Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Edwɛkɛ 22

Kile Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Yɛnnwu Bɛ La Anwo Anyezɔlɛ

Kile Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Yɛnnwu Bɛ La Anwo Anyezɔlɛ

“Yɛnva yɛ nye yɛndo ninyɛne mɔɔ bɛnwu bɛ la azo, . . . Ɔluakɛ ninyɛne mɔɔ bɛnwu bɛ la le mekɛ ezinra nu ɛdeɛ, na ninyɛne mɔɔ bɛnnwu bɛ la wɔ ɛkɛ ne dahuu.”​—2 KƆL. 4:18.

EDWƐNE 45 Me Ahonle Nu Nzuzulɛ

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu a Gyisɛse hanle vanenle anwonyia mɔɔ yɛkpondɛ yɛazie anwuma la anwo a?

TƐ AHYƐLƐDEƐ ne amuala a yɛfa yɛ nye yɛnwu bɛ a. Nɔhalɛ nu, ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ la a le mɔɔ yɛnnwu bɛ la. Wɔ Gyisɛse Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne anu, ɔhanle sunsum nu ahyɛlɛdeɛ bie mɔɔ sonle bolɛ tɛla anwonyia la anwo edwɛkɛ. Akee ɔvale nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye ɔdoale zo: “Ɛleka mɔɔ wɔ anwonyia wɔ la, ɛkɛ ne a wɔ ahonle noko wɔ a.” (Mat. 6:19-21) Saa debie sonle bolɛ maa yɛ a, yɛbɔ mɔdenle yɛfa yɛ ahonle yɛdi ɔ nzi. Saa yɛnyia duma kpalɛ anzɛɛ gyinlabelɛ kpalɛ wɔ Nyamenle anyunlu a, ɛnee ‘yɛlɛkpondɛ yɛ anwonyia yɛazie anwuma.’ Gyisɛse hanle kɛ, anwonyia zɛhae ɛnzɛkye yɛɛ nwule ɛngola ɛnwua.

2. (a) Kɛ mɔɔ 2 Kɔlentema 4:17, 18 kile la, duzu a Pɔɔlo zele yɛ kɛ yɛva yɛ nye yɛdo zo a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo zele yɛ kɛ ‘yɛva yɛ nye yɛdo ninyɛne mɔɔ yɛnnwu bɛ la azo.’ (Kenga 2 Kɔlentema 4:17, 18.) Ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ yɛnnwu bɛ la bie mɔ a le nyilalɛ mɔɔ yɛbanyia ye wɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu la. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu anwonyia nna mɔɔ yɛnnwu bɛ mɔɔ boa yɛ ɛnɛ la anwo. Bɛmɛ a le yɛ nee Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne, asɔneyɛlɛ, Nyamenle sunsum ne yɛɛ moalɛ mɔɔ yɛnyia yɛfi Gyihova, Gyisɛse yɛɛ anwumabɔvolɛma ɛkɛ la. Eza yɛbanwu kɛzi yɛbahile kɛ yɛ nye sɔ ahyɛlɛdeɛ ɛhye mɔ mɔɔ yɛnnwu bɛ la.

YƐ NEE GYIHOVA AGƆNWOLƐVALƐ NE

3. Ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ kpole mɔɔ yɛnnwu ye la a le boni, na kɛzi ɛhye kola yɛ zɔ ɛ?

3 Ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ kpole mɔɔ yɛnnwu ye la a le yɛ nee Gyihova Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne. (Edw. 25:14) Kɛzi Nyamenle kola fa alesama mɔɔ ɛnli munli la agɔnwolɛ na mekɛ ko ne ala yeayɛ nwuanzanwuanza bɔkɔɔ ɛ? Ɔluakɛ, Gyisɛse ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne ‘ye alesama ɛtane fi ewiade.’ (Dwɔn 1:29) Ɛnee Gyihova ze ye dɛba kɛ bodane mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔmaa Ngoanedievolɛ bie alie alesama la bara nu. Ɛhye ati a Nyamenle holale vale alesama mɔɔ dɛnlanle aze kolaa na Gyisɛse awu la agɔnwolɛ la a.​—Wlo. 3:25.

4. Menli mɔɔ dɛnlanle aze kolaa na Gyisɛse ara mɔɔ Nyamenle vale bɛ agɔnwolɛ la bie mɔ a le nwane mɔ?

4 Suzu menli bie mɔ mɔɔ dɛnlanle aze kolaa na Gyisɛse ara mɔɔ Nyamenle vale bɛ agɔnwolɛ la anwo. Ebileham le awie mɔɔ ɔlale diedi kpole ali. Mɔɔ Ebileham wule la anzi ɛvolɛ mɔɔ bo 1,000, Gyihova vɛlɛle ye kɛ “me gɔnwo.” (Aye. 41:8) Yemɔti ewule bɔbɔ ɛnrɛhola ɛnrɛtete Gyihova nee ɔ gɔnwo mɔ avinli. Wɔ Gyihova adwenle nu, Ebileham tɛte aze. (Luku 20:37, 38) Neazo bieko a le Dwobu. Gyihova vale anwodozo hanle Dwobu anwo edwɛkɛ wɔ anwumabɔvolɛma anyunlu wɔ anwuma. Gyihova hanle kɛ, “ɔle tenlenenli yɛɛ ɔdi nɔhalɛ; ɔsulo Nyamenle na ɔtwe ɔ nwo ɔfi ɛtane nwo.” (Dwobu 1:6-8) Na kɛzi Gyihova dele nganeɛ wɔ Daneɛle mɔɔ vale nɔhalɛlilɛ zonlenle Nyamenle kɛyɛ ɛvolɛ 80 wɔ maanle mɔɔ bɛsonle awozonle anu la anwo ɛ? Anwumabɔvolɛma zele nrenyia kpanyinli zɔhane fane nsa kɛ “ɛsonle bolɛ kpalɛ” ɛmaa Nyamenle. (Dan. 9:23; 10:11, 19) Yɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova anye la mekɛ mɔɔ ɔbadunwue ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ ɔkulo bɛ na bɛwu yeara ngoane nu bieko la ade ɛsesebɛ.​—Dwobu 14:15.

Kɛzi yɛbahola yɛahile kɛ yɛ nye sɔ ahyɛlɛdeɛ ngakyile mɔɔ yɛnnwu bɛ la ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 5) *

5. Duzu a ɔhyia kɛ awie yɛ na ɔ nee Gyihova anyia agɔnwolɛvalɛ kyengye a?

5 Ɛnɛ, alesama mɔɔ ɛnli munli la dodo nyɛ a nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kyengye a? Mgbe dɔɔnwo. Yɛka ye zɔ ɔluakɛ mrenyia, mraalɛ nee ngakula dɔɔnwo mɔɔ wɔ ewiade la ɛlɛfa bɛ subane ahile kɛ bɛkulo kɛ bɛyɛ Nyamenle agɔnwo mɔ. Gyihova nee “tenlenema nyia agɔnwolɛvalɛ kyengye.” (Mrɛ. 3:32) Ɛhye kola yɛ boɛ ɔlua Gyisɛse ɛkpɔnedeɛ ne anu diedi mɔɔ bɛlɛ la ati. Ɔlua ɛkpɔnedeɛ ne azo, yɛkola yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa Gyihova, yɛmaa bɛsɔne yɛ na yɛbayɛ ɔ gɔnwo mɔ. Saa yɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ anwo hyia la a, yɛbaboka Kilisienema mgbe dɔɔnwo mɔɔ bɛyila bɛ nwo zo na bɛmaa bɛzɔne bɛ na bɛ nee Sonla kpole mɔɔ wɔ ewiade lɛ “agɔnwolɛvalɛ kyengye” la anwo.

6. Kɛzi yɛbahile kɛ yɛ nye sɔ Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne ɛ?

6 Kɛzi yɛbahile kɛ yɛ nye sɔ Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne ɛ? Kɛ mɔɔ Ebileham nee Dwobu vale nɔhalɛlilɛ zonlenle Nyamenle wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo ɛya ko anu la, ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛdi nɔhalɛ ɔnva nwo mekɛ tendenle mɔɔ yɛva yɛzonle Nyamenle wɔ ewiade ɛtane ɛhye anu la. Le kɛ Daneɛle la, ɔwɔ kɛ yɛbu yɛ nee Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne kɛ ɔsonle bolɛ ɔtɛla yɛ ngoane. (Dan. 6:7, 10, 16, 22) Ɔlua Gyihova moalɛ zo, yɛbahola yɛagyinla sɔnea biala mɔɔ yɛbayia la anloa amaa agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee ye lɛ la anu amia.​—Fel. 4:13.

ASƆNEYƐLƐ LE AHYƐLƐDEƐ

7. (a) Kɛ mɔɔ Mrɛlɛbulɛ 15:8 kile la, kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ yɛ asɔneyɛlɛ nwo ɛ? (b) Kɛzi Gyihova bua yɛ asɔneyɛlɛ ɛ?

7 Ahyɛlɛdeɛ bieko mɔɔ yɛnnwu ye la a le asɔneyɛlɛ. Agɔnwolɛma kpalɛ da bɛ nzuzulɛ nee bɛ nganeɛdelɛ ali kile bɛ nwo. Asoo kɛ ɔde wɔ yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne anwo la ɛne? Ɛhɛe! Gyihova dua ye Edwɛkɛ ne azo tendɛ kile yɛ, na yemɔ maa yɛnwu ye adwenle nee ye nganeɛdelɛ. Yɛdua asɔneyɛlɛ zo yɛ nee ye tendɛ, na yɛbahola yɛavi yɛ ahonle nu yɛala yɛ nzuzulɛ nee yɛ nganeɛdelɛ ali yɛahile ye. Gyihova anye die kɛ ɔbadie yɛ asɔneyɛlɛ. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 15:8.) Kɛ Agɔnwolɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la, Gyihova tie yɛ asɔneyɛlɛ na ɔbua. Ɔyɛ a ɔbua ye ndɛndɛ. Ɔyɛ noko a ɔkyɛ na ɔwɔ kɛ yɛyɛ nwolɛ asɔne fane dɔɔnwo. Noko, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ ɔbabua wɔ ye mekɛ kpalɛ nu wɔ adenle kpalɛ zo. Ɔle zɔ, bie a Nyamenle ɛnrɛbua ye kɛ mɔɔ yɛkpondɛ la. Kɛ neazo la, saa yɛlɛyia sɔnea a, bie a ɔbamaa yɛ nrɛlɛbɛ nee anwosesebɛ yeamaa ‘yɛagyinla ɔ nloa’ tɛla kɛ ɔbaye yeavi ɛkɛ.​—1 Kɔl. 10:13.

(Nea ɛdendɛkpunli 8) *

8. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛ nye sɔ asɔneyɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne ɛ?

8 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛ nye sɔ asɔneyɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne ɛ? Adenle ko a le kɛ yɛbali folɛ mɔɔ Gyihova ɛdu yɛ kɛ ‘yɛhɔ zo yɛyɛ asɔne’ la azo. (1 Tɛs. 5:17) Gyihova ɛntinlitinli yɛ nwo zo kɛ yɛyɛ asɔne. Emomu, ɔbu fanwodi mɔɔ yɛlɛ la na ɔmaa yɛ anwosesebɛ kɛ “bɛhɔ zo bɛyɛ asɔne.” (Wlo. 12:12) Yemɔti, yɛbahola yɛala yɛ anyezɔlɛ ali ɔlua asɔne mɔɔ yɛbayɛ ye fane dɔɔnwo wɔ alehyenlɛ ne anu la azo. Nɔhalɛ nu, ɔnle kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi kɛ yɛbayɛ Gyihova mo na yɛaye ye ayɛlɛ wɔ yɛ asɔneyɛlɛ nu.​—Edw. 145:2, 3.

9. Kɛzi adiema nrenyia ko te nganeɛ wɔ asɔneyɛlɛ nwo ɛ, na kɛzi ɛdawɔ noko ɛte nganeɛ wɔ nwo ɛ?

9 Saa yɛfa mekɛ tendenle yɛsonle Gyihova na yɛnwu kɛzi ɔbua yɛ asɔneyɛlɛ la a, ɔmaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ahyɛlɛdeɛ ɛhye la yɛ kpole. Fa Chris, adiema nrenyia bie mɔɔ ɛva ɛvolɛ mɔɔ bo 47 ɛyɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne la kɛ neazo. Ɔka kɛ, “Saa ɛlɛ mekɛ fɔɔnwo bie mɔɔ ɛfa ɛdwazo nwonlomɔ mangyee biala na ɛ nee Gyihova tendɛ wɔ asɔneyɛlɛ nu a, ɔyɛ ahomeka kpole na ɛhye maa ɛ nye die! Ɛhye maa meyɛ ye mo wɔ ye ahyɛlɛdeɛ ngakyile ne mɔ mɔɔ asɔneyɛlɛ boka nwo la anwo. Na saa ɛkala na ɛyɛ asɔne a, nea kɛzi ɔmaa ɛ nye die na ɛfa adwenle mɔɔ anu te la ɛda a.”

SUNSUM NWUANZANWUANZA AHYƐLƐDEƐ NE

10. Duzu ati a ɔwɔ kɛ Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne sonle bolɛ maa yɛ a?

10 Nyamenle gyimayɛlɛ tumi ne noko le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ yɛnnwu ye mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔsonle bolɛ ɔmaa yɛ a. Gyisɛse zele yɛ kɛ yɛhɔ zo yɛzɛlɛ sunsum nwuanzanwuanza. (Luku 11:9, 13) Gyihova dua ye sunsum ne azo ɔmaa yɛ tumi​—ɛhɛe, “tumi bedevinli ne.” (2 Kɔl. 4:7; Gyi. 1:8) Ɔlua Nyamenle sunsum ne moalɛ zo, yɛbahola yɛagyinla sɔnea biala anloa.

(Nea ɛdendɛkpunli 11) *

11. Kɛzi sunsum nwuanzanwuanza ne boa yɛ ɛ?

11 Sunsum nwuanzanwuanza ne kola boa yɛ maa yɛyɛ gyima mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa yɛ la. Nyamenle sunsum ne kola boa yɛ maa yɛfa ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ mɔɔ yɛlɛ la yɛdi gyima kpalɛ. Ɔboa yɛ ɔmaa yɛdi yɛ Kilisiene ɛzonlelilɛ nwo gyima. Ɔnle kɛ yɛfa mɔɔ yɛkola yɛyɛ la anwo nganvolɛ yɛmaa yɛ nwo, emomu Nyamenle sunsum ne a boa yɛ maa yɛyɛ a.

12. Kɛ mɔɔ Edwɛne 139:23, 24 kile la, yɛbahola yɛazɛlɛ sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ wɔ duzu anwo?

12 Adenle bieko mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛahile Nyamenle sunsum ne anwo anyezɔlɛ la a le kɛ, yɛbazɛlɛ kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛnwu nzuzulɛ nee atiakunluwɔzo ɛtane biala mɔɔ wɔ yɛ ahonle nu la. (Kenga Edwɛne 139:23, 24.) Saa yɛyɛ nzɛlɛlɛ ɛhye a, Gyihova balua ye sunsum ne azo yeamaa yɛanwu nzuzulɛ anzɛɛ atiakunluwɔzo ɛtane biala mɔɔ yɛlɛ la. Na saa yɛnwu nzuzulɛ anzɛɛ atiakunluwɔzo ɛtane biala a, ɔwɔ kɛ yɛsɛlɛ Nyamenle sunsum ne kɛ ɔmaa yɛ anwosesebɛ amaa yɛaho yɛatia ye. Saa yɛyɛ zɔ a, ɔkile kɛ yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛnrɛmaa Gyihova ɛnrɛye ye sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ ɛnrɛvi yɛ nwo zo.​—Ɛfɛ. 4:30.

13. Kɛzi yɛbahola yɛamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa sunsum ne la ayɛ kpole ɛ?

13 Yɛbahola yɛamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa sunsum ne la ayɛ kpole saa yɛsuzu mɔɔ yeboa yemaa bɛyɛ wɔ yɛ mekɛ ye azo la anwo a. Kolaa na Gyisɛse ahɔ anwuma la, ɔzele ye ɛdoavolɛma kɛ: “Saa sunsum nwuanzanwuanza ne ba bɛ nwo zo a, bɛbanyia tumi na bɛayɛ me alasevolɛ . . . bɛahɔdwu azɛlɛ ye azo ɛleka biala.” (Gyi. 1:8) Edwɛkɛ zɔhane ɛlɛba nu wɔ adenle mɔɔ yɛ nwanwane la azo. Ɔlua sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ zo, bɛboɔboa Gyihova azonvolɛ kɛyɛ mgbe mɔtwɛ nee foa anloa wɔ ewiade amuala. Eza yɛnyia sunsum nu paladaese ɔluakɛ Nyamenle sunsum ne maa yɛda subane mgbalɛ le kɛ ɛlɔlɛ, anyelielɛ, anzodwolɛ, abotane, atiakunlukɛnlɛma, kpalɛyɛlɛ, diedi, mɛlɛbɛnwoaze yɛɛ bɛnwozohomonlɛ ali. Subane ɛhye mɔ ka bɔ nu yɛ “sunsum ne ma” ne. (Gal. 5:22, 23) Amgba sunsum nwuanzanwuanza ne le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ!

YƐNYIA MOALƐ YƐFI ANWUMA WƆ YƐ ƐZONLENLƐ GYIMA NE ANU

14. Moalɛ boni a yɛnyia ye wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu mɔɔ yɛnnwu ye a?

14 Yɛ nee Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma la ‘ɛlɛbɔ nu ayɛ gyima’ na ɛhye le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ. (2 Kɔl. 6:1) Yɛyɛ ɛhye wɔ mekɛ biala mɔɔ yɛbayɛ ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne bie la. Pɔɔlo hanle ɔ nee menli mɔɔ yɛ gyima ɛhye bie la anwo edwɛkɛ kɛ: “Nyamenle le yɛ gɔnwo gyimayɛvo.” (1 Kɔl. 3:9) Saa yɛyɛ Kilisiene ɛzonlenlɛ gyima ne bie a, ɔkile kɛ Gyisɛse le yɛ gɔnwo gyimayɛvo. Kakye kɛ, mɔɔ Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛma kɛ “bɛyɛ maanle maanle kɔsɔɔti anu menli me ɛdoavolɛma” ɔwiele la, ɔhanle kɛ: “Me nee bɛ lua.” (Mat. 28:19, 20) Na anwumabɔvolɛ ne mɔ noko ɛ? Nea nyilalɛ kpole mɔɔ ɔde kɛ anwumabɔvolɛ ne mɔ ɛlɛkile yɛ adenle wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛbɔ ‘dahuu edwɛkpa ne nolo yeahile bɛdabɛ mɔɔ bɛde azɛlɛ ye azo la’ a!​—Yek. 14:6.

15. Maa Baebolo nu neazo mɔɔ kile kɛ Gyihova boa kpalɛ wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu la.

15 Ɔlua moalɛ zɔhane azo, duzu a yɛhola yɛyɛ a? Saa yɛlɛgua Belemgbunlililɛ ma ne a, bie gua ahonle kpalɛ zo na ɔfifi. (Mat. 13:18, 23) Nwane a maa nɔhalɛ ma zɔhane fifi na ɔso a? Gyisɛse hilele nu kɛ, awie biala ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ ye ɛdoavolɛ kyesɛ ‘Selɛ ne twe ye.’ (Dwɔn 6:44) Baebolo ne maa yɛnwu ɛhye anwo neazo. Kakye mekɛ mɔɔ Pɔɔlo lile mraalɛ ekpunli bie daselɛ wɔ suakpole Felepae kandiba la. Yɛ mɔɔ Baebolo ne ka fale bɛ nuhua ko mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ledea anwo la nzonlɛ: “Gyihova bukele ye ahonle nu wienyi ɔmaanle ɔdiele mɔɔ Pɔɔlo ɛlɛka la kpalɛ.” (Gyi. 16:13-15) Le kɛ Ledea la, Gyihova ɛhwe menli mgbe dɔɔnwo.

16. Nwane a ɔfɛta kɛ yɛfa anyuhɔlɛ mɔɔ yɛnyia wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu la anwo nganvolɛ yɛmaa ye a?

16 Nwane a ɔfɛta kɛ yɛfa anyuhɔlɛ mɔɔ yɛnyia wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu la anwo nganvolɛ yɛmaa ye a? Pɔɔlo buale kpuya zɔhane wɔ kɛlata mɔɔ ɔhɛlɛle Kɔlente asafo ne la anu. Ɔhanle kɛ: “Menluale, Apɔlɔso guguale zolɛ nzule, noko Nyamenle a maanle ɔnyinle a.” (1 Kɔl. 3:6, 7) Ɔwɔ kɛ yɛfa anyuhɔlɛ biala mɔɔ yɛnyia ye wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu la anwo nganvolɛ yɛmaa Gyihova kɛ mɔɔ Pɔɔlo yɛle la.

17. Kɛzi yɛbahile nwolɛ adenle mɔɔ yɛnyia ye yɛ nee Nyamenle, Kelaese nee anwumabɔvolɛ ne mɔ ‘ɛlɛyɛ gyima abɔ nu’ la anwo anyezɔlɛ ɛ?

17 Kɛzi yɛbahile nwolɛ adenle mɔɔ yɛnyia ye yɛ nee Nyamenle, Kelaese nee anwumabɔvolɛ ne mɔ ‘ɛlɛyɛ gyima abɔ nu’ la anwo anyezɔlɛ ɛ? Yɛbahola yɛayɛ zɔ saa yɛfa nwolɛ adenle biala mɔɔ yɛbanyia la yɛka edwɛkpa ne bie yɛkile awie mɔ a. Yɛbahola yɛalua ndenle dɔɔnwo azo yɛayɛ ɛhye, le kɛ “bagua nu nee azua nu” daselɛlilɛ. (Gyi. 20:20) Menli dɔɔnwo noko di daselɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛnle daselɛlilɛ nu la. Saa bɛyia awie mɔɔ bɛnze ye a, bɛsele bɛkile ye na bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛ nee ye bali adwelie. Saa ahenle kile nwolɛ anyelielɛ a, bɛdua nrɛlɛbɛ adenle zo bɛka Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne bie bɛkile ye.

(Nea ɛdendɛkpunli 18) *

18-19. (a) Kɛzi yɛgugua nɔhalɛ ma ne azo nzule ɛ? (b) Kɛzi Gyihova boale Baebolo sukoavo bie ɛ?

18 Kɛmɔ “Nyamenle le yɛ gɔnwo gyimayɛvo” la ati, ɔwɔ kɛ yɛdua ma ne na yɛgugua zolɛ nzule. Saa awie kile edwɛkɛ ne anwo anyelielɛ a, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛyɛ sia kɔkpɔla, anzɛɛ yɛyɛ ngyehyɛleɛ yɛmaa adiema fofolɛ kɔ ye ɛkɛ na ɔ nee ye bɔ Baebolo ɛzukoalɛ bo. Mekɛ mɔɔ debiezukoalɛ ne ɛlɛkɔ zo la, yɛ nye die kɛzi Gyihova yɛ menli zɛhae mɔ ahonle nee bɛ adwenle ne anwo gyima la anwo.

19 Suzu Raphalalani, ninsinli bie mɔɔ wɔ South Africa la neazo ne anwo. Ɔ nye liele mɔɔ ɔzukoale ye wɔ Baebolo ne anu la anwo. Noko mɔɔ ɔnwunle mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ka fale mowuamra mɔɔ yɛ nee bɛ tendɛ anwo la, ɔyɛle ngyegyelɛ ɔmaanle ye. (Dit. 18:10-12) Ɔmaanle Nyamenle hakyile ye adwenle ngyikyingyikyi. Nzinlii, ɔgyakyile ye ninsinli gyima ne ɔnva nwo kɛ yemɔ a maa ɔ sa kɔ ɔ nloa la. Raphalalani mɔɔ kɛkala yenyia ɛvolɛ 60 la ka kɛ: “Meyɛ Gyihova Alasevolɛ mo kɛ bɛboa me wɔ ndenle dɔɔnwo azo le kɛ gyima mɔɔ bɛboa me bɛmaa menyia bie la. Mɔɔ hyia kpalɛ la, meda Gyihova ase kɛ yeboa me yemaa me ɛbɛlabɔlɛ ɛyɛ kpalɛ la, yemɔti, kɛkala mekola meka edwɛkɛ ne bie kɛ Dasevolɛ mɔɔ bɛzɔne ye.”

20. Duzu a wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbayɛ a?

20 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛzuzu ahyɛlɛdeɛ nna mɔɔ yɛnnwu bɛ la anwo. Nuhua kpole kpalɛ ne a le agɔnwolɛvalɛ kyengye mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la. Ɛhye boa maa yɛnyia ahyɛlɛdeɛ gyɛne mɔɔ yɛnnwu bɛ la azo nvasoɛ​—yɛkɔ ɔ nyunlu wɔ asɔneyɛlɛ nu, yɛnyia sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ yɛɛ yɛnyia moalɛ yɛfi anwuma wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu. Bɛmaa yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛbamia anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ahyɛlɛdeɛ ɛhye mɔ mɔɔ yɛnnwu bɛ la anu. Yɛɛ bɛmaa yɛla Gyihova ase dahuu kɛ ɔle yɛ Gɔnwo kpalɛ la.

EDWƐNE 145 Nyamenle Ɛva Paladaese Ɛbɔ Ɛwɔkɛ

^ ɛden. 5 Wɔ edwɛkɛ mɔɔ li ɛhye anyunlu la anu, yɛzuzule Nyamenle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ yɛnwu bɛ la anwo. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ yɛnnwu bɛ nee kɛzi yɛbahile nwolɛ anyezɔlɛ la. Eza ɔbamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova Nyamenle mɔɔ le ahyɛlɛdeɛ ɛhye mɔ Ɛvileka la ayɛ kpole.

^ ɛden. 58 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: (1) Adiema raalɛ bie ɛlɛdwenledwenle ɔ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne anwo wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnea Gyihova abɔdeɛ la.

^ ɛden. 60 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: (2) Adiema raalɛ ko ne ala ɛlɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa ye ɔmaa ɔli daselɛ.

^ ɛden. 62 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: (3) Sunsum nwuanzanwuanza ne ɛlɛboa adiema raalɛ ne yeamaa yeava akɛnrasesebɛ yeali daselɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔnle daselɛlilɛ nu la.

^ ɛden. 64 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: (4) Adiema raalɛ ne nee ahenle mɔɔ ɔlile ye daselɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔnle daselɛlilɛ nu la ɛlɛsukoa Baebolo ne. Anwumabɔvolɛma boa adiema raalɛ ne wɔ nolobɔlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne anu.