1, 2. a) Salmo 40:5 tä niere erere, ¿jondron meden bianina Jehovakwe nie? b) ¿Ñobätä jondron ketamä nebätä nibike ja tötike?

JEHOVÁ ye Ngöbö mantiame. Jondron ketamä biani kwe nie yebätä ani töbike: Kä tibien bä nuäre te ni mikani nüne kwe, ni jisai sribebare kwin krubäte kwe aune Biblia niara kukwei ütiäte biani kwe nie. Ye köböire kä tärä nie nünankäre, nita töbike aune blite, arato kukwe ütiäte ngwantarita ye raba nemen gare nie (ñäkädre Salmo 40:5 yebätä). *

² Jondron ketamä biani Jehovakwe nie yebätä nibike ja tötike. Nikwe töbikaitari bäri kukwe yebätä ngwane rabai bäri ütiäte ni kräke aune Ngöbö ni sribekä tä ni tare yebätä ni tö rabai käikitekä bäri (Apoc. 4:11). Ne madakäre, jondron nire jatani nikwite jatäri drieta ye nitre kwati tä mike era jai ye ni täi juto biare dimikakäre.

3. ¿Ñobätä kä tibien ne ñaka planeta mada mada ye erere?

³ Ngöbökwe kä tibien sribebare ño ye nita mike ñärärä ngwane niara ye töbätä krubäte tä nüke gare nie (Rom. 1:20; Heb. 3:4). Planeta mada mada tärä dänikwite ñänä bäre ta kä tibien ne erere, akwa kä tibien ne abokän ngöräbe ñan ñobätä aune kä ne ükaninte kwin nünankäre nie.

4. ¿Kä tibien ne sribebare ye ñobätä tä bämike Jehová ye abokän töbätä? Mä raba bämike.

⁴ Kä tibien tä nakaninkä kä ngwarbe kri te ye bämika raba nitre kwati tä näin rute mren kri te ye erere. Akwa kukwe keta  kabrebätä ru mrente ñaka ja erebe kä tibienbätä ben. Ñodre, nitre nänkä rute ñaka raba oxígeno, mrö, ñö sribere akwle ja kräke aune ñaka raba jondron ngwarbe kitekä, ¿se kä rükai nuäi ietre? Krütadre jötrö ngwarbe, ¿ñan ererea? Ni nire kwati aune jondron nire keta kabre tä nüne kä tibienbätä. Oxígeno, ñö, mrö ribeta jai nünankäre, akwa kä tibien tä bien nie aune jondron ne ñaka krüte jire chi. Jondron kwata ye kitaka ñaka raba kä mada känti, akwa yebiti ta kä tibien ne tä bä nuäre aune nünanta jankunu te. ¿Ñokänti tä nemen bare? Jehovakwe kä tibien sribebare ne kwe rabadre jondron ñaka kwin ye kwiteta kwinta bobukäre. Ñodre, ñokänti ñö aune oxígeno täbe jankunu ye ani mike gare jai.

5. ¿Ñokänti oxígeno ye ñaka krüte aune ye tä dre mike gare nie?

⁵ Oxígeno ye abokän gas keteiti ni nire aune jondron nire tä ribere jai nünankäre. Kä kwatire kwatire ni nire aune jondron nire mada tä oxígeno jäke 100,000 tonelada jire mikata gare. Akwa burie jäkätä ye ngwane dióxido de carbono ye kitakata. Akwa yebiti ta oxígeno ye ñaka krüte jire aune atmósfera yete dióxido de carbono ñaka krubäte. ¿Ñokänti tä nemen bare? Jehovakwe kri keta kabre krikri aune kia sribebare ne kwe rabadre dióxido de carbono den jai aune oxígeno ye kitekä muriete ye köböire oxígeno tä jankunu. Hechos 17:24, 25 tä niere: “Ngöbö käta kä bien nünankrä nie amne tä müre bien nie amne jändrän jökrä mda mda bianta kwe nie”. Kukwe ye metre nüke gare nie oxígeno sribeta ño yebätä.

6. ¿Ñokänti ñö ye ñaka krüte aune ye tä dre mike gare? (Recuadro “ Jehovakwe ñö mikani nikwite jatäri ye kwin krubäte” ye mikadre ñärärä arato).

⁶ Kä tibien ne ñan mikani mente o känime ñänä yebätä. Tä kä debe näre te aisete ñö tärä nete. Kä tibien ne tädre bäri känime ñänä ken akräke, ñö ngrötadre jökrä, kä rabadre nötare aune ngire krubäte. Tädre bäri mente akräke ñö jökrä rikradrekä aune kä tibien rabadre nikraninkä hielo erere. Jehovakwe kä tibien mikani kä debe näre te, aisete ñö tärä nünankrä nie aune jondron nire ie arato. ¿Ñokänti ñö ñan tä krüte? Ñö tä mate kä tibienbätä aune ñö mrente ye ñänä tä mike ngire, ye ngübüe tä niken kunkwäre ngwane tä nikwiteta mutare. Ñö okwä krikri te ñö tä ere krubäte ye näre ñänä tä kwiteta mutare kä kwatire kwatire. Ñö ye tä nuin köbö jätä atmósfera yete, biti tä näkäin tibien ñüre o nieve erere. Ye erere tä nemen bare jankunu ñö yebätä. Kukwe ükaninte ño ne kwe ñö tädre jankunu ye tä mike gare Jehová dite aune töbätä krubäte (Job 36:27, 28; Ecl. 1:7).

7. Salmo 115:16 yete nieta Jehovakwe jondron ütiäte biani nie, ¿yebätä nita debe bien ni raba bämike ño ie?

⁷ Nikwe töbikadretari jondron sribebare Jehovakwe yebätä ne kwe kä tibien aune jondron kwin sribebare kwe kä tibienbätä ye rabadre tuin bäri ütiäte nie (ñäkädre Salmo 115:16 yebätä). * Ye käkwe ni töi mikai debe bien Jehovai köbö kwatire kwatire jondron kwin bianta kwe nie yebätä. Nita nüne kä chi te akwa tädre mrebe nikwe yebiti nita bämike nita debe bien Jehovai arato.

8. ¿Jondron mada ñaka ni jisai erere ye ñobätä ni raba niere?

⁸ Jondron mada ñaka jire ni jisai ye erere. Ni jämi därere ye ngwane ni jisai jatani nirien aune célula ni jisaite kädekata neurona ye jatani nirien kwati krubäte ükaninte ño ye erere. Nitre ja tötikaka kukwe nebätä tä niere ni umbre jisai yete neurona tä bäsi 100,000 millón näre. Neurona ye jökrä tä ükaninte  kwin ni jisaite aune ni jisai ye däbä 3,3 libra. Ni jisai ye raba jondron bätäkä ngwarbe nuainne ye ani mike gare ruäre jai.

9. ¿Ngöbökwe ni kukwe mikani ye jondron ütiäte biani kwe nie ñobätä era mä kräke?

⁹ Ni mikani blite ye jondron ñan tuabare. Nita blite ngwane dreta nemen bare ni ngrabarebätä yebätä ani töbike. Kukwe kwatibe niekäre yekäre ni jisai tä ni tidrä, ni kadakwata, ni krärä, ni roro aune ni mäträ ye mike sribire gwairebe aune kwin ne kwe ni kukwe gitiadrekä mrebe. Kä 2019 yete nitre ja tötikaka ie namani gare, monsotre tä därere yei kukwe kwatire kwatire tärä nüke gare, ye tä mike gare ni sribebare blitakäre kukwe keteitibiti. Arato, nitre ruäre kukwe känänkä tä töbike ño ye metre, ye abokän nita därere ngwane kukweibiti blitata nibe ye tä nüke gare nie aune nita kite blitebiti. Jehovakwe ni kukwe mikani ye jondron ütiäte biani kwe nie (Éx. 4:11).

10. ¿Ngöbökwe ni kukwe mikani yebätä nita debe bien ie ye nita bämike ño?

¹⁰ ¿Ngöbökwe ni kukwe mikani yebätä nita debe bien ie ye nita bämike ño? Jondron jatani nikwite jatäri ye nitre kwati tä mike era jai, akwa Ngöbökwe jondron jökrä sribebare ye ñobätä nita mike era jai ye ni täi juto biare driekäre ietre (Sal. 9:1; 1 Ped. 3:15). Kä tibien, jondron nire aune ja nire ye ñaka dätebare ni itikwe ye nikwe mikadre era jai drieta nitre yekwe. Ni raba Bibliabiti aune kukwe ruäre mikata gare kukwe ja tötikara nekänti yebiti kukwe metre mike gare ni Rün kä kwinbiti yebätä, aune ñobätä Jehovakwe kä kwinta aune kä tibienbätä sribebare ye nita mike era jai ye mike gare nitre tö ni kukwe nuai yei (Sal. 102:25; Is. 40:25, 26).

11. ¿Kukwe medenbätä mada ni raba niere ni jisai ye tä sribebare kwin krubäte?

¹¹ Ni raba kukwe keta kabre ngwenta törö jai ye tä ni töi mike ñan krütare. Bati, ni ja tötikaka kri käkwe mikani gare ni jisai ye raba kukwe tä tikani täräbätä 20 millón ye näre ngwenta törö jai. Akwa nengwane mikata gare ni raba kukwe ngwenta törö bäri jai. Kukwe törö nie ye köböire kukwe mada ütiäte ni raba nuainne, ye abokän meden ani mike gare jai.

12. ¿Kukwe raba nemen ja töi kräke nie ye köböire ni raba ja töi mike dre nuainne?

¹² Jondron nire sribebare keta kabre, akwa ye ngätäite ni aibe raba kukwe tä nakainkä ye ngwenta törö jai ja töi kräke. Dre namani bare nibätä ye nita ngwen törö jai aune töbiketaribätä ye köböire nita nemen ja ngwen bäri kwin aune ja töi ye ükete (1 Cor. 6:9-11; Col. 3:9, 10). Arato ni raba ni töi ye tötike ne kwe dre kwin aune dre käme ye rabadre nüke gare nie (Heb. 5:14). Ne madakäre, ni raba ni mada tarere, mike tuin bobre jai aune kukwe metre nuainne Jehová erere.

13. Salmo 77:11, 12 tä niere erere, ¿ni töi yebiti nikwe dre nuaindre?

¹³ ¿Ni raba kukwe ngwenta törö jai yebätä nita debe bien ye ni raba bämike ño? Bäbe Jehovakwe ni dimikani aune bäbe ni töi mikani jäme kwe ye jökrä nikwe ja di ngwandre  ngwen törö jai. Ye erere nikwe nuain ngwane Jehovakwe ni dimikai ja känenkäre yei nikwe tö ngwandi kwatibe (ñäkädre Salmo 77:11, 12 yebätä; * 78:4, 7). Ne madakäre, nitre käkwe kukwe kwin nuainbare ni kräke ye nikwe ngwandre törö jai aune debe biandrebätä ietre. Nitre ja tötikaka krikri tä mike gare nitre tä debe bien yebätä kätä bäri juto. Jehová tä kukwe ruäre käi kwitekä jabiti, ye erere ni raba nuainne kukwe ruäre törö nie yebätä. Ñodre, Jehová ie kukwe törö täte, akwa yebiti ta niara tä ngite juen ta nibiti aune tä käi kwitekä jabiti nita ja töi kwite ye ngwane (Sal. 25:7; 130:3, 4). Ye erere nikwe ja ngwandre ie niara tö nitre tä ngite juamana ta jabiti nie yebe (Mat. 6:14; Luc. 17:3, 4).

14. ¿Ngöbökwe ni jisai sribebare yebätä nita debe bien ye ni raba bämike ño?

¹⁴ Jehovakwe ni jisai sribebare yebätä nita debe bien ie ngwane nikwe niara aibe mikai ütiäte jai. Nitre ruäre ñan tä kukwe ye erere nuainne, ñakare aune tä töbike ja aibebätä aune dre kwin aune dre käme ye tä den nuaindre akwle jai. Akwa Jehová ni sribekä, kukwe nuain mananta kwe nie ye bäri kwin nita den akwle jai ye kräke (Rom. 12:1, 2). Nita Jehová mike täte ngwane ni töita jäme (Is. 48:17, 18). Arato, ñokäre ni sribebare ye tä nemen gare nie aune nita ja töi mike nuainne, ye abokän Jehová mikadre ütiäte jai aune kä mikadre jutobätä (Prov. 27:11).

15. ¿Jehovakwe Biblia biani nie yebiti ni tare kwe bämikani ño kwe nie?

¹⁵ Jehovakwe Biblia biani nie yebiti ni tare kwe bämikani kwe nie. Ni Rün kä kwinbiti nitre töi mikani ja kukwei tike ñobätä ñan aune ni kä tibienbätä tare krubäte kwe yebätä. Kukwe ütiäte ngwantarita jai ye Jehová tä mike gare nie Bibliabätä. ¿Ñokänti ni nükani? ¿Ñokäre nita nire? ¿Dre rabai bare ja känenkäre?  Ye Biblia tä mike gare nie. Kukwe ye rabadre gare nie ie Jehová tö, ye medenbätä mekerabe nükebe kä nengwane nitre tä Biblia kwite kukwe jene jenebiti ye niarata dimike. Matare Biblia ye tä kwitani täte o ruäre kukwe 3,000 biti bäri. Aune Biblia ye kwitanina aune döräibarera bäri tärä mada mada ye kräke. Nitre tä nüne kä kia kia te kä ngrabare aune blite kukwe bätäkäbiti, akwa bäsi jökrä kukwe Bibliabätä raba nemen gare kukwe jeñe kwetre yebiti (recuadro “ Biblia kwitani kukwe jene jenebiti África” ye mikadre ñärärä).

16. Mateo 28:19, 20 aune párrafo tä niere erere, ¿nita debe bien Bibliabätä ye ni raba bämike ño?

¹⁶ ¿Biblia biani nie yebätä nita debe ye ni raba bämike ño? Nikwe ñäkädre mantre jetebebätä, dre drieta kwe nie yebätä töbikadretari aune ja di ngwandre mike täte. Ne madakäre, nikwe ja di ngwandre kukwe Bibliabätä mike gare nitre jökrä ie, yebiti nita bämike arato nita debe bien Ngöböi (Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; ñäkädre Mateo 28:19, 20 yebätä).

17. ¿Jondron meden meden ütiäte Jehovakwe biani nie abokänbätä nikwe ja tötiri aune dre rabai gare nie kukwe ja tötikara ja känenkäre yebätä?

¹⁷ Kä tibien, ni jisai aune Biblia ye jondron ketamä ütiäte Ngöbökwe biani nie yebätä nikwe ja tötiri kukwe ja tötikara nekänti. Akwa jondron mada Jehovakwe biani nie ye abokän ñan tuin nie aune ye ruäre rabadi gare nie kukwe ja tötikara ja känenkäre yebätä.