Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

MUTU WA MULONG WA KWILEJ WA 21

Ov, Umujikitishining Nzamb Mulong wa Yipan Yakwinkishinay Kal?

Ov, Umujikitishining Nzamb Mulong wa Yipan Yakwinkishinay Kal?

“Midimu yivud ya ufun yiwasala kal ey, ni yitongijok yiututongidila yipandaken kuvul.”—KUS. 40:6.

MUMINY 5 Midimu Yishimokishena ya Nzamb

YIDIA MU MUTU WA MULONG WINOU *

1-2. Kukwatijan ni Kuseng 40:6, yipan ik yatwinkishinay kal Yehova, ni mulong wak tukuyisambin mu mutu wa mulong winou?

YEHOVA uding Nzamb ukata kupan. Tongin piur pa yipan yimwing yatwinkishinay kal: Divu, ndond yetu ya kushakam yipandikena kuwap ni ya pakampwil; wong wetu watangay mu mutapu ushimokishena; ni Bibil, Dizu diend dia usey nakash. Kusutil yipan yiney yisatu, Yehova watwinkishin kal ndond ya kushakam, watwinkishin kal ukaliweny wa kutong ni wa kwambamb nau antu akwau, ni wakwil kal yipul yivud nakash ya usey tukutwisha kwiyipul.—Tang Kuseng 40:6.

2 Mu mutu wa mulong winou, tukwisambin kusu kwetu yipan yiney yisatu. Anch twadandamen kutongijokin pa yipan yiney, tukwikal in kujikitish nakash ni tukukat kumusangaresh Sakatang wetu wa rukat, Yehova. (Kuj. 4:11) Tukutwish kand kuyikwash antu apumbwilau nich mafundish ma makasu malejena anch yom yawonsu yibudikina kwau.

PLANET WETU UPANDIKENA KUWAP

3. Mulong wak divu dishalijadin ni maplanet makwau mawonsu?

3 Manangu ma Nzamb mameken patok kusutil mutapu watangay divu, ndond yetu ya kushakam. (Rom 1:20; Heb. 3:4) Ap anch maplanet mawonsu manyingumukining ku muten, pakwez divu didi dia pakampwil mulong diawiy kusu diwanyishina yom yawonsu yidia ya usey chakwel antu adandamen kwikalaku.

4. Mulong wak tukutwish kulond anch divu didi diwamp nakash kusutamu waat win wawonsu ukutwishau kusal kudi muntu?

4 Divu didi mudi waat upempamina pa karung mujim. Pakwez kudi kushalijan kujim nakash pakach pa waat mwizwila too antu ni divu. Chilakej, utongin anch antu asendinau mu waat akutwish kusal machuku minch anch chayit kwisadin ayinau rinkind mulong wa kupim, yakudia, mem ni anch chayit kulam yishoshot mu waat pakad kuyidjibul mu karung? Antu adia mu waat winou akufa pakad kulab. Chinyim ni chinech, divu diwanyishin maswir ma mamiliyar ma yitang yikweta mwom. Dikat kutwinkish rinkind wa kupim, yakudia, mem tukweta nich kuswir ni kwikil dichuku twaburenap kal yom yiney ya usey. Yishoshot yawonsu ya pa divu yikatap kuya mu rinzwizu, pakwez divu didandamedin kwikal diwamp nakash ni dinangina. Mutapu ik chidia mwamu? Yehova watanga divu mu mutapu wa kwel anch dikutwish kukarumun yishoshot kwikal yom yiwamp tukutwisha kand kusadin. Tukwisambin mu wiswimp mutapu tukutwisha kuman manangu ma Yehova kusutil munyingumuku wa rinkind (cycle de l’oxygène) ni munyigumuku wa mem (cycle de l’eau).

5. Munyingumuku wa rinkind chom ik, ni umekeshin ik?

5 Oxygène udi rinkind ukwetau nich antu ni annam kuswir mulong wa kudandamen kwikal aom. Kukwatijan ni in kukimbijol, chimeken anch yitang yikweta mwom yikat kusadinang mamiliyar chitot ma maton ma oxygène muvu ni muvu mulong wa kupim. Yitangil yiney yikat kubudish rinkind muyimp utazukinau anch dioxyde de carbone. Pakwez yitangil yiney yitwishiningap kupwish rinkind muwamp tupimining (oxygène), ni mu rinzwizu kandikal mwizulangap rinkind muyimp tubudishining (dioxyde de carbone). Mulong wak? Mulong Yehova watanga mitond kushalijan, mitond yiney yikat kupwit rinkind muyimp utubudishina etu ni kubudish rinkind muwamp utukweta nich etu kuswir. Chakin kamu, munyingumuku wa rinkind umekeshin uyakin wa mazu mafundinau mu Midimu 17:24, 25 [TMK], malondina anch: “Nzamb . . . ukat kupan mwom kudi awonsu ni chipepil cha kupim.”

6. Munyingumuku wa mem chom ik, ni umekeshin ik? (Tal kand mushet ulondina anch: “ Chipan cha Yehova cha Munyingumuku wa Mem.”)

6 Mem makutwishap kwikwat mulong divu dietu aditeka pa chintamp chiwanyidina ni muten. Chawiy, anch iswimpishaku pakemp chintamp chinech ni muten, mem mawonsu mafanyina kutwik ni divu diafanyina kuswan nakash ni kuwumidin, kwafanyinap kwikal yitang yikweta mwom pa divu. Chikwau kand, anch alepishaku pakemp chintamp chidia pakach pa divu ni muten, mem mawonsu mafanyina kwikwat baa ni divu din diafanyina kwikwat baa nich maglas. Mulong Yehova wateka divu pa chintamp chiwanyidina, munyingumuku wa mem madia pa divu ukat kusal anch mwom udandamen kwikalaku. Muten ukat kuswanish mem mu aturung ni pa divu ni ukat kutwikish mem chakwel masal madj. Muvu ni muvu muten ukat kutwikish mamiliyon ni mamiliyon ma malitre ma mem. Mem minam makat kusal machuku piswimp 10 mu rinzwizu kurutu manaka mudi ruval. Kupwa mem makat kuchirik kand mu aturung ap mu atuwit akwau, ni munyigumuku ukat kusambishiril kand. Mutapu wasalay Yehova munyigumuku winou chakwel divu dikal ni mem chisu chawonsu umekeshin anch Yehova udi mwin manangu nakash ni mwin dikand.—Job 36:27, 28; Mul. 1:7.

7. Mu mitapu ik tukutwisha kumekesh kujikitish mulong wa chipan chisambidinau mu Kuseng 115:16?

7 Yom ik yikutwisha kutukwash kwikal in kujikitish mulong wa planet wetu upandikena kuwap ni yom yawonsu yidiap? (Tang Kuseng 115:16.) Mutapu umwing tukutwisha kusal mwamu udi kusutil kutongijokin pa yom yasalay kal Yehova. Kusal mwamu kukutubachik kumujikitish Yehova dichuku diawonsu mulong wa yom yiwamp yitwinkishinay. Ni tukat kumekesh anch tudi in kujikitish mulong wa divu kusutil kudandamen kwinangish ndond tushicha.

WONG WETU AUTANGA MU MUTAPU USHIMOKISHENA

8. Mulong wak tukutwisha kulond anch wong wetu autanga mu mutapu ushimokishena nakash?

8 Wong wa muntu autanga mu mutapu ushimokishena nakash. Chisu wading mwivumu kurutu uvadika, wong wey wasambisha kusadik kulondulijan ni program wading wasambelau kal kutenchik, ni tunan twa maselil ma wong masambisha kusadik mu minit win mwawonsu! Kukwatijan nau in kukimbijol, chimeken anch wong wa muntu mukurump ukweting maselil ma pakampwil matazukinau anch neurones piswimp mamiliyar chitot. Maselil minam mawiy masadina wong wetu ukweta kilo umwing ni chikunku. Shinshikinaku kusu ukaliweny ukemp ushimokishena wa wong.

9. Yom ik yikwinkishina kashinsh anch ukaliweny wetu wa kulond udi chipan chidiokila kudi Nzamb?

9 Ukaliweny wetu wa kulond chidi chilay. Tongijokin pakemp piur pa yom yikata kusadik chisu tulondina. Pa dizu ni dizu ulondina, wong wey ufanyidin kupan mbil ja kunyikesh misuny piswimp 100 yidia mu ridim rey, yidia mu uminy wey, yidia mu milamu yey, mwi mbang jey ni mwi ntul yey. Misuny yiney yawonsu yifanyidin kunyikek pa chisu chau chakwel lel utwish kujimbul nawamp chom mu mutapu wovikena. Chidi nchik piur pa ukaliweny wa kulond dizu? Kukimbijol kumwing kwapalangeshinau mu muvu wa 2019 kwalejen anch mwan uchidia kal kuvadikinap ukutwish kwov ni kwonganyin mazu kanang mu yom yilondinau. Yom yiney yikwatijadin ni yom yitiyijinau in kukimbijol avud—anch tukat kuvadikang nich ukaliweny wa kutesh ni kwilej dizu. Chakin kamu ukaliweny wetu wa kulond chidi chipan chidiokila kudi Nzamb.—Kub. 4:11.

10. Mutapu ik tukutwisha kumekesh anch tudi in kujikitish mulong wa chipan cha dizu chatwinkishay Nzamb?

10 Mutapu umwing tukutwisha kumekesh anch tudi in kujikitish mulong wa chipan cha dizu, udi kusutil kuyirumburil antu itiyijining anch yom yawonsu yibudikina kwau chakwel ijik mulong wak twitiyijin anch Nzamb ndiy watanga yom yawonsu. (Kus. 9:1; 1 Pita 3:15) Antu afundishining mafundish minam itiyijining anch divu ni mwom win wawonsu udia pa divu yibudikina kwau. Anch twasadin Bibil ni yom twisambina kal mu mutu wa mulong winou, tukutwish kumulondin Tatukwetu wa mwiur ni kuyirumburil antu akatina kutesh mulong wak tukwet kashinsh anch Yehova ndiy Sakatang wa diur ni divu.—Kus. 102:25; Isay 40:25, 26.

11. Diyingishin ik dimwing disadina anch wong wetu wikal ushimokishena?

11 Ukaliweny wetu wa kuvurik yom udi ushimokishena. Pakur, mwin kufund umwing walejana anch chimeken anch wong wa muntu ukweting ukaliweny wa kutwish kuvurik nsangu jikutwishau kufund mu mabuku majim mamiliyon 20. Pakwez nlel, chimeken anch wong wa muntu ukwet ukaliweny wa kuvurik nsangu jivud nakash kusutamu kusu kwau jinej. Antu akweting ukaliweny ik wa pakampwil?

12. Mutapu ik tushalijadina nau annam piur pa ukaliweny wetu wa kwilej piur pa mutapu wa kushakam nau antu akwau?

12 Pakach pa yitang yawonsu yidia pa divu, ching kusu antu awiy akweting ukaliweny wa kwilej mutapu wa kushakam nau antu akwau kusutil kuvurik ni kushinshikin yom yatushikena pakur. Mudi chibudikin, tukutwish kwilej mbil jipandakena kuwap ni kuswimp mutapu wetu wa kutong ni mashakamin metu. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Mwamu, tukutwish kufumb kom ketu chakwel kijik kwauril uyimp ni uwamp. (Heb. 5:14) Tukutwish kwilej mutapu wa kumekesh rukat, ranaken ni riy. Ni tukutwish kwimburij kutentam kwa Yehova.

13. Kukwatijan ni Kuseng 77:11, 12, mutapu ik tufanyidina kusadin chipan chetu cha ukaliweny wa kuvurik yom?

13 Mutapu umwing tumekeshina anch tudi in kujikitish mulong wa chipan cha ukaliweny wa kuvurik yom udi kusutil kuvurik yisu yawonsu yatukwashau kal ni kutukasikesh kudi Yehova pakur. Kusal mwamu kukutubachik kumuchingejin anch ukutukwash kand mu machuku ma kurutu. (Tang Kuseng 77:11, 12; 78:4, 7) Mutapu ukwau tukutwisha kusal mwamu udi kusutil kuvurik yom yiwamp yikatau kutusadin kudi antu akwau ni kuyijikitish mulong wa yom yiney. In kukimbijol ajingunin anch antu in kujikitish akweting musangar nakash. Chikwikal chiwamp anch twamwimburij Yehova kusutil kuvuramen yom yimwing. Chilakej, Yehova ukweting manangu mawanyidina, pakwez anch twakarumuk, ukat kutulikishinang ni kuvuramen uyimp wetu. (Kus. 25:7; 130:3, 4) Chawiy ukatin anch niyetu tuyisadin antu akwau mutapu wawiy umwing anch anenganan mulong wa uyimp watusadilau.—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

Tukat kumekesh kujikitish mulong wa chipan cha wong wetu kusutil kuusadin mulong wa kumuziyil Yehova (Tal paragraf wa 14) *

14. Mutapu ik tukutwisha kumekesh kujikitish mulong wa chipan cha wong wetu ushimokishena?

14 Tukutwish kumekesh kujikitish mulong wa chipan cha wong wetu ushimokishena kusutil kumuziyil Muntu watwinkisha chipan chinech. Antu amwing atondining kusadin wong wau mulong wa mayingishin ma choy—kwitekin ayinau mbil piur pa kuwap ni kuyip. Mulong Yehova ndiy watutanga, mbil jend jawiy jipandikena kuwap kusutamu mbil jawonsu tukutwisha kwitekin. (Rom 12:1, 2) Anch twashakam kukwatijan ni mbil jend, tukwikal ni chisambu mu mwom wetu. (Isay 48:17, 18) Mwamu tukwikal ni chitongijok cha mwom—kumutumbish ni kumusangaresh Sakatang wetu udia kand Tatukwetu.—Jnsw. 27:11.

BIBIL UDI CHIPAN CHA PAKAMPWIL

15. Chipan cha Bibil chimekeshin mutapu ik rukat ra Yehova pantaliken ni antu?

15 Bibil udi chipan cha rukat chidiokila kudi Nzamb. Tatukwetu wa mwiur wayitakela amakundj amwing chakwel afund Bibil mulong utubangidin nakash. Kusutil Bibil, Yehova ukat kwakul yipul ya usey nakash tukutwisha kwiyipul mudi: Kwisu twadiokala? Mulong wak atutanga? Ni mutapu ik ukwikala machuku ma kurutu? Yehova ukatin anch anend awonsu atan yakul ku yipul yiney, chawiy kudiokal pakur wayibachika amakundj amwing chakwel akarumun Bibil mu mazu mavud. Nlel Bibil wakabuj ap wa chikunku udiaku mu mazu 3000 ni kusut! Bibil ndiy buku wakusambish ukarumwinau ni kwangan nakash pa mangand mawonsu mu rusangu ra antu. Chikalap nchik ndond yishichau antu ap dizu dilondinau, avud akwet mutapu wa kwilej uruu wa Bibil mu dizu diau dia chivadik.—Tal mushet ulondina anch: “Kukarumun Bibil mu Mazu ma mu Afrik.”

16. Kukwatijan ni Mateu 28:19, 20 ni nsangu jidia mu paragraf winou, mutapu ik tukutwisha kumekesh kujikitish kwetu mulong wa Bibil?

16 Tukutwish kumekesh kujikitish kwetu mulong wa Bibil kusutil kumutang dichuku diawonsu, kutongijokin pa yom yifundishinay ni kwikasikesh kusadin yom twilejina. Kupwa tumekeshin kujikitish kwetu kudi Nzamb kusutil kusal usu wetu wawonsu mulong wa kuyilej antu avud uruu wa Bibil.—Kus. 1:1-3; Mat. 24:14; tang Mateu 28:19, 20.

17. Milad ik ya yipan twisambina kal mu mutu wa mulong winou, ni yom ik tukwisambina mu mutu wa mulong wambakedinap?

17 Mu mutu wa mulong winou twisambin kal yipan ya Nzamb mudi divu, ndond yetu ya kushakam; wong wetu watangau mu mutapu ushimokishena; ni Bibil, Dizu diapepilau kudi Nzamb. Pakwez kudi kand yipan yikwau yatwinkishinay kal Nzamb yakad kumekan ku mes. Yipan yiney tukuyisambin mu mutu wa mulong wambakedinap ou.

MUMINY 12 Yehova, Nzamb Mujim

^ par. 5 Mutu wa mulong winou ukutukwash kwikal in kumujikitish Yehova mulong wa yipan yisatu pakach pa yipan yatwinkishinay kal. Ukutukwash kand kwijik mutapu wa kutongijok nau antu akata kwidjidjek piur pa kwikalaku kwa Sakatang.

^ par. 64 KURUMBURIL KWA CHIPICH: Nambaz umwing ukat kwilej dizu dia wingendj mulong wa kufundish uyakin wa Dizu dia Nzamb kudi antu abuukidina mwi ngand yau.