1-2. Kwesekesa na mukanda wa Myaso 40:5, Yehova natwana byuma muka, co mwafwa bika kunapu kwa seho kusimutwiya ebi byuma?

YEHOVA wapwa Njambi muka-kwana. Natwana byuma byabibwa bya kufwa ngwe lino lifuti-libu lyalibwa haje hatwatunga. Co lalo watutangele na bwongo buje bukatukwasa kusinganyeka na kusimutwiya na bakwetu. Kutundaho, natwana Lijwi lyendi Mbimbiliya ije itukwasa kuwana bikumbululo ku bihula bitunasa kulihula.—Tandeni Myaso 40:5.

² Muno mu cilongesa tusimutwiya mubwihi ha byuma bitatu byanatwana Yehova. Kusinganyekesesa ha byuma ebi, kutukwasa tukandelele Yehova ha byuma byanatulingila, co lalo kutushongangeya tumuzibise kubwaha ha kupwa Ishamatanga yetu. (Kujo 4:11) Kutundaho, kutukwasa tuzibuke mwakukwasela baje bakulahela ngwabo byuma byalizilile bikebyo bibenya.

3. Mwafwa bika lino lifuti-libu lyapwa lya kulitila?

³ Nga tutala mwanatangela lino lifuti-libu, tumona ngwetu Njambi wakala na mana. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Lino lifuti-libu lyapwa lya kulitila, mwafwa likelyo lika lili na byuma bije bitukwasa tuyoye.

4. Bika twendekela ngwetu lino lifuti-libu linapu lyalibwa manene kutubakana ije njubo itunendeka?

⁴ Lino lifuti-libu twasa kulyesekesa ku njubo ije ili na banu, oloni kuyesi na bikolo na binjanena. Lino lifuti-libu lyaliseze na njubo ya cifwoco. Acisinganyekeni ngweni baje banu bali muje mu njubo banapande kulitondela mpunzi ibahwima,  byakulya bibalya na mema abanwa. Co lalo, banapande kumbila mazilo muje bene mu njubo. Kuma baje banu basa kuyoyamo simbu yailaha ndi? Embwe. Oloni lino lifuti-libu lili na byuma bije bikwasa byuma byabingi bitwaleleleho kuyoya. Lili na mpunzi ya oxygen ituli na kuhwima na byakulya na mema, co lalo ebi byuma kubyesi kuhwa. Mazilo oshe tuli na kuwombila hano bene ha lifuti-libu, oloni anga licisholoka mwamubwa, co lalo anga tucasa kuyoyaho. Mwafwa bika? Mwafwa lino lifuti-libu lyasa kutengulula byuma bya mazilo kubipwisa byuma byabibwa. Tusimutwiya ha byuma byanalingi Yehova mangana tutwaleleleho kukala na mpunzi itukahwimi na mema atukanu.

5. Mwafwa bika mpunzi ya oxygen kuyesi kuhwa hano ha lifuti-libu, co ebi byalitombola na majwi muka?

⁵ Mpunzi ya oxygen ikeyo ili na kukwasa banu na tusitu batwaleleleho kuyoya. Ha mwaka, byuma byakuyoya bikahwimi mpunzi ya oxygen yaingi manene, co bikatuhwisa mpunzi yaibi ibatumbula ngwabo carbon dioxide. Nameme ngoco, mpunzi ya oxygen kuyesi kuhwa, co lalo mpunzi ya carbon dioxide kuyesi kutumina hano ha lifuti-libu. Mwafwa bika? Mwafwa Yehova watangele lalo miti na bimena bikwabo bije bikapangesa mpunzi ya carbon dioxide na kutuhula mpunzi ya oxygen. Ebi byalitombola na majwi ali ku Vilinga 17:24, 25, aje endeka ngwawo: “Njambi . . . ikeye akana mwonyo na muku.”

6. Mwafwa bika mema kuwesi kuhwa hano ha lifuti-libu, co ebi bimwesa bika? (Taleni lalo cipalo ca “Yehova Natwana Mema.”)

⁶ Tuli na mema hano ha lifuti-libu, mwafwa kulyesi kulako manene nambe kuyehi manene na litangwa. Ngwe lifuti-libu lyashwenene lika kamandondo kuyehi na litangwa, ngwe mema oshe anomu cau, co ngwe nacimo cahi ciyoyaho. Co lalo ngwe lifuti-libu lyashondolokele lika kamandondo ku litangwa, ngwe mema oshe anakondo na kupwisa lifuti-libu ngwe limunga. Yehova wakele lifuti-libu ha mutambela unapande mukemwo tuli na mema, co awa mema ali na kukwasa byuma bya kuyoya. Litanya likatwila ha mema a hano ha lifuti-libu, co mema akakakumukila mwilu na kupwa mashelwa. Ha mwaka, mema akakakumukila mwilu akapu amangi manene kutubakana mema a mu mashali oshe a hano hasi. Awa mema akanyoko omwo kwita matangwa 10 kutunda hawanakakumukila mwilu. Co akelukila lalo mu tulunga-ndonga na mu bindonga na mu mashali. Ebi bimwesa ngwabyo Yehova ali na mana na nzili.—Yombi 36:27, 28; Kwambu 1:7.

7. Tumwesa bati kukandelela kuli Yehova ha bwana bwanatwana buje bubanendeka ku Myaso 115:16?

⁷ Bika bitukwasa tukandelele Yehova ha lifuti-libu lyanatwana na byuma byoshe bilimo? (Tandeni Myaso 115:16.) Ngila imo, inapu kusinganyekesesa ha byuma byanatanga Yehova. Tunapande kukandelela Yehova ha litangwa na litangwa, mwafwa ya byuma byali na kutwana. Tumwesa kukandelela kuli Yehova ha kutwana lifuti-libu nga tujelesa ha mutambela hatwakala.

8. Bika twendekela ngwetu bwongo bwetu babutangele mu ngila ya kukomokesa?

⁸ Bwongo bwa munu babutangele mu ngila ya kukomokesa. Munu mwakakala mwimo lya baina, bwongo bwendi bukalitungu mu ngila ya kukomokesa. Ha munutu na munutu, maseluzi a bwongo amangi akalitungu. Baka-kutondesesa banawana ngwabo bwongo bwa mukulunu bwakala na maseluzi a kulitila a kweta ku 100 bilyoni aje abatumbula ngwabo  neurons. Awa maseluzi akewo anatungu bwongo bwetu buje bulema kweta ku 1.5 kg. Tucisimutwiyeniko mubukapangela bwongo mu ngila ya kukomokesa.

9. Bika bimwesa ngwabyo cashu cetu ca kwendeka capwa bwana bwa kutunda kuli Yehova?

⁹ Cashu cetu ca kwendeka capwa ca kukomokesa. Tucisimutwiyeni byuma bikalingiwa nga munu endeka. Bwongo bunapande kupangela hamo na mishisha ya kweta ku 100 asina munu atumbule lijwi. Eyi ikapu mishisha ya ndaka, ya milibu, ya tunwa, ya bimbange neyi ya nulo. Eyi mishisha inapande kulikwatasana asina munu atumbula mwamubwa lijwi. Mu 2019, baka-kutondesesa bya kwendeka bindaka bawanene ngwabo mbututu asa kuzibuka lijwi limo na limo. Ebi byalitombola nebi bibakendeka bakakutondesesa babangi ngwabo tukasemuka na cashu ca kuzibuka bindaka na kulilongesabyo. Cili bene, cashu cetu ca kwendeka capwa bwana bwa kutunda kuli Njambi.—Kutu 4:11.

10. Tumwesa bati ngwetu twakandelela kuli Yehova ha kutwana bwana bwa kwendeka?

¹⁰ Tumwesa ngwetu twakandelela kuli Yehova ha kutwana bwana bwa kwendeka nga twambulwila baje kubakulahelele ngwabo Njambi kwakala. (Myaso 9:1; 1 Petu 3:15) Baje kubakulahelele ngwabo Njambi kwakala bashaka ngwabo netu tukulahele ngwetu byuma byalizilile bikebyo bibenya. Nga tupangesa Mbimbiliya na byuma bitunasimutwiya muno mu cilongesa, co twimanena Tate yetu wa mwilu. Co lalo tukwasa baje bashaka kuzibuka busunga bakulahele ngwabo Yehova ikeye watangele lilu na hasi.—Myaso 102:25; Isaya 40:25, 26.

11. Bwongo bwetu bwapwa bati bwa kulitila?

¹¹ Cashu cetu ca kwanuka capwa ca kukomokesa. Muka-kusoneka mabulu umo wendekele ngwendi bwongo bwa munu buli na cashu ca kwanuka byuma bimwasa kusoneka mu mabulu a kupwa 20 milyoni. Oloni ano matangwa, baka-kutondesesa banawana ngwabo bwongo bwa munu bwasa kwanuka byuma byabingi manene. Bwongo bwetu buli na cashu muka ca kulitila?

12. Banu baliseza bati na tusitu?

¹² Hano hasi, banu bakebo lika basa kutengulula buyoye bwabo na kukala na bifwa byabibwa omwo banuka byuma byalingiwile kunima na kusinganyekesesaho. Ngeci, twasa kutengulula bisinganyeka byetu na kushangumuka kukala na futisi yaibwa. (1 Koli 6:9-11; Kolo 3:9, 10) Twasa kulongesa citakutaku cetu mangana citukwase kunanguka byuma byabibwa nebi byabibi. (Heve 5:14) Co lalo twasa kukala na cizemo na mema ku mbunge na ngozi. Kutundaho, twasa kutembwinina Yehova uje akasompo mu mu busunga.

13. Kwesekesa na mukanda wa Myaso 77:11, 12, tunapande kupangesa bati bwana bwetu bwa kwanuka?

 ¹³ Tumwesa ngwetu twakandelela kuli Yehova ha bwana bwanatwana bwa kwanuka nga simbu yoshe twanuka mwanatukwasela nomu mwanatutakamesela. Oku kutukwasa tukulahele ngwetu akatukwasa kulutwe. (Tandeni Myaso 77:11, 12; 78:4, 7) Co lalo tunapande kwanuka byuma byabibwa bibanatulingila bakwetu na kubakandelela. Baka-kutondesesa banawana ngwabo banu baje bakala na mbunge ya kukandelela bapwa ba kubwahelela. Yehova wapwa wa kulumbunuka, co ali na nzili ya kwanuka byuma byoshe. Oloni kesi kwanuka byuma bimo. Cakumwenako, nga muka-bubi natenguluka, Yehova akamukonekela na kwibala bubi bwoshe bwalingile. (Myaso 25:7; 130:3, 4) Yehova ashaka ngwendi tumutembwinine. Atonda ngwendi netu twibale byuma byabibi bibatulingile bakwetu.—Mateo 6:14; Luka 17:3, 4.

14. Tumwesa bati ngwetu twakandelela kuli Yehova ha kutwana mana?

¹⁴ Tumwesa ngwetu twakandelela kuli Yehova nga tupangesa mana etu mu ngila ije imuzibisa kubwaha. Oloni bamo bali na kupangesa mana abo mu kulyakela mashiko aje abamona ngwabo akewo abanapande kukabangeya. Yehova ikeye watutangele. Ngeci, mashiko endi anapu amabwa kutubakana mashiko atunasa kulyakela yetu babenya. (Loma 12:1, 2) Nga tukabangeya mashiko endi, co tuyoya mwamubwa. (Isaya 48:17, 18) Co lalo tumusingimika na kumuzibisa kubwaha, ha kupwa Ishamatanga yetu na Tate yetu.—Visi 27:11.

15. Yehova namwesa bati ngwendi wazema banu boshe?

¹⁵ Mbimbiliya yapwa bwana bwa kutunda kuli Njambi wa cizemo. Tate yetu wa mwilu wapangesele banu basoneke Mbimbiliya, mwafwa watuzema manene. Yehova ali na kupangesa Mbimbiliya mangana akumbulule  bihula byetu bya seho bya kufwa ngwe: Banu batunda kuli? Bika bituli na kuyoyela? Bika bikalingiwa kulutwe? Yehova ashaka ngwendi bana bendi boshe bazibuke muinakumbulwila Mbimbiliya ebi bihula. Ngeci, nakwasa banu banungulule Mbimbiliya mu bindaka byabingi. Ano matangwa, Mbimbiliya ili mu bindaka bya kutubakana 3,000 ipwe yamutunu nambe mutamba wayo. Kukwesi libulu lyeka libali na kunungulula mu bindaka byabingi na kulyana banu babangi ngwe Mbimbiliya. Banu ba mu mafuti a kuliseza-seza na bindaka bya kuliseza-seza bali na kutanda Mbimbiliya mu bindaka byabo.—Taleni cipalo ca “ Mbimbiliya Bainungulula mu Bindaka bya mu Africa.”

16. Kwesekesa na mukanda wa Mateo 28:19, 20, tumwesa bati ngwetu twakandelela kuli Yehova ha kutwana Mbimbiliya?

¹⁶ Tumwesa ngwetu twakandelela kuli Yehova ha kutwana Mbimbiliya nga tuitanda ha litangwa na litangwa na kusinganyekesesa bitutanda na kulinga mwoshe mutwasela kupangesa bituli na kulilongesa. Co lalo tumwesa kukandelela nga tulekako bakwetu byuma biilongesa Mbimbiliya.—Myaso 1:1-3; Mateo 24:14; tandeni Mateo 28:19, 20.

17. Byuma muka byanatwana Yehova bitunasimutwiya muno mu cilongesa, co bika bitusimutwiya mu cilongesa cinatako?

¹⁷ Muno mu cilongesa, tunasimutwiya ha byuma byanatwana Yehova bya kufwa ngwe lino lifuti-libu lyalibwa, bwongo bwetu buje bubatanga mu ngila ya kulitila na Lijwi lyendi Mbimbiliya. Oloni kuli byuma bikwabo lalo byanatwana Yehova bije kutwasa kumona na mesho. Ebi byuma tubisimutwiya mu cilongesa cinatako.