Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

NKHANI YAKUSAMBIRA 21

Kasi Mukuwonga Vinthu Viwemi Ivyo Chiuta Wamupani?

Kasi Mukuwonga Vinthu Viwemi Ivyo Chiuta Wamupani?

“Mwachita vinthu vinandi chomene, A Yehova Chiuta wane, milimo yinu yakuzizwiska na ivyo mukutighanaghanira.”​—SAL. 40:5.

SUMU 5 Milimo Yakuzizwiska ya Chiuta

CHILATO CHA NKHANI IYI *

1-2. (a) Kuyana na Salimo 40:5, kasi Yehova wali kutipa vyawanangwa wuli? (b) Chifukwa wuli tidumbiskanenge vinthu ivi mu nkhani iyi?

YEHOVA ni Chiuta wakupa. Wali kutipa charu chapasi chakutowa, icho ntchikaya chithu; wali kupanga wongo withu mwapadera chomene; ndipo wali kutipa Baibolo ilo ni Mazgu ghake. Chifukwa chakuti Yehova wali kutipa vinthu ivi, tili na malo ghakukhala, tikughanaghana na kuyowoya na ŵanyithu, ndipo tikusanga mazgoro gha mafumbo ghakuzirwa agho tingajifumba.—Ŵazgani Salimo 40:5.

2 Mu nkhani iyi, tidumbiskanenge za vyawanangwa vitatu ivi. Para tikughanaghanirapo chomene pa vinthu ivi, tiwongenge chomene, ndipo tikhumbenge chomene kukondweska Mlengi withu wachitemwa Yehova. (Chivu. 4:11) Kweniso tiŵenge ŵakunozgeka kovwira ŵanthu awo ŵali kupusikika na chisambizgo chakuti vinthu vikachita kusintha kufuma ku vinyake.

CHARU CHAPASI NTCHAPADERA CHOMENE

3. Chifukwa wuli charu chapasi ntchapadera chomene?

3 Para tikuwona umo Chiuta wali kulengera charu chapasi, tikumanya kuti ngwavinjeru chomene. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Pali mapulaneti ghanandi agho ghakwenda kuzingilira zuŵa, kweni charu chapasi ntchapadera chomene chifukwa chili na vyose vyakukhumbikwa kuti tilutilire kuŵa na umoyo.

4. Kasi umo Chiuta wali kulengera charu chapasi vikulongora wuli kuti ngwavinjeru? Yowoyani chiyelezgero.

4 Charu chapasi tingachiyaniska na boti ilo likwenda pa nyanja. Kweni pali mphambano pakati pa boti ilo lazura na ŵanthu, na charu chapasi. Mwachiyelezgero, kasi ŵanthu ŵangalutilira kuŵa na umoyo kwanyengo yitali wuli mu boti usange waliyose wangakhumbikwira kupanga mphepo yake ya okusijini, chakurya, na maji? Kweniso kasi vingaŵa wuli usange ŵanthu aŵa ŵangaŵavya malo ghakuti ŵatayengepo viswaswa? Vinthu vingaŵa makora yayi, ndipo ŵanthu aŵa ŵangafwa mwaluŵiro. Mwakupambanako na boti ili, charu chapasi chikukwaniska kusunga ŵanthu mabiliyoni ghanandi na vinyama kuŵa na umoyo. Chikupanga vinthu ivyo tikukhumbikwira nga ni mphepo yiwemi iyo tikuthuta, chakurya, na maji, ndipo nyengo zose vinthu vyakukhumbikwa ivi vikuŵapo. Nangauli viswaswa vyose pa charu chapasi palije kunyake uko vikuluta, kweni charu chapasi chikulutilira kuŵa chakutowa kweniso chakuti ŵanthu ŵangakhalamo. Kasi ivi vikuchitika wuli? Yehova wali kulenga charu chapasi munthowa yakuti chijitozgenge chekha. Tiwonenge mwakudumura umo Yehova wali kunozgera kuti paŵenge mphepo yiwemi ya okusijini iyo tikuthuta kweniso maji.

5. Kasi vikwenda wuli kuti mphepo ya okusijini yipangike, ndipo ichi chikulongorachi?

5 Okusijini ni mphepo iyo ŵanthu na vinyama ŵakukhumbikwira kuti ŵalutilire kuŵa na umoyo. Vikulongora kuti pa chaka chimoza pera, ŵanthu na vinyama ŵakugwiliskira ntchito matani gha mphepo ya okusijini ghakukwana 1 handiredi biliyoni. Vyamoyo ivi vikuthutira kuwaro mphepo yiheni yakuchemeka karboni dayioksaidi (carbon dioxide). Kweni mphepo yiwemi ya okusijini iyo tikuthutira mukati yikumara yayi, ndipo mlengalenga ukuzura yayi na mphepo ziheni za karboni dayioksaidi izo tikuthutira kuwaro. Chifukwa wuli? Chifukwa ntchakuti vyakumera vyakupambanapambana ivyo Yehova wali kulenga, vikuwonkha mphepo yiheni iyo ise tikuthutira kuwaro, ndipo ivyo, vikufumiska mphepo ya okusijini. Pakuti nthowa iyi yikovwira kuti nyengo zose paŵenge mphepo yiwemi iyo tikuthuta, tingazomerezga ivyo vili pa Milimo 17:24, 25, apo pakuti “Chiuta . . . wakupeleka ku ŵanthu wose umoyo na mvuchi.”

6. Kasi Yehova wali kunozga ndondomeko wuli kuti nyengo zose pa charu chapasi paŵenge maji, ndipo ivi vikulongora vichi? (Wonaniso bokosi lakuti “ Umo Maji Ghakwendera Ntchawanangwa Chakufuma kwa Yehova.”)

6 Chifukwa chakuti charu chapasi chili pamtunda uwemi kufuma apo pali zuŵa, ivi vikovwira kuti maji ghaleke kukhoma. Zuŵa liŵenge kuti lili pafupiko na charu mphanyi maji ghali kukamuka. Kweniso charu chapasi mphanyi chikotcha chomene, ndipo mphanyi palije chamoyo chilichose. Zuŵa liŵenge kuti lili pataliko na charu chapasi mphanyi maji ghose ghali kukhoma, ndipo mphanyi charu chili kuzura waka na chiwuvi. Chifukwa chakuti Chiuta wali kuŵika charu chapasi pa malo ghawemi, vikovwira kuti tiŵe na maji ghawemi agho ghakutovwira kuti tilutilire kuŵa na umoyo. Para zuŵa lawotcha, maji mu nyanja na mu malo ghanyake ghakuzgoka mvuchi na kuwulukira mu mlengalenga. Chaka chilichose, chithukivu cha zuŵa chikupangiska maji ghanandi (500,000 km3) kuwulukira mu mlengalenga. Maji agha ghakukhala mu mlengalenga kwa mazuŵa pafupifupi 10 pambere ghandalokwe nga ni vula panji nga ntchiwuvi. Maji agha ghakuweleraso mu nyanja na mu vigaŵa vinyake umo mukusangika maji, kufuma apo mbwe vikwambiraso pakwamba. Yehova wali kunozga ndondomeko iyi kuti charu chapasi nyengo zose chiŵenge na maji. Ivi vikulongora kuti Yehova ngwavinjeru kweniso ngwankhongono.—Yobu 36:27, 28; Muph. 1:7.

7. Kasi tingalongora wuli kuti tikuwonga chawanangwa icho chikuyowoyeka pa Salimo 115:16?

7 Kasi chingatovwira ntchivichi kuti tiwongenge charu chithu chakutowa na vyose ivyo vilimo? (Ŵazgani Salimo 115:16.) Nthowa yimoza nkhughanaghanirapo ivyo Yehova wali kulenga. Ichi chitovwirenge kuti zuŵa lililose timuwongenge chomene Yehova pa vinthu viwemi vyose ivyo wakutipa. Tikulongoraso kuti tikuwonga charu chapasi icho wali kutipa para tikupwelelera malo agho tikukhala.

WONGO WITHU NGWAPADERA

8. Chifukwa wuli tingayowoya kuti wongo withu uli kupangika mwapadera chomene?

8 Wongo wa munthu uli kulengeka munthowa yapadera chomene. Apo mukaŵa muchali munthumbo ya amama ŵinu, wongo winu ukakuranga kuyana na umo wongo wa munthu ukwenera kuŵira, ndipo maselo masauzandi ghanandi ghakapangikanga pa miniti yiliyose. Ŵasayansi ŵakusachizga kuti wongo wa munthu mulara uli na maselo pafupifupi 100 biliyoni ghakuchemeka kuti manyuroni (neurons). Maselo agha ndigho ghakupanga wongo withu, uwo uzito wake ni makilogiramu 1.5. Wonani vinthu vichoko waka vyakuzizwiska ivyo wongo withu ukuchita.

9. Kasi ntchivichi chikulongora kuti kuyowoya ntchawanangwa chakufuma kwa Chiuta?

9 Kuyowoya ni munthondwe. Ghanaghanirani waka ivyo vikuchitika para tikuyowoya. Lizgu lililose ilo tiyowoyenge, wongo withu ukwenera kulongozga tuminofu tunyake 100 umo tukwenera kwendera pa lulimi lwithu, pasingo, pamlomo, miskati, na pa nganga. Tuminofu tose utu tukwenera kwenda mundondomeko yake kuti munthu wazunure mazgu mwakupulikikwa makora. Pa nkhani ya kuyowoya viyowoyero vyakupambanapambana, kafukufuku munyake wa mu 2019 ukalongora kuti ŵana ŵakuti ŵababika waka ŵangaŵanika mazgu gha munthu. Kafukufuku uyu wakukolerana na ivyo ŵasayansi ŵakugomezga kuti tikubabika munthowa yakuti tingamanya na kusambira viyowoyero. Nadi, kuyowoya ntchawanangwa chakufuma kwa Chiuta.—Eks. 4:11.

10. Kasi tingalongora wuli kuti tikuwonga chawanangwa chakuyowoya icho Chiuta wali kutipa?

10 Nthowa yimoza iyo tingalongolera kuti tikuwonga chawanangwa chakuyowoya, nkhuphalirako awo ŵakugomezga kuti vinthu vikachita kusintha kufuma ku vinyake, chifukwa icho ise tikugomezgera kuti Chiuta ndiyo wakalenga vinthu vyose. (Sal. 9:1; 1 Pet. 3:15) Awo ŵakukhozgera chisambizgo chakuti vinthu vikachita kusintha, ŵakuyowoya kuti charu chapasi na umoyo vikaŵako mwangozi waka. Para tingagwiliskira ntchito Baibolo na fundo zinyake izo tadumbiskana mu nkhani iyi, tikhozgerenge Adada ŵithu ŵakuchanya na kovwira awo ŵakukhumbisiska kupulika chifukwa icho ise tikugomezgera kuti Yehova ndiyo ni Mlengi wakuchanya na charu chapasi.—Sal. 102:25; Yes. 40:25, 26.

11. Chifukwa wuli tingati wongo withu uli kulengeka mwapadera chomene?

11 Umo tili kulengekera kuti tikumbukirenge vinthu ntchakuzizwiska chomene. Kale, wakulemba mabuku munyake wakasachizga kuti wongo wa munthu ungakwaniska kukumbukira vinthu vyose ivyo vyalembeka mu mabuku 20 miliyoni. Kweni sono ŵanthu ŵanyake ŵakusachizga kuti wongo withu ungakumbukira vinthu vinandi chomene kujumpha apa. Ivi vikulongora kuti wongo withu ngwapadera nadi.

12. Kasi tikupambana wuli na vinyama pa nkhani yakusambira makhaliro ghawemi?

12 Pa vyamoyo vyose ivyo vili pa charu chapasi, mbanthu pera awo ŵali kulengeka munthowa yakuti ŵangasambirapo kanthu pa vinthu ivyo vili kuŵachitikirapo. Pakuti tili kulengeka nthena, tingasintha kaghanaghaniro kithu kweniso nkharo yithu na kuŵa na makhaliro ghawemi. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Nakuti tingasambizga njuŵi yithu kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni. (Heb. 5:14) Tingasambira kulongora chitemwa, chiwuravi, na lusungu. Kweniso tingamuyezga Yehova pa nkhani ya urunji.

13. Kuyana na Salimo 77:11, 12, kasi tikwenera kuchita wuli na chawanangwa chithu chakukumbukira vinthu?

13 Nthowa yimoza iyo tingalongolera kuti tikuwonga chawanangwa chakukumbukira vinthu, nkhukumbukira nyengo zose izo Yehova wakatovwira na kutipembuzga. Para tachita nthena tiŵenge na chigomezgo kuti wazamutovwiraso munthazi. (Ŵazgani Salimo 77:11, 12; 78:4, 7) Nthowa yinyake nkhukumbukira vinthu viwemi ivyo ŵanyithu ŵakutichitira na kuŵawonga. Awo ŵakuchita kafukufuku ŵali kusanga kuti ŵanthu awo ŵakuwonga ŵakuŵa ŵakukondwa. Tingachitaso makora kuyezga Yehova pa nkhani ya kusankha kuluwako vinthu vinyake. Mwachiyelezgero, Yehova wakuluwa yayi, kweni para tapera, wakusankha kutigowokera na kuluwako ivyo tikabudiska. (Sal. 25:7; 130:3, 4) Wakukhumba kuti nase ndimo tichitirenge para ŵanyithu awo ŵatibudira ŵakupempha kuti tiŵagowokere.—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

Tikulongora kuti tikuwonga chawanangwa cha wongo para tikuchindikira Yehova (Wonani ndime 14) *

14. Kasi tingalongora wuli kuti tikuwonga chawanangwa cha wongo icho Chiuta wali kutipa?

14 Tingalongora kuti tikuwonga chawanangwa chapadera cha wongo withu para tikuchigwiliskira ntchito kupeleka ntchindi kwa Uyo wakatipa. Ŵanyake ŵakugwiliskira ntchito wongo wawo kuti ŵajikondweskenge waka ŵekha. Ŵakukhumba kuti ŵajisankhirenge ŵekha chiwemi na chiheni. Kweni pakuti Yehova ndiyo wakatilenga, ntchakwenelera kugomezga kuti fundo zake ndizo ni ziwemi chomene kuluska fundo izo tingajipangira tekha. (Rom. 12:1, 2) Tikuŵa na mtende para tikupulikira fundo zake. (Yes. 48:17, 18) Tikusambira ivyo Yehova wakukhumba kuti tichitenge na kupeleka ntchindi kwa Mlengi withu na Dada withu. Para tachita nthena timukondweskenge.—Zinth. 27:11.

BAIBOLO NTCHAWANANGWA CHAPADERA CHOMENE

15. Kasi chawanangwa cha Baibolo chikulongora wuli kuti Yehova wakutemwa ŵanthu?

15 Baibolo ntchawanangwa chapadera chomene chakufuma kwa Chiuta. Adada ŵithu ŵakuchanya ŵakakhuŵilizga ŵanalume ŵanyake kuti ŵalembe Baibolo chifukwa chakuti ŵakutitemwa chomene. Kwizira mu Baibolo, Yehova wakuzgora mafumbo ghakuzirwa chomene agho tingafumba nga ghakuti: Kasi tikafuma nkhu? Kasi Chiuta wakaŵa na chilato wuli pakutilenga? na Kasi ntchivichi chichitikenge munthazi? Yehova wakukhumba kuti ŵana ŵake wose ŵamanye mazgoro gha mafumbo agha, lekani kwa vyaka vinandi wawovwira ŵanthu kung’anamura Baibolo mu viyowoyero vinandi. Mazuŵa ghano, Baibolo lose panji vigaŵa vinyake vya Baibolo, lili mu viyowoyero vyakujumpha 3,000. Baibolo ni buku ilo lang’anamurika chomene, ndipo likusangika na ŵanthu ŵanandi kuluska buku linyake lililose. Vilije kanthu uko ŵanthu ŵakukhala panji chiyowoyero icho ŵakuyowoya, ŵanandi ŵakuŵazga uthenga wa mu Baibolo mu chiyowoyero chawo.—Wonani bokosi lakuti “ Kung’anamulira Baibolo mu Viyowoyero vya ku Africa.”

16. Kuyana na Mateyu 28:19, 20, kasi tingalongora wuli kuti tikuwonga chawanangwa cha Baibolo?

16 Tingalongora kuti tikuwonga chawanangwa cha Baibolo para tikuliŵerenga zuŵa lililose, kughanaghanirapo na kuyezgayezga kuchita ivyo tikusambira. Kweniso tingalongora kuti tikumuwonga Chiuta para tikuŵikapo mtima kuphalirako ŵanthu ŵanandi uthenga wa mu Baibolo.—Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; ŵazgani Mateyu 28:19, 20.

17. Kasi tadumbiskana vyawanangwa wuli mu nkhani iyi, ndipo tizamudumbiskana vichi mu nkhani yakulondezgapo?

17 Mu nkhani iyi, tadumbiskana vyawanangwa ivyo Chiuta wali kutipa. Vyawanangwa ivi ni charu chapasi, icho ntchikaya chithu; wongo withu wakupangika mwapadera; na Mazgu Chiuta, Baibolo. Kweni pali vyawanangwa vinyake ivyo Yehova watipa ivyo tingaviwona yayi na maso ghithu. Tizamusambira vyawanangwa ivi mu nkhani yakulondezgapo.

SUMU 12 Yehova Ni Chiuta Mukuru

^ ndime 5 Nkhani iyi yitovwirenge kuti timuwongenge chomene Yehova kweniso kuti tiwongenge chomene vyawanangwa vitatu ivyo wali kutipa. Yitovwirengeso kumanya umo tingawovwilira awo ŵakukayika kuti Chiuta waliko.

^ ndime 64 MAZGU GHAKULONGOSORA CHITHUZI pa Peji 23: Mudumbu wakusambira chiyowoyero chinyake kuti wasambizgenge makora unenesko wa mu Baibolo ŵalendo ŵakufuma mu vyaru vinyake.