1-2. Ndomo ca tangiwa Kosamo 40:5, olombanjaile vipi Yehova a tu ĩha kuenda momo lie tu vi konomuisila?

YEHOVA, Suku umue ukuacali. Sokolola ño kolombanjaile vimue a tu ĩha ndeci: ongongo ndomo yaposoka kuenda yi likasi; owoño ndomo u komõhisa; kuenda Ondaka yaye Embimbiliya, okuti elivulu limue lia velapo. Pocakati colombanjaile evi vitatu, Yehova wa tu ĩha ocitumãlo coku kala, uloño woku sapela kuenda a tambululo apulilo a velapo.—Tanga Osamo 40:5.

² Vocipama cilo, tu kũlĩhĩsa olombanjaile evi vitatu. Osimbu tu sokolola kolombanjaile viaco, tu pondola oku vi sola calua kuenda onjongole yetu yoku sanjuisa Ululiki wetu Yehova, yi livokiya. (Esit. 4:11) Handi vali, tu ka tẽla oku kuatisa vana va kembiwa lelongiso liesanda liokuti, ovina via tukuluka ño.

3. Momo lie ongongo ocitumãlo cimue ci likasi?

³ Eci tu luluvalela lutate konjila ndomo ongongo ya pangiwa, tu limbuka okuti, Yehova o kuete uloño walua. (Va Rom. 1:20; Va Hev. 3:4) Ongongo ocitumãlo cimue ci likasi, momo omo lika mu sangiwa ovina vi ecelela omanu oku kalamo.

4. Tu limbuka ndati olondunge via Suku konjila ndomo a lulika ongongo? Tukula ocindekaise cimue.

⁴ Tu pondola oku sokisa ongongo lombaluku yimue yi kasi oku linga ugende vokalunga. Pole, pali etepiso linene pokati kongongo lombaluku ya pangiwa lomunu, okuti mue yuka omanu valua. Ndeci, sokolola ndu okuti omanu va endela vombaluku va sukila oku panga ofela yoku fuima, okulia kuenda ovava, pole, ka va tẽla oku inasi ovinene kosamua. Otembo yiñami  nda va pondola oku kala lomuenyo? Ocili okuti omanu vaco nda haico va fa. Pole, vongongo muli olohuluwa vialua vioviendalomuenyo. Oyo yeca ofela yoku fuima, okulia, ovava tu sukila okuti vi kuatisa oviendalomuenyo viosi. Ndaño okuti palo posi peyuka ovinene; handi lopo ongongo ya posoka oku kalamo. Ci tẽliwa ndati? Yehova wa panga ongongo lonjila yokuti ovinene vimbiwa posi, vi linga otulumu, oco vi kuatise ovikũla. Tu konomuisa ovina vivali pokati kavio ndeci: ofela yefuimo kuenda ovava.

5. Ofela ya yela yi talavaya ndati vetimba kuenda ceca uvangi upi?

⁵ Oxigenio, ofela ya yela oviendalomuenyo vi sukila, oco vi kale lomuenyo oku kongelamo etu. Olonoño vi lekisa okuti, oviendalomuenyo vi fuima ofela yalua vokuenda kunyamo. Noke lioku tambula ofela ya yela, oviendalomuenyo viaco, kefuimo liavo vi tundisa ofela ya liña yi tukuiwa hati, dióxido de carbono. Ndaño ndoco, ongongo ya siata oku eca ofela ya yela kovina viosi vi kasi lomuenyo, pole, ofela yaco ka yi pui, kuenda ka yi litengi lofela ya liña. Momo lie? Momo Yehova wa lulika ovikũla vialua kuenda oviti vinene, okuti vi tambula ofela ya liña kuenje ofela yaco yi piñanyiwa lofela ya yela. Ovina evi viosi, vi likuata luvangi u sangiwa Kovilinga 17:24, 25 viokuti: “Suku . . . wa eca omuenyo komanu vosi lefuimo.”

6. Oku ñuala ñuala kuovava ku lingiwa ndati kuenda ceca uvangi upi? Tanga okakasia losapi hati: (“Oku Ñuala Ñuala Kuovava Ombanjaile ya Yehova.”)

⁶ Vongongo muli ovava alua okuti ka a takata, omo oyo yi kasi vocinãla cimue ciwa lekumbi. Nda ekumbi lia kaile ocinãla cimue citito longongo, ovava nda a takata. Kuenje ongongo nda ya sanya calua okuti ka citava oku kalamo. Handi vali, nda ongongo ya kaile ocinãla cimue cinene lekumbi, ovava nda a linga ocikokoto. Ongongo nda ya linga ndombunje yinene yocikokoto. Omo okuti Yehova wa kapa ongongo pocitumãlo yi sesamẽla, ovava a pondola oku kuatisa oviendalomuenyo. Ndamupi ci lingiwa? Owuya utanya u lingisa okuti ovava o vokalunga la-a o kilu lieve a londa kilu ndombundu kuenje ombundu yaco, yi linga alende. Olonoño vi lekisa okuti vunyamo lunyamo, owuya utanya u takatisa eci ci soka 500.000 kolokilometulu viovava—ovava aco alua calua okuti, ana a sangiwa volondui viosi viongongo a sule. Ovava ana a londa kilu ndombundu, a kalako ci soka ekũi koloneke. Kuenje, ovava aco a loka ndombela, ale ndombundu. Noke ovava aco a tiukila vali vokalunga kuenda volondui kuenje ci pituluiwa vali. Oku ñuala ñuala kuaco kuovava, ku eca uvangi wokuti Yehova o kuete uloño walua kuenda unene.—Yovi 36:27, 28; Uku. 1:7.

7. Tu lekisa ndati okuti tua sanjukila ombanjaile yi sangiwa Kosamo 115:16?

⁷ Tu lekisa ndati okuti tua sanjukila ongongo lovina viosi vi kasimo? (Tanga Osamo 115:16.) Onjila yimue, oku sokolola kovina Yehova a lulika. Oku ci linga, ci tu vetiya oku eca olopandu ku Yehova omo liovina viwa a siata oku tu ĩha. Tu lekisa okuti tua sanjukila ongongo, poku yelisa ocitumãlo tu kasi.

8. Momo lie tu popela okuti owoño wa pangiwa lonjila yimue yi komohĩsa?

⁸ Owoño wa pangiwa lonjila yimue yi komohĩsa. Eci ove wa kala vimo lia ina yove, owoño wove wa sokiyiwa ciwa kuenda olosinga vialua viowoño via kala oku livokiya ekukutu lekukutu! Olonoño vi lekisa okuti owoño womunu umue okuti ukulu, u kuete eci ci panda 100 kolosinga vi tukuiwa hati oloneurônio. Olosinga viaco, vi lema eci ci soka okilu lomeyu,  okuti via kapiwa lutate vowoño. Kũlĩhĩsa ovina vimue vi komohĩsa viatiamẽla kowoño.

9. Nye ci lekisa okuti uloño wetu woku vangula ombanjaile yimue ya eciwa la Suku?

⁹ Uloño wetu woku vangula, ocikomo cimue cinene. Sokolola ño kueci ci pita eci tu vangula. Ondaka londaka ove o popia, owoño wove u sukila oku talavaya leci ci soka 100 kasipa a kasi kelimi liove, venguli, vomela, volombanjo kuenda vonete yove. Asipa osi a-a a sukila oku lisenga senga vonjanja yimuamue oco olondaka vi ece elomboloko. Catiamẽla kepondolo lioku vangula alimi alitepa, elivulu limue lia sandekiwa kunyamo 2019, lia lekisa okuti oloñaña via citiwa ndopo, vi pondola oku nõla olondaka vi sukila oku popia. Eci ci likuata ciwa leci olonoño via siata oku popia okuti, tua citiwa luloño woku lilongisa alimi. Ocili okuti epondolo lietu lioku vangula, ombanjaile yimue ya eciwa la Suku.—Etu. 4:11.

10. Tu lekisa ndati okuti tua sanjukila epondolo lietu lioku vangula lia eciwa la Suku?

¹⁰ Kuli olonjila vialua vioku lekisa okuti tua sanjukila epondolo lietu lioku vangula. Onjila yimue, poku sapula ovina tu tava viatiamẽla ku Suku, komanu vana va tava kelongiso liokuti ovina via tukuluka ño. (Osa. 9:1; 1 Pet. 3:15) Vana va tava kelongiso liaco, va longisa okuti ongongo lovina vi kasimo via tukuluka ño. Nda ovo va lekisa onjongole yoku yevelela, tu pondola oku va kuatisa pocakati Cembimbiliya kuenda colonumbi vimue viocipama cilo, tu pondola oku teyuila Isietu wo kilu loku longisa vana va lekisa onjongole yoku yevelela omo tua kolela okuti Yehova eye wa lulika ilu longongo.—Osa. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Esunga lipi likuavo li lekisa okuti owoño wetu u komohĩsa?

¹¹ Epondolo tu kuete lioku ivaluka ovina, li komohĩsa. Kosimbu, usonehi umue wa popia okuti owoño womunu u kuete epondolo lioku ivaluka ovina via ponduile oku sonehiwa valivulu a soka 20 kolohuluwa. Pole koloneke vilo, tu tava okuti owoño wetu u kuete epondolo lioku ivaluka ovina vialua okuti ci pitahãla etendelo lia tukuiwa. Owoño wecelela okuti omanu va kuata uloño umue ulikasi. Uloño waco upi?

12. Ndamupi epondolo lietu lioku lilongisa olonumbi li lekisa okuti tua litepa lovinyama?

¹² Pokati koviendalomuenyo viosi palo posi, omanu ovo lika va kuete uloño woku lilongisa olonumbi vi va kuatisa. Etu tu pondola oku ivaluka ovina via pita ale kuenda oku vi konomuisa. Akonomuiso aco, a tu vetiya oku nõla onjila tu sukila oku kuama kuenda oku pongolola ovisimĩlo vietu kuenda ekalo liomuenyo. (1 Va Kor. 6:9-11; Va Kol. 3:9, 10) Ocili okuti, tu pondola oku pindisa owanji wutima wetu oco tu tẽle oku tepisa pokati keci ciwa leci cĩvi. (Va Hev. 5:14) Tu pondola oku lilongisavo oku lekisa ocisola, ocikembe kuenda ohenda. Handi vali, tu pondolavo oku lekisa esunga, ndeci Yehova.

13. Ndomo ca tangiwa Kosamo 77:11, 12, tu lekisa ndati okuti tua sanjuka omo lioku lulikiwa luloño woku ivaluka ovina?

¹³ Tu lekisa ku Yehova okuti tua sanjuka omo lioku lulikiwa luloño woku ivaluka ovina. Onjila yimue yoku ci linga, poku ivaluka olonjanja viosi a tu kuatisa ale, loku tu lembeleka.  Kuenje eci ci tu ĩha ekolelo liokuti kovaso yoloneke eye o ka tu kuatisavo. (Tanga Osamo 77:11, 12; 78:4, 7) Onjila yikuavo, poku ivaluka ovina viwa vakuetu va siata oku tu lingila kuenda oku va pandula. Vakuakulinga akonomuiso, va limbuka okuti omanu vakualopandu, va sanjuka calua. Ndaño okuti Yehova wa lipua, eye o nõlapo oku ivala ovina vimue okuti ka vi sokolola vali. Ndeci, nda tua linga ekandu kuenje tu likekembela, Yehova o nõlapo oku tu ecela loku ivala ekandu liaco. (Osa. 25:7; 130:3, 4) Ci kuete esilivilo etu setukula Yehova. Eci omunu umue a tu lueyela noke o tu pinga ongecelo, Yehova o yongola okuti tu ivala eci omunu waco a tu lingila.—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

14. Tu lekisa ndati okuti tua sanjukila ombanjaile yi komõhisa yowoño?

¹⁴ Ocili okuti owoño ombanjaile yimue yi komõhisa. Tu pondola oku lekisa okuti tua yi sanjukila poku talavaya layo lonjila yimue yi sivaya Una wa tu ĩha ombanjaile yaco. Vamue va talavaya layo lonjila yimue ka ya sungulukile poku li nõlela oku linga ovina ovo muẽle va yongola. Pole, omo okuti Yehova eye wa tu lulika, ci kuete esilivilo oku limbuka okuti olonumbi viaye via velapo okuti vietu vi sule. (Va Rom. 12:1, 2) Eci tu kapako olonumbi viaye komuenyo wetu, tu kuata ombembua. (Isa. 48:17, 18) Handi vali, tu kuata ocimãho komuenyo okuti, oku sivaya Ululiki wetu haeye Isietu loku sanjuisa utima waye.—Olosap. 27:11.

15. Momo lie tu popela okuti Embimbiliya ombanjaile yi lekisa ocisola Yehova a kuetele omanu vosi?

¹⁵ Embimbiliya ombanjaile yimue yi lekisa ocisola Suku a tu kuetele. Isietu wo kilu, wa kapako calua omãla vaye palo posi, omo liaco,  wa vetiya alume vamue oco va sonehe Embimbiliya. Pocakati Cembimbiliya, Yehova o tambulula apulilo a velapo tu kuete ndeci: Pi tua tunda? Cipi ocimãho comuenyo? Nye ci ka pita kovaso yoloneke? Yehova o yongola okuti omanu vosi va kũlĩha atambululo apulilo a-a. Eli olio esunga lieci okuti vokuenda kuanyamo alua a vetiyila omanu oku pongolola Embimbiliya kalimi alua. Kuenje cilo, Embimbiliya lia pongoluiwa kueci ci pitahãla 3 000 kalimi! Embimbiliya elivulu limue lilikasi momo lia pongoluiwa kalimi alua kuenda lia sandekiwa koluali luosi. Kuenje, apa posi pa sangiwa omanu, va pondola oku lilongisa Embimbiliya kelimi liavo muẽle.​—Tanga okakasia losapi hati, “ Oku Pongolola Embimbiliya Kalimi o vo Afrika.”

16. Ndomo ca tangiwa ku Mateo 28:19, 20, tu lekisa ndati okuti tu sole Embimbiliya?

¹⁶ Tu pondola oku lekisa okuti tu sole Embimbiliya, eci tu li tanga oloneke viosi, oku sokolola kueci tua tanga kuenda oku likolisilako oku kapako ovina tu lilongisa. Handi vali, tu lekisa olopandu ku Suku eci tu likolisilako oku sandeka esapulo Liembimbiliya komanu valua.—Osa. 1:1-3; Mat. 24:14; Tanga Mateo 28:19, 20.

17. Olombanjaile vipi tua konomuisa vocipama cilo kuenda nye tu ka konomuisa vocipama cikuãimo?

¹⁷ Vocipama cilo, tua konomuisa olombanjaile Suku a tu ĩha ndeci, ongongo; owoño wetu wa pangiwa lonjila yimue yi komohĩsa; kuenda Ondaka ya Suku, Embimbiliya. Pole, kuli olombanjaile vikuavo Yehova a tu ĩha okuti ka vi muiwa lovaso. Olombanjaile viaco, tu ka vi konomuisa vocipama cikuãimo.