1, 2. a) Naq naqil li naxye saʼ Salmo 40:6, bʼar wank ebʼ li maatan naxkʼe qe li Jehobʼa? b) Kʼaʼut naq tqatzʼil rix li oxibʼ chi maatan aʼin?

KʼAJOʼ xchaabʼilal li Jehobʼa. Qakʼoxlaq rix ebʼ li maatan aʼin li naxkʼe qe: li chʼinaʼusil Ruuchichʼochʼ aʼin, li qulul li yiibʼanbʼil chiʼus, li Santil Hu li qʼaxal oxloqʼ. Chi joʼkaʼin, li Jehobʼa kixkʼe qanaʼaj bʼarwiʼ tooruuq chi wank, kixkʼe qe li naʼajmank re naq tooruuq chi kʼoxlak ut chi aatinak, ut re naq tqataw xsumenkil ebʼ li xninqal ru patzʼom (taayaabʼasi Salmo 40:6).

² Saʼ li tzolom aweʼ tqatzʼil rix li oxibʼ chi maatan aʼin li naxkʼe qe li Jehobʼa. Wi naqakʼoxla rix ebʼ li maatan aʼin, qʼaxal tqoxloqʼihebʼ ut qʼaxal tqaj xsahobʼresinkil xchʼool laj Yobʼtesihom qe li jwal nokooxra (Apoc. 4:11). Joʼkan ajwiʼ, kawresinbʼilaqo chiʼus re xtenqʼankilebʼ li kristiʼaan li bʼalaqʼinbʼilebʼ xbʼaan li naʼlebʼ li naxye naq chixjunil kiyoʼlaak xjunes.

3. Kʼaʼut naq maakʼaʼ chik junaq naʼajej joʼ li Ruuchichʼochʼ?

³ Naq naqil chanru yiibʼanbʼil li Ruuchichʼochʼ, naqakʼe reetal li xchoxahil naʼlebʼ li Jehobʼa (Rom. 1:20; Heb. 3:4). Yaal naq wank jalan chik ebʼ li naʼajej li nekeʼsutunk re li Saqʼe, abʼan kaʼajwiʼ saʼ li Ruuchichʼochʼ naru nawank li yuʼam.

4. Kʼe jun eetalil re xchʼolobʼankil chanru nakʼutunk li xchoxahil naʼlebʼ li Jehobʼa joʼ chanru yiibʼanbʼil li Ruuchichʼochʼ.

⁴ Naru naqaye naq li Ruuchichʼochʼ chanchan jun li ochoch li tzʼaptzʼo saʼ laaw ut li wankebʼ chisaʼ inkʼaʼ nekeʼruuk chi elk. Abʼan, wank tzʼaqal xjalanil junaq li ochoch rikʼin li Ruuchichʼochʼ. Jun eetalil, jarubʼ kutan raj teʼxkuy li wankebʼ saʼ li ochoch wi traj ebʼ aʼan teʼyiibʼanq re li iqʼ, li xtzekemqebʼ ut li xhaʼebʼ, ut wi inkʼaʼ raj teʼruuq risinkil li mul chirix li ochoch?  Peʼyaal naq saʼ junpaat raj teʼkamq? Abʼan, saʼ li Ruuchichʼochʼ wank chi miyon ebʼ li kristiʼaan, ebʼ li xul ut li pim. Wank ajwiʼ li iqʼ, li tzekemq ut li haʼ li naʼajmank chiqu re naq wanq qayuʼam. Ut maajoqʼe naʼosoʼk chixjunil aʼin li jwal aajel ru saʼ li qayuʼam. Joʼkan ajwiʼ, li mul arin nakanaak saʼ Ruuchichʼochʼ. Usta joʼkan, chʼinaʼus li Ruuchichʼochʼ ut naru nawank li yuʼam chisaʼ. Chanru nakʼulmank aʼin? Li Jehobʼa kixbʼaanu naq li xyobʼtesihom xjunes tixsaqobʼresi ut tixʼakʼobʼresi ribʼ. Qilaq wiibʼ rehebʼ li xyobʼtesihom: li nakʼulmank rikʼin li iqʼ ut li nakʼulmank rikʼin li haʼ.

5. a) Kʼaru nakʼulmank rikʼin li iqʼ? b) Kʼaru naxkʼut chiqu li nakʼulmank rikʼin li iqʼ?

⁵ Li iqʼ jwal nakʼanjelak re naq teʼwanq xyuʼam ebʼ li poyanam ut ebʼ li xul. Joʼ natzʼilmank rix, rajlal chihabʼ ebʼ li kristiʼaan ut ebʼ li xul numtajenaq li iqʼ nekeʼxmusiqʼa. Abʼan, naq nekeʼmusiqʼak nekeʼrisi li iqʼ tzʼaj ru. Usta joʼkan, maajunwa naʼosoʼk li iqʼ ut li kupku saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ inkʼaʼ nanujak rikʼin li iqʼ tzʼaj ru. Chanru nakʼulmank aʼin? Saʼ xkʼabʼaʼ li nakʼulmank rikʼin li iqʼ. Li Jehobʼa kixyobʼtesi li mitzʼ aj pim ut li ninqi cheʼ li nekeʼxkelo li iqʼ tzʼaj ru ut nekeʼrisi li iqʼ saq ru. Li nakʼulmank rikʼin li iqʼ naxkʼut chi kutankil li naxye saʼ Hechos 17:24, 25: «Li Yos [...] nakʼehok re li qayuʼam chiqajunilo, li qamusiqʼ ut chixjunil li kʼaʼaq re ru».

6. a) Kʼaru nakʼulmank rikʼin li haʼ? b) Kʼaru naxkʼut chiqu li nakʼulmank rikʼin li haʼ? (Chaawil ajwiʼ li kaaxukuut « Li nakʼulmank rikʼin li haʼ aʼan jun li maatan li naxkʼe li Jehobʼa»).

⁶ Saʼ li Ruuchichʼochʼ wank li haʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq kʼebʼil tzʼaqal tzʼaqal saʼ xnaʼaj chiru li Saqʼe. Wi traj li Ruuchichʼochʼ tnachʼoq bʼayaq chiru li Saqʼe, tchaqiq raj li haʼ ut tkanaaq raj joʼ jun li pek qʼaxal tiq ru. Ut wi traj tnajtoʼq bʼayaq chiru li Saqʼe, tpekoʼq raj li haʼ ut tkanaaq raj joʼ jun li pek qʼaxal ke ru. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa kixkʼe tzʼaqal tzʼaqal saʼ xnaʼaj li Ruuchichʼochʼ, naru nawank li yuʼam chisaʼ. Chanru nakʼulmank aʼin? Li Saqʼe naxtiqwasi li haʼ re li palaw ut ebʼ li nimaʼ, ut chixjunil li haʼ aweʼ nataqeʼk saʼ choxa ut nasutqʼiik joʼ choql. Rajlal chihabʼ, li Saqʼe kachʼin chik ma naxtaqsi 500,000 lew xnimal ru ut xnajtil roq li haʼ saʼ choxa. Li haʼ aʼin lajeebʼ kutan tana nakanaak chiru li kupku saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Moqon nasutqʼiik joʼ habʼ ut ratzʼamke, ut natʼaneʼk wiʼ chik saʼ li palaw ut saʼebʼ li nimaʼ. Ut rajlal nakʼulmank aʼin rikʼin li haʼ. Li nakʼulmank rikʼin li haʼ naxkʼutbʼesi naq li Jehobʼa wank tzʼaqal xnaʼlebʼ ut naq qʼaxal nim xwankil (Job 36:27, 28; Ecl. 1:7).

7. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqabʼanyoxi li maatan li natawmank saʼ Salmo 115:16?

⁷ Re xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu li Ruuchichʼochʼ ut chixjunil li wank chisaʼ, tento tqakʼoxla rix li xyobʼtesihom li Jehobʼa (taayaabʼasi Salmo 115:16). Aweʼ t-ekʼasinq qe chi xbʼanyoxinkil re li Jehobʼa rajlal kutan chixjunil li chaabʼil echej li naxkʼe qe. Naqakʼutbʼesi ajwiʼ naq nokoobʼanyoxink naq naqasaabʼesi ru li naʼaj li wank chi qasutam.

8. Kʼaʼut naru naqaye naq li qulul aʼan jun xchaqʼalil ru li yobʼtesihom?

⁸ Li qulul aʼan jun xchaqʼalil ru li yobʼtesihom. Naq toj wanko chaq saʼ xkʼubʼ xsaʼ li qanaʼ, li qulul yook chaq xkʼubʼankil ribʼ joʼ chanru ak xaqabʼanbʼil. Ut rajlal kʼasal, saʼ li qulul naxkʼubʼ chaq ribʼ chi mil li xnaʼil li yuʼam. Joʼ nekeʼxye li nekeʼxtzʼil li naʼlebʼ aweʼ, wank tana 100,000 miyon li xnaʼil li yuʼam saʼ li rulul junaq li poyanam li nim chik. Ebʼ li xnaʼil li yuʼam aʼin, wankebʼ saʼ jun naʼaj li moko nim ta ut li raalal aʼan 3,3 liibʼr. Qilaq wiibʼ oxibʼ li xninqal ru naʼlebʼ li naru naxbʼaanu li qulul.

9. Kʼaʼut nakaaye laaʼat naq li aatinak aʼan jun li maatan li naxkʼe qe li Jehobʼa?

 ⁹ Sachbʼachʼoolej tzʼaqal rilbʼal naq nokooruuk chi aatinak. Qakʼoxlaq li nakʼulmank rikʼin li qajunxaqalil naq nokooʼaatinak. Yal rikʼin xyeebʼal jun chi aatin, li qulul naxkʼubʼ chanru trekʼasi ribʼ li jun siʼeent chi ichʼ re li ruʼuj qaqʼ, li qajaʼaj, li xtzʼuumal qe, li xkalam qe ut li re qamaqabʼ. Chixjunil li ichʼ aʼin tento naq trekʼasi ribʼ chi tustu ru re naq tooruuq chi xyeebʼal chiʼus junaq li aatin. Ut chirix li xseebʼal qakʼaʼuxl re xtzolbʼal jalan jalanq li aatinobʼaal, saʼ li chihabʼ 2019 kitzʼilmank rix li naʼlebʼ aweʼ ut kikʼutunk naq ebʼ li kʼuulaʼal li tojaʼ xeʼyoʼlaak ak nekeʼxtaw ru junjunq li aatin. Aʼin naxkʼutbʼesi li nekeʼxye naabʼal li kristiʼaan li wankebʼ xnawom chirix li naʼlebʼ aweʼ: ak re, naq nokooruuk chi xtawbʼal ru ut chi xtzolbʼal jalan jalanq li aatinobʼaal. Relik chi yaal, li aatinak aʼan jun li maatan li naxkʼe qe li Jehobʼa (Éx. 4:11).

10. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqabʼanyoxi naq nokooruuk chi aatinak?

¹⁰ Naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li maatan aʼin naq naqachʼolobʼ chiruhebʼ li kristiʼaan li nekeʼxpaabʼ naq chixjunil kiyoʼlaak xjunes kʼaʼut naqapaabʼ naq li Yos kiyobʼtesink re chixjunil (Sal. 9:2; 1 Ped. 3:15). Li nekeʼxkʼut naq chixjunil kiyoʼlaak xjunes, nekeʼraj naq tqakʼoxla naq maaʼani kiyiibʼank re li Ruuchichʼochʼ ut maaʼani kikʼehok re li yuʼam. Naru naqoksi li Santil Hu ut li naʼlebʼ li natawmank saʼ li tzolom aʼin re xkolbʼal rix li qachoxahil Yuwaʼ ut xchʼolobʼankil rehebʼ li teʼraj qabʼinkil kʼaʼut naqapaabʼ naq li Jehobʼa Kiyiibʼank re li choxa ut li Ruuchichʼochʼ (Sal. 102:26; Is. 40:25, 26).

11. Bʼar wank li jun chik xyaalal re xyeebʼal naq qʼaxal chaqʼal ru li qulul?

¹¹ Li qulul naru naxkʼula naabʼal li naʼlebʼ. Junxil, jun aj chamalnawom kixye naq li qulul naru naxkʼula li naʼlebʼ li t-oq raj saʼ 20 miyon chi tasal hu. Abʼan, anaqwan nayeemank naq numtajenaq li naʼlebʼ naxkʼula li qulul chiru li kixye laj chamalnawom. Ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin naru naqabʼaanu jun li naʼlebʼ li wank xwankil. Qilaq bʼar wank.

12. Saʼ xkʼabʼaʼ naq naqataw qanaʼlebʼ rikʼin li xqakʼul junxil, kʼaru nokooruuk xbʼaanunkil?

¹² Saʼ xyanq chixjunil li yuʼamej saʼ Ruuchichʼochʼ, kaʼajwiʼ ebʼ li poyanam nekeʼruuk xtawbʼal xnaʼlebʼebʼ rikʼin li xeʼxbʼaanu ut xeʼxkʼul chaq junxil. Xjultikankil ut xkʼoxlankil rix li xqakʼul junxil nokooxtenqʼa chi xchaabʼilobʼresinkil ru li qanaʼlebʼ ut chi kʼoxlak ut chi naʼlebʼak chiʼus (1 Cor. 6:9-11; Col. 3:9, 10). Naru ajwiʼ naqatzol li qachʼool re naq tooruuq chi xkʼebʼal reetal bʼar wank li us ut li inkʼaʼ us (Heb. 5:14). Joʼkan ajwiʼ, naru naqatzol xkʼutbʼesinkil li rahok, li toqʼobʼank u, li uxtaanank u ut naru nokoowank saʼ tiikilal.

13. Joʼ naxye Salmo 77:12, 13, chanru tento tqoksi li qulul?

¹³ Naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li maatan aweʼ naq naqakʼe qaqʼe chi xjultikankil chanru  naq li Jehobʼa xooxtenqʼa ut kixkʼojobʼ qachʼool. Wi naqabʼaanu aʼin, kʼojkʼooq qachʼool naq tooxtenqʼa saʼ li kutan chalk re (taayaabʼasi Salmo 77:12, 13; 78:4, 7). Jun chik li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu li maatan aʼin, aʼan xjultikankil li usilal li xeʼxbʼaanu qe li junchʼol ut xbʼanyoxinkil rehebʼ. Chʼolchʼo chiruhebʼ li nekeʼxtzʼil rix li naʼlebʼ aweʼ naq ebʼ li poyanam li nekeʼbʼanyoxink, qʼaxal sahebʼ saʼ xchʼool. Naq tqoksi li qulul, qakʼamaq qe rikʼin li Jehobʼa. Wank li naʼlebʼ li naxsach saʼ xchʼool chi junajwa. Jun eetalil, usta tzʼaqal re ru li rulul, naxkuy ut naxsach saʼ xchʼool li qamaak wi tzʼaqal yaal naq naqayotʼ qachʼool chiru (Sal. 25:7; 130:3, 4). Aʼan naraj naq joʼkan ajwiʼ toonaʼlebʼaq laaʼo rikʼinebʼ li nekeʼpaltoʼk chiqu (Mat. 6:14; Luc. 17:3, 4).

14. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu li qulul?

¹⁴ Naru naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li qulul naq naqoksi re xkʼebʼal xloqʼal li Jehobʼa. Wiibʼ oxibʼ li poyanam inkʼaʼ nekeʼroksi chiʼus li rulul, xbʼaan naq xjunesebʼ nekeʼraj xsikʼbʼal bʼar wank li us ut li inkʼaʼ us. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa kiyobʼtesink qe, chʼolchʼo tzʼaqal naq li xchaqʼrabʼ jwal us chiru li tqaj laaʼo (Rom. 12:1, 2). Naq naqabʼeresi qibʼ rikʼin li xchaqʼrabʼ, tuqtu ru li qachʼool (Is. 48:17, 18). Ut naqataw xyaalal li qayuʼam: xkʼebʼal xloqʼal ut xsahobʼresinkil xchʼool laj Yobʼtesihom qe, li Jehobʼa li Qayuwaʼ (Prov. 27:11).

15. Chanru naxkʼutbʼesi li Santil Hu li xnimal ru xrahom li Jehobʼa chirixebʼ li kristiʼaan?

¹⁵ Saʼ li Santil Hu nakʼutunk li xrahom li Yos. Li qachoxahil Yuwaʼ kixbʼaanu naq ebʼ li winq li xeʼwank chaq saʼ li qʼe kutan teʼtzʼiibʼanq re li Raatin, ut chi joʼkan kixkʼutbʼesi naq qʼaxal naxkʼe xchʼool chirixebʼ li ralal xkʼajol li wankebʼ saʼ Ruuchichʼochʼ. Saʼ li Santil Hu, li Jehobʼa naxsume li xninqal ru patzʼom aʼin: Bʼar chalenaqo? Ma wank xyaalal li qayuʼam? Ut, kʼaru tkʼulmanq saʼ li kutan chaalel? Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa  naraj naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼxtaw xsumenkil ebʼ li patzʼom aweʼ, chalen chaq li qʼe kutan yook xbʼaanunkil naq tjalmanq li Santil Hu saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal. Saʼebʼ li qakutan, numenaq oxibʼ mil chi aatinobʼaal natawmank wiʼ li Santil Hu, chixjunil malaj chi tasal. Relik chi yaal, kaʼajwiʼ li Santil Hu najalmank saʼ naabʼal chi aatinobʼaal ut natawmank yalaq bʼar. Maakʼaʼ naxye kʼaru li raatinobʼaalebʼ malaj bʼar wanqebʼ li kristiʼaan, li xkʼihalil naru nekeʼrabʼi li chaabʼil esil li naxkʼe li Santil Hu saʼ li raatinobʼaalebʼ (chaawil li kaaxukuut « Najalmank li Santil Hu saʼebʼ li aatinobʼaal re África»).

16. Naq naqil li naxye saʼ Mateo 28:19, 20 ut li naxye li raqal re li tzolom aʼin, chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu li Santil Hu?

¹⁶ Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu li Santil Hu? Rikʼin rilbʼal xsaʼ wulaj wulaj, xkʼoxlankil rix li naxye ut xkʼebʼal qaqʼe chi xyuʼaminkil li naqatzol, ut naq naqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ re aatinak rikʼinebʼ li kristiʼaan li naxkʼe ribʼ chiqu chirix li Santil Hu (Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; taayaabʼasi Mateo 28:19, 20).

17. Chirix kʼaru ebʼ li maatan xooʼaatinak saʼ li tzolom aʼin, ut kʼaru tqatzʼil rix saʼ li jun chik tzolom?

¹⁷ Saʼ li tzolom aʼin xqatzʼil rix oxibʼ li maatan li kixkʼe qe li Jehobʼa: li Ruuchichʼochʼ, li qulul ut li Santil Hu. Abʼan, wiibʼ oxibʼ li maatan li naxkʼe qe li Yos moko naʼilmank ta ru. Saʼ li jun chik tzolom tqatzʼil rix wiibʼ oxibʼ rehebʼ li maatan aʼin.