1-2. Vwo nene Une Rẹ Ejiro 40:5, okẹ sansan vọ yen Jihova vwọ kẹ avwanre, diesorọ a cha vwọ ta ota kpahen ayen?

JIHOVA ọyen Ọghẹnẹ ro ruẹse. Roro kpahen okẹ evo rọ vwọ kẹ avwanre: akpọ na rọ pha yoyovwin; afọnrhe avwanre rọ mare vwẹ idjerhe igbevwunu; kugbe Baibol na rọ dia Ota rọyen. Womarẹ okẹ erha nana, Jihova kẹ avwanre asan ra dia, ẹgba re vwo roro je ta ota, ọ je nẹrhẹ avwanre mrẹ ẹkpahọnphiyọ vwọ kẹ enọ eghanghanre rẹ avwanre vwori.—Se Une Rẹ Ejiro 40:5.

² Vwẹ uyono nana, a cha ta ota kprẹn kpahen okẹ erha yena. Avwanre vwo roro kpahen ayen ye, jẹ ọdavwaro avwanre kpahen ayen ganphiyọ, eriyin ji te owenvwe re vwo ru obo re vwerhen Jihova rọ dia Ọmemama avwanre oma. (Ẹvwọ. 4:11) Ọ je cha nẹrhẹ a nabọ muegbe ra sa vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo ra phiẹn ghwru womarẹ uyono rẹ arhọ mamarhe.

3. Die yen nẹrhẹ akpọ na fẹnẹ?

³ Aghwanre rẹ Ọghẹnẹ nabọ teyenphia womarẹ obo rọ ma akpọ na wan. (Rom 1:20; Hib. 3:4) Ọ dia akpọ na ọvo yen kiẹn ọnre na riariẹ-ẹ, ẹkẹvuọvo akpọ na fẹnẹre kidie o vwo emu eje ra guọnọre rere arhọ sa vwọ dia evun rọyen.

4. Die yen sa nẹrhẹ a tanẹ akpọ na fẹnẹ okọ rẹ ohworakpọ kare?

⁴ Vwẹ ẹdia evo, akpọ na họhọ okọ rọhẹ enu rẹ abadi. Ẹkẹvuọvo o vwo idjerhe evo kiriguo rẹ akpọ avwanre na vwọ fẹnẹ okọ rẹ ohworakpọ kare rẹ ihwo hepha. Kerẹ udje, bro ọke yen ihwo rehẹ okọ na sa dia akpọ te, ọ da dianẹ ayen ọvo yen ru odju rẹ ayen wẹn reyọ, emu vẹ ame rẹ ayen da, ayen ne, je phẹ phiyọ evunrẹ okọ na? Ayen cha  tọn kakaka-a. Vwọ fẹnẹ udje yena, akpọ na sa sẹro rẹ arhọ rẹ ihwo vẹ eranvwe buebun. Ọ vwẹ odju ra wẹn reyọ, emu vẹ ame ra guọnọre vwọ kẹ ihwo eje, jẹ odju, emu vẹ ame na re-e. E de ephẹ kugbe isọn rẹ ihwo vẹ eranvwe ne nẹ akpọ na-a; dedena, akpọ na je pha yoyovwin, a je sa dia. Diesorọ ọ sa vwọ dia ọtiọyen? Jihova ma otọrakpọ na vẹ ẹgba ro se vwo hirhe isọn, ephẹ kugbe inuhu phiyọ obo ra sa rhoma vwọ wian. Avwanre cha fuẹrẹn ivẹ usun rẹ erọnvwọn nana rẹ Jihova ruru yoyovwin na, odju vẹ ame.

5. Diesorọ a vwọ mrẹ odju wẹn reyọ ọkieje, kẹ die yen ọnana djephia?

⁵ Oxygen ọyen odju rẹ ihworakpọ vẹ eranvwe wẹn reyọ rọ sẹro rẹ arhọ rayen. A tare nẹ ọ dia ọmọrhiẹ odju yen ihworakpọ vẹ eranvwe wẹn reyọ kukpe kukpe-e. Odju re se carbon dioxide kọyen ayen rha wẹn kuẹfia. Jẹ a je rhe mrẹ dẹvo nẹ ihworakpọ vẹ eranvwe mrẹ odju wẹn reyọ-ọ yẹrẹ nẹ odju rẹ ayen wẹn kuẹfia bun gan nọ-ọ. Diesorọ? Kidie Jihova ma irhe rẹ oka sansan ri se odju rẹ ihworakpọ vẹ eranvwe wẹn kuẹfia na reyọ, ayen me rha kẹ ihworakpọ vẹ eranvwe ọ rẹ ayen cha wẹn reyọ. Ọ vwọ dianẹ idjerhe nana yen a wan mrẹ odju ra wẹn reyọ na, ka sa rhọnvwephiyọ eta rehẹ Iruo Rẹ Iyinkọn Na 17:24, 25 rọ tare nẹ: “Ọghẹnẹ . . . kẹ ihwo ejobi arhọ kugbe ẹnwẹn.”

6. Diesorọ a vwọ mrẹ ame vwẹ akpọ na ọkieje, kẹ die yen ọnana djephia? (Ji ni ekpeti na “ Okẹ rẹ Ame ri Jihova Vwọ kẹ Avwanre.”)

⁶ Ame rọhẹ akpọ na djeri-i kidie akpọ na hẹ asan ro fori, ọ kẹre yẹrẹ sheri nọ kẹ uvo na-a. Manẹ kẹ akpọ na kẹre uvo na emerha vrẹn obo rọ hepha na, jẹ ame rọhẹ evun rọyen eje họrhọ kpọ. Akpọ na de rhe sheri kẹ uvo na emerha vrẹn obo rọ hepha na, jẹ ame rọhẹ evun rọyen eje djeri. Kidie nẹ Jihova ma akpọ na phiyọ ẹdia ro fori, ame rọhẹ akpọ na kọ sa sẹro rẹ arhọ. Uvo na de mu ame rọhẹ abadi vẹ otọrakpọ na, jẹ o se ame na rhivwin kpo obenu. Kukpe kukpe, ame rẹ uvo na se kpenu bun vrẹ ame rehẹ ẹtẹrhe-ame rehẹ akpọneje. Ame na dia obenu na te omarẹ ẹdẹ ihwe tavwen ọ ke rhọ kerẹ osio yẹrẹ imicho. Ame na me rha djẹ kpo obo abadi, irhie yẹrẹ oku. Jihova ruro ọtiọyen rere a sa vwọ mrẹ ame vwẹ akpọ na ọkieje. Ọnana djerephia nẹ Jihova vwo aghwanre, o ji vwo ẹgba.—Job 36:27, 28; Aghwo. 1:7.

7. Erhọ yen idjerhe evo re se vwo dje ọdavwaro phia kpahen okẹ re djunute vwẹ Une Rẹ Ejiro 115:16?

⁷ Mavọ yen e se vwo dje ọdavwaro phia fikirẹ akpọ oyoyovwin na vẹ obo rehẹ evun rọyen? (Se Une Rẹ Ejiro 115:16.) Idjerhe ọvo yen e vwo roro kpahen obo ri Jihova mare. Ọnana che mu avwanre vwọ kpẹvwẹ Jihova kẹdẹ kẹdẹ fikirẹ emu esiri rọ vwọ kẹ avwanre. E che djephia nẹ e vwo ọdavwaro kpahen akpọ rẹ Ọghẹnẹ kẹ avwanre na siẹrẹ e de ru asan ra dia fuanfon ọkieje.

8. Diesorọ a sa vwọ tanẹ a ma afọnrhe avwanre vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu?

⁸ A ma afọnrhe rẹ ohworakpọ na vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu. Ọke wọ vwọ hẹ evunrẹ oni wẹn, a ma afọnrhe wẹn na nene ọrhuẹrẹphiyotọ, uriorin rẹ ikẹn rẹ afọnrhe buebun yen tan ibrẹro kibrẹro! Egbaerianriẹn tare nẹ afọnrhe rẹ omiragua vwo ikẹn rẹ oghẹresan re se neurons re joma te oduima 100. A nabọ rhuẹrẹ ikẹn nana phiyọ, ọnyẹ rọyen te omarẹ 1.5 kg. Jẹ a fuẹrẹn emerọnvwọn evo kpahen ẹgba rẹ afọnrhe na.

9. Die yen djerephia nẹ ẹgba rẹ ota ẹta ọyen okẹ ro nobọ rẹ Ọghẹnẹ rhe?

 ⁹ Ẹgba rẹ ota ẹta ọyen igbevwunu. Roro kpahen obo re phia ọke rẹ avwanre da ta ota. Vwẹ ota kota rẹ wọ tare, afọnrhe wẹn vwẹrote ẹkparọ rẹ iriẹn ri te omarẹ 100 vwẹ ẹrenvwe, upho, ẹbẹrunu, ọhwa kugbe udu wẹn. Ofori nẹ iriẹn na ejobi kpare vwẹ ọke vuọvo rere e se vwo vwo ẹruọ rẹ obo wọ ta. Vwọ kpahen ẹgba ra vwọ jẹ ejajẹ, uyono ọvo ra vwọ phia vwẹ ukpe ri 2019 djerephia nẹ emọboba re vwiẹnu obọ, se nyo, ji gueroma nene ota kota ra tare. Uyono nana bicha oborẹ egbaerianriẹn buebun segbuyota nẹ e vwiẹ avwanre vẹ ẹgba ra vwọ riẹn ji yono ejajẹ sansan. Vwọrẹ uyota, ẹgba rẹ ota ẹta ọyen okẹ ro nobọ rẹ Ọghẹnẹ rhe.—Eyan. 4:11.

10. Mavọ yen e se vwo djephia nẹ e vwo ọdavwaro kpahen okẹ rẹ ota ẹta rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ avwanre?

¹⁰ Idjerhe ọvo re se vwo djephia nẹ e vwo ọdavwaro kpahen okẹ rẹ ota ẹta yen avwanre vwọ vuẹ ihwo kpahen oboresorọ e vwo se Ọghẹnẹ gbuyota kugbe oboresorọ a vwọ sen uyono rẹ erọnvwọn mamarhe. (Une 9:1; 1 Pita 3:15) Ihwo ri vwo esegbuyota kpahen uyono yena tare nẹ akpọ vẹ arhọ rọhẹ evun rọyen mamarhe. Avwanre sa reyọ Baibol na vẹ ẹkpo evo re djunute vwẹ uyono nana vwọ chochọn rẹ Ọsẹ avwanre rọhẹ obodjuvwu, ji djefiotọ kẹ otu re guọnọ kerhọ oboresorọ avwanre vwo vwo imuẹro kokoroko nẹ Jihova yen ma odjuvwu vẹ akpọ.—Une 102:25; Aiz. 40:25, 26.

11. Die yen iroro ọvo rọ sorọ afọnrhe avwanre vwo gbe ohwo unu?

¹¹ Ẹgba ra vwọ karophiyọ emu gbe ohwo unu. Vwẹ ọke rọ wanre, ọshare ọvo tare nẹ afọnrhe rẹ ohworakpọ vwo ẹgba rọ vwọ karophiyọ evuẹ re cha vọn ẹbe ri bun te oduduru 20. Jẹ asaọkiephana, a tobọ tanẹ ẹgba ra vwọ karophiyọ emu vrẹn ọtiọyen shesheri. Ọyena ẹgba oghẹresan yen ihworakpọ ghini vwo na!

12. Mavọ yen ẹgba re se vwo roro kpahen emu, ji yono no cha vwọ nẹrhẹ a fẹnẹ eranvwe?

¹² Vwẹ usun rẹ emama rehẹ akpọ na ejobi, ihworakpọ ọvo yen vwo ẹgba rẹ ayen se vwo roro kpahen obo re phia wanre, ayen mi yono norhe. Ọnana kọ nẹrhẹ e se yono iruemu iyoyovwin ji wene iroro vẹ obo re yeren akpọ wan. (1 Kọr. 6:9-11; Kọl. 3:9, 10) Avwanre sa tobọ yono ẹwẹn obrorhiẹn avwanre rere ọ vwọ riẹn obo ri shephiyọ vẹ obo re chọre. (Hib. 5:14) E se yono obo re dje ẹguọnọ, erorokẹ, kugbe arodọnvwẹ phia. A je sa vwẹrokere uruemu rẹ orhiẹn-abavo ri Jihova.

13. Vwo nene obo rehẹ Une Rẹ Ejiro 77:11, 12, die yen fori nẹ a reyọ ẹgba ra vwọ karophiyọ emu vwo ru?

¹³ Idjerhe ọvo re se vwo djephia nẹ e vwo ọdavwaro kpahen okẹ rẹ ẹgba ra vwọ karophiyọ emu yen a vwọ davwẹngba vwọ karophiyọ ọkieje ri Jihova vwọ  vwẹ ukẹcha vẹ uchebro kẹ avwanre vwẹ ọke rọ wanre. Ọnana cha nẹrhẹ a nabọ vwo imuẹro nẹ ọ je cha cha avwanre uko vwẹ obaro na. (Se Une Rẹ Ejiro 77:11, 12; 78:4, 7) Idjerhe ọfa yen a vwọ karophiyọ emu esiri rẹ ihwo efa ru kẹ avwanre ji dje ọdavwaro phia kẹ ayen. Egbaerianriẹn mrẹvughe nẹ ihwo ri vwo ẹwẹn rẹ akpẹvwẹ yen me vwo omavwerhovwẹn. O ji fo nẹ a vwẹrokere Jihova vwo brorhiẹn ra vwọ kpairoro vrẹn erọnvwọn evo. Kerẹ udje, Jihova sa karophiyọ erọnvwọn eje, ẹkẹvuọvo avwanre de kurhẹriẹ, ọ reyọ echobọ rẹ avwanre vwo ghovwo avwanre, je kpairoro vrẹ. (Une 25:7; 130:3, 4) Ọ je guọnọ nẹ avwanre ru ọtiọyen vwọ kẹ ihwo efa siẹrẹ ayen da viẹ idiekpọvwẹ kpahen oborẹ ayen ru avwanre rọ da avwanre.—Mat. 6:14; Luk 17:3, 4.

14. Mavọ yen e se vwo dje ọdavwaro phia kpahen okẹ rẹ afọnrhe na?

¹⁴ E se dje ọdavwaro phia kpahen okẹ rẹ afọnrhe na womarẹ a vwọ reyọ vwo brọghọ phiyọ oma rẹ Ohwo rọ vwerọ kẹ avwanre. Ihwo evo reyọ okẹ rẹ afọnrhe na vwo ru ọdavwẹ romobọ, ayen ọvo ke vwẹ iwan rẹ obo ri shephiyọ vẹ obo re brare vwo muẹ. Jẹ ọ vwọ dianẹ Jihova yen ma avwanre na, aphro herọ-ọ nẹ iwan rọyen yovwin vrẹ e rẹ avwanre se vwo mu komobọ. (Rom 12:1, 2) E de yeren akpọ nene iwan rọyen, e che vwo ufuoma. (Aiz. 48:17, 18) A cha riẹn obo ri Jihova guọnọ mie avwanre rọ dia re vwo brọghọ phiyọ Ọmemama kugbe Ọsẹ avwanre oma, ji ru ubiudu rọyen ghọghọ.—Isẹ 27:11.

15. Mavọ yen okẹ ri Baibol na vwo dje ẹguọnọ rẹ Jihova vwo kpahen ihworakpọ phia?

¹⁵ Baibol na ọyen okẹ ro nobọ rẹ Ọghẹnẹ rhe. Ọsẹ rẹ avwanre rọhẹ obodjuvwu yen mu ihwo vwo sio kidie o vwo ẹguọnọ rẹ avwanre mamọ. Womarẹ Baibol na, Jihova kpahenphiyọ enọ re  ma ghanre rẹ avwanre sa nọ, enọ kerẹ: Tivọ avwanre nurhe? Diesorọ a vwọ ma avwanre? Kugbe Mavọ akpeyeren cha dia vwẹ obaro na? Jihova guọnọre nẹ emọ rọyen eje riẹn ẹkpahọnphiyọ rẹ enọ yena, ọtiọyena vwẹ ikpe buebun rhire na, o mu ihwo vwọ fan Baibol na kpo ejajẹ buebun. Nonẹna, a fan ọsoso ri Baibol na yẹrẹ ẹbẹre ọvo rọyen kpo ejajẹ ri bun vrẹ 3,000 re! Baibol na yen ọbe ra ma fan, je ghare kparobọ vwẹ ikuegbe rẹ ihworakpọ. O toro asan rẹ ihwo dia yẹrẹ ejajẹ raye-en, buebun rayen vwo uphẹn rẹ ayen vwo nyo ovuẹ ri Baibol na vwẹ ejajẹ rayen.—Ni ekpeti na “ A Fan Baibol na Kpo Ejajẹ Sansan Vwẹ Africa.”

16. Vwo nene obo rehẹ Matiu 28:19, 20, mavọ yen e se vwo djephia nẹ e vwo ọdavwaro kpahen Baibol na?

¹⁶ E se djephia nẹ a vwẹ ẹro ọghanghanre vwo ni Baibol na siẹrẹ e de se kẹdẹ kẹdẹ, roro kpahen obo ro yono avwanre je davwẹngba vwọ reyọ obo re yonori vwo ruiruo. Vwọba, avwanre dje ọdavwaro phia kẹ Ọghẹnẹ siẹrẹ e de ru obo re se ru eje vwo ghwoghwo ovuẹ ri Baibol na kẹ ohwo kohwo.—Une 1:1-3; Mat. 24:14; se Matiu 28:19, 20.

17. Okẹ sansan vọ yen a ta ota kpahen vwẹ uyono nana, die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ cha na?

¹⁷ Vwẹ uyono nana, avwanre ta ota kpahen okẹ sansan rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ avwanre, okẹ kerẹ akpọ na rọ dia uwevwin avwanre; afọnrhe rẹ avwanre ra mare vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu; kugbe Ota rẹ Ọghẹnẹ rọ dia Baibol na. Jẹ o vwo okẹ efa rẹ Jihova vwọ kẹ avwanre ra vwẹ ẹro mrẹ-ẹ. Okẹ eghanghanre nana ra mrẹ-ẹ na yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rọ cha na.