ICIPANDE CA KUSAMBILILAMO 21
Bushe Mulatasha pa fya Bupe Ifyo Lesa Atupeela?
“Ifyo mwacita fingi, Mwe Yehova Lesa wandi, imilimo yenu iyapesha amano na matontonkanyo yenu kuli ifwe na fyo fingi.”—AMALU. 40:5.
ULWIMBO 5 Ifipesha Amano Ifyo Lesa Acita
IFYO TWALASAMBILILA *
1-2. Ukulingana ne fyaba pa Amalumbo 40:5, fya bupe nshi Yehova atupeela, kabili mulandu nshi twalalandila pali ifi ifya bupe muli cino cipande?
YEHOVA Lesa ni kapekape. Tontonkanyeni pa fya bupe fimo ifyo atupeela: Isonde ilisuma nga nshi ilyo tuipakisha ukwikalamo; bongobongo twakwata iyapangwa mu musango wa kupapa; e lyo ne Cebo cakwe icisuma icine cine, Baibolo. Ifi ifya bupe fitatu ifyo Yehova atupeela fyalilenga tukwate icifulo icisuma ica kwikalamo, fyalilenga tuletontonkanya kabili tulelanshanya na banensu, fyalilenga no kuti tulesanga amasuko ku mepusho yacindama sana ayo nalimo twingepusha.—Belengeni Amalumbo 40:5.
2 Muli cino cipande twalalandako panono pali ifi ifya bupe fitatu. Nga tuletontonkanya sana pali ifi ifya bupe, tukalatasha sana Kabumba wesu Yehova kabili tukalafwaisha ukucita ifingalalenga alesekelela. (Ukus. 4:11) Ukucita ifi kukalenga ciletwangukila ukulanshanya bwino na basumina mu cisambilisho ca bufi ica kuti ifintu fyonse fyaishilebako fye ifine.
PLANETI YESU IYAIBELA
3. Cinshi isonde lyapusaninako ku maplaneti yambi?
3 Ifyo Yehova abumba isonde filanga ukuti wa mano icine cine. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Kwaliba amaplaneti ayengi ayashinguluka akasuba, lelo isonde lyena lyali-ibela pantu mwaliba fyonse ifilenga tuletwalilila ukuba no bumi.
4. Bushe isonde lyapusana shani na mato ayo abantu bapanga?
4 Kuti twapashanya ifyo isonde lyaba mu lwelele ku bwato ubuli pali bemba. Na lyo line ubwato ubwiswilemo abantu bwalipusana ne sonde muli fimo. Ku ca kumwenako, abantu abali mu bwato te kuti batwalilile ukuba no bumi nga ca kuti balingile ukulaipangila umwela tupeema uwa oxygen, ifya kulya, na menshi, kabili nga babebele ukuti tabafwile ukulapoosa ifisoso muli bemba. Lelo isonde lyena lyalikwata ifilenga ifya mweo ifingi nga nshi fitwalilile ukubako. Lilapanga umwela tupeema uwa oxygen, ifya kulya, e lyo na menshi ifyo tukabila, kabili ifi fintu tafyabala afipwapo pano isonde. Nangu ca kuti pano isonde paliba ifisoso, lyalitwalilila ukumoneka bwino kabili lilatungilila ifya mweo. Cinshi calenga? Ni co Yehova abumba isonde mu nshila ya kuti lileisangulula iline. Twalalandako panono pa fyo amano ya kwa Yehova yamonekela mu fyo umwela tupeema upangwa, na mu fyo amenshi yashinguluka.
5. Bushe umwela wa oxygen upangwa shani, kabili bushe ifyo ciba pa kuti upangwe filenga twashininkisha finshi?
5 Pa kuti fwe bantunse ne nama tutwalilile ukuba no bumi, tulakabila umwela wa Oxygen. Abafwailisha pa fintu basanga ukuti mu mwaka umo, ifya mweo filapeema umwela wa oxygen uwingi nga nshi. Ilyo ifi ifya mweo filepeema, filafumya umwela wa carbon dioxide. Na lyo line, tafyatala afipwishapo umwela wa oxygen, kabili umwela wa carbon dioxide tawabala aufulapo ukucila mu cipimo. Cinshi calenga? Ni co Yehova alipanga ifimenwa ifyalekanalekana, ifikulu pamo nga ifimuti ifikalamba e lyo ne finono pamo nga limbwelimbwe, ifipeema umwela wa carbon dioxide no kufumya umwela wa oxygen. Ifi ciba pa kuti umwela wa oxygen ubeko filenga twashininkisha ukuti amashiwi yaba pa Imilimo 17:24, 25 ya cine ayatila: “Lesa . . . e upeela abantu bonse umweo no mupu.”
6. Bushe ciba shani pa kuti lyonse pe sonde paleba amenshi, kabili ifi filenga twashininkisha finshi? (Moneni akabokoshi akaleti “ Amenshi Bupe ubo Yehova Atupeela.”)
6 Ifi isonde lyaba pa ntamfu iyalinga ukufuma ku kasuba fyalilenga mwi sonde mube amenshi. Alipalamako fye panono ku kasuba, amenshi yonse nga yalikama kabili pano isonde ponse nga palikaba ica kuti ifya mweo fyonse nga fyalifwa. Kabili alitalukako fye panono ku kasuba amenshi yonse nga yalikosa kabili pano isonde ponse nga paisula fye amenshi makasa. Nomba ifi Yehova abikile isonde pa ntamfu yalinga ukufuma ku kasuba, fyalilenga pano isonde pabe amenshi ayalenga ifya mweo fitwalilile ukubako. Amenshi ayaba muli ba bemba na yaba pano isonde lyonse nga yakaba yalema no kuya mu muulu kabili yalapanga amakumbi. Amenshi yaya mu muulu cila mwaka yengi icine cine. Icipe umwingengila aya menshi cifwile ukulepa amakilomita mupepi na 80 ukuya mu muulu, mu bwipi e lyo na butali. Aya menshi yekala mu muulu pa nshiku nalimo 10, e lyo yatendeka ukuloka nge mfula nelyo nge imfula ya bungululu. Lyena aya amenshi yalabwelela muli ba bemba na mu mimana, kabili yalatwalilila ukushinguluka ifi fine. Ifi Yehova acita filenga pe sonde lyonse paleba amenshi, kabili ifi filenga twashininkisha ukuti wa mano kabili wa maka nga nshi.—Yobo 36:27, 28; Luk. Mil. 1:7.
7. Finshi fimo ifyo twingacita pa kulanga ukuti tulatasha pa ca bupe ico Lesa atupeela ico balondolola pa Amalumbo 115:16?
7 Finshi twingacita pa kulanga ukuti tulatasha sana pe sonde ilyapangwa mu musango wa kupapa na pa fisuma fyonse ifyabamo? (Belengeni Amalumbo 115:16.) Cimo ico twingacita kulatontonkanya sana pa fyo Yehova abumba. Ukucita ifi kukalenga tukalefwaisha ukulatasha Yehova cila bushiku pa fisuma ifyo atupeela. Na kabili kuti twalanga ukuti tulatasha pe sonde ilyo Lesa atupeela nga ca kuti tulesunga incende twikalako iya busaka.
BONGOBONGO YESU IYAPANGWA MU NSHILA YA KUPAPUSHA
8. Cinshi twingalandila ukuti bongobongo yesu yapangwa mu musango wa kupapa?
8 Bongobongo ya muntu yapangwa mu nshila ya kupapusha. Ilyo mwali mwi fumo e lyo bongobongo yenu yapangilwe kabili yapangilwe ukulingana ne fyo Lesa alefwaya. Insandesande sha kuli bongobongo ishingi nga nshi shalepangwa lyonse nga papita mineti imo! Abafwailisha pa fintu basanga ukuti bongobongo ya muntu umukalamba yalikwata insandesande shaibela isho beta ukuti ama neurons mupepi na mabilioni 100. Ishi insandesande e shapanga bongobongo iyafina nalimo amakilogramu 1.5. Lekeni tulandeko pali fimo ifya kupapusha ifyo bongobongo icita.
9. Cinshi calenga mushininkishe ukuti amaka ya kulanda bupe ubo Lesa atupeela?
9 Ificitika pa kuti umuntu alande fyaba cipesha amano. Tontonkanyeni panono pa ficitika nga tulelanda. Pa kuti umuntu alande fye ishiwi limo, bongobongo ilalenga imicincili nalimo 100 iyaba mu lulimi, mu mukolomino, mu milomo, mu mibango, na mu cifuba ukubombela pamo. Pa kuti ifyo mulelanda fyumfwike bwino kano imicincili yonse yasela ukulingana ne fyo ilingile ukukonkana. Ukulingana no kufwailisha kumo ukwaliko mu 2019, basangile ukuti umwana uwafyalwa kuti aumfwa ishiwi limo na limo no kwankulako. Ifi basangile filatungilila ifyo abafwailisha pa fintu abengi balanda ukuti tufyalwa na maka ya kwishiba indimi no kusambilila ifya kushilanda. Ukwabula no kutwishika amaka ya kulanda bupe ubo Lesa atupeela.—Ukufu. 4:11.
10. Finshi twingacita pa kulanga ukuti tulatasha pa bupe bwa kulanda ubo Lesa atupeela?
10 Cimo ico twingacita pa kulanga ukuti tulatasha pa bupe bwa kulanda ubo Lesa atupeela, kulaebako abasumina mu cisambilisho ca kuti ifintu fyonse fyasangwike fye ico twasuminina ukuti Lesa e wabumbile ifintu fyonse. (Amalu. 9:1; 1 Pet. 3:15) Abatungilila ici cisambilisho balanda ukuti isonde ne fya mweo fyonse ifyabamo fyaishilebako fye ifine. Kuti twabomfya Baibolo e lyo na fimo ifyo twasambilila muli cino cipande pa kulandilako Shifwe wa ku muulu, na pa kulondolwela abafwaya ukukutika icalenga tushininkishe ukuti Yehova e Kabumba wa muulu ne sonde.—Amalu. 102:25; Esa. 40:25, 26.
11. Cinshi cimo icilanga ukuti bongobongo yesu yapangwa mu nshila ya kupapa?
11 Amaka yakwibukisha ifintu yaba cipesha amano. Kalemba umo kale atile bongobongo ya muntu kuti yaibukisha ifyebo ifyo bengalemba mu fitabo ifikalamba amamilioni 20. Nomba ifyo bongobongo yesu ingebukisha kuti fyacila na pa fyo uyu kalemba alandile. Finshi ifyaibela ifyo bongobongo yesu ilenga tulecita?
12. Bushe ifi tusambilila ifyo tufwile ukwikala fyalenga tupusaneko shani ku nama?
12 Pa fibumbwa fyonse ifyaba pano isonde, fwe bantunse fye ni fwe twakwata amaka ya kwibukisha ifyatucitikile kale no kusambililako fimo. Ifi filalenga twasambilila fimo kabili twa-alula ne fyo twaletontonkanya e lyo ne fyo twalecita. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Na kuba, kuti twasambilisha kampingu yesu pa kuti tulelekanya icalungama ne calubana. (Heb. 5:14) Kuti twasambilila ne fya kulalanga ukutemwa, icikuuku, e lyo no luse. Kabili kuti twalapashanya Yehova uwaba no mulinganya.
13. Bushe tulingile ukulabomfya shani ubupe Lesa atupeela ubwa kwibukisha nga fintu Baibolo ilanda pa Amalumbo 77:11, 12?
13 Cimo ico twingacita pa kulanga ukuti tulatasha pa ca bupe Lesa atupeela ica kwibukisha, kulaibukisha lyonse ilyo Yehova atwafwile ne fyo atusansamwishe ku numa. Ifi filalenga twacetekela ukuti na ku ntanshi kwine akatwafwa ilyo tukalakabila ukutwafwa. (Belengeni Amalumbo 77:11, 12; 78:4, 7) Na cimbi ico twingacita kulaibukisha ifisuma ifyo abantu bambi batucitila no kulabatasha. Abafwailisha pa fintu basanga ukuti ilingi line abantu abatasha balaba sana ne nsansa. Kabili tufwile ukulapashanya Yehova uusalapo ukulabako ku fintu fimo. Ku ca kumwenako, Yehova alipwililika kabili nga alefwaya te kuti alabe icili conse, lelo nga twalapila, alatwelela kabili alalabako ku fyo twalufyenye. (Amalu. 25:7; 130:3, 4) Kabili afwaya na ifwe tule-elela abanensu nga ca kuti balomba ubwelelo.—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.
Tulalanga ukuti tulatasha Yehova pali bongobongo atupeela nga ca kuti tuleibomfya ku kumucindikilako (Moneni paragrafu 14) *
14. Kuti twalanga shani ukuti tulatasha pali bongobongo iyo Lesa atupeela?
14 Kuti twalanga ukuti tulatasha pali bongobongo iyo Lesa atupeela nga tuleibomfya ku kumucindikilako. Abantu bamo tababomfya bwino bongobongo, balaisalila abene ico balingile ukumona ukuti e calungama ne calubana. Lelo apo Yehova e watubumbile, tufwile ukwishiba ukutila ifyo amona ukuti fyalilungama fisuma ukucila ifyo fwe bene twingaisalila. (Rom. 12:1, 2) Nga tuleumfwila Yehova, tulaba no mutende. (Esa. 48:17, 18) Kabili tuleshiba ukuti ico twabela pano calo kulacindika Kabumba wesu kabili Shifwe no kulalenga alesekelela.—Amapi. 27:11.
BAIBOLO BUPE UBWAIBELA
15. Bushe ifi Yehova atupeela Baibolo filanga shani ukuti alitemwa abantunse?
15 Baibolo bupe ubo Lesa uwatutemwa atupeela. Shifwe wa ku muulu apeele abaume umupashi pa kuti balembe Baibolo pantu alitutemwa nga nshi. Yehova alabomfya Baibolo pa kwasuka amepusho ayacindama sana ayo twingepusha pamo nga: Ni kwi fwe bantu twafumine? Cinshi twabela pano calo? Ne ca kuti finshi fikacitika ku ntanshi? Yehova afwaya abana bakwe bonse baishiba amasuko kuli aya mepusho, e co alilenga abaume ukupilibula Baibolo mu ndimi ishingi. Muno nshiku amaBaibolo yalipilibulwa yonse nangu mu fiputulwa mu ndimi ukucila 3,000! Baibolo e citabo capilibulwa mu ndimi ishingi ukucila icitabo icili conse kabili e citabo casabankanishiwa sana. Kanshi abantu abengi kuti babelenga Baibolo mu lulimi lwabo, te mulandu no ko bekala nelyo ululimi balanda.—Moneni akabokoshi akaleti “ Ukupilibula AmaBaibolo mu Ndimi sha mu Africa.”
16. Ukulingana ne fili mu paragrafu e lyo ne fyaba pali Mateo 28:19, 20, finshi twingacita pa kulanga ukuti tulatasha pali Baibolo iyo Lesa atupeela?
16 Kuti twalanga ukuti tulatasha pali Baibolo iyo Lesa atupeela nga tulebelengamo cila bushiku, nga tuletontonkanya sana pa fyo tulebelenga, kabili nga tulekonka ifyo tusambililamo. Na cimbi ico twingacita kulaesha apapela amaka yesu ukwebako abantu ifyaba mu Baibolo.—Amalu. 1:1-3; Mat. 24:14; belengeni Mateo 28:19, 20.
17. Fya bupe nshi twasambililapo muli cino cipande, kabili finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?
17 Muli cino cipande natusambilila pa fya bupe ifyo Lesa atupeela pamo nga isonde ilyo twikalamo; bongobongo iyapangwa mu musango wa kupapa; ne Cebo ca kwa Lesa icaputwamo. Nomba kwaliba ifya bupe na fimbi ifyo Yehova atupeela ifyo tushimona na menso. Tukasambilila pali ifi ifya bupe mu cipande cikonkelepo.
ULWIMBO 12 Yehova, Lesa Mukulu
^ para. 5 Muli cino cipande twalasambilila pa fyo twingalanga ukuti tulatasha Yehova pa fya bupe fitatu ifyo atupeela. Twalasambilila na pa fyo twingalanshanya na bantu abatwishika nga ca kuti Lesa e ko aba.
^ para. 64 UBULONDOLOSHI BWA CIKOPE: Nkashi alesambilila ululimi lwa ku calo cimbi pa kuti alesambilisha abafuma kuli ico calo icine icaba mu Cebo ca kwa Lesa.
