Skip to content

Skip to table of contents

STADI ATIKOL 21

Dirava Ese E Heni Harihari Ḡaudia O Lalo Badamu, A?

Dirava Ese E Heni Harihari Ḡaudia O Lalo Badamu, A?

“Iehova e, egu Dirava, emu hoa karadia bona ilalolaimai lalo-hadaidia vada o habada emai ai.”​—SAL. 40:5.

ANE 15 Iehova E Havara Ḡaudia ese E Imodaiamu

INA STADI ANINA *

1-2. Salamo 40:5 heḡereḡerena, Iehova ese ita edai edediai harihari ḡaudia e heni, bona dahaka dainai unu baita herevalaimu?

IEHOVA na hariharibada Diravana. Ia ese e henida harihari ḡaudia haida mani a lalodia, heḡereḡere: Tanobada hairaina, kwarada harana, bona Baibul. Iehova ese unu harihari ḡaudia toi e henida dainai, mai eda noho gabuna, ḡau baita haero bona baita herevahereva diba, bona henanadai badadia haeredia baita davari diba.​—Salamo 40:5 ba duahia.

2 Ina atikol ai, ita ese unu harihari ḡaudia toi baita herevalaimu. Baita lalodia dobumu neganai, baita lalodia badamu bona baita ura badamu ita e Havarada Tauna lalokauna, Iehova baita hanamoa. (Apok. 4:11) Bona siri maorodia baita ḡaukaralaimu evolution ena hahediba hereva koikoina e abia daemu taudia baita durudia totona.

TANOBADA HAIRAINA

3. Dahaka dainai tanobada na idau herea ma planet haida amo?

3 Dirava ese tanobada e karaia dalana amo ta dibamu ia na aonega Diravana. (Roma 1:20; Heb. 3:4) Ita eda tanobada bona planet ma haida na dina e ḡeḡeamu, to tanobada na idau badina ia lalonai mauri e duruamu ḡaudia maorodia iboudiai na mimia.

4. Dahaka dainai baita gwau dibamu taunimanima ese e hahonua boutina na idau tanobada amo?

4 Iunives lalonai tanobada na vaitani gadobada ai e huremu boutina ta na heto. To, taunimanima ese e hahonua boutina bona tanobada na mai edia idau. Heḡereḡere, bouti ai e gui taudia be ede daudauna bae mauri diba bema idia na sibodia edia oxygen, aniani bona ranu be havaramu bona bema momoru na bouti amo basie negemu? Una bouti ai e gui taudia na bae mase haraḡa diba. To, tanobada na dia unu bamona badina ia lalonai na mauri ḡaudia bilioni momo e nohomu. Oxygen, aniani, bona ranu na mimia bona unu heduru ḡaudia na asie oremu. Ena be tanobada ena momoru heḡereḡere rau, au dikadia na mimia, to tanobada na doini mai hairaina bona taunimanima ese bae noholaia diba. Ede ta diba tomamu? Iehova ese tanobada e karaia dalana amo tanobada ese ena momoru na e haidaudiamu bena ḡau namodia ai e laomu baita ḡaukaralaidia totona. Ita na ḡau rua, hodahoda bona ranu baita herevalaidiamu (oxygen cycle bona water cycle.)

5. Oxygen cycle be dahaka, bona una ese dahaka e hamomokaniamu?

5 Oxygen na mauri ḡaudia bona taunimanima e durudiamu bae mauri totona. Hetahu ḡaukarana ta amo e davaria laḡani ta ta lalodiai mauri ḡaudia ese hodahoda namona e hahodia vareaimu. Unu mauri ḡaudia ese hodahoda dikana ladana carbon dioxide e halasiamu. To, oxygen ibounai na dia mauri ḡaudia ese e hahodia vareaimu bona carbon dioxide ese eda atmosphere o eda tanobada e ḡeḡeamu hodahodadia na se hadikaiamu. Dahaka dainai? Badina Iehova ese tubutubu ḡaudia idauidau​—au badadia bona matada amo asita itamu tubutubu ḡaudia​—e karadia bona unu ese carbon dioxide e abia vareaimu bena oxygen e halasiamu. Una ese ta hahodiamu hodahodana e havaraiamu, una dainai Aposetolo Edia Kara 17:24, 25 ai e gwauraia herevana na ta abia daemu, e gwaumu: Dirava ese “mauri bona laḡa [na] . . . taunimanima iboudiai e henidiamu.”

6. Water cycle be dahaka, bona una ese dahaka e hamomokaniamu? (Ina maua ““ Water Cycle​—Iehova Ena Harihari Ḡauna” danu ba itaia.)

6 Ranu na se siahu hereamu bona se paraka hereamu badina tanobada na gabu maorona ai e hadaia. Bema tanobada na sisina mo dina bema hakahikahia, ranu na bema siahu herea bona mauri ḡauna ta eiava taunimanima ta basinema mauri diba. To bema tanobada na sisina mo bema hadaudaua, ranu na bema paraka herea tanobada ibounai na ice bona snow ese bema ḡovaia ahu. Iehova ese tanobada na gabu maorona ai e hadaia dainai, tanobada ena water cycle ese mauri na e duruamu. Davara bona tanobada latanai e miamu ranuna na dina ese e hasiahuamu bona e veria daemu ori ai e laomu. Laḡani ta ta ai, ranu lita milioni momo e hakaukaumu. Una ranu na atmosphere ai dina ten e miamu murinai medu eiava snow bamona e dihomu. Unu amo ranu na davara eiava ranu gabudia ma haida e lou henimu bena water cycle na ma ena heau dalana e badinaia loumu. Iehova ese una mauri iduruna ḡauna e heḡaeḡaelaia amo e hahedinaraia ḡoevaḡoevamu, ia na aonega bona siahu ibounai Diravana.​—Iobu 36:27, 28; Koh. 1:7.

7. Ededia dala haida amo baita hahedinaraia Salamo 115:16 ai e gwauraia harihari ḡauna na ta laloa badamu?

7 Edena dala amo baita hahedinaraia ita ta noholaiamu tanobada mai hairaina bona ia lalona ḡaudia na ta lalodia badamu? (Salamo 115:16 ba duahia.) Dala ta na, Iehova ese e kara ḡaudia na baita lalodia dobu. Unu amo be durudamu dina ta ta Iehova baita tenkiu henia, badina ia ese ita na ḡau namodia e henida. Bona dala ma ta na, ta noholaimu gabudia baita haḡoevadia.

ITA HARADA

8. Dahaka dainai baita gwau diba harada na hoa dalanai e karaia?

8 Taunimanima haradia na hoa dalanai e karaia. Oi na sinamu bogana lalonai do noho neganai, oi haramu na vada e palanilaia heḡereḡerenai e vara, bona miniti ta ta lalodiai haramu ena cell matamatadia tausen momo na oi haramu lalonai e hekarava. Hetahu ḡaukaradia haida e kara taudia ese e davaria taunimanima badana ta kwarana harana lalonai cell kahirakahira 100 bilioni mimia, bona una na e gwauraiamu neurons. Unu cell na ita kwarada lalonai e heboumu bona ena metau na 1.5 kilogram. Mani ita harada ese baine kara diba ḡaudia haida aita herevalai.

9. Dahaka dainai o laloamu taunimanima ta e herevamu karana na Dirava ena harihari ḡauna?

9 Ita ta herevamu karana na hoa ḡauna. Mani ita ta herevamu neganai e varamu ḡauna a laloa. Hereva ta o gwauraiamu neganai, oi haramu ese malamu, gadomu, bibinamu, aukimu, bona kememu ai masolo 100 mai kahana edia marere dalana e biaguamu. Ta gwauraimu herevadia baita lalopararalai totona, unu masolo iboudiai na edia nega korikori ai e ḡaukaramu. Gado ta ta iherevalaina karanai, laḡani 2019 ai e karaia hetahu ḡaukarana ta ese e hahedinaraia beibi na hereva ta ta bae dibadia diba. Una hetahu ḡaukarana amo e abia ḡauna bona hetahu ḡaukarana e karaia taudia momo edia lalohadai na heḡereḡere, ita taunimanima ta varamu neganai ita na gado ta idibana bona ilalopararalaina na vada mai dibada. Momokani, taunimanima e herevamu karana na Dirava ena harihari ḡauna.​—Eso. 4:11.

10. Edena dalai baita hahedinaraia ita ese Dirava ena harihari ḡauna, hereva karana na ta laloa badamu?

10 Dirava ena harihari ḡauna, hereva karana baita laloa bada dalana ta na, evolution hahediba herevana e abia daemu taudia ediai baita hahedinaraia, dahaka dainai ita na ta abia daemu Dirava ese ḡau iboudiai e havaradia. (Sal. 9:1; 1 Pet. 3:15) Una hahediba herevana e hahedibalaiamu taudia na e gwaumu tanobada bona mauri na e vara kava. Bema Baibul bona ina atikol ai point haida baita ḡaukaralaimu, Tamada gubai baita herevalaia bona e uramu bae kamonai taudia ediai baita hahedinaraia Iehova na guba bona tanobada e Havaraia Tauna.​—Sal. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Edena badi ma ta dainai kwarada harana na hoa dalanai e karaia?

11 Ḡau ilalotaodia karana na hoa ḡauna. Guna, toretore tauna ta ese taunimanima haradia e stadilaia neganai, e davaria taunimanima ta harana na buka 20 milioni ai e hetore herevadia bamona baine lalotao diba. To, hari e davaria ita harada ese ḡau momo herea baine lalodiatao diba. Ita na ḡau momo baita lalotao diba dainai, dahaka baita kara diba?

12. Edena dalai namo bona dika edia idau ta dibamu karana ese e hahedinaraiamu ita na dia animal heḡereḡeredia?

12 Tanobada ai mauri ḡaudia bogaraḡidiai, taunimanima sibodia mo na namo bona dika edia idau bae dibadia diba. Dalana na guna ediai e vara ḡaudia bae lalodiatao bona bae haerodia amo. Unu amo mauri dalana maorona baita dibaia bona eda lalohadai bona mauri dalana baita hanamoa. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Bona laloda mamina baita hadibaia diba maoro bona kerere edia idau baine dibadia totona. (Heb. 5:14) Lalokau, bona hebogahisi baita hahedinarai daladia baita dibadia diba. Bona Iehova ena kara maoromaoro taravatudia baita dibadia diba.

13. Salamo 77:11, 12 heḡereḡerena, edena dalai Dirava ena harihari ḡauna, ḡau ilalotaodia karana (o memory) baita ḡaukaralaia?

13 Dirava ena harihari ḡauna, ḡau ilalotaodia karana baita laloa bada dalana ta na, Iehova ese ita e duruda bona tauhalo e henida negadia na hanaihanai baita lalodiatao. Unu amo baita abia dae momokanimu Ia ese ita na vaira nega ai danu be durudamu. (Salamo 77:11, 12 ba duahi; 78:4, 7) Dala ma ta na, haida ese ita daidai e kara ḡau namodia baita lalotao bona baita lalodia bada. Hetahu ḡaukaradia e karamu taudia na e davaria unu e kara tomamu taudia na edia mauri lalonai e moalemu. Danu, namona na Iehova baita tohotohoa bona ḡau haida na baita lalodia boio. Ena be Iehova ena helalotao karana na ḡoevadae, to nega haida ḡau haida na e lalodiaboiomu, heḡereḡere bema ita na eda dika amo baita helalo-kerehaimu Ia ese eda dika na be gwautaomu bona be lalodiaboiomu. (Sal. 25:7; 130:3, 4) Iehova na e uramu ita danu unu baita kara toma, bema haida na ita e sori henidamu badina e dibamu edia kerere ese ita na e hahisida, namona na edia dika baita gwautao bona baita lalodiaboio.​—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

Ita ese harihari ḡauna hereadaena, kwarada harana baita laloa bada dalana na, baita ḡaukaralaia Iehova ihanamona totona (Paragraf 14 ba itaia) *

14. Edena dalai baita hahedinaraia Iehova ena harihari ḡauna, ita kwarada harana na ta laloa badamu?

14 Dirava ena harihari ḡauna, kwarada harana baita laloa bada dalana na baita ḡaukaralaia Ia baita hanamoa. Taunimanima haida ese kwaradia harana na e ḡaukaralaiamu sibodia edia ura dalanai maoro bona kerere ḡaudia e abi hidimu. To, ita na Iehova ese e havarada dainai, ta diba momokanimu iena taravatu ese ita taunimanima ta karamu ḡaudia o ta badinamu daladia na e hereadiamu. (Roma 12:1, 2) Iena taravatu baita badinamu neganai, eda mauri baita moalelaiamu bona maino ai baita nohomu. (Isa. 48:17, 18) Bona ta dibamu eda mauri lalonai ita e Havarada Tauna baita hanamoa bona baita hamoalea.​—Her. 27:11.

BAIBUL​—HARIHARI ḠAUNA IDAU HEREANA

15. Edena dalai Iehova ena harihari ḡauna, Baibul ese iena lalokau e hahedinaraiamu?

15 Baibul na Dirava ena harihari ḡauna namona ta. Tamada gubai e nohomu ese tatau haida na lauma helaḡa amo e rohedia Baibul bae torea, badina Ia ese ita na e lalokau henida badamu. Baibul amo Iehova ese eda henanadai badadia e haerelaimu, heḡereḡere: Ita be ede amo tama? Mauri anina korikorina be dahaka? Vaira nega ai be dahaka be varamu? Iehova na e uramu ia natuna iboudiai unu henanadai haeredia bae diba, una dainai tatau haida e ḡaukaralaidia Baibul na gado momo ai e hahanaia. Hari, Baibul ibounai eiava kahana haida na gado 3,000 mai kahana ai bae duahi diba. Histri lalonai Baibul sibona mo gado momo ai e hahanaiamu bona gabu momo ai e halasiamu. Ena be taunimanima na edeseniai e nohomu eiava edena gado e herevalaiamu, to momo ese Baibul ena hereva na edia gado korikori ai bae dibaia diba.​—Ina maua “ Baibul na Africa Ena Gado Idauidau ai E Hahanaia” ba itaia.

16. Mataio 28:19, 20 heḡereḡerena, edena dalai baita hahedinaraia ita ese Baibul na ta laloa badamu?

16 Baita hahedinaraia ita ese Baibul na ta laloa badamu bema dina iboudiai baita duahia, e hahedibalaimu ḡaudia baita lalodia dobu, bona baita hekwarahi ta dibamu ḡaudia na eda mauri ai baita badinadia. Bona Dirava baita tenkiu henia dalana na, baita hekwarahi Baibul ena hereva na taunimanima momo baita hamaorolaidia.​—Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; Mataio 28:19, 20 ba duahi.

17. Ina atikol ai ededia harihari ḡaudia tame herevalai, bona atikol 22 ai be dahaka baita herevalaimu?

17 Ina atikol ai ita ese Dirava ena harihari ḡaudia tame herevalai heḡereḡere, ta noholaiamu tanobada mai hairaina, ita harada na hoa dalanai e karaia, bona Dirava ena Hereva, Baibul. To, Iehova ese harihari ḡaudia ma haida e henida, unu na matada amo basita ita diba ḡaudia. Unu na atikol 22 ai baita herevalaimu.

ANE 2 Iehova E, A Hanamomumu

^ par. 5 Ina atikol ese be hagoadadamu Iehova baita tenkiu henia bona e henida harihari ḡaudia toi baita moalelai. Bona be durudamu Dirava na e nohomu eiava lasi herevana e daradaralaiamu taudia baita durudia.

^ par. 64 LAULAU Rau 23: Taihu ta na gado ma ta e dibaia unu amo idau tano taudia na ena gabu ai bae noho neganai, Dirava ena Hereva momokanina baine hadibalaidia.