Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

MUTWI WAKWIIYA 21

Sa Mulalumba Pashipo Lesa Nshaakatupa?

Sa Mulalumba Pashipo Lesa Nshaakatupa?

“Nshiinji abuumbi shintu nshoocita, O Yehova Lesa wangu, incito shako shikankamika aluyaando ndoocite palindiswe.”​KULU. 40:5, NWT.

LWIIMBO 5 Incito Shikankamika Shakwe Lesa

NSHESHI TWIIYE *

1-2. Kweelana a Kulumbaisha 40:5, ino nshipo nshi Yehova nshaakatupa, alimwi ino nceebonshi nceshi tubandikilewo mumutwi uyu?

YEHOVA ngu Lesa shikwaaba. Amuyeeye shipo shimwi nshaakatupa mbuli: cishi capanshi cibotu abuumbi motukala; boongo bwesu bwakalengwa munshila ikankamika; alimwi a Maswi akwe alibetele, Baibo. Shipo shotatwe ishi Yehova nshaakatupa, shakapa kwaamba ayi tube amusena ubotu kwakukala, kucikonsha kuyeeya alimwi akubandika abamwi, alimwi shatucafwa kucana shikumbulo kumiipusho iyandika abuumbi njeenga tweepusha.​—Amubelenge Kulumbaisha 40:5.

2 Mumutwi uyu, tutobandikawo paniini pashipo shotatwe ishi. Kukutumana akuyeeyawo abuumbi pashipo ishi inga kwatucafwa kuba bantu balumba, alimwi akutuyuminisha kucita shintu sheenga shasangalasha Mulengi wesu, Yehova. (Ciyu. 4:11) Alimwi kucita boobo kulaakutucafwa kuba balibambite kucafwa baabo bashoma munjiisho yakwaamba ayi shintu shakabakobo sheenka.

CISHI CAPANSHI CILIBETELE

3. Ino nceebonshi cishi capanshi cililibetele pa mapulaneti oonse?

3 Ncakutatoonsha kwaamba ayi na twalangilisha Lesa mbwaakalenga cishi capanshi, tulashoma ayi ncakwiila alicite busongo. (Loma. 1:20; Ebul. 3:4) Kuli mapulaneti aamwi ashinguluka lisuba, nacibi boobo, cishi capanshi ceenkabo ncocilibetele mukwiinga cilicite shoonse shipa kwaamba ayi tube abuumi.

4. Ino cishi capanshi cilipusene buyani a bwaato bwakapangwa amuntu?

4 Cishi capanshi inga twacikoshanisha ku bwaato buli pamaanshi. Nacibi boobo, bwaato bwakapangwa amuntu buswite bantu bulipuseneeko acishi capanshi. Kucakubonenaako, bantu bali mubwaato inga tabatoleleli kuba abuumi na ncakwaamba ayi balyeelete kulipangila muuya wa oxygen ngotuyoya, shakulya, amaanshi alimwi na babalwiita ayi taakuwo kusowa matombe pamaanshi. Bantu bali mubwaato inga bafwa. Ano mubupusano, pacishi capanshi pali shilengwa shicite buumi shiinji abuumbi. Cishi capanshi cilatolelela kupanga muuya wa oxygen, shakulya, alimwi amaanshi ngotuyandika, alimwi shintu shiyandika ishi tashimaniiwo. Nabi kwaamba ayi matombe oonse alatolelela kuba pacishi capanshi, cilatolelela kuboneka kabotu akuba musena ngweenga bantu batolelela kuba abuumi. Ano ino ici cilakonsheka buyani? Yehova wakalenga cishi capanshi munshila yakwaamba ayi matombe ali woonse inga asebenseshekwa alimwi munshila imwi. Tutobandikawo paniini pabusongo bwakwe Yehova mbobubonekela mushintu mbuli muuya ngotuyoya mbopangwa, alimwi amaanshi mbwaashinguluka.

5. Ino muuya wa oxygen ulaswa kuli, alimwi ino ici cilatupa kushoma nshi?

5 Kwaamba ayi sobantu alimwi ashinyama tutolelele kuba abuumi, tulayandika muuya wa Oxygen. Beshikulangoola makani bakacana kwaamba ayi mu mwaaka womwibo, shintu shicite buumi shilasebensesha muuya wa oxygen uunji abuumbi. Shintu shicite buumi ndyeshitoyooya shilakusha muuya wa carbon dioxide. Nacibi boobo muuya uyooya shintu shicite buumi toona kumanawo kale, alimwi awalo wa carbon dioxide toonakufulawo kale cakwiindilila. Ino nciinshi cilengesha kwaamba ayi cibe boobo? Cili boobo mukwiinga Yehova wakalenga shintu shimena shipusenepusene, shinene alimwi ashiniini niini isho shiyooya muuya wa carbon dioxide akukusha muuya wa oxygen. Kubaako kwa muuya wa oxygen kulatupa kushoma ayi anu maswi alembetwe pa Milimo 17:24, 25 ayo aamba ayi: “Lesa . . . ngootupa buumi amuuya ngotuyoya,” ngancine.

6. Ino cilaba buyani kwaamba ayi pacishi capanshi panooba maanshi lyoonse, alimwi ino ishi shilatondesha nshi? (Amubone kabokosi kacite mutwi utokwaamba ayi “ Maanshi Ncipo Lesa Ncaakatupa.”)

6 Tulicite maanshi pacishi capanshi, mukwiinga cishi tacibete pafwiifwi abuumbi a lisuba. Naakwiinga cishi capanshi cakalinga pafwiifwi paniinibo alisuba, naakwiinga maanshi oonse akayuma alimwi naakwiinga taakuwo cintu nabi comwi cicite buumi. Alimwi cishi capanshi nicakalinga kutalamukitekobo paniini kuswa kulisuba, naakwiinga maanshi oonse pacishi akatontola abuumbi akuyuma anga ndibwe. Mukwiinga Yehova wakabika cishi capanshi pamusena peelete, shintu shicite buumi shilatolelela kubaako. Na lumwi lwabala abuumbi, maanshi amumilonga alimwi aayo atabete mumilonga alalungula akuya mwiculu kupanga makumbi. Maanshi eshi kuya mwiculu mwaaka amwaaka ngaanji abuumbi. (Na nkwaabika mucakubikaamo cilyeelete kulaampa makilomita 80 kuya mwiculu, mubufwiifwi alimwi amubulaamfu) Maanshi aya inga amana nshiku mpashi 10, kwaamba ayi atalike kuloka kuswa kwiculu mbuli imfula. Aboobo maanshi aya alaboolela alimwi mumilonga amushishiba akubooshawo kushinguluka alimwi. Yehova wakapanga maanshi kunokweenda munshila iyi, kwaamba ayi pacishi capanshi panooba maanshi lyoonse. Alimwi ici cilatondesha ayi ncakwiila ngumusongo alimwi ngu Lesa shinkusu.​—Jobo 36:27, 28; Shiku. 1:7.

7. Ino nshiinshi shimwi nsheenga twaciita kwaamba ayi tutondeshe kulumba pacipo citokwaambwa pa Kulumbaisha 115:16?

7 Ino nciinshi ceenga catucafwa kuba bantu balumba pacishi capanshi cakalengwa munshila ikankamika abuumbi? (Amubelenge Kulumbaisha 115:16.) Cintu comwi ceenga catucafwa nkucana ciindi cakukutumana akuyeeya pashintu Yehova nshaakalenga. Kucita boobo kulatuyuminisha kulumba Yehova bushiku abushiku pashintu shibotu nshaatupa. Alimwi inga twatondesha ayi tulalumba Yehova ceebo cakutupa cishi capanshi, kwiinda mukulama ca buuya kumusena nkotukala.

BOONGO BWESU BWAKALENGWA MUNSHILA IKANKAMIKA

8. Ino nciinshi nceenga twaambila ayi boongo bwesu bwakapangwa munshila ikankamika?

8 Boongo bwa muntu bwakapangwa munshila ikankamika abuumbi. Ndyemwakalinga mumala, boongo bwanu bwakalinga kukula kweelana a Yehova mbwakabubamba, alimwi paciindi ceenka ici maseelo aanji akalinga kupangwa na peendabo mineti yomwi! Beshikulangoola makani bakacana kwaamba ayi boongo bwa muntu munene bulicite maseelo alibetele ashika pafwiifwi a 100 biliyoni eetwa ayi neurons. Maseelo aya ngotucana muboongo bwesu ubo bulema makilogilamu ashika 1.5. Amuleke tubandike pashintu shikankamika shiniinibo shicita boongo.

9. Ino nciinshi nceenga mwaambila ayi nkusu shakwaamba ncipo kuswa kuli Lesa?

9 Shicitika kwaamba ayi muntu acikoonshe kwaamba, nshintu shikankamika. Amuyeeyebo shicitika na muntu atokwaamba. Kwaamba ayi muntu aambe liswi lyomwibo, boongo bulapa kwaamba ayi mishisa ya mulaka, mukolominwa, mulomo, mucendwa, alimwi acaamba, iyo ishika cakuma 100 isebensele pomwi. Kwaamba ayi shitokwaambwa shinyumfwike kabotu, mishisa iyi ilyeelete kusena kweelana amboyeelete kukonkana. Kweelana akulangoola kumwi kwakacitwa mu 2019, bakacana kwaamba ayi mwaana washalwa inga wacikonsha kunyumfwa liswi lyomwi alyomwi. Makani aya aleendelana ashishoma beshikulangoola makani baanji ayi muntu uli woonse wakashalwa ankusu shakucikonsha kushiba mishobo akwiiya mboyaambwa. Ncakutatoonsha kwaamba ayi nkusu shakwaamba, ncipo kuswa kuli Lesa.​—Kulo. 4:11.

10. Ino inga twatondesha buyani kwaamba ayi tulalumba Lesa pacipo cakwaamba?

10 Nshila yomwi mbweenga twatondesha ayi tulalumba Lesa pacipo cakwaamba, nkwiinda mukulwiitaako baabo bashoma munjiisho yakusanduka ncotushomena kwaamba ayi Lesa ngowakalenga shintu shoonse. (Kulu. 9:1; 1 Pita 3:15) Bantu bayuminisha njiisho yakusanduka balaamba ayi cishi capanshi ashintu shoonse shicite buumi shakabakobo sheenka. Inga twasebensesha Baibo alimwi amakani ngotweeya mumutwi uyu, ndyetutokwiimikaninako Ishiwesu wakwiculu akusansulwita baabo basuni kushiba shitupa kushoma kwaamba ayi Yehova ngo Mulengi waliculu acishi capanshi.​—Kulu. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Ino nciinshi cimwi citondesha kwaamba ayi boongo bwesu bwakapangwa munshila ikankamika?

11 Nkusu shakwiibaluka shintu shilakankamika abuumbi. Shikulemba umwi wakale kale wakaamba ayi boongo bwa muntu bulacikonsha kwiibaluka makani ngeenga balemba mumabuku ashika 20 miliyoni. Nacibi boobo, boongo bwesu bulicite nkusu shakwiibaluka makani eendilila pasheeshi shakalemba shikulemba uyu. Ino nshintu nshi shilibetele boongo bwesu nshobucikonsha kucita?

12. Ino tulipusene buyani ashinyama pamakani akwiiya mbotweelete kukala?

12 Pashilengwa shoonse shili pacishi capanshi, bantu beenkabo mbobakalengwa ankusu sha kwiibaluka shakabacitikila akwiiyawo comwi. Aboobo ici cilatupa kwiiyawo akwaalula nshetwalinga kuyeeya na nshetwalinga kucita. (1 Koli. 6:9-11; Kolo. 3:9, 10) Alimwi tulicite ankusu shakwiisha njeelacaamba yesu kushiba bwakupansaanya cibiibi acibotu. (Ebul. 5:14) Inga twacikonsha kutondesha lusuno, luse, alimwi ankuumbu. Alimwi inga twacikonsha kukonkela cakubonenaako cakwe Yehova cakucita shintu mubululami.

13. Kweelana a Kulumbaisha 77:11, 12, ino cipo cesu cakwiibaluka shintu tulyeelete kucisebensesha buyani?

13 Nshila yomwi mbweenga twatondesha ayi tulalumba pacipo cakwiibaluka shintu, nkwiinda mukwiibaluka Yehova mbwakatucafwawo. Kucita boobo kulaakutucafwa kushoma cakutatoonsha kwaamba ayi alaakutucafwa kunembo. (Amubelenge Kulumbaisha 77:11, 12; 78:4, 7) Nshila imwi nkwiinda mukwiibaluka shintu shibotu shitucitila bamwi alimwi akubalumba. Beshikulangoola makani bakacana kwaamba ayi liinji bantu balumba balaba bantu bacite lusangalalo. Alimwi ncintu cibotu kukonkela cakubonenaako cakwe Yehova uyo ushi kusala kulubaako kushintu shimwi. Kucakubonenaako, Yehova alisalalite alimwi na alisuni inga wasala kutaluba cintu cili coonse, ano na twaana kuswa kushibiibi, alatulekelela akulubaako shilubo nshetwakacita. (Kulu. 25:7; 130:3, 4) Aboobo alisuni ayi aswebo tunoolekelela bamwi na besa mukusenga kulekelelwa pesule lyakutukalasha.​—Mate. 6:14; Luka 17:3, 4.

Inga twatondesha ayi tulalumba Yehova pakutupa boongo kwiinda mukumulumbaisha (Amubone palagilafu 14) *

14. Ino inga twatondesha buyani ayi tulalumba paboongo Lesa mbwaakatupa?

14 Inga twatondesha ayi tulalumba paboongo Lesa mbwaakatupa kwiinda mukumulumbaisha. Bamwi tabasebenseshi kabotu boongo bwabo, balalisalila beene ncobabona ayi nceciluleme na ncecitaluleme. Ono mukwiinga Yehova ngowakatulenga, tulyeelete kushiba ayi lakwe nshaabona ayi shililuleme nshibotu kwiinda nsheenga twalisalila sobeene. (Loma. 12:1, 2) Kukonkela njiisho shakwe Yehova kulatupa kuba aluumuno. (Isa. 48:17, 18) Alimwi tulesa mukushiba kwaamba ayi luyaando Yehova ndwakatulengela nkumulemeka mbuli Mulengi wesu alimwi Ishiwesu akucita shintu shimusangalasha.​—Tus. 27:11.

BAIBO NCIPO CILIBETELE

15. Ino cipo ca Baibo cilatondesha buyani ayi Yehova alitusuni?

15 Baibo ncipo kuswa kuli Ishiwesu shilusuno. Ishiwesu wakwiculu wakatanjilila basankwa bakalemba Baibo mukwiinga alitusuni abuumbi. Yehova alasebensesha Baibo kukumbula miipusho iyandika njeenga tweepusha mbuli: Ino sobantu twakaswa kuli? Ino nciinshi Lesa ncaakatulengela? Alimwi ino nshiinshi sheshi shikacitike kunembo? Yehova alisuni kwaamba ayi bana bakwe boonse bashibe shikumbulo kumiipusho iyi, aboobo kuswabo kale kale wakapa kwaamba ayi Baibo isansululwe mumishobo iinji. Pacecino ciindi, Baibo yoonse na lubasu nkoili mumishobo iindilila 3,000! Baibo yeenkabo ndyelibuku lyakasansululwa mumishobo iinji kwiinda libuku limwi lili lyoonse. Aboobo bantu baanji balicite coolwe cakubelenga Baibo yakasansululwa mumulaka wabo, tacicite mulandu ankobakala na mulaka ngobaamba.​—Amubone kabokosi kacite mutwi utokwaamba ayi “ Kusansulula Baibo Mumishobo Yamu Africa.”

16. Kweelana a Mateyo 28:19, 20, ino inga twatondesha buyani ayi tulalumba pacipo ca Baibo?

16 Inga twatondesha ayi tulalumba pacipo ca Baibo kwiinda mukwiibelenga bushiku abushiku, kukutumana kuyeeya nshoiisha, akucita nsheenga twacikonsha kwaamba ayi tukonkele nshetwiiya. Kwiilikaawo, inga twatondesha ayi tulalumba kwiinda mukucita shoonse nsheenga twacikonsha kwaamba ayi twiishe bamwi nshoyaamba.​—Kulu. 1:1-3; Mate. 24:14; amubelenge Mateyo 28:19, 20.

17. Ino nshipo nshi nshetwabandika mumutwi uyu, alimwi ino tulaakwiiya nshi mumutwi utokonkelaawo?

17 Mumutwi uyu tweeya shipo Lesa nshaakatupa mbuli cishi capanshi mpotukala; boongo bwesu mbwaakalenga munshila ikankamika; alimwi a Maswi akwe Lesa akatanjililwa amushimu. Ano kuli ashimwi shipo Yehova nshaakatupa nsheenga tatuboni ameenso. Tulaakwiiya pashipo ishi mumutwi utokonkelaawo.

LWIIMBO 12 Yehova, Lesa Winditeewo

^ par. 5 Mutwi uyu utootucafwa kushiba mbweenga twatondesha kulumba kwesu kuli Yehova pashipo shotatwe nshaakatupa. Utootucafwa akushiba mbweenga twacafwa baabo batoonsha na Lesa nkwaali.

^ par. 64 BUSANSULUSHI BWACIKOPE: Nankashi atokwiiya mushobo umwi kwaamba ayi acikoonshe kwiisha Maswi akwe Lesa bantu bakaswa kucishi cimwi.