1-2. Ia Salamo 40:5, eaa te au apinga aroa tei orongaia mai e Iehova, eaa te tumu ka uriuri tatou i teia?

E ATUA oronga ua a Iehova. Akamanako ana i te au apinga aroa tana i oronga mai: to tatou kainga manea, te enua; to tatou roro umereia; e tana Tuatua akaperepere, te Pipiria. Na roto i teia au apinga aroa e toru, kua oronga mai a Iehova i te ngai noo anga no tatou, te kite kia karangaranga, e te pauanga ki ta tatou au uianga puapinga.—E tatau ia Salamo 40:5.

² I teia atikara, ka uriuri tatou i teia au apinga aroa e toru. Me akamanako maata tatou i te reira, ka akaperepere tatou i te reira e ka inangaro ua atu tatou i te akamareka i Tei Anga ia tatou, ko Iehova. (Apo. 4:11) Ka papa meitaki i reira tatou i te tauturu i te aronga tei akavareia e te irinakianga pikikaa no te au mea tupu ua.

3. Eaa te mea umere i te enua?

³ Kiteaia to te Atua pakari i roto i tana anga anga i to tatou kainga, te enua. (Roma 1:20; Ebe. 3:4) Ko te enua tetai paraneta e takapini ra i te ra, te mea umere i te reira kua tau tona ngai i akamouia no te tangata.

4. Eaa te tumu ka tuatua tatou kua anga meitakiia te enua?

⁴ Te tu o te enua kua aite ki tetai pai e papanu ra i te moana i te ngai atea. Inara e au mea tuke tetai i te pai  kiia e te tangata, e to tatou enua. Mei teaa te roa te oraanga o te tangata i runga i te pai, me ka maani ratou i to ratou reva meitaki, te kai, te vai, e kare e rauka i te titiri i te tita ki vao? Ka aere ua rai ka mate te tangata i runga i te pai. I tetai tua, ka ora te au mea ora e pirioni ua atu i te enua nei. Oronga mai te enua i te au mea tei anoanoia e tatou, mei te reva meitaki, te kai, te vai e te maata oki i te reira. Ka vai rai te tita; e ka ora rai te tangata i te enua nei. Akapeea? Kua anga a Iehova i te enua kia taangaanga akaou i tei anoanoia no te oraanga. Ka akara ana tatou i teia nga ravenga e rua, te cycle o te reva meitaki e te cycle o te vai.

5. Eaa te cycle o te reva meitaki, eaa ta teia e akapapu maira?

⁵ Te reva meitaki e gas teia, e akaea ana tatou e te au mea ora. Ka akaea te au mea ora e anere ua atu pirioni reva meitaki i te mataiti okotai. E ka akaea ratou i te reva kino te carbon dioxide ki vao. Noatu rai, kare e pou te reva meitaki i teia au mea ora i te akaea, e kare te ao rangi e taeroia e te gas “kino” te carbon dioxide. No teaa ra? No te mea kua anga a Iehova i te au mea ora—mei te au tumu rakau mamaata ki te au algae rikiriki—tei ngote i te carbon dioxide e ka oronga mai i te reva meitaki. I tetai tua, te akapapu maira te cycle o te reva meitaki, i te au tuatua i roto ia Angaanga 17:24, 25: “Ko te Atua . . . tei oronga mai i te ora, e te aʼo . . . ki te au mea ravarai.”

6. Eaa te cycle o te vai, e eaa ta te reira e akapapu maira? (Akara i te pia “ Ta Iehova Apinga Aroa te Cycle o te Vai.”)

⁶ Te vaira te vai i te enua, no te mea kua tau te mamao o te enua ki te ra. Me vaitata te reira, ka vera e ka pupū te vai, e kare e mea ora e tupu. Me mamao te enua, ka toka te vai e ka akariro i te enua ei kiona maatamaata. No te mea kua tau te ngai i akamou a Iehova i te enua, kua riro te cycle o te vai ei akaora i te au mea ora i te enua nei. Ka akavera te ra i te vai, te moana e te enua, riro atura ei kou e te tumurangi. I te au mataiti ravarai, ka pou i te ra mei te 120,000 cubic maire (500,000 cu km) vai. Ka noo teia vai ki te mareva e tai ngauru rā, i mua ake ka topa ai ei ua e te kiona. Ka taʼe akaou te vai ki te moana e ka taoki akaouia teia cycle. Akapapu maira teia cycle meitaki e e Atua pakari e te ririnui a Iehova.—Iobu 36:27, 28; Kohe. 1:7.

7. Eaa tetai mataara ka akaperepere tatou i te apinga aroa, tei akatakaia ia Salamo 115:16?

⁷ Akapeea tatou me akaperepere i to tatou enua manea e te au mea i reira? (E tatau ia Salamo 115:16.) Tetai mataara na te akamanakoanga i te au mea tei angaia e Iehova. Ka akakeu te reira ia tatou kia akameitaki ia Iehova i te au rā no te au mea meitaki tana i oronga mai. Ka akaperepere tatou i te enua na te tamā anga i to tatou ngai.

8. Eaa te tumu ka tuatua ai tatou e kua anga meitakiia to tatou roro?

⁸ Kua anga meitakiia to tatou roro. Ia koe i roto i te kopu o toou mama, kua angaia toou roro ma te au mea mou, e kua angaia te au cell ou, e tauatini ua atu i te miniti! Tamanako te aronga kite e e 100 pirioni ua atu au cell neuron i roto i te roro o tetai tangata. Akapupu meitakiia  teia au cell o te roro e 3.3 paunu (1.5 kg) te teiaa. Akamanako ana i te au mea meitaki no to tatou roro.

9. Eaa tei akapapu e e apinga aroa te tuatua no ko mai i te Atua?

⁹ Umereia to tatou kite i te tuatua. Akamanako ana i te au mea e tupu ana me tuatua tatou. Ka taangaanga to tatou roro mei te 100 uaua i roto i to tatou arero, karaponga, ngutu, vaa, e te umauma. Ka angaanga kapiti teia au uaua kia takataka ta tatou ka tuatua. No te kite i te au reo ke ke, akakite te kimikimianga 2019 e ka kite te au pepe ou i te au tuatua tataki tai. Kua turu teia kimikimianga i te irinakianga o te aronga kite—kua anauia tatou kia kite i te apii i te au reo. Papu e e apinga aroa teia no ko i te Atua.—Exo. 4:11.

10. Akapeea tatou me akaari e te akaperepere ra tatou i ta te Atua apinga aroa, te tuatua?

¹⁰ Tetai mataara ka akaari tatou e te akaperepere ra tatou i te apinga aroa, te tuatua, na te akamārama anga i to tatou irinakianga i te Atua, ki te aronga tei manako kare tatou e āriki ana i te apiianga tupu ua mai. (Sala. 9:1; 1 Pete. 3:15) Te aronga irinaki i teia apiianga ka tuatua e e mea tupu ua mai te enua e te au mea ora i reira. Me akaari tatou i te Pipiria e te au manako e uriuriia nei, ka rauka ia tatou i te paruru i to tatou Metua i te rangi e te akamārama ki te aronga tei inangaro i te kite i te tumu, i irinaki ei tatou e kua anga a Iehova i te rangi e te enua.—Sala. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Eaa tetai tumu i umereia ai to tatou roro?

¹¹ Umereia to tatou kite i te akamaara i te au mea. I mua ana, kua tamanako tetai tangata tata, ka rauka i te roro tangata i te akamaara mei te 20 mirioni voriumu information. I teianei kua manakoia e maata ua atu rai ta tatou ka rauka i te akamaara. Eaa te mea umere i te kite o te tangata?

12. Eaa te tuke ia tatou mei te manu no te tamou i te au apiianga no te oraanga?

¹² I te au mea ora i te enua nei, kua angaia te tangata kia kite i te tamou i te au apiianga na te akamaaraanga i tei tupu. Ka apii tatou i te au kaveinga meitaki e ka taui i to tatou aerenga manako e to tatou oraanga. (1 Kori. 6:9-11; Kolo. 3:9, 10) Ka tereni tatou i to tatou akava ngakau kia kite i te meitaki e te kino. (Ebe. 5:14) Ka apii tatou i te akaari ua rai i te inangaro, te akaaroa e te tangi aroa. E te aru i to Iehova akaraanga no te akaari i te tu tika.

13. Kia tau kia Salamo 77:11, 12, akapeea tatou me taangaanga i te apinga aroa, te akamaara?

¹³ Tetai mataara ka akaari tatou e te akaperepere ra tatou i te apinga aroa kia  akamaara, na te akamanako anga i ta Iehova tauturu e te akapumaana anga ia tatou. Ka akamatutu teia e ka tauturu ua rai aia ia tatou a te tuatau ki mua. (E tatau ia Salamo 77:11, 12; 78:4, 7) Tetai akaou mataara na te akamaara anga i te au mea meitaki ta tetai ke i rave no tatou e te āriki ua i te reira. Kitea mai e te aronga kite e ka mataora ua te aronga āriki ua. Ka meitaki katoa tatou i te aru ia Iehova na te akakore anga i tana i akakore. E meitaki to Iehova manako, me tataraara tatou ka akakore aia i ta tatou ara e ka akangaropoina i te reira. (Sala. 25:7; 130:3, 4) Inangaro aia kia pera katoa tatou ki tetai ke me tataraara mai ratou kia tatou.—Mata. 6:14; Luka 17:3, 4.

14. Akapeea tatou me akaperepere i ta tatou apinga aroa, te roro?

¹⁴ Ka akaperepere tatou i te apinga aroa, to tatou roro, na te taangaanga anga i te reira ei akangateitei ia Iehova. Iki te tangata i te taangaanga puapinga kore i to ratou roro—te rave anga i to ratou anoano. No te mea kua anga a Iehova ia tatou, e meitaki atu tana au kaveinga i ta tatou ka akanoo. (Roma 12:1, 2) Me aru tatou i tana kaveinga ka ‘au ua to tatou oraanga. (Isa. 48:17, 18) Ka kite tatou i te akakoroanga o te oraanga—kia akakaka i Tei Anga ia tatou e kia akamareka i to tatou Metua.—Mase. 27:11.

15. Akapeea te apinga aroa, te Pipiria, i te akaari mai anga i to Iehova inangaro i te tangata?

¹⁵ E apinga aroa te Pipiria no ko mai i te Atua. No tona inangaro i tana tamariki i te enua nei kua akauru to tatou Metua i te rangi i te tangata kia tata i te reira. Na roto i te Pipiria, kua akakite mai a Iehova i te au pauanga puapinga  e ui ana tatou: Noea mai tatou? Eaa te akakoroanga o te oraanga? Eaa te ka tupu a te tuatau ki mua? Inangaro a Iehova kia kite tana tamariki i te pauanga ki teia au uianga, e no tetai tuatau roa kua akakeu aia i te au tangata kia uri i te Pipiria ki roto i te au reo e manganui. I teia tuatau, ka rauka te Pipiria e tetai tuanga o te reira i roto i te 3,000 tuma reo! Kua uriia e kua tua aereia te Pipiria i teianei. Noatu e teiea te tangata, e te reo e tuatuaia ra, ka kite te maata anga i te karere Pipiria i to ratou reo.—Akara i te pia “ Rauka te Pipiria i te Reo Aperika.”

16. Ia Mataio 28:19, 20, akapeea tatou me akaari e te akaperepere ra tatou i te Pipiria?

¹⁶ Akaari tatou e te akaperepere ra tatou i te Pipiria na te tatau anga i te reira i te au rā, na te akamanakoanga e te taangaanga anga i te reira. Ka akaari tatou i to tatou inangaro i te Atua na te tutu aere anga i te karere Pipiria ki te tangata ravarai.—Sala. 1:1-3; Mata. 24:14; e tatau ia Mataio 28:19, 20.

17. Eaa te au apinga aroa i uriuri tatou i teia atikara, e eaa ta tatou ka uriuri i te atikara ka aru mai?

¹⁷ Kua uriuri ana tatou i te apinga aroa a te Atua to tatou kainga, te enua; to tatou roro umereia; e Tana Tuatua akauruia, te Pipiria. Inara te vaira tetai akaou apinga aroa akara koreia tei orongaia mai e Iehova. Ka uriuriia i te atikara ka aru mai.