1-2. Sɔ koɖo Ehajiji Wema 40:5 ɖe, nyiwo yí Yehowa na mìɔ, yí nyi yí taɖo mìakpla enu so wo nu le nyɔta cɛ mɛɔ?

YEHOWA nyi xomɛvu Mawu. Bu tamɛ kpɔ so enu ɖewo ciwo yí ena mì nu: Éna mì axwe nyakpɔkpɔ ci yí nyi mìwo nyigban; ahlɔn ci ewa nɔ mì nyi enujiŋ ɖeka; égbena yi Nyɔ xɔafi ci yí nyi Bibla mì. Ci Yehowa na enu amɛtɔn cɛwo mìɔ, éna mìɖo fini mìanɔ agbe le, mìatɛnŋ abu tamɛ yí agbekan seŋ koɖo mɛbuwo, egbena mìakpɔ ɖoŋci nɔ agbemɛ nyɔbiɔse veviwo.​—Hlɛn Ehajiji Wema 40:5.

² Le nyɔta cɛ mɛɔ, mìaxo nuxu so enunana amɛtɔn cɛwo nu le kleŋ mɛ. Nɔ mìbu tamɛ kpɔ so enunana cɛwo nuɔ, ana enu ciwo mìwo Watɔ, Yehowa na mì ajeŋ nɔ mì doji yí lɔnlɔn ci mìɖo ni agbesɛnŋ doji. (Enyɔ. 4:11) Gbesɔ kpe niɔ, mìasun ji yí akpedo mɛ ciwo yí xɔ amɛjɔsolanmɛ ci yí nyi ŋsukankan nukplakpla ji se.

3. Nyi yí taɖo nyigban lɔ to akpo nɔ wlecinyigban kpɛtɛwo xesexeseɔ?

³ Nunya Mawu tɔ ze le lé ewa nyigban lɔ do mɛ. (Rɔm. 1:20; Ebre. 3:4) Wlecinyigban buwo trɔkɔdo ewe lɔ hɛnnɛ, gan nyigban to akpo xesexese nɔ wo, ɖo yiɖekɛ kpaŋ ji yí agbetɔwo atɛnŋ anɔ agbe le.

4. Nyi yí taɖo mìatɛnŋ anu mɔ nyigban lɔ nyɔ wu tɔjihun ci agbetɔ waɔ?

⁴ Mìatɛnŋ asɔ nyigban lɔ sɔ koɖo tɔjihun ɖeka ci yí le axu gangan ji. Vɔ vovototo le tɔjihun ci agbetɔ wa yí sɔ lɔnɔ amɛ sugbɔ koɖo mìwo nyigban lɔ gblamɛ. Sɔɛ mɔ mɛ ciwo yí le tɔjihun lɔ mɛ ɖo awa aya ci woagbɔn, ŋɖuɖu ci woaɖu koɖo eshi ci woanu  wowoŋtɔwo. Woagbetanɔshi nukplɔwo do tɔjihun lɔ mɛ. Nɔ enyi ahan ɖe, azan nɛni woanɔ agbe le tɔjihun lɔ mɛ na nɔɔ? Amɛwo aɖe blɛ aku le tɔjihun lɔ mɛ. Vɔ enuleagbu koɖo agbetɔ miliya nɛniɖe yí le nyigban lɔ ji. Nyigban lɔ nanɔ aya ci woagbɔn, ŋɖuɖu koɖo eshi ci yí ʒan mì yí enu cɛwo devɔnɔ o. Nukplɔwo cinɔ nyigban lɔ ji gan nyigban lɔ kpɔtɔ nyi axwe nyakpɔkpɔ ci mɛ woanɔ. Lé ewɛ yí nyi ahan ɔ? Ðo Yehowa wa nyigban lɔ yí etrɔnɔ nukplɔ ciwo yí le ji nɔ woanyi enunywi ciwo yí woagbezan dru. Mìaxo nuxu so toto ci Yehowa wa yí aya trɔ yí mɛnɔ koɖo toto ci ewa do eshi ci yí janɔ nu keŋ ado jeshi yi nunya.

5. Lé Mawu wa aya lɔ yí etrɔnɔ doɔ, yí nyi ji ecɛ ɖo kpeɔ?

⁵ Aya mɛmi yí agbetɔ koɖo enuleagbuwo pleŋ ʒan gbɔxwe anɔ agbe. Enumɛkukuwo dasɛ mɔ, enulagbuwo gbɔnnɔ aya ci yí wu tɔnu miliya sanŋdi ɖeka le exwe ɖeka mɛ. Enuleagbu lɔwo ɖenɔ aya dɔndɔn ti, aya cɛ yí woyɔnɔ mɔ gaz carbonique. Ele ahan gan, aya mɛmi lɔ devɔnɔ o yí aya dɔndɔn lɔ devasunɔgbɔ keke axo ɖyi aya ci yí trɔdo mì gbeɖe o. Nyi yí taɖoɔ? Ðo Yehowa wa aci vovovo ciwo yí gbɔnnɔ aya dɔndɔn lɔ keŋ yí ɖenɔ aya mɛmi ti. Ecɛ ɖo kpe enyɔ ciwo yí le Edɔwawawo 17:24, 25 mɛ ji. Émɔ: “Mawu . . . yí nanɔ agbe agbetɔvi ɖekpokpwiɖe, yí nanɔ gbɔngbɔn enuɖeshaɖe.”

6. Lé eshi wɛ yí janɔɔ? (Kpɔ dakavi ci yí nyi “ Lé eshi wɛ yí janɔ nyi enunana ci yí so Yehowa gbɔ.”)

⁶ Eshi sugbɔ le mìwo nyigban lɔ ji, ɖo nyigban lɔ le fini eɖo anɔ nɔ ewe lɔ. Nɔ nyigban lɔ sɔ ewe gbɔ hwɛɖeka kli wu cɛɔ, eshi ciwo yí le ji axu keŋkeŋ yí nyigban lɔ axɔ zo, ŋɖekpokpui danɔ agbe le ji o. Vɔ nɔ nyigban lɔ te yi azɔge kli nɔ ewe lɔɔ, eshi ciwo yí le ji pleŋ atrɔ eshikpe. Ci Yehowa sɔ nyigban lɔ do fini eɖo anɔ nɔ eweɔ, ena eshi sugbɔ le ji yí woatɛnŋ anɔ agbe le ji. Nyidɔn xunɔ eshi ci yí le axu mɛ koɖo fibuwo le nyigban lɔ ji yí sɔ trɔnɔ ejiɖoɖui le ayamɛ. Xweshiaxweɔ, nyidɔn xunɔ eshi ci yí atɛnŋ aɖɔ tanŋki ci yí jinjin kpeci 80, yí keke kpeci 80, yí gbecito kpeci 80 han (alo 500000 km³). Eshi cɛ nɔnɔ ayamɛ na nɔ ŋkeke amɛwo han gbɔxwe yí janɔ. Eshi lɔ sanɔ yi axu koɖo etɔsasawo mɛ yí nyidɔn gbetrɔ yí xuini ke. Yehowa wa toto cɛ nɔ eshi akpɔtɔ ale nyigban lɔ ji tɛgbɛɛ. Ecɛ dasɛ mɔ Yehowa ɖo nunya koɖo ŋsɛn.​—Job 36:27, 28; Ŋun. 1:7.

7. Emɔ ɖewo ciwo ji mìadasɛ le mɔ enunana ci nyɔ wonu le Ehajiji Wema 115:16 mɛ jeŋ nɔ mìɔ?

⁷ Lé mìawɛ yí adasɛ doji mɔ nyigban nyakpɔkpɔ cɛ ci Yehowa na mì koɖo enunywi ciwo pleŋ yí le ji jeŋ nɔ mìɔ? (Hlɛn Ehajiji Wema 115:16.) Emɔ ɖeka ci ji mìato yí nyi tamɛbubukpɔ so enu ciwo yí Yehowa wa nu. Ecɛ acucu mì yí mìadonɔ akpe nɔ Yehowa ŋkeke ɖeshiaɖe do enu ciwo yí ena mì ŋci. Nɔ mìdranɔ fini mìle koɖo mìwo xwe xawo do yí wonɔnɔ mɛmiɖeɔ, mìdadasɛ mɔ nyigban ci yí Yehowa na mì jeŋ nɔ mì.

8. Nyi yí taɖo mìatɛnŋ amɔ ahlɔn nyi enujiŋ ɖekaɔ?

⁸ Lé wowa agbetɔ hlɔn do nyi enujiŋ ɖeka. Hwecinu yí èle xodumɛ nɔ enɔoɔ, wowa ao hlɔn nɔ ashin do toto ɖe nu. Eyi taɖo le miniti ɖeshiaɖe meɔ, ao hlɔn lɔ jinɔ ahlɔnkan yoyu kotokun nɛniɖe! Enugɔnmɛjitɔwo nu mɔ ahlɔnkan  ciwo yí le mɛganxoxu hlɔn mɛ yi miliya sanŋdi ɖeka han. Ahlɔn agbetɔ tɔ kpɛnkpɛnmɛ ayi kilo ɖeka koɖo fan han. Mìakpɔ hwɛɖeka le enu ciwo ahlɔn atɛnŋ awa mɛ.

9. Nyi yí dasɛ mɔ Mawu yí na enujikpekpe mì yí mìxonɔ nuxuɔ?

⁹ Nuxuxoxo nujikpekpe ci mìɖo nyi enujiŋ ɖeka. Bu tamɛ kpɔ hwɛɖeka so enu ci yí jɔnɔ nɔ mìxokɔ nuxu nu. Gbɔxwe ànu enyɔ ɖeɔ, ao hlɔn yí ana elanci sanŋdi ɖeka han ciwo yí le ao ɖe, hlokui, nukpawo, akɔnta koɖo ao glanmɛ ahwan. Elanci ŋtɔ́wo wanɔ dɔ do ɖoɖo ɖe nu gbɔxwe enyɔ lɔwo tɛnŋ tonɔ nywiɖe. Wema ɖeka ci woɖe ti le exwe 2019 mɛ, nu so enujikpekpe ci yí le agbetɔ shi yí ekplanɔ gbewo nu mɔ, vifin atɛnŋ ado jeshi enyɔgbe ɖekaɖekawo. Numɛkuku cɛ ɖo kpe enu ci ji enugɔnmɛjitɔ sugbɔ xɔ se, eyi nyi mɔ woji mì koɖo enujikpekpe yí mìado jeshi egbewo yí akpla wo. Le nyɔnɔnwimɛɔ, Mawu yí na enujikpekpe mì yí mìxonɔ nuxu.​—Hun. 4:11.

10. Emɔ ɖeka ci ji mìatɛnŋ ato yí adasɛ mɔ nuxuxoxo nujikpekpe ci Mawu na mì jeŋ nɔ mìɔ?

¹⁰ Emɔ ɖeka li ci ji mìato yí adasɛ mɔ nuxuxoxo nujikpekpe ci Mawu na mì jeŋ nɔ mì. Eyi nyi mɔ mìaɖe enu ci yí taɖo mìxɔ Mawu ji se mɛ nɔ mɛ ciwo yí xɔ amɛjɔsolanmɛ nukplakpla ji se. (Eha. 9:1; 1 Piɛ 3:15) Mɛ ciwo yí kplanɔ nu mɔ amɛ jɔ so lan mɛ nunɔ mɔ, nyigban lɔ koɖo enu ciwo pleŋ le agbe le ji jɔ le wowoɖeki shi. Nɔ mìzan Bibla koɖo enu ciwo yí mìkpla le nyɔta cɛ mɛɔ, mìatɛnŋ ahwlɛn ta nɔ mìwo Da ci yí le jeŋkwimɛ. Mìagbeɖe enu ci yí taɖo mìkando ji mɔ Yehowa yí nyi jeŋkwi koɖo nyigban Watɔ mɛ nɔ mɛ ciwo yí lɔn mɔ yewoaɖo to.​—Eha. 102:25; Ezai 40:25, 26.

11. Susu ɖeka ci yí taɖo mìwo hlɔn nyi enujiŋ ɔ?

¹¹ Enujikpekpe ci mìɖo yí ɖonɔ ŋwi nu jiŋ. Enuŋwlɛtɔ ɖeka nu vayi mɔ agbetɔ hlɔn ɖo enujikpekpe yí aɖo ŋwi enu ciwo yí aɖɔ wema gangan miliɔn 20 han. Vɔ enujikpekpe ci yí le mìwo susu shi gangan wu cɛ. Ci mìwo susu le ahan ɖe, enujikpekpe jiŋ ci yí gbele mì shiɔ?

12. Lé enujikpekpe ci yí le mì shi yí mìkplanɔ agbenywinɔnɔ sewo na mìto akpo nɔ elanwo doɔ?

¹² Le enuwawa ciwo pleŋ yí le nyigban ji mɛɔ, agbetɔwo ɖekɛ kpaŋ yí ɖo enujikpekpe yí kplanɔ agbenywinɔnɔ sewo. Ecɛ na wokplanɔ nu so enu ci yí jɔ do wo ji vayi nu. Eyi na mìtrɔnɔ susu koɖo agbenɔnɔ yí wonyɔnɔ doji. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Le nyɔnɔnwimɛɔ, mìatɛnŋ ana kpla ayexadohwɛnamɛnu mìwo tɔ keŋ anya vovototo ci yí le gblamɛ nɔ enywi koɖo evwin. (Ebre. 5:14) Mìatɛnŋ akpla lé mìalɔn amɛ, ase vevi do amɛ nu yí aku ŋshishi nɔ amɛ do. Gbesɔ kpe niɔ,  mìatɛnŋ atekpɔ asran lé Yehowa wanɔ enujɔjɔɛ do.

13. Sɔ koɖo Ehajiji Wema 77:11, 12 ɖe, lé mìɖo azan susu ci wona mì doɔ?

¹³ Emɔ ɖeka ci ji mìato yí adasɛ mɔ susu ci wona mì jeŋ nɔ mì yí nyi mɔ, mìatekpɔ aɖonɔ ŋwi hwenu ciwo pleŋ yí Yehowa kpedo mì nu yí fa akɔn nɔ mì vayi. Ecɛ ado ŋsɛn mì doji yí mìakando ji mɔ yɛagbekpedo mì nu le esɔmɛ. (Hlɛn Ehajiji Wema 77:11, 12; 78:4, 7) Emɔ bu yí gbenyi mɔ mìaɖonɔ ŋwi enunywi ciwo yí mɛbuwo wa nɔ mì yí adonɔ akpe nɔ wo. Numɛkutɔwo do jeshi mɔ mɛ ciwo yí donɔ akpe tɛnŋ kpɔnɔ jijɔ sɔwu. Enyɔ mɔ mìasran Yehowa yí acin mɔ mìaŋlɔbe ŋɖewo. Le kpɔwɛ mɛ, Yehowa susu le blebu, vɔ nɔ mìtrɔ jimɛɔ, ésɔ kenɔ mì yí ŋlɔnɔbe afɛn ciwo mìwa. (Eha. 25:7; 130:3, 4) Nɔ amɛwo wa afɛn le mì nu yí ɖe kuku nɔ mìɔ, Yehowa ji mɔ mìwo le sɔ ke wo yí aŋlɔbe.​—Mt. 6:14; Luiki 17:3, 4.

14. Lé mìawɛ adasɛ mɔ enunana jiŋ ci yí nyi ahlɔn jeŋ nɔ mìɔ?

¹⁴ Mìatɛnŋ adasɛ mɔ enunana jiŋ ci yí nyi ahlɔn jeŋ nɔ mì nɔ mìzin yí sɔ do bubu Mɛ ci yí sɔ na mì nu. Mɛɖewo zannɔ wowo hlɔn yí sɔ donɔ wowoŋtɔwo se kudo enywi koɖo evwin nu. Vɔ ci enyi Yehowa yí wa mìɔ, esɔgbe mɔ mìakpɔ emɔ mɔ yi sewo anyɔ wu ese ɖekpokpui ci mìatɛnŋ ado nɔ mìwoɖekiwo. (Rɔm. 12:1, 2) Nɔ mìwa do yi sewo jiɔ, mìakpɔ fafa. (Ezai 48:17, 18) Eyi mìawa enuvevitɔ le agbemɛ ci yí nyi bubudodo mìwo Watɔ koɖo mìwo Da nu yí ado jijɔ ni.​—Elo. 27:11.

15. Lé enunana ci yí nyi Bibla dasɛ mɔ Yehowa lɔn agbetɔwo doɔ?

¹⁵ Bibla nyi lɔnlɔn nunana ci yí so Mawu gbɔ. Mìwo Da ci yí le jeŋkwimɛ yí na agbetɔwo ŋwli, ɖo élɔn mìwo ciwo yí nyi eviɛwo sugbɔ. Yehowa to Bibla ji yí ɖonɔ nyɔbiɔse vevitɔ ciwo mìatɛnŋ  abiɔ se ŋci. Ðewo yí nyi: Lé mìwɛ yí vajɔɔ? Nyi yí taɖo mìle agbeɔ? Yí lé esɔmɛ avanɔ doɔ? Yehowa ji mɔ mì pleŋ ciwo yí nyi eviɛwo anya ɖoŋci nɔ nyɔbiɔse cɛwo, eyi taɖo ezan amɛwo yí woɖe Bibla gɔnmɛ do egbe sugbɔ mɛ. Le egbɛmɛɔ, woɖe Bibla lɔ pleŋ alo akpa ɖewo do egbe ciwo yí wu 3 000 mɛ! Bibla yí nyi wema ci gɔnmɛ woɖe yí gbema wu. Amɛ sugbɔ tɛnŋ kplakɔ Bibla le wowoŋtɔwo gbe mɛ, nɔ wole fiɖekpokpui alo donɔ egbe ɖekpokpui can.​—Kpɔ dakavi ci yí nyi “ Bibla gɔnmɛɖeɖe do Afrique gbewo mɛ.”

16. Sɔ koɖo Matie 28:19, 20 ɖe, lé mìawɛ yí adasɛ mɔ Bibla nyi enu nɔnui nɔ mìɔ?

¹⁶ Mìatɛnŋ adasɛ mɔ Bibla nyi enu nɔnui nɔ mì nɔ mìhlinni ŋkeŋke, bunɔ tamɛ kpɔ so yi nukplamuwo nu yí tekpɔ wanɔ do enu ci mìkpla ji. Gbesɔ kpe niɔ, mìdonɔ akpe nɔ Mawu nɔ mìwanɔ ci ji mìkpe yí dranɔ Bibla ŋɛdu lɔ nɔ amɛ sugbɔ ci mìkpɔ.​—Eha. 1:1-3; Mt. 24:14; hlɛn Matie 28:19, 20.

17. Enunana ciwo nu mìxo nuxu so le nyɔta cɛ mɛɔ, yí ciwo nu mìaxo nuxu so le nyɔta ci yí gbɔgbɔ mɛɔ?

¹⁷ Le nyɔta cɛ mɛɔ, mìxo nuxu so Mawu nunana ciwo yí nyi nyigban, mìwo hlɔn jiŋ lɔ koɖo Bibla ci yí so Mawu gbɔngbɔnmɛ nu. Vɔ enu buwo li ciwo yí Yehowa na mì ciwo yí ŋkuvi dekpɔnɔ o. Mìaxo nuxu so enumakpɔmakpɔ lɔwo nu le nyɔta ci yí gbɔgbɔ mɛ.