Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

NGANI JAKULIJIGANYA 21

Ana Akusayamichila Yindu Yambone Yaŵatendele Mlungu?

Ana Akusayamichila Yindu Yambone Yaŵatendele Mlungu?

“Ambuje Mlungu jwamachiligose, yitendo yaŵalakwe yili yekulungwa ni yakusimonjesya.”—CHIW. 15:3.

NYIMBO 5 Masengo Gakusimonjesya ga Mlungu

YACHITULIJIGANYE *

1-2. Mwakamulana ni Chiwunukuko 15:3, ana Mlungu ŵatupele yindu yambone yapi, soni ligongo chichi tukusosekwa kukambilana yeleyi?

YEHOFA ali Mlungu jwakoloŵa magasa. Aganichisye yindu yambone yaŵatupele. Yehofa ŵatupele chilambo chambone soni chakusalalachi. Ŵatupelesoni ututu wawawulinganyisye mwakusimonjesya, nambosoni Maloŵe gakwe Baibulo. Yindu yitatu yaŵatupele Yehofayi, yikusatukamuchisya kupata malo gambone gakutama, tukusakombola kuganisya soni kuŵechetana ni ŵane, nambosoni tukusapata kwanga kwa yiwusyo yatukusakola.—Aŵalanje Chiwunukuko 15:3.

2 Munganiji, chitukambilane yindu yitatu yaŵatupele Yehofayi. Patukuganichisya yinduyi, yichitutendekasya kuti tuwe ŵakuyamichila soni tuchitendaga yindu yakusaka kumsangalasya Yehofa jwaŵatupanganyisye. (Chiw. 4:11) Tuchikombolasoni kwakamuchisya ŵandu ŵakusakulupilila kuti yaumi yatesile kuchenga kutyochela ku yindu yine.

CHILAMBO CHAPASI CHILI CHAKUSIMONJESYA

3. Ligongo chichi chilambo chapasi chili chakusimonjesya?

3 Patukulola yaŵatite Mlungu pakulinganya chilambo chapasichi, tukusamanyilila kuti jwalakwe ali jwalunda. (Alo. 1:20; Aheb. 3:4) Pana ma pulaneti gane gagakusasyungulila lyuŵa, nambo pulaneti ja chilambo chapasi jili jakusimonjesya ligongo jikwete yindu yakusosekwa pa umi wa ŵandu.

4. Ana yaŵatite Mlungu pakupanganya chilambo yikusalosya chamtuli kuti ali jwalunda mnope? Apeleche chisyasyo.

4 M’litala line, chilambo chapasichi mpaka tuchiwanichisye ni sitima jajikwenda panyasa jekulungwa. Nambo pana kulekangana kwekulungwa pasikati pa chilambochi ni sitima jajinyakwile ŵandu. Mwachisyasyo, ana ŵandu ŵakwesile sitima mpaka atame ni umi kwandaŵi jelewu chamtuli naga yili kuti akusosekwa kulipanganyichisya jika mpweya wambone, yakulya soni mesi, nambosoni yili kuti yakusakala yosope akuyileka mu sitima pemo? Mwangakayichila, ŵandu ŵali mu sitimaji mpaka awe mwachitema. Mwakulekangana ni yeleyi, chilambo chapasichi chikusakamuchisya ŵandu soni yinyama yejinji kuti yitameje ni umi. Chilambochi chikusakoposya yindu yatukusasosechela mpela mpweya wambone, yakulya, soni mesi. Yindu yeleyi yikusasimanikwa ndaŵi syosope. Atamose kuti yindu yakunyalaya yikusaŵape pachilambopa, nambope chilambochi chikusaŵape malo gambone gakutama yindu yaumi. Ana yeleyi yikusakomboleka chamtuli? Yehofa jwachipanganyisye chilambochi m’litala lyakuti yindu yine yakunyalaya yichenjeje ni kukamulasoni masengo m’litala line. Munganiji chitukambilane yindu yiŵili yaŵatesile Mlungu kuti mesi soni mpweya wambone yikamalaga pachilambopa.

5. Ana chikusatendekwa chichi kuti mpweya wambone ukamalaga, soni ana yeleyi yikusimichisya ya chichi?

5 Mpweya wambone (Oxygen) ni wawukusakamuchisya kuti ŵandu soni yinyama yipitilisye kola umi. Chaka chilichose, yaumi yikusakamulichisya masengo mpweya wambone wejinji. Yaumiyi yikusakoposyasoni mpweya wakusakala (carbon dioxide). Atamose kuti yili myoyo, yaumiyi yangakamulichisya masengo mpweya wambone wosope wawuli m’chilambochi. Soni mpweya wakusakala wayikusakoposya yaumiyi wangatupaga mnope. Ana yeleyi yikusakomboleka chamtuli? Yeleyi yikusakomboleka ligongo lyakuti Yehofa jwapanganyisye yitela soni yakumela yejinji yayikusakamulichisya masengo mpweya wakusakalawu. Yakumelayi payikamulichisye masengo mpweya wakusakala yikusakoposya mpweya wambone watukusakamulichisya masengo. Ligongo lyakuti mpweya wambonewu ukusatukamuchisya kuti tukole umi, yeleyi yikusimichisya maloŵe gagakusimanikwa pa Masengo 17:24, 25, gakuti, “Mlungu . . . akusiŵapa ŵandu wosope umi ni lipuje kapena kuti mpweya.”

6. Ana chikusatendekwa chichi kuti mesi gakamalaga, soni ana yeleyi yikusalosya chichi? (Alole libokosi lyakuti “Mesi Gali Mtuka Wakutyochela kwa Yehofa.”)

6 Mesi gakusasimanikwa pachilambo chapasi ligongo lyakuti chilambochi ganichiŵandikana mnope ni lyuŵa. Yikaŵe kuti chilambo chapasichi chaŵandikene mnope ni lyuŵa ni kuti pachilambopa pakaliji pangali mesi, yayikatendekasisye kuti papagwe chitukuta mnope soni yaumi yikasimanikwa. Soni yikaŵe kuti chilambochi chitalikangene mnope ni lyuŵa, ni kuti chilambo chosope chikaliji chakusisima mnope mwamti mesi gosope gakakamulene. Ligongo lyakuti Yehofa ŵachiŵisile chilambochi pamalo gambone, yikusamuchisya kuti mesiga gakamuchisyeje yindu yaumi. Lyuŵa palikuputa mnope, mesi gakusajawula kwinani kaneko ni kuchenga kuŵa mawunde. Chaka chilichose mesi gejinji (500,000 cu km) gakusajawula kwinani. Pakusapita masiku 10 kuti mawundega gachenje nikuŵa wula. Pajigwile wulaji, mesi gakusajawulaga kunyasa kapena mu sulo. Yeleyi ni yayikusatendekwa ndaŵi syosope. Yaŵatesile Yehofa pakusaka kuti mesi gakamalaga pachilambopa, yikusalosya kuti ali jwalunda soni jwamachili.—Yob. 36:27, 28; Jwak. 1:7.

7. Ana mpaka tulosye chamtuli kuyamichila yindu yakuyisala pa Salimo 115:16?

7 Ana mpaka tulosye chamtuli kumyamichila Yehofa ligongo lya chilambo chapasi chakusimonjesyachi nambosoni yosope yayili mwelemu? (Aŵalanje Salimo 115:16.) Litala limo lyampaka tulochesye kuyamichila lili kuganichisya mnope ya yindu yaŵapanganyisye Yehofa. Yeleyi yichitutendekasya kuti lisiku lililyose tumyamichile Yehofa ligongo lya yindu yambone yaŵatupele. Tukusalosyasoni kuyamichila patukusamalila malo gatukusatama.

UTUTU WETU WULI WAKUSIMONJESYA

8. Ligongo chichi mpaka tujile kuti ututu wa mundu wapanganyidwe mwakusimonjesya?

8 Ututu wa mundu wapanganyidwe mwakusimonjesya mnope. Mwanache mkanapagwe, ututu wakwe ukusapanganyidwa mwakamulana ni mwakusasachila Mlungu soni maselo gejinji ga mu ututu gakusapanganyidwa pa miniti jilijose. Ŵakuwungunya akusawanichisya kuti ututu wa mundu jwamkulungwa ukwete maselo chiŵandika 100 biliyoni gagakusakamula masengo gakutumisya utenga ku ututu. Maseloga ni gagakusapanganya ututu wa mundu wawukusasitopa chiŵandika kilogalamu jimo ni hafu. Kwende tugambe kulola yindu yamnono yakuwusatenda ututu.

9. Ana chichi chachikusatendekasya wawojo kukulupilila kuti kuŵecheta kuli mtuka wakutyochela kwa Mlungu?

9 Kaŵechete ka mundu kali kakusimonjesya. Agambe ganichisya yayikusatendekwa mundu pakuŵecheta. Liloŵe lililyose lyakusaŵecheta mundu, ututu ukusatendekasya tuminowu twakwana 100 twa kungulo, lulumi, ngomo, chipundi soni pa chidali kuti tujendejendeje. Kuti maloŵe gapikaniche, tuminowutu tukusasosekwa kutenganyika mwakuŵajilwa. Pakujigalila yayikusatendekwa pangani ja yiŵecheto, ngani jine jajakopweche mu 2019 jalosisye kuti ŵanache ŵanapagwape akusakombola kumanyilila maloŵe ga mundu jwalijose. Yajasasile nganiji yikusakamulana ni yakusakulupilila ŵakuwungunya ŵajinji. Jemanjaji akusati mundu pakupagwa, akusakola lunda lwakumanyilila soni kulijiganya yiŵecheto. Kusala yisyene, kuŵecheta wuli mtuka wakutyochela kwa Mlungu.—Eks. 4:11.

10. Ana mpaka tulosye chamtuli kuti tukusayamichila mtuka wakuŵecheta waŵatupele Mlungu?

10 Litala line lyampaka tulochesye kuyamichila mtuka waŵatupele Mlungu wa kuŵecheta, lili kwasalila ŵane yayikusatutendekasyaga kuti tukakulupililaga yakuti yaumi yachenjile kutyochela ku yindu yine. (Sal. 9:1; 1 Pet. 3:15) Ŵandu ŵakusakulupilila chijiganyo chelechi akusasakaga kuti atutendekasye kulupilila kuti yaumi yagambile kupagwa mwangosi. Pakamulichisya masengo Baibulo nambosoni yiwundo yine yatukambilene munganiji, mpaka tuŵe kumbali ja Atati ŵetu ŵakwinani soni kwakamuchisya ŵandu ŵakusasachilila kumanyilila yayikusatutendekasya kulupilila kuti Yehofa ni juŵapanganyisye kwinani soni chilambo chapasi.—Sal. 102:25; Yes. 40:25, 26.

11. Ana chichi chachikusalosya kuti ututu wetu wuli wakusimonjesya?

11 Lunda lwetu lwakukumbuchila yindu luli lwakusimonjesya. Yaka yamunyumamu, mundu jwine jwawanichisye kuti ututu wa mundu ukusakombola kukumbuchila yindu yaŵaŵalasile m’mabuku chiŵandika 20 miliyoni. Atamose yili myiyi, ututu wetu mpaka ukumbuchile yindu yejinji kupunda pelepa. Ana ni chindu chine chapi chatukusakombolaga kutenda ligongo lyakuti tukusambuchilaga yindu?

12. Ana kukombola kwetu kulijiganya ya ndamo syambone kukusalekangana chamtuli ni mwayikusatendela yinyama?

12 Pa yindu yosope yaumi yayili pachilambopa, ŵandupe ni ŵakusakombola kulijiganya ndamo syambone mwakukumbuchila yayatendekwe kala. Yakuyichisya yakwe, tukusakola ndamo syambone soni kuchenga kaganisye ni katende ketu ka yindu. (1 Akoli. 6:9-11; Akolo. 3:9, 10) Kusala yisyene mpaka tuchijiganye chikumbumtima chetu kulekanganya pasikati pa chambone ni chakusala. (Aheb. 5:14) Mpaka tulijiganye kwanonyela ŵane, kwaganichisya soni kwatendela chanasa. Soni mpaka tulijiganye kusyasya yakusatenda Yehofa.

13. Mwakamulana ni Salimo 77:11, 12, ana mpaka tukamulichisye masengo chamtuli mtuka wa kukumbuchila yindu?

13 Litala limo lyampaka tulosye kuyamichila mtuka wa kukumbuchila yindu, lili kukumbuchila ndaŵi syele Yehofa ŵatukamuchisye kapena kutulimbikasya munyumamu. Yeleyi yichitukamuchisya kulupilila kuti jwalakwe chachitukamuchisyasoni msogolo. (Aŵalanje Salimo 77:11, 12; 78:4, 7) Litala line lili kuyamichila yindu yambone yakusatutendela ŵandu ŵane. Ŵakuwungunya ŵapatile kuti ŵandu ŵakusiŵayamichila ŵane akusaŵa ŵakusangalala. Mpaka yiŵe chenene kusyasya yakusatenda Yehofa pakusagula yindu yakusosekwa kuliŵalila. Mwachisyasyo, Yehofa akusakumbuchila chenene yindu, nambo naga tukuleka yakulemwa yetu, jwalakwe akusasagula kutukululuchila soni kuliŵalila yakulemwa yatwatesile. (Sal. 25:7; 130:3, 4) Yehofa akusasakasoni kuti uweji twakululuchileje ŵane patulemwechesye.—Mat. 6:14; Luk. 17:3, 4.

Tukusalosya kuyamichila ututu waŵatupele Yehofa mwakuwukamulichisya masengo pakumchimbichisya jwalakwe (Alole ndime 14) *

14. Ana mpaka tulosye chamtuli kuyamichila ututu waŵatupele Mlungu?

14 Mpaka tulosye kuyamichila mtuka wakusosekwa mnope wa ututu patukuwukamulichisya masengo pakumchimbichisya Yehofa juŵatupele. Ŵandu ŵane akusasagula kukamulichisya masengo ututu wawo pakusaka kulisangalasya achimsyene. Akusatenda yeleyi mwakulisagulila achimsyene yindu yayili yambone soni yakusakala. Nambo ligongo lyakuti Yehofa ni juŵatupanganyisye, yili yakupikanika kugawona malamusi ga jwalakwe kuŵa gambone mnope kupunda malamusi gampaka tulipanganyichisye achimsyewe. (Alo. 12:1, 2) Tukusakola mtendele wamumtima patukukuya malamusi ga Yehofa. (Yes. 48:17, 18) Tukusamanyilila chakulinga chaumi chachili kwachimbichisya Atati ŵetu ŵaŵatupanganyisye. Soni yeleyi yikusatendekasya kuti aŵeje ŵakusangalala ni m’weji.—Mis. 27:11.

BAIBULO JILI BUKU JAKUSOSEKWA MNOPE

15. Ligongo chichi yaŵatesile Yehofa pakutupa Baibulo yikusalosya kuti akusiŵanonyela ŵandu?

15 Baibulo jili mtuka wakutyochela kwa Mlungu. Atati ŵetu ŵakwinani ŵakamulichisye masengo achalume kuti alembe Baibulo ligongo lyakuti jwalakwe akusatunonyela mnope. Pakamulichisya masengo Baibulo, Yehofa akusajanga yiwusyo yakusosekwa mnope yatukusawusyaga. Yiwusyo yakwe mpela yakuti: Ana ŵandu ŵatyochele kwapi? Ana chakulinga cha umi chili chichi? Soni ana kusogoloku chikutendekwe chichi? Yehofa akusasaka ŵanache ŵakwe ali amanyilile kwanga kwa yiwusyo yeleyi, mwamti jwalakwe kwa yaka yejinji aŵele ali mkwakamuchisya ŵandu kuti agopolele Baibulo m’yiŵecheto yejinji. Masiku agano, Baibulo josope kapena mbali sine sya m’Baibulo sikusasimanikwa m’yiŵecheto yakupunda 3,000. Baibulo jili buku jajigopoleledwe soni kuwandisidwa pachilambo chosope chapasi kupunda buku jilijose. Mwangasamala kandu ya kwakusatama mundu kapena chiŵecheto chakusaŵecheta, ŵandu ŵajinji akwete upile wakulijiganya utenga wa m’Baibulo m’chiŵecheto chawo.—Alole libokosi lyakuti “Kusimanikwa kwa Baibulo M’yiŵecheto ya ku Africa.”

16. Mwakamulana ni Mateyu 28:19, 20, ana mpaka tulosye chamtuli kuti tukusamyamichila Yehofa ligongo lyakuti ŵatupele Baibulo?

16 Mpaka tulosye kuti tukumsayamichila Yehofa ligongo lyakuti ŵatupele Baibulo mwakujiŵalanga lisiku lililyose, kuganichisya yatukulijiganya soni kuyikamulichisya masengo. Konjechesya pelepa, mpaka tulosye kumyamichila Mlungu mwakwasalila ŵandu ŵajinji yajikusajiganya Baibulo.—Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; Aŵalanje Mateyu 28:19, 20.

17. Ana ni yindu yambone yapi yatukambilene munganiji, soni tuchikambilana chichi mungani jakuyichisya?

17 Munganiji tukambilene yindu yambone yaŵatupele Mlungu. Mwachisyasyo, Mlungu ŵatupele chilambo chatukusatamagachi, ututu wawuli wakusimonjesya mnope, soni Baibulo jajili Maloŵe gakwe. Nambope pana yindu yine yatupele Yehofa yayili yangawoneka ni meso getu. Yindu yambone yangawoneka ni mesoyi tuchikambilana mungani jakuyichisya.

NYIMBO 12 Yehofa, Mlungu Jwamkulungwa

^ ndime 5 Nganiji chijitukamuchisye kuti tumyamichileje Yehofa pa yindu yitatu yambone yatupele. Chijitukamuchisyesoni kumanyilila yampaka tuŵechete kwa ŵandu ŵakusakayichila kuti kwana Mlungu.

^ ndime 64 KULONDESYA YIWULILI: Mlongo akulijiganya chiŵecheto chasambano pakusaka kuti ŵajiganyeje usyesyene wa m’Maloŵe ga Mlungu ŵandu ŵakutyochela m’yilambo yine.