Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

NIKASEMƆ 21

Ani Ohiɛ Sɔɔ Nibii Kpakpai Ni Yehowa Ehã Bo Lɛ?

Ani Ohiɛ Sɔɔ Nibii Kpakpai Ni Yehowa Ehã Bo Lɛ?

“Ao Yehowa, mi-Nyɔŋmɔ, kwɛmɔ nibii babaoo ni ofee, onaakpɛɛ nitsumɔi kɛ jwɛŋmɔ ni ohiɛ yɛ wɔhe lɛ.”​LALA 40:5.

LALA 5 Nyɔŋmɔ Naakpɛɛ Nitsumɔi Lɛ

NƆ NI ABAASUSU HE *

1-2. Yɛ nɔ ni awie yɛ Lala 40:5 lɛ naa lɛ, mɛɛ nibii kpakpai Yehowa ehã wɔ? Ni mɛni hewɔ wɔbaagba nibii kpakpai nɛɛ ahe sane lɛ?

YEHOWA ehã wɔ nibii kpakpai pii. Bo lɛ, susumɔ nibii kpakpai nɛɛ ekomɛi ahe okwɛ: Ebɔ shikpɔŋ fɛfɛo nɛɛ ehã wɔ koni wɔhi nɔ; ebɔ ansɔ ni he yɔɔ naakpɛɛ ehã wɔ koni wɔkɛjwɛŋ nii ahe ni wɔnyɛ wɔgba sane; ni ehã wɔ wolo ko ni nɔ bɛ, ni ji Biblia lɛ. Nyɔŋmɔ tsɔɔ Biblia lɛ, ni ji e-Wiemɔ lɛ nɔ ehãa sanebimɔi komɛi ni he hiaa waa lɛ ahetoo.​—Kanemɔ Lala 40:5.

2 Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaagba nibii kpakpai etɛ nɛɛ ni wɔtsĩ tã lɛ ahe sane kuku. Kɛ́ wɔhe be wɔsusu nibii nɛɛ ahe lɛ, no baahã wɔhiɛ asɔ amɛ waa, ni ebaahã wɔsumɔ waa akɛ wɔfee nɔ ni sa Yehowa, mɔ ni bɔ wɔ, ni sumɔɔ wɔ lɛ hiɛ. (Kpo. 4:11) Agbɛnɛ hu, ebaaye ebua wɔ ni wɔna nɔ ni wɔbaanyɛ wɔwie kɛye wɔbua mɛi ni atsɔ sutsakemɔ tsɔɔmɔ lɛ nɔ alaka amɛ akɛ Nyɔŋmɔ ko bɛ lɛ.

SHIKPƆŊ FƐFƐO NI YEHOWA EBƆ EHÃ WƆ LƐ

3. Mɛni hewɔ esoro shikpɔŋ lɛ kwraa lɛ?

3 Kɛ́ wɔsusu bɔ ni Nyɔŋmɔ bɔ shikpɔŋ lɛ ehã lɛ he lɛ, wɔnaa faŋŋ akɛ, ehiɛ kã shi waa. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Yɛ shibɔlemɔ ŋulamii fɛɛ ni bɔleɔ hulu lɛ ateŋ lɛ, esoro shikpɔŋ lɛ kwraa, ejaakɛ shikpɔŋ lɛ pɛ yɔɔ nibii fɛɛ ni he hiaa adesai koni amɛya nɔ amɛhi wala mli.

4. Mɛɛ gbɛ nɔ bɔ ni Yehowa bɔ shikpɔŋ lɛ ehã lɛ hãa wɔnaa akɛ ehiɛ kã shi waa? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ ahã.

4 Kɛ́ tsũ ko ma ŋa kpataa ko ni etse ehe banee nɔ, ni kɔɔyɔɔ nyɛɛɛ abote mli, ni mɛi ni yɔɔ mli lɛ nyɛɛɛ amɛje kpo amɛyahé niyenii, amɛya faaŋ, loo amɛyatsi jwɛi amɛshwie lɛ, mɛni baaba amɛnɔ? Amɛ fɛɛ amɛbaagboi, ejaakɛ tsũ lɛ nyɛŋ afee kɔɔyɔɔ, niyenii, kɛ nu ehã amɛ. Shikpɔŋ lɛ tamɔ tsũ nɛɛ, ni kɛ̃lɛ, esoro lɛ kwraa, ejaakɛ shikpɔŋ lɛ diɛŋtsɛ nyɛɔ efeɔ kɔɔyɔɔ ehãa bɔɔ nii akpekpe toi akpei abɔ ni yɔɔ nɔ lɛ, ni ehãa wɔnáa niyenii kɛ nu hu be fɛɛ be. Agbɛnɛ hu, eyɛ mli akɛ, jwɛi ni wɔfeɔ lɛ fɛɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ moŋ, shi shikpɔŋ lɛ yɛ fɛo lolo ni anyɛɔ ahiɔ nɔ. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ bɔ ni Yehowa bɔ shikpɔŋ lɛ ehã lɛ hewɔ lɛ, kɛ́ wɔkɛ nibii ni yɔɔ nɔ lɛ eko tsu nii wɔgbe naa lɛ, bɔɔ nii krokomɛi náa he sɛɛ loo etsɔɔ ehee ni wɔkɛtsuɔ nii ekoŋŋ. Hã wɔsusu bɔ ni enɛ baa lɛ ehãa yɛ kɔɔyɔɔ ni wɔmuɔ, ni ji oxygen lɛ, kɛ nu gbɛfaŋ.

5. Te efeɔ tɛŋŋ wɔnáa oxygen wɔmuɔ be fɛɛ be lɛ? Ni mɛɛ sane enɛ maa nɔ mi?

5 Adesai, kɛ kooloi kɛ tsei komɛi muɔ kɔɔyɔɔ ni atsɛɔ lɛ oxygen lɛ koni amɛhi wala mli. Anɔkwa, oxygen abɔ ni adesai, kooloi, kɛ tsei gbalaa kɛjɛɔ kɔɔyɔɔ lɛ mli yɛ afi kome pɛ mli lɛ jeee shwɛmɔ kwraa. Bɔɔ nii ni gbalaa oxygen amɛwoɔ amɛmli lɛ jieɔ kɔɔyɔɔ ko ni atsɛɔ lɛ carbon dioxide, ni kɛ̃lɛ, kɔɔyɔɔ lɛ mli yiii obɔ kɛ carbon dioxide, ni oxygen hu etãaa. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ Yehowa ebɔ tsei bibii kɛ tsei wuji yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ koni amɛgbala carbon dioxide lɛ kɛje kɔɔyɔɔ lɛ mli ni amɛkɛ oxygen awo mli. Gbɛjianɔ nɛɛ ni Nyɔŋmɔ eto lɛ maa sane ni yɔɔ Bɔfoi 17:24, 25 lɛ nɔ mi, akɛ, ‘Nyɔŋmɔ ni hãa mɛi fɛɛ wala kɛ mumɔ.’

6. Mɛɛ gbɛjianɔ Yehowa eto koni wɔná nu yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ be fɛɛ be? Ni mɛni enɛ tsɔɔ wɔ yɛ ehe? (Kwɛmɔ akrabatsa ni yitso ji, “ Gbɛjianɔ Ni Yehowa Eto Koni Wɔná Nu” lɛ hu.)

6 Shikpɔŋ lɛ kɛ hulu lɛ teŋ jekɛmɔ lɛ hi jogbaŋŋ, ni no hewɔ wɔnáa nu yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ be fɛɛ be lɛ. Eji shikpɔŋ lɛ bɛŋkɛ hulu lɛ fioo fe bɔ ni eyɔɔ bianɛ lɛ kulɛ, hulu lɛ baahoo nu lɛ fɛɛ ni ebaatã, ni wɔ fɛɛ wɔbaagboi. Nakai nɔŋŋ, eji shikpɔŋ lɛ kɛ hulu lɛ teŋ yajekɛ fioo fe bɔ ni eyɔɔ bianɛ lɛ kulɛ, shikpɔŋ lɛ kɛ nu fɛɛ ni yɔɔ nɔ lɛ baatsɔ ais blɔg. Shi akɛni he ni Yehowa kɛ shikpɔŋ lɛ ewo lɛ hi jogbaŋŋ hewɔ lɛ, gbɛjianɔ ni eto koni nu ahi shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ tsuɔ nii be fɛɛ be, ni no hewɔ lɛ, wɔgboiii. Naa bɔ ni eto he gbɛjianɔ ehã. Hulu lɛ hãa nu ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ tsɔɔ lamɔ, ni lamɔ lɛ yatsɔɔ atatui yɛ ŋwɛi. Nu abɔ ni hulu lɛ gbalaa kɛjɛɔ shikpɔŋ lɛ nɔ kɛyaa ŋwɛi daa afi lɛ fa waa diɛŋtsɛ. Anɔkwa, kɛ́ abua nu ni yɔɔ fai fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ amli lɛ naa po lɛ, ebaaa he kwraa. Nu lamɔ nɛɛ, ni etsɔ atatu lɛ, hiɔ ŋwɛi aaafee gbii nyɔŋma, kɛkɛ lɛ, enɛ eshwie shi akɛ nugbɔ loo snoo. Nu lɛ ni eshwie shi lɛ hoɔ kɛyaa ŋshɔi, fai, kɛ kpaakpoi amli, kɛkɛ lɛ, hulu lɛ ebɔi gbalamɔ ekoŋŋ. Gbɛjianɔ kpakpa nɛɛ ni Yehowa eto koni aná nu yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ be fɛɛ be lɛ yeɔ odase akɛ, ehiɛ kã shi ni eyɛ hewalɛ.​—Hiob 36:27, 28; Jaj. 1:7.

7. Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ nɔ ni Lala 115:16 lɛ kɛɛ Yehowa ehã wɔ lɛ?

7 Mɛni kɛ́ wɔfee lɛ no baahã wɔhiɛ asɔ shikpɔŋ fɛfɛo ni Yehowa ebɔ ehã wɔ lɛ kɛ nibii kpakpai ni yɔɔ nɔ lɛ? (Kanemɔ Lala 115:16.) Nɔ kome ni wɔbaanyɛ wɔfee ji, ni wɔbaahe be wɔsusu nibii ni Yehowa ebɔ lɛ ahe jogbaŋŋ. Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, wɔtsui baatsirɛ wɔ ni wɔda lɛ shi daa gbi yɛ nibii kpakpai ni ehã wɔ lɛ ahewɔ. Sane kome hu ji akɛ, kɛ́ wɔhiɛ sɔɔ shikpɔŋ lɛ, wɔbaasaa enɔ he ni wɔyɔɔ lɛ falefale.

ANSƆ NI YƆƆ NAAKPƐƐ NI YEHOWA KƐDRO WƆ LƐ

8. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ wɔ-ansɔ lɛ yɛ naakpɛɛ waa lɛ?

8 Wɔ-ansɔ lɛ yɛ naakpɛɛ waa. Wala yibii ni feɔ wɔ-ansɔ lɛ bɔi baa be ni aŋɔ wɔ hɔ, ni miniti kome fɛɛ miniti kome lɛ, wala yibii nɛɛ akpei abɔ ba shihilɛ mli. Kɛ̃lɛ, amɛbaaa kɛkɛ ni gbɛjianɔtoo bɛ he. Amɛteŋ eko fɛɛ eko ba yɛ be pɔtɛɛ ni ato akɛ eba lɛ naa pɛpɛɛpɛ! Niiamlitaolɔi buɔ akɔntaa akɛ, wala yibii ni feɔ ansɔ lɛ akpekpe toi akpei oha ni feɔ onukpa ansɔ. Ansɔ nɛɛ tsiimɔ feɔ kilogram kome kɛ fã, ni kɛ̃lɛ, nibii ni enyɛɔ etsuɔ lɛ yɛ naakpɛɛ waa. Hã wɔsusu enyɔoo ko he wɔkwɛ.

9. Mɛni hãa onaa akɛ Nyɔŋmɔ ni bɔ wɔ bɔ ni wɔbaanyɛ wɔwie?

9 Wɔnyɛɔ wɔwieɔ, ni enɛ yɛ naakpɛɛ waa. Ani osusu bɔ ni feɔ ni wɔnyɛɔ wɔwieɔ lɛ he pɛŋ? Kɛ́ nɔ ko ba ojwɛŋmɔ mli ni ootao owie lɛ, ansɔ lɛ tsɔɔ fãji aaafee 100 ni yɔɔ olilɛi, osɛŋ, onaabu, okadaa, kɛ otsitsi lɛ bɔ ni amɛtsi amɛhe amɛhã koni wiemɔ lɛ aje kpo. Agbɛnɛ hu, etsɔɔ fãji nɛɛ eko fɛɛ eko be pɔtɛɛ ni etsi ehe, kɛjeee nakai lɛ, wiemɔ lɛ ejeŋ kpo faŋŋ. Yɛ afi 2019 lɛ, afee niiamlitaomɔ ko yɛ bɔ ni feɔ ni wɔnyɛɔ wɔwieɔ lɛ he, ni nɔ ni ana ji akɛ, be ni abaafɔ wɔ beebe lɛ, wɔnyɛɔ wɔnaa srɔto ni yɔɔ wiemɔ kulibii srɔtoi ateŋ, ni no saa bɔ ni wɔfeɔ wɔnii wɔhãa lɛ he. Enɛ kɛ sane ko ni niiamlitaolɔi babaoo ewie lɛ kpãa gbee, akɛ, be ni abaafɔ wɔ beebe lɛ, wɔle srɔto ni yɔɔ wiemɔ kɛ gbɛɛmɔi krokomɛi ateŋ, ni wɔnyɛɔ wɔkaseɔ wiemɔ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, Nyɔŋmɔ ji mɔ ni dro wɔ nyɛmɔ nɛɛ.​—2 Mo. 4:11.

10. Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ Nyɔŋmɔ bɔ wɔ bɔ ni wɔbaanyɛ wɔwie?

10 Eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ Nyɔŋmɔ bɔ wɔ bɔ ni wɔbaanyɛ wɔwie, aloo jeee nakai? Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ nikeenii nɛɛ? Nɔ kome ni wɔbaanyɛ wɔfee ji, ni wɔbaagbála nɔ hewɔ ni wɔheɔ wɔyeɔ akɛ Nyɔŋmɔ yɛ ni lɛ ebɔ ŋwɛi kɛ shikpɔŋ lɛ mli wɔtsɔɔ mɛi ni heɔ sutsakemɔ tsɔɔmɔ lɛ amɛyeɔ lɛ. (Lala 9:1; 1 Pet. 3:15) Mɛi ni heɔ tsɔɔmɔ nɛɛ amɛyeɔ lɛ kɛɛ shikpɔŋ lɛ kɛ nibii fɛɛ ni yɔɔ nɔ lɛ ba kɛkɛ ni jeee mɔ ko ni bɔ. Ani wɔbaanyɛ wɔkɛ Biblia lɛ kɛ nibii ni wɔkase yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ ekomɛi aye abua amɛ? Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, wɔmiitse wɔ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ gbɛ́i lɛ he, ni amɛteŋ mɛi ni miitao nɔ ko amɛkase lɛ baana nɔ hewɔ ni wɔheɔ wɔyeɔ kɛ wɔtsui fɛɛ akɛ, Yehowa ni bɔ ŋwɛi kɛ shikpɔŋ lɛ.​—Lala 102:25; Yes. 40:25, 26.

11. Mɛɛ nɔ kroko hãa wɔnaa akɛ wɔ-ansɔ lɛ yɛ naakpɛɛ waa?

11 Wɔnyɛɔ wɔkaiɔ nii, ni enɛ hu yɛ naakpɛɛ waa. Afii komɛi ni eho nɛ lɛ, woloŋmalɔ ko wie akɛ, kɛ́ akɛɛ abaaŋmala saji ni wɔbaanyɛ wɔkɛto wɔ-ansɔ lɛ mli lɛ yɛ wolo mli lɛ, abaaná woji akpekpei 20 sɔŋŋ. Shi ŋmɛnɛ lɛ, niiamlitaolɔi kɛɛ wɔbaanyɛ wɔkɛ saji pii fe nakai po ato wɔjwɛŋmɔ mli. Kooloi komɛi hu nyɛɔ amɛkaiɔ nii. Shi nɔ ko yɛ ni wɔnyɛɔ wɔfeɔ yɛ nibii ni wɔnyɛɔ wɔkaiɔ lɛ ahe ni kooloo ko kooloo ko nyɛŋ afee. Ani ole nɔ ni ji?

12. Mɛni wɔnyɛɔ wɔfeɔ ni kooloi nyɛɛɛ afee? Ni mɛɛ gbɛ nɔ wɔnáa he sɛɛ?

12 Adesai nyɛɔ amɛkaiɔ nibii komɛi ni etee nɔ be ko ni eho lɛ, amɛjwɛŋɔ he, ni amɛkaseɔ nii kɛjɛɔ mli. Kooloo ko kooloo ko bɛ shikpɔŋ nɛɛ nɔ ni baanyɛ afee nakai. Akɛni wɔnyɛɔ wɔkaseɔ nii yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ hewɔ lɛ, wɔnyɛɔ wɔtsakeɔ bɔ ni wɔhiɔ shi wɔhãa kɛ bɔ ni wɔsusuɔ nii ahe wɔhãa lɛ, ni enɛ hãa wɔjeŋba feɔ fɛo fe be ko ni eho. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Anɔkwa, wɔbaanyɛ wɔtsɔ enɛ nɔ wɔtsɔse wɔhenilee koni enyɛ ekpa ekpakpa kɛ efɔŋ mli. (Heb. 5:14) Agbɛnɛ hu, wɔbaanyɛ wɔtsɔ nɔ wɔkase bɔ ni ajieɔ suɔmɔ, musuŋtsɔlɛ, kɛ mɔbɔnalɛ kpo, ni wɔhã susumɔ ni wɔhiɛ yɛ jalɛsaneyeli he lɛ kɛ Yehowa nɔ lɛ akpã gbee.

13. Yɛ nɔ ni awie yɛ Lala 77:11, 12 lɛ naa lɛ, mɛɛ nibii esa akɛ wɔkai, ni mɛɛ nibii esa akɛ wɔjie kɛje wɔjwɛŋmɔ mli?

13 Eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ Nyɔŋmɔ bɔ wɔ bɔ ni wɔbaanyɛ wɔkai nii. No hewɔ lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ nikeenii nɛɛ? Nɔ kome ni wɔbaanyɛ wɔfee ji, ni wɔbaabɔ mɔdɛŋ wɔkai bɔ ni Yehowa eye ebua wɔ ni eshɛje wɔmii shii abɔ lɛ. Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ akɛ ebaaye ebua wɔ wɔsɛɛ lɛ mli baawa. (Kanemɔ Lala 77:11, 12; 78:4, 7) Nɔ kroko ni wɔbaanyɛ wɔfee ji, ni wɔbaakai nibii kpakpai ni mɛi efee amɛhã wɔ lɛ ni wɔda amɛ shi. Mɛi etao nii amli amɛna akɛ, bei pii lɛ, mɛi ni hiɛ sɔɔ nii lɛ yɛ miishɛɛ. Naa nɔ kroko hu ni wɔbaanyɛ wɔfee. No ji, ni wɔbaabɔ mɔdɛŋ wɔjie nibii komɛi kɛje wɔjwɛŋmɔ mli, tamɔ bɔ ni Yehowa feɔ lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ Yehowa miitao ekai nibii fɛɛ ni wɔfee lɛ, ebaanyɛ aahu. Shi ekpɛ eyiŋ akɛ, kɛ́ wɔfee esha, ni wɔtsake wɔtsui lɛ, ekɛbaake wɔ ni ejie kɛje ejwɛŋmɔ mli. (Lala 25:7; 130:3, 4) Yehowa miisumɔ ni kɛ́ mɔ ko tɔ̃ wɔnɔ ni ekpa wɔ fai lɛ, wɔ hu wɔkɛke lɛ ni wɔjie kɛje wɔjwɛŋmɔ mli.​—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

Kɛ́ wɔkɛ wɔ-ansɔ lɛ fee nibii ni baawo Yehowa hiɛ nyam lɛ, no tsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ (Kwɛmɔ kuku 14) *

14. Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ ansɔ ni yɔɔ naakpɛɛ ni Yehowa kɛdro wɔ lɛ?

14 Nɔ kome ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ ansɔ ni yɔɔ naakpɛɛ ni Yehowa kɛdro wɔ lɛ ji, ni wɔkɛbaawo ehiɛ nyam. Mɛi komɛi kɛ amɛ-ansɔ lɛ yeɔ amɛtsuinaa sane. Nɔ najiaŋ ni amɛbaahi shi yɛ gbɛtsɔɔmɔi ni Yehowa kɛhã yɛ nɔ ni ja kɛ nɔ ni ejaaa he lɛ anaa lɛ, amɛfeɔ nɔ ni amɛ diɛŋtsɛ amɛsusuɔ akɛ eja. Shi Yehowa ni bɔ wɔ, ni no hewɔ lɛ, bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, gbɛtsɔɔmɔi ni ekɛhãa lɛ baahi kwraa fe wɔ diɛŋtsɛ wɔnɔ. (Rom. 12:1, 2) Kɛ́ wɔbo wɔ-Tsɛ Yehowa, mɔ ni bɔ wɔ lɛ toi lɛ, wɔhe baajɔ wɔ. (Yes. 48:17, 18) Agbɛnɛ hu, wɔbaale bɔ ni eesumɔ ni wɔhi shi wɔhã, no ji, ni wɔhi shi bɔ ni baahã awo ehiɛ nyam ni etsui anyɔ emli.​—Abɛi 27:11.

BIBLIA LƐ JI NIKEENII NI NƆ BƐ!

15. Mɛɛ gbɛ nɔ Biblia lɛ hãa wɔnaa akɛ Yehowa sumɔɔ adesai waa?

15 Biblia lɛ ni Nyɔŋmɔ kɛhã wɔ lɛ hãa wɔnaa akɛ, esumɔɔ wɔ waa. Yehowa, wɔ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ, kɛ emumɔ lɛ tsirɛ mɛi ni amɛŋma Biblia lɛ, ejaakɛ esusuɔ wɔhe waa. Yehowa etsɔ Biblia lɛ nɔ ehã sanebimɔi komɛi ni he hiaa waa lɛ ahetoo. Sanebimɔi nɛɛ ekomɛi ji: Te fee tɛŋŋ ni wɔba shihilɛ mli? Mɛni hewɔ wɔyɔɔ shihilɛ mli? Kɛ mɛni baaba wɔnɔ wɔsɛɛ? Yehowa miisumɔ ni ebii fɛɛ ale sanebimɔi nɛɛ ahetoo. Enɛ hewɔ lɛ, kɛjɛ blema beebe lɛ, etsirɛ mɛi ni amɛtsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛtee wiemɔi babaoo amli. Ŋmɛnɛ lɛ, atsɔɔ Biblia muu lɛ fɛɛ loo efãi komɛi ashishi kɛtee wiemɔi ni fa fe 3,000 amli! Anɔkwa, yɛ yinɔsane mli fɛɛ lɛ, wolo ko bɛ ni mɛi babaoo yɛ eko, loo atsɔɔ shishi kɛtee wiemɔi pii amli tamɔ Biblia lɛ. Ekɔɔɔ he eko he ni mɛi yɔɔ loo wiemɔ ni amɛwieɔ lɛ, amɛteŋ mɛi pii baanyɛ akane Biblia lɛ yɛ amɛmaŋ wiemɔ mli.​—Kwɛmɔ akrabatsa ni yitso ji, “ Bɔ Ni Fee Ni Atsɔɔ Biblia Lɛ Shishi Kɛtee Wiemɔi Ni Awieɔ Yɛ Afrika Lɛ Amli.”

16. Yɛ nɔ ni awie yɛ Mateo 28:19, 20 lɛ naa lɛ, mɛni kɛ́ wɔfee lɛ, no baatsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ Biblia lɛ?

16 Kɛ́ wɔkane Biblia lɛ daa, wɔjwɛŋ nɔ, ni wɔmia wɔhiɛ waa akɛ wɔkɛ nɔ ni wɔkaseɔ yɛ mli lɛ baatsu nii lɛ, no tsɔɔ akɛ wɔhiɛ sɔɔ Biblia lɛ waa. Agbɛnɛ hu, kɛ́ wɔtsɔ gbɛ fɛɛ gbɛ ni wɔbaanyɛ lɛ nɔ wɔhã mɛi babaoo le saji ni yɔɔ mli lɛ, no hu tsɔɔ akɛ eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ Nyɔŋmɔ kɛdro wɔ.​—Lala 1:1-3; Mat. 24:14; kanemɔ Mateo 28:19, 20.

17. Mɛɛ nibii kpakpai ni Yehowa kɛdro wɔ lɛ ahe wɔwie yɛ nikasemɔ nɛɛ mli? Ni mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?

17 Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔgba nibii kpakpai etɛ ni Nyɔŋmɔ kɛdro wɔ lɛ ahe sane. Nomɛi ji, shikpɔŋ fɛfɛo ni ebɔ ehã wɔ koni wɔhi nɔ lɛ; ansɔ ni yɔɔ naakpɛɛ ni ekɛdro wɔ lɛ; kɛ Biblia lɛ, ni ji e-Wiemɔ ni ekɛ emumɔ lɛ tsirɛ mɛi ni amɛŋma lɛ. Shi nibii kpakpai krokomɛi yɛ ni Yehowa kɛdro wɔ ni no lɛ, wɔnaaa kɛ wɔhiŋmɛi. Wɔbaagba nibii kpakpai nɛɛ ahe sane yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

LALA 12 Yehowa Ji Nyɔŋmɔ Ofe

^ kk. 5 Nikasemɔ nɛɛ baahã wɔhiɛ asɔ Yehowa kɛ nibii kpakpai etɛ komɛi ni ehã wɔ lɛ waa. Agbɛnɛ hu, ebaahã wɔna bɔ ni wɔbaafee wɔye wɔbua mɛi ni kɛɛ Nyɔŋmɔ bɛ lɛ.

^ kk. 64 NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Nyɛmi yoo ko miikase wiemɔ kroko koni enyɛ etsɔɔ gbɔi ni eba emaŋ lɛ mli lɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ.