MWAHA WOOSOMIYA 21
Weeva unaasukhurweela itthuvo cuuvahalyaawe Nluku?
“Khacimala citthu cipankalyaa, oo Yehova, Nlukwaaka, khacimala miteko caa cootikhiniha ni citthu cinoopuwelaa unipankela.”—ISAA. 40:5.
NCIPO 5 As Obras Maravilhosas de Deus
NINHALA WIITTHUCANI? *
1-2. Toko cinthoonyeraaya Isaalimu 40:5, itthuvoni Yehova cinivahalyaawe, ni nlattuni ninhaleehu woopela mwaha nnyo itthuvonnyo?
YEHOVA khanle Nluku namavaha. Wuupuwele citthu cinivahalyaawe: itthaya yomaana inkhaleehu; ukooko nirineehu wumpiye ni mananna ootikhiniha; ni Nuulumo nawe, Ibiiblya. Ukhala wiira Yehova honivaha nnyo itthuvo tthaarunnyo, hiiva nihaana nipuro nookhala, ninaakhitiri wuupuwela ni wuulumaca, ni ninaacuwela waakhuliya waya makoho moolupale yaahaleehu ukhalana.—Usome Isaalimu 40:5. *
2 Nhina ula mwahoola, ninaahala wuuluma nnyo itthuvo tthaarunnyo. Noopuwelaka cinene nnyo itthuvonnyo, ninaahala utepa usukhurweela ni ninaahala upheela untteeliha nrima Mpattusiihu onifento, Yehova. (Apoka. 4:11) Ciicammo ninaahala wiitthenkaca wiira nicuwele mananna owaakavihera atthu anthepiya ni anaamini wiira citthu cirivo khacumpiye masi ciphattuwacale veekha.
ITTHAYA IKHANLE YOOTIKHINIHA
3. Kontha isiyani itthaya inkhaleehu khinlikananiya niiplaneta cikhwaawe?
3 Nawehaka mananna Yehova cumpalyaawe ituninya, ninaakhitiri woona wiira uyo khanle Nluku oocuwelaca. (Aroo. 1:20; Mabere. 3:4) Cihaavo iplaneta cikiina cinrukureerya ncuwa, masi itthaya inkhaleehu khinlikananiya kontha ihaana citthu cotheene cimpheeliya wiira ilihere ukumi waapinaatamu.
4. Nlattuni nineereehu wiira itthaya khinlikananiya ni paketi pankiye naapinaatamu?
4 Pooti wanlattaniheehu itthaya ninkhaleehu ni paketi ri mpahari yuulupale. Masi itthaya inaavirikana venci ni paketi aapakhenre atthu enci mpahari. Wootakihera, waari wiira atthu ari mpaketini yaaniicaaverya veekha caya iphyoo, iyoolya ni maci, ni waari wiira khayaarihela mpahari ikokhola caya, niireke ayo yaanaahala ukhitiri ukhala nuukumi mahuku menci? Unari commo, ayo khayaahala upica ukhwa. Mphantte nkiina, itthaya inaakhitiri ulihera ukumi waatthu ni inama cinci. Itthaya inaakumiha veekha caya iphyoo cimmumuleehu, iyoolya ni maaci ampheeleehu, ni nnyo citthunnyo khacimmala. Ikokhola cirivo khacinriheliya nipuro nikiina, masi cimmalamalela watthayani vaava; hataa ukhalaka commo, itthaya ninkhaleehu ikhanle yooreera ni inaakhaliya. Inkhitiryaa cani iyo? Kontha Yehova ompale itthaya wiira ikhitiri urukunusa ikokhola caya ni utatusa itthu yomaana. Nttwee noopele mwaha vakaani citthu piili cinthoonyera mananna itthaya cinkhitiryaaya upanka iyo: iphyoo cimmumuleehu cineehaniya oxigénio, ni maaci.
5. Oxigénio nkhumakhuma cani, ni iyo inaaniiriha ukupali isiyani?
5 Oxigénio cikhanle iphyoo awula iphumu cimmumulaaya inama ni apinaatamu wiira ahihiye ukhala akumi. Uphimaciya waya, uhooneleliya wiira mwaakha mmoca paahi, inama ni apinaatamu ukati ummumulaaya ananuula iphyoo cineehaniya oxigénio itonelada ibiliyawu cene. Yannuulaka oxigénio, ayo anaakumihera vate iphyoo cikhwaawe cineehaniya dióxido de carbono. Unookhalaru commo, oxigénio nonnuulaaya khammala. Ni iphyoo cikhanle “ikokhola” cineehaniya dióxido de carbono cinkumiheraaya vate, khacimmwaryeela mapuro otheene mpaka waahutikhiha atthu ni inama. Kontha isiyani? Kontha Yehova humpa citthu cikiina—miri cuulupale ni cankaani, toko malasi ommaacini. Nnyo mirinnyo cinanuula iphyoo cineehaniya dióxido de carbono cinkumihereehu vate, ni cinanivaha oxigénio. Khweeliini, iyo inaaniiriha ukupali moolumo ari nhina Miteko 17:24, 25: ‘Nluku nawaavaha atthu otheene ukumi ni iphumu.’
6. Isiyani inkhumelela ni maaci? Iyo inthoonyera isiyani? (Uwehe ciicammo ikwaaturu “ Maaci akhanle itthuvo inivahalyaawe Yehova.”)
6 Maaci. Itthaya khiyaattamenle cinene ni khitepale ukhala uttayi ni ncuwa, phimaana ahaavo maaci watuninyani. Itthaya inaattamenle ncuwa vakaani, maci otheene arivo yaanaahala uwelela, itthaya yaanaahala uviha ni khawaahala ukhala ukumi watthayani. Ni unari wiira itthaya ihottalivana ni ncuwa vakaani, maci ni itthaya yotheene yaanaahala ukhala nluku nuulupale nogeelu. Ukhala wiira Yehova heesa itthaya nipuro nomaana, iyo ihaana maaci ankavihera wiira ukhale ukumi. Ncuwa ninaavihiha maaci arivo mpahari ni watthayani. Ayo maacyaayo yavihaka, anaarwaa wiipanka mahutte uculu. Khula mwaakha, ncuwa ninaarweeha uculu maaci ookhalaka 500.000 quilómetros cúbicos. Yaviraka mahuku ookhalaka 10, ayo maacyaayo anaamora, toko ipula awula ineve. Ayo maacyaayo anaaturuwela tootho mpahari awula mmamyoolokoni ni iyo itthwiiyo inaaturuwela wiirannya khula uwakati. Yehova pankale commo wiira ahihiye ukhala maaci watthayani. Iyo inthoonyera wiira Yehova khanle oocuwelaca ni nakuru.—Jó 36:27, 28; Ekles. 1:7.
7. Manannani ninhaleehu uthoonyera wiira ninaasukhurweela itthuvo ivahiyeehu inhimiya nhina Isaalimu 115:16?
7 Isiyani inhala unikavihera uthoonyera wiira ninansukhuru Nluku nlattu woonivaha itthaya ni citthu cotheene iyo cinnivahaaya? (Usome Isaalimu 115:16. *) Inanna imoca ukhanle wuupuwela citthu Yehova cipattusalyaawe. Iyo inaahala uniiriha upheela unsukhuru Yehova khula nihuku nlattu wo citthu comaana cinnivahaawe. Ni ninthoonyera wiira ninaasukhurweela itthaya inivahalyaawe neekurumicaka uhinanariha mapuro ankhaleehu.
UKOOKWEEHU UKHANLE WOOTIKHINIHA
8. Nlattuni nineereehu wiira ukookweehu wumpiye ni mananna ootikhiniha?
8 Ukooko waapinaatamu wumpiye ni mananna ootikhiniha. Ukati waariihu mmirimani waanumwanihu, ukookweehu wahancera utthenkaciya ni khula iminutu yaavira, cahancera ukhumelela iseelula cophiyaaru cookhalaka imiliyawu cene! Anamasoma aneera wiira ukooko wa ntthu muulupale uhaana iseelula cookhalaka 100 bilhões cineehaniya neurónios. Nnyo iseelulannyo phikhanle ukookweehu, unlemela ikiilu imoca ni nuusu. Woone citthu cootikhiniha ukooko cinnikhitirihaaya upanka.
9. Isiyani inthoonyera wiira wuulumaca ikhanle itthuvo ivahiyeehu ni Nluku?
9 Wuulumaca ikhanle itthu yootikhiniha. Wuupuwele vakaani itthu inkhumelela hiiva noolumacaka. Weeva uhinaaya uromola khula nuulumo, ukookwaa uhaana uhoolelaka mitinka cankaani cookhalaka 100 ciri munlimini, wammiloni, mmattereni, mmalakuni ni wakhakaacani. Wiira weeva ukhitiri wuuluma itthu yowiiwannya, khula ntinka uhaana uvaraka nteko ukatyaayaru. Nhina ucuwela wuuluma iluuka, mwaakha wo 2019 anamasoma ahothoonyera wiira mwaana ooyariya phiyaaru, ahaavo moolumo ankhitiryaawe ucuwelela. Iyo inaalikanaca niitthu inkupalyaaya anamasoma akiina. Ayo ankupali wiira hiiva, ukhuma ukati unnyariyeehu, ninaakhitiri ucuwelela ni wiitthuca iluuka. Khweeliini, wuulumaca ikhanle itthuvo Nluku inivahalyaawe.—Nkw. 4:11.
10. Ninhala uthoonyera cani wiira ninaasukhuru itthuvo yo wuulumaca inivahalyaawe Nluku?
10 Inanna imoca yoothoonyera wiira ninaasukhuru itthuvo yo wuulumaca ivahiyeehu, ukhanle uwuulumana atthu ankupali wiira ukumi uphattuwacale veekha, ni waahimyera nlattuni hiiva ninkupaliihu wiira Nluku humpa citthu cotheene. (Isaa. 9:1; 1 Pet. 3:15) Ayo atthwaayo aneera wiira itthaya ni citthu cikumi cotheene cirivo khacumpiye, masi ciphattuwacale veekha. Nivarelaka nteko Ibiiblya ni citthu cikiina cuulumiye nhina ula mwahoola, hiiva pooti uwaakiha Apaapeehu o wiirimu ni uwuulumana ale ampheela univiriyana, naahimyeraka nlattuni ninkupaliihu wiira Yehova phipattusale irimu ni ituninya.—Isaa. 102:25; Isai. 40:25, 26.
11. Kontha isiyani ukookweehu ikhanle itthu yootikhiniha?
11 Ninaatikhinihiya cinene noonaka mananna cinkhitiriihu wuupuwela citthu. Khalayi, namasoma mmoca aheera wiira citthu ukooko waapinaatamu cinkhitiryaaya wuupuwela cinaalikanaca ni citthu cantikhiye mmalivuruni cookhalaka 20 milhões. Masi nna co, unkupaliya wiira citthu ukooko cinkhitiryaaya wuupuwela cinaapwaha iyo. Nlattu wo wuupuwela, hiiva ninaakhitiri upanka itthu ikhwaawe yootikhiniha. Itthuni?
12. Hiiva ninvirikana cani niinama?
12 Iriyari wo citthu cowumpiya cotheene cirivo watuninyani, apinaatamu paahi phinkhitiri wiitthuca ikano cofayita nlattu wo wuupuwela citthu caakhumelenle khalayi. Phimaana, hiiva ninaakhitiri ukhalana meettelo omaana ni urukunusa moopuwelelweehu ni makhalelweehu oohiloka. (1 Akor. 6:9-11; Akol. 3:9, 10) Hiiva ninaakhitiri utthenkaca muupuwelelweehu wiira nicuwele isiyani ikhanle itthu yooloka ni yoohiloka. (Mabere. 5:14) Hiiva ciicammo pooti wiitthuca uthoonyera nifento, uthunku ni ikiriri. Ni pooti ciicammo upanka citthu cosariya nintakihaka Yehova.
13. Toko cinthoonyeraaya Isaalimu 77:11, 12, ninlamuliya uvarela nteko cani itthuvo ivahiyeehu yookhitiri wuupuwela citthu?
13 Inanna imoca yoothoonyera wiira ninaasukhuru itthuvo ivahiyeehu yookhitiri wuupuwela citthu, ukhanle wiikurumica wuupuwela ikwaha cotheene Yehova caanikavihenryaawe ni caanimaalihalyaawe khalayi. Napankaka commo, ninaahala unkhuluvela wiira uyo naahala ciicammo unikavihera wahoolo. (Usome Isaalimu 77:11, 12; * Isaa. 78:4, 7) Inanna ikhwaawe, ukhanle wuupuwela citthu comaana akhwiihu cinnipankelaaya ni waasukhuru nlattu wo citthu cimpankaaya. Anamasoma ahoonelela wiira atthu ansukhuru unawaatteela nrima venci. Ciicammo nihaana nintakihaka Yehova ni ulakela uliyala citthu cikhwaawe. Wootakihera, Yehova naakhitiri wuupuwela citthu cotheene. Masi hiiva nantthekelaka ni nattharuwaka, uyo naalakela unilevelela ni uliyala itampi cihu. (Isaa. 25:7; 130:3, 4) Hiiva ciicammo akhwiihu yanitthekelaka ni yattharuwaka, Yehova mpheela wiira naalevelele ni niliyale itampi caya.—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.
Ninthoonyera wiira ninaasukhurweela ukooko uvahiyeehu ni Yehova navarelaka nteko wiira ninttitthimihe Yehova (Uwehe iparaagarafu 14) *
14. Manannani ninlamuliyeehu uthoonyera wiira ninaasukhuru ukooko woomaana uvahiyeehu?
14 Manannani ninlamuliyeehu uthoonyera wiira ninaasukhuru ukooko uvahiyeehu? Navarelaka nteko ukookweehu wiira ninttitthimihe ule nivahale. Atthu akhwaawe anvarela nteko ukookwaaya wiira alakele veekha caya upanka citthu cinaacivela. Masi ukhala wiira Yehova phinumpale, ikettelo cawe phiri comaana uvikana ikettelo cihu cinhaleehu ulakela veekha. (Aroo. 12:1, 2) Hiiva nalakelaka weettela ikettelo ca Yehova, ninaakhala ni nnema. (Isai. 48:17, 18) Ni ninawiitthuca isiyani ninlamuliyeehu upanka muukumini wihu wiira ninttitthimihe ni nintteelihe nrima Mpattusiihu ni Apaapeehu.—Miru. 27:11.
IBIIBLYA—ITTHUVO YUULUPALE YOOTIKHINIHA
15. Ibiiblya ivahiyeehu ni Nluku inthoonyera cani wiira uyo nawaafenta apinaatamu?
15 Ibiiblya ikhanle itthuvo yomaana ivahiyeehu ni Nluku. Apaapeehu o wiirimu yahaaruma apinaatamu wantikha Ibiiblya kontha anaanifenta venci. Mbiiblyani, Yehova nawaakhula makoho moolupale yaahaleehu ukhalana, toko: Hiiva niwenle vayi? Nlattuni numpiyeehu? Ni isiyani inweherereehu uhoolo? Yehova mpheela wiira asaanaawe otheene acuwele waakhuliya waya ayo makohwaayo. Phimaana, ukhuma nenne no khalayi, uyo howiiriha atthu wiira ataphulele Ibiiblya niiluuka cinci. Ilelo, Ibiiblya yotheene awula miphantte cikiina ihotaphuleliya niiluuka coopwaha 3.000! Ibiiblya phi ilivuru iverihenle utaphuleliya niiluuka cinci ukhuma nenne no khalayi. Hataa atthu yakhalaka nipuroni awula yoolumaka iluukani, ayo pooti wiitthuca ihapari co mbiiblyani niiluukaaya.—Uwehe ikwaaturu “ Utaphuleliya Ibiiblya niiluuka co África.”
16. Toko cineeraaya Matewus 28:19, 20, ninhala uthoonyera cani wiira ninaasukhurweela Ibiiblya?
16 Hiiva ninthoonyera wiira ninaasukhurweela Ibiiblya nasomaka khula mahuku, noopuwelaka insomeehu ni neekurumica weettela citthu cinetthuceehu. Ciicammo, ninthoonyera wiira ninansukhuru Nluku, neekurumicaka waalalyeera atthu enci myaha co mbiiblyani.—Isaa. 1:1-3; Mat. 24:14; usome Matewus 28:19, 20. *
17. Itthuvoni cuulumaleehu nhina ula mwahoola, ni itthuvoni cinhaleehu wiitthuca nhina mwaha nkiina unhaleehu usoma?
17 Nhina ula mwahoola, nihooluma itthuvo Nluku cinivahalyaawe toko itthaya ninkhaleehu, ukookweehu upankiye ni mananna ootikhiniha ni Nuulumo nawe, Ibiiblya. Masi cihaavo itthuvo cikhwaawe Yehova cinivahalyaawe hiiva cihinooneehu ni miitho. Ninkowoopela mwaha nnyo itthuvonnyo nhina mwaha nkiina unhaleehu usoma.
NCIPO 12 O Nosso Grandioso Deus, Jeová
^ par. 5 Ula mwahoola unaahala unisovenriha unsukhuru Yehova nlattu wotthuvo tthaaru cinivahalyaawe. Ciicammo unaahala unikavihera woona mananna oowuulumana ale ahinkupali wiira Nluku haavo.
^ par. 1 Isaalimu 40:5 Khacimala citthu cipankalyaa, oo Yehova, Nlukwaaka, khacimala miteko caa cootikhiniha ni citthu cinoopuwelaa unipankela. Khaavo ntthu noolikanana. Kinancale uttonkaca ni wuuluma, akaahala umaliha uttonka cotheene!
^ par. 7 Isaalimu 115:16 Irimu ikhanle ya Yehova, masi ituninya uyo aavahale asaana aapinaatamu.
^ par. 13 Isaalimu 77:11 Ciicammo aholiyala citthu caapankalyaawe, miteko cawe cootikhiniha caathoonyenryaawe. 12 Uyo hopanka citthu cootikhiniha uhoolo wo mayanhataataaya.
^ par. 16 Matewus 28:19 Coo, nrwee, ni mwaapanke eetthuci atthu olapo cotheene, mwaapattisaka mwancina na Athumwaane, ni na Mwaana, ni no nnepa wowaarya, 20 mwawiitthucihaka wiiwelela citthu cotheene cuurumalyaakani. Ni ncuwele wiira mahuku otheene kiri ni nyuuva, mpaka wiimaleloni ulumwenku.
^ par. 68 ILATARATO: Nrokorihu eetthucaka wuuluma iluuka ikiina wiira awiitthucihe myaha co mbiiblyani atthu ankhuma ilapo cikhwaawe.
