va ni musa. (2 Kor. 10:1) Hambi ku ri vana lava a va nga n’wi tivi a va lava ku va ekusuhi na yena.—Mar. 10:13-16.

Ku rhula swi sirhelela hina swin’we ni vanghana va hina. Ku rhula ku endla leswaku hi nga hlundzuki hi ku hatlisa. (Swiv. 16:32) Ku endla hi papalata ku twisa van’wana ku vava, ngopfungopfu vanhu lava hi va rhandzaka kutani hi sala hi tisola  endzhaku. Nakambe ku rhula ku sirhelela vanghana va hina leswaku va nga karhateki hikwalaho ka swiendlo swa hina swo tsandzeka ku tikhoma.

Hambileswi Yesu a khomekile swinene kambe a ri ni ku rhula ni vanhu hinkwavo. Vanhu vo tala va le nkarhini wakwe, a va tikeriwa swinene naswona a va lava ku phyuphyisiwa. Anakanya ndlela leyi va chavelelekeke hayona loko Yesu a ku eka vona: “Tanani eka mina, . . . hikuva ndzi ni moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata”!—Mat. 11:28, 29.

Hi nga ku tekelela njhani ku rhula loku Yesu a ri na kona? Hi hlaya Bibele leswaku hi ta dyondza hi ndlela leyi Yesu a tirhisaneke ni vanhu hayona ni ndlela leyi a anguleke hayona loko a langutane ni swiyimo swo tika. Hikwalaho, loko hi langutana ni swiyimo swo tika, hi tikarhatela ku va vanhu vo rhula ku fana na Yesu. (1 Pet. 2:21) Xiya swilo swinharhu leswi pfuneke Yesu a va munhu wo rhula.

Yesu a a titsongahata. Yesu u vule leswaku a ri ni “moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata.” (Mat. 11:29) Bibele yi boxa timfanelo letimbirhi xikan’we hikuva ku rhula ni ku titsongahata swa fambisana. (Efe. 4:1-3) Hikwalahokayini?

Ku titsongahata swi endla hi papalata moya wo titeka hi antswa ku tlula van’wana kumbe ku hatla hi khunguvanyeka. Yesu u va hlamule njhani vanhu lava a va n’wi hehla hi ku vula leswaku “i munhu wa madyo” naswona u “[tinyiketele] eku nweni ka vhinyo”? U tshike mitirho yakwe yi tivulavulela naswona hi moya wo rhula u vule leswaku “vutlhari byi kombisiwa byi ri lebyi lulameke hi mintirho ya byona.”—Mat. 11:19.

Loko munhu wo karhi a vulavula ku biha hi nhlonge, rimbewu kumbe ndhavuko wa wena, n’wi hlamule hi ndlela yo rhula. Peter loyi a nga nkulu eAfrika-Dzonga u ri: “Loko munhu wo karhi a ndzi khunguvanyisa hi leswi a swi vulaka, ndza tivutisa, ‘Xana Yesu a ta angula njhani eka xiyimo lexi?’” U tlhela a ku: “Ndzi dyondze ku nga titeki ndzi antswa ku tlula van’wana.”

Yesu a ku twisisa ku tsana ka vanhu. Vadyondzisiwa va Yesu a va ri ni xikongomelo lexinene kambe ku nga hetiseke ku endle leswaku mikarhi yin’wana va tsandzeka ku endla swilo leswinene. Hi xikombiso, hi vusiku byo hetelela Yesu a nge si dlayiwa, Petro, Yakobo na Yohane, va tsandzekile ku n’wi seketela hilaha a va kombeleke hakona. Yesu u swi xiyile leswaku “ina, moya wu ni mapfundza, kambe nyama yi tsanile.” (Mat. 26:40, 41) Ku twisisa sweswo swi endle leswaku Yesu a nga va hlundzukeli vaapostola vakwe.

Makwerhu wa xisati loyi a vuriwaka Mandy a a karhata swinene kambe sweswi u wa a pfuka leswaku a tekelela ku rhula loku Yesu a ri na kona. U ri: “Ndzi tikarhatela ku twisisa leswaku vanhu a va hetisekanga ni ku languta leswinene eka van’wana, ku nga swilo leswi Yehovha a swi vonaka loko a va languta.” Onge ndlela leyi Yesu a a ku twisisa hayona ku tsana ka vanhu, yi nga ku pfuna leswaku u tirhisana ni vanhu van’wana hi ku rhula!

Yesu a a swi tshikela Yehovha swilo. Loko Yesu a ha ri laha misaveni, u swi amukerile loko vanhu va n’wi xanisa. U khomiwe hi ndlela yo vava swinene. Nilokoswiritano, u tshame a rhulile hikuva “u hambete a tinyiketa eka Loyi a avanyisaka hi ku lulama.” (1 Pet. 2:23) Yesu a a swi tiva leswaku Tata wakwe wa le tilweni u ta n’wi khathalela naswona u ta va avanyisa hi nkarhi lowu faneleke lava n’wi xanisaka.

Loko hi hlundzuka kutani hi ringeta ku tirihisela loko hi nga khomiwi kahle, hi ta nyanyisa xiyimo. Hi yona mhaka Matsalwa ma hi tsundzuxaka leswi: “Vukarhi bya munhu a byi ku endli ku lulama ka Xikwembu.” (Yak. 1:20) Hambiloko hi ri ni xivangelo lexi twalaka xo khunguvanyeka kambe ku nga hetiseki ku nga endla leswaku hi angula hi ndlela leyi hoxeke.

Makwerhu wa xisati Cathy wa le Jarimani a a tibyela leswi, ‘Loko u nga ti yimeli a nga kona loyi a nga ta ku yimela.’ Kambe langutelo rakwe ri cincile endzhaku ko dyondza ku titshega hi Yehovha. U ri: “A swa ha bohi leswaku ndzi tiyimela. Sweswi ndzi angula hi ndlela yo rhula hi ku tiva leswaku Yehovha u ta lulamisa swilo hi nkarhi lowu faneleke.” Loko u tshame u xanisiwa, ku titshega hi Xikwembu hilaha  Yesu a endleke hakona swi ta endla leswaku u va ni moya wo rhula.

Yesu u vule leswaku ku rhula ku nga endla leswaku hi tsaka. U te: “Va tsaka lava nga ni moya wo rhula.” (Mat. 5:5) Xiya ndlela leyi ku rhula ku pfunaka hayona eka swiyimo leswi landzelaka.

Ku rhula ku endla leswaku ku nga vi na ku tshwukiselana mahlo evukatini. Makwerhu Robert wa le Australia, u ri: “Ndzi vule swilo swo tala leswi twiseke nsati wa mina ku vava ndzi nga tiyimiselanga. Loko u khunguvanyekile marito yo vava lawa u ma vulaka a ma nge tlheleli endzhaku. Swi ndzi twise ku vava ngopfu loko ndzi xiya leswaku u vavisekile swinene emoyeni.”

“Hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala” kambe ku vulavula handle ko anakanya swi nga onha ku rhula evukatini. (Yak. 3:2) Eka swiyimo swo fana ni leswi, ku rhula ku ta hi pfuna hi lawula ndlela leyi hi vulavulaka hayona.—Swiv. 17:27.

Robert u we a pfuka leswaku a hlakulela moya wo rhula ni ku tikhoma. Vuyelo byi ve byihi? U ri: “Sweswi loko ku sungula mholovo, ndzi yingiserisisa hi vurhon’wana, ndzi vulavula hi ndlela yo rhula naswona a ndzi hlundzuki. Sweswi hi hanyisana hi ku rhula ni nghamu ya mina naswona hi tsakile.”

Ku rhula ku endla leswaku hi hanyisana kahle ni vanhu van’wana. Vanhu lava hatliselaka ku hlundzuka hakanyingi a va vi na vanghana vo tala. Kambe ku rhula ku endla leswaku hi “hlayisa vun’we . . . exibohweni lexi hlanganisaka xa ku rhula.” (Efe. 4:2, 3) Cathy, loyi a boxiweke eku sunguleni, u ri: “Ku rhula ku ndzi pfunile leswaku ndzi kota ku hanyisana kahle ni vanhu van’wana hambileswi van’wana swi tikaka ku hanyisana na vona.”

Ku rhula ku endla leswaku hi tsaka. Bibele yi vula leswaku “vutlhari lebyi humaka ehenhla” ni ku rhula swa fambisana. (Yak. 3:13, 17) Munhu wo rhula u ni “mbilu yo rhula.” (Swiv. 14:30) Martin loyi a kululeke a n’watseka leswaku a va munhu wo rhula, u ri: “Sweswi ndza olova, a ndza ha hatliseli ku hlundzuka naswona ndzi tsakile.”

I ntiyiso leswaku swi lava ku tikarhata ku hlakulela moya wo rhula. Makwerhu un’wana u ri: “Ku vula ntiyiso, ninamuntlha mikarhi yin’wana ndzi pfa ndzi hlundzuka swinene ndzi hlundzukela endzeni!” Kambe Yehovha loyi a hi khutazaka ku va vanhu vo rhula u ta hi pfuna. (Esa. 41:10; 1 Tim. 6:11) U ta ‘hetisa ku leteriwa ka hina’; naswona u ta ‘hi tiyisa.’ (1 Pet. 5:10) Hi ku famba ka nkarhi, ku fana na muapostola Pawulo, hi ta kombisa “ku rhula ni musa wa Kreste.”—2 Kor. 10:1.