Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

OMWATSI W’ERIGHA 21

Wukanasima Ebihembo Ebya Nyamuhanga Abirikuha?

Wukanasima Ebihembo Ebya Nyamuhanga Abirikuha?

‘Wabirithukolera emibiiri mingyi y’eriswekya, iwe Mwami Mukulhu Nyamuhanga waghe. Wabirithutheghekanirya emyatsi mingyi.’​—ESY. 40:5.

OLHWIMBO 5 Emibiiri ya Nyamuhanga ey’Eriswekya

EBIKENDI KANIBWAKO *

1-2. Ngoku kiri omwa Esyonyimbo 40:5, ni bihembo byahi ebya Yehova abirithuha, kandi busana naki thukendi bikaniako?

YEHOVA ni Nyamuhanga omwenge. Thalengekania okwa bighuma by’okwa bihembo ebyo abirithuha: obwikalho bwethu obuwene, ekihugho; emikwikire y’obwongo bwethu; n’Ekinywe kiwe eky’obughuli, e Biblia. Busana n’ebihembo bisathu ebi, Yehova abirithuha omwanya ow’er’ikalhamo, amaaka w’erilengekania n’erikania, kandi abirisubirya ebibulyo bikulhu omwa ngebe ebyo thwanga bulya.​—Soma Esyonyimbo 40:5.

2 Omo mwatsi ono thukendi kania omwa bikuhi okwa bihembo bisathu ebi. Thukendibya thunemwongera erighanirya kubyo, thukendiongera erisimabyo, n’eriyisunza lyethu ly’erianza eritsemesya Omuhangiki wethu w’olhwanzo, Yehova, likendiongera. (Erib. 4:11) Kandi thukendi thoka eriwathikya ababirithebibwa omwa ngangirirya y’amabehi ey’eribugha indi ebindu byayibuthukira.

EPULANETI YETHU EY’EMBAGHANE

3. Busana naki ekihugho kiri mbaghane?

3 Amenge wa Nyamuhanga akalhangirika ndeke-ndeke omwa mibere akoleramo obwikalho bwethu, ekihugho. (Abar. 1:20; Ebr. 3:4) Hane esindi pulaneti esikathimba okwa lyuba, aliwe ekihugho kiri mbaghane kundi kiri kw’emibere eyosi eyikasighika engebe y’abandu.

4. Thukalhangira thuthi ngoku Nyamuhanga ni w’amenge omwa mibere akoleramu ekihugho? Iha eky’erileberyako.

4 Ithwangana bugha thuthi, ekihugho kiri ng’endege eyiri omo kyanya. Aliwe hane embaghane nene ahakathi-kathi k’endege eyakolhawa n’abandu eyo eyoswire mw’abandu, n’ekihugho kyethu. Ng’eky’erileberyako, abali omo ndege eyo bangabyaho buthuku bungahi bamabya b’eriyisonderya omuka, ebyalya, n’amaghetse, kandi ibabya isibawithe aho bangaghusa oburofu? Abandu abali omo ndege eyo ibakendilhuaho ibaholha. Mbaghane n’ekyo, ekihugho kikasighika engebe y’esyobbiliyoni n’esyobbiliyoni sy’ebihangikwa ebikahumulha. Kuli omuka owathukingiraya, ebyalya, n’amaghetse ebya thukayithagha, kandi sibirihwa. Nomwakine indi oburofu bwosi obwa ekihugho kikahulhukaya bukasighalha ibune kukyo, kikabya ikinuwene n’abandu iban’ikereko. Ekyo kikathokekana kithi? Yehova mwakolha ekihugho n’amaaka w’erihindulha oburofu mw’ebyuwene. Omwa bikuhi thukendi kania okwa bindu bibiri, omuthimbo-thimbo w’omuka owathukingiraya n’ow’amaghetse.

5. Omuthimbo-thimbo w’omuka owathukingiraya niki, kandi kikaleka ithwaligha kyahi?

5 Omuka owathukingiraya thukahumulha (oxygen) w’omuka ogho abandu n’ebisoro bikayithagha erithoka eribyaho. Kyabirilhangirika ngoku ebindu ebikahumulha bikakolesaya omuka munene kutsibu obuli mwaka. Ebihangikwa ibyan’ebyo bikathasyahulhukaya owundi muka bikahumulha (carbon dioxide). Nomwabine, ebihangikwa ebi sibiribyathaghunzaho omuka owosi owathukingiraya, kandi n’ekyanya sikirikyathusulhamo omuka owathukahulhukaya erileka ebihangikwa ebikahumulha bikamika-mika. Busana naki? Kundi Yehova abirihangika ebindu​—eritsuka okwa mithi eminene-minene erihika okwa mike-mike​—ebikingiraya omuka owathukahulhukaya kandi ibyahulhukya owathukingiraya. Kundi omuthimbo-thimbo oyu akalhua mw’omuka owathukahumulha, kikaleka ithwalighirana n’ebiri omwa Emibiri 17:24, 25: “Nyamuhanga . . . akaha engebe n’omuka . . . oko bandu bosi.”

6. Omuthimbo-thimbo w’amaghetse niki, kandi akakanganayaki? (Lebaya n’akasanduko “ Ekihembo kya Yehova eky’Omuthimbo-thimbo w’Amaghetse.”)

6 Amaghetse akabya okwa kihugho kundi epulaneti yethu yiri omo mwanya owatholere erilhua okwa lyuba. Ekihugho kilhue hakuhi n’eryuba, ambi amaghetse abiryuma neryo ikyabya ng’olhubwe olhuhuhire, okuthe engebe. Ekihugho kilhue haaliho okwa lyuba, amaghetse wosi iniakendibya bbarafu neryo ekihugho ikyabya nzururu eyihambene kutsibu ng’eribwe. Kundi Yehova mwahira ekihugho ky’omwa mwanya owatholere, omuthimbo-thimbo w’amaghetse owali okwa kihugho akaleka engebe iyathokekana. Eryuba likahuhaya amaghetse awali omwa syongetse n’okwa kihugho iniabya kyuka neryo ekyuka ekyo ikyabya bithu. Obuli mwaka eryuba likaleka amaghetse manene kutsibu awalhabire okwa maghetse wosi awali omwa syongetse syosi esiri okwa kihugho iniabya kyuka. Amaghetse aya akaghunza omwa kyanya mwa biro ng’ikumi neryo iniasuba okwa kihugho omwa mulingo w’embulha kutse ng’esyonzururu. Erighunzerera amaghetse aya akasuba omo ngetse n’omuthimbo-thimbo oyu inialholha embere athya. Omuthimbo-thimbo w’amaghetse oyu akakanganaya ngoku Yehova awithe amenge n’obuthoki bunene.​—Yobu 36:27, 28; Omu. 1:7.

7. Ni nzira syahi esyo thwanga kanganiryamu ku thukasima ekihembo ekiri omwa Esyonyimbo 115:16?

7 Ni kyahi ekyanga thuwathikya eryongera erisima epulaneti yethu n’ebibuya ebyosi ebiriko? (Soma Esyonyimbo 115:16.) Enzira nguma ly’erighanirya okwa bindu ebyo Yehova abirikolha. Eki kikendi leka ithwabya thukasima Yehova buli kiro busana n’ebibuya ebyo akathuha. Kandi thukakanganaya ku thukasima ekihugho omw’ilhangira thuthi omwanya owathw’ikiremo akabya inianahenirye.

OBWONGO BWETHU OBW’EMBAGHANE

8. Busana naki ithwabugha thuthi obwongo bwethu bukolirwe omwa mibere eyikathikaya kutsibu?

8 Obwongo bw’omundu bukolirwe omwa mibere eyikathikaya kutsibu. Iwune omo nda ya mama wawu, obwongo bwawu mubwakwikwa erikwamana n’eritheghekanibwa eryabirisangwa lyahirwaho, n’obuli dakika esyongumi sy’esyoselu sy’obwongo isikabya isinemukolhwa! Abakasekulhaya bakabugha bathi obwongo bw’omundu mukulhu buli mw’esyoselu sy’embaghane nga bbiliyoni 100 esikahulhawamo neurons. Esyoselu esi sy’esikakolha obwongo bwethu obw’ingene nga kilo 1.5. Thuthalebya ebike by’okwa maaka w’obwongo awakathikaya.

9. Ni kyahi ekikakukakasaya ngoku amaaka wethu w’eribugha ni kihembo erilhua oku Nyamuhanga?

9 Amaaka wethu w’eribugha ni kithiko-thiko. Thalengekania hake okwa bikabya thukabugha. Wukabya wukabugha obuli kinywe, obwongo bwawu bukasondolha ehisisa nga 100 ehiri omwa lhulimi, omumeru, eminywe, olhuseya, n’ekikuba. Eribugha ebikowika, ehisisa hyosi ehyo hitholere ihyakolera okwa ndambi ndebe ahathe eriherya n’akasekendi. Bikabya bikahika okw’ibugha omubughe, erisekulya eryahulhukibawa omwa 2019 likakanganaya ngoku esyomekeke syangana yitheghererya ebinywe birebe. Eki kikasighika erisekulya lingyi erikakanganaya lithi thukabuthawa ithunawithe amaaka w’eriminya n’erigha omubughe. Ahathe erithika-thika, amaaka wethu w’eribugha ni kihembo erilhua oku Nyamuhanga.​—Eri. 4:11.

10. Thwanga kangania thuthi ku thukasima ekihembo ky’eribugha ekya Nyamuhanga abirithuha?

10 Enzira nguma ey’erikanganiryamu ku thukasima ekihembo kyethu ky’eribugha ly’erisoborera abakabugha bathi ebindu bya yibuthukira ekikaleka ithw’ikirirya ngoku Nyamuhanga yuwahangika ebindu byosi. (Esy. 9:1; 1 Pet. 3:15) Abakakulha-kulhanaya engangirirya eyo bakabugha bathi ekihugho n’ebyosi ebiriko byayibuthukira. Omw’ikolesya e Biblia n’esyonzumwa esyo thwamabirikaniako omo mwatsi ono, thwanganalhwira oku Thatha wethu w’elhubulha n’erisoborera abanzire erihulikirira ekikaleka ithwaligha thuthi Yehova ni Muhangiki w’olhubulha n’ekihugho.​—Esy. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Ni nzumwa yahi nguma eyikaleka obwongo bwethu ibwabya ibukaswekaya?

11 Amaaka wethu w’eryibuka akaswekaya. Kera, omuhandiki mughuma mwabugha athi obwongo bw’omundu buwithe amaaka w’eryibuka emyatsi eyangahika omwa bitabu ebinene-binene nga miliyoni 20. Nomwabine, lino kikalengekanibawa indi thwangan’ibuka n’ebilhabire n’okw’aho. Ni maaka wahi w’embaghane agho bandu bawithe?

12. Eribya ithuwithe amaaka w’erigha emibere eyuwene kikaleka ithwabya thuthi mbaghane okwa bisoro?

12 Omwa bihangikwa byosi ebiri okwa kihugho, abandu basa babawithe amaaka w’erigha emibere eyuwene omw’ibuka n’erilebya ndeke ebyo balhabiremo. Busana n’ekyo, thwanganabya n’esyongeso mbuya n’erihindulha amalengekania malebe awathuwithe n’engebe eya thulimu. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Kandi, thwangana kangirirya obunyamuthima-thima bwethu eriminya ekihikire n’ekiwire. (Ebr. 5:14) Thwangan’igha erikangania olhwanzo, erikwira abandi b’obulighe, n’erighanyira. Kandi thwangana gherererya omubere wa Yehova ow’obulingirirania.

13. Ngoku kiri omwa Esyonyimbo 77:11, 12, thutholere ithwakolesya thuthi ekihembo kyethu ky’eryibuka?

13 Enzira nguma eya thukakanganirayamu ku thukasima ekihembo ky’eryibuka ly’erilengaho eryibuka emirundi eyosi eya Yehova abirithuwathikiryamu n’erithuhumulikania. Eki ikikendi leka ithwayikethera ngoku akendi syathuwathikya omwa buthuku obukasa. (Soma Esyonyimbo 77:11, 12; 78:4, 7) Eyindi nzira ly’eryibuka ebibuya ebyo abandi bakathukolera n’erisima ebyo bakakolha. Abakasekulhaya babirilhangira ngoku abandu abakasima banganabya bandu abatsemire. Kandi thutholere ithwagherererya Yehova bikahika okwa myatsi eyo akathwamu eribirirwa. Ng’eky’erileberyako, amaaka wa Yehova aw’eryibuka ahikene, aliwe thwamayisubamu, akathwamu erighanyira n’eribirirwa ebisobyo byethu. (Esy. 25:7; 130:3, 4) Kandi anzire ekyo ikyathwakolera abandi bamathusaba ekighanyiro busana n’erithusoberya.​—Mt. 6:14; Lk. 17:3, 4.

Thukakanganaya ku thukasima ekihembo ky’obwongo bwethu omw’ibukolesya eriha Yehova y’olhukengerwa (Lebaya enungu 14) *

14. Thwanga kangania thuthi erisima lyethu busana n’ekihembo kyethu ekikaswekaya eky’obwongo?

14 Thwangana kangania ku thukasima ekihembo kyethu ky’obwongo ekikaswekaya eki omw’ibukolesya eriha oyuwathuhabo y’olhukengerwa. Abandi bakathwamu erikolesya obwongo bwabu eriberererya esyongumbu syabu​—eriyihiriraho eby’erighenderako bikahika okwa kitholere eribya kibuya n’ekibi. Aliwe kundi Yehova yuwathuhangika, kihikire eribugha thuthi emisingyi yiwe misa y’eyilengire ebyosi-byosi ebya thwanganza eriyihiriraho ng’eby’erighenderako. (Abar. 12:1, 2) Thwamaghendera okwa bihano biwe, thukabana obuholho. (Isa. 48:17, 18) Kandi thukabya n’engebe eyiwithe ekighendererwa​—ithwalethera Omuhangiki wethu kandi Thatha wethu y’olhukengerwa neryo iniathuyisyethera.​—Emi. 27:11.

E BIBLIA​—EKIHEMBO KY’EMBAGHANE

15. Ekihembo kye Biblia kikakanganaya kithi ngoku Yehova anzire abandu?

15 E Biblia ni kihembo ky’olhwanzo ekikalhua oku Nyamuhanga. Thatha wethu w’elhubulha mwasondolha abalhume erihandikayo kundi atsomene kutsibu abaana biwe ab’okwa kihugho. Erilhabira omwa Biblia, Yehova akasubiraya ebibulyo ebikulhu-bikulhu kutsibu ebya thwanga yibulya, nga bino: Thwalhua hayi? Ekighendererwa ky’engebe ni kyahi? Ni byahi ebiri omwa buthuku obukasa? Yehova anzire abaana biwe abosi ibaminya eby’erisubirya okwa bibulyo ebi, neryo busana n’ekyo ahabw’emyaka mingyi abiriwathikya abandu erihindulhayo omwa mibughe mingyi. Munabwire, e Biblia eyosi kutse ebitsweka byayu yiri omwa mibughe eyilhabire omu 3,000! E Biblia ky’ekitabu ekyamabirithahindulhwa n’erighabwa kutsibu okwa bitabu byosi. Mbulha abandu bikere hayi kutse mbulha bakabugha mubugheki, abangyi bawithe akaghisa k’erisoma e Biblia omwa mubughe wabu.​—Lebaya akasanduko “ Erihindulha e Biblia Omwa Mibughe ye Afirika.”

16. Ngoku kiri omu Matayo 28:19, 20, thwanga kangania thuthi ku thukasima e Biblia?

16 Thwangana kangania ku thukasima e Biblia omw’isomayo buli kiro, erighanirya okwa bya yikakangiriraya, n’erilengaho kutsibu erighendera okwa byo thuk’igha. Eryongera okw’ekyo, thukakanganaya ku thukasima Nyamuhanga omw’ibwira abangyi ngoku thwanga thoka omwatsi owali muyo.​—Esy. 1:1-3; Mt. 24:14; soma Matayo 28:19, 20.

17. Ni bihembo ebiri bithi ebyo thwamabirikaniako omo mwatsi ono, kandi owakakwamako akakanaya okuki?

17 Omo mwatsi ono thwamabirilhangira ebihembo ebyo Nyamuhanga abirithuha nga obwikalho bwethu, ekihugho; obwongo bwethu obukolirwe omwa mibere eyikathikaya; n’Ekinywe kya Nyamuhanga ekyasondolibawa n’omulimu abuyirire, e Biblia. Aliwe hane ebindi bihembo ebyo Yehova abirithuha ebithelhangirawa n’ameso. Ebihembo “ebithelhangirawa” ebi bikendi kanibwako omo mwatsi owakakwamako.

OLHWIMBO 12 Yehova, Nyamuhanga w’Obuthoki

^ enu. 5 Omwatsi ono akendileka ithwongera erisima Yehova n’ebihembo bisathu ebyo abirithuha. Kandi akendi thuwathikya eriminya ngoku thwanga kanirania n’abakabugha bathi sihali Nyamuhanga.

^ enu. 64 ERISOBORERA EKISASANI: Mwali wethu anemwigha owundi mubughe nuku angathoka erikangirirya abakahumira ewabu ekwenene eyiri omwa Kinywe kya Nyamuhanga.