1. ¿Achkë rma Jehová xjnamaj riʼ rkʼë jun teʼej?

CHPAN ri ruqʼij qa ri profeta Isaías, Jehová xuʼij reʼ che rä ri rutinamit: «¿Kʼo komä jun ixöq numestaj runeʼy [...]? Tapeʼ ri ixoqiʼ riʼ yekimestaj kineʼy, rïn majun bʼëy xkikowin ta xkatinmestaj» (Is. 49:15). Chpan le Biblia ma kan ta nqïl chë Jehová nujnamaj riʼ rkʼë jun teʼej, ye kʼa chpan re peraj reʼ xuʼän riʼ. Jehová xjnamaj ri nunaʼ chkij ri rusamajelaʼ rkʼë ri nimaläj ajowabʼäl ri nunaʼ jun teʼej chrij ral. Ryä nrajoʼ wä chë ri rusamajelaʼ tkitamaj chë janina yerajoʼ. Kan konojel bʼaʼ teʼej nkinaʼ ri xuʼij jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Jasmín *: «Taq nayaʼ rutzʼun aneʼy, njeʼ jun nimaläj ajowabʼäl chikojöl ri majun bʼëy nkʼis ta».

2. Taq jun chkë ri ralkʼwal nkanaj qa, ¿achkë nunaʼ Jehová?

² Jehová nutzʼët taq jun chkë ri ralkʼwal ma nutzjoj ta chik Ruchʼaʼäl chqä ma nbʼä ta chik pa taq moloj. Kantzij na wä chë ryä kan ntiʼon ran taq nutzʼët chë ronojel junaʼ kan pa mil chkë ri rusamajelaʼ yekanaj qa. *

3. ¿Achkë nurayij Jehová chë nbʼanatäj kikʼë ri qachʼalal ri ye kanajnäq qa?

³ Ye kʼïy chkë ri qachʼalal riʼ yetzolin pä pa congregación, y röj kan kiʼ qakʼuʼx yeqakʼül apü. Jehová chqä röj nqarayij chë ryeʼ yetzolin pä (1 Ped. 2:25). ¿Achkë ütz nqaʼän röj rchë yeqatoʼ? Rchë nqaqʼalajsaj ri kʼutunïk riʼ, naʼäy tqatzʼetaʼ achkë rma ye kʼo jojun qachʼalal ma yebʼä ta chik pa qamoloj chqä ma yeʼel ta chik chutzjoxik le Biblia.

4. ¿Achkë nbʼanatäj kikʼë jojun qachʼalal rma kisamaj?

⁴ Ye kʼo jojun qachʼalal kiyaʼon qʼij chë ri kisamaj njeʼ más rejqalen pa kikʼaslemal. Jun qachʼalal achï aj Asia ri rubʼiniʼan Hung nuʼij: «Kan kʼïy nu-tiempo chqä wuchqʼaʼ xinyaʼ chrij nsamaj. Kan xinqʼöl wiʼ rma xinquʼ chë we más päq nchʼäk, más xkikowin xtinyaʼ ruqʼij Jehová. Rma riʼ xisamäj más, ye kʼa riʼ xa xuʼän chë ma kan ta xibʼä chik pa taq moloj. Pa rukʼisbʼäl, chöj xinyaʼ qa ri congregación. Kantzij na wä chë Satanás nuksaj ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew rchë chë ri winäq nbʼä kan chrij, rchë ke riʼ eqal eqal nkiyaʼ qa Jehová».

5. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal rma ri kʼayewal ri najin wä nuqʼaxaj?

⁵ Ye kʼo chik jojun qachʼalal najin nkiqʼaxaj kʼayewal ri nuyaʼ jun nimaläj bʼis pa kan. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Anne, jun qachʼalal aj Gran Bretaña ri ye kʼo woʼoʼ ral. Ryä nuʼij: «Jun chkë ri wal kan rukʼamon wä pä kʼïy ruyabʼil taq xaläx. Chrij riʼ, jun chkë ri wal qʼopoj xesäx qa pa congregación y jun chik xelitäj jun itzel yabʼil pa rujolon. Kan xpë jun nimaläj bʼis pa wan ri xuʼän chë xikanaj qa, rma riʼ ma xibʼä ta chik pa moloj chqä ma xinel ta chik chutzjoxik le Biblia». Kan ntiʼon qan rma ye kʼo qachʼalal —achiʼel Anne chqä ri ru-familia— ri najin yeqʼax chkiwäch nmaʼq taq kʼayewal.

6. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj we ma nqasmajij ta ri naʼoj kʼo chpan Colosenses 3:13?

⁶ (Taskʼij ruwäch Colosenses 3:13). Ye kʼo rusamajelaʼ Jehová ri nkinaʼ chë jun chik qachʼalal xerusök. Ri apóstol Pablo xuʼij chë kʼo mul rkʼë jbʼaʼ kan kʼo rma nqchʼojin chrij jun chik. Kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ kantzij chë ma pa rubʼeyal ta nbʼan qkʼë. Ye kʼa, we ma nqachajij ta qiʼ, rkʼë jbʼaʼ nkanaj qa jun kʼix pa qan ri xtuʼän chë xa xtqayaʼ qa rutinamit Jehová. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal aj Sudamérica ri rubʼiniʼan Pablo. Ryä xtzʼuk tzij chrij chë kʼo jun mak xuʼän. Riʼ xuʼän chë xkesaj rusamaj pa congregación. ¿Achkë xnaʼ Pablo taq xbʼanatäj riʼ? Ryä nuʼij: «Kan xpë nyowal rma ri xbʼanatäj. Riʼ xuʼän chë eqal eqal xinyaʼ qa ri congregación».

7. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj rkʼë jun winäq ri kʼa ntiʼon na ran rma xuʼän jun rumak ojer?

⁷ Chqä rkʼë jbʼaʼ ri qachʼalal ri xkiʼän jun mamaʼ mak chwäch Dios ojer kʼa ntiʼon na kan rma ri xkiʼän o nkinaʼ chë ma taqäl ta chkij yejowäx rma Dios. Y tapeʼ xkitzolij yän kiʼ chqä xkuy yän kimak, rkʼë jbʼaʼ nkinaʼ chë ma taqäl ta chkij yejeʼ chpan ri rutinamit Dios. Ke riʼ wä xnaʼ jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Francisco. Ryä nuʼij: «Xiqʼil kimä ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación rma xinbʼän jun tzʼil bʼanobʼäl. Tapeʼ kʼa xibʼä na pa taq moloj, xpë jun nimaläj bʼis pa wan. Riʼ xuʼän chë xinnaʼ chë ma taqäl ta chik chwij yijeʼ pa rutinamit Jehová. Kan ntiʼon wä wan chqä chi nwäch rïn Jehová ma yirukuyun ta. Xqʼax ri tiempo, ma xinel ta chik chutzjoxik le Biblia chqä ma xibʼä ta chik pa taq moloj». ¿Achkë nqanaʼ röj chkij ri qachʼalal ri nkiqʼaxaj kʼayewal achiʼel xeqatzʼët qa? ¿Nqʼax komä chqawäch jontir ri najin nkiqʼaxaj? Y ri más ruqʼij, ¿achkë nunaʼ Dios chkij ri qachʼalal riʼ?

8. ¿Achkë rma qataman chë Jehová ma yerumestan ta ri winäq ri xkiyaʼ ruqʼij ojer?

⁸ Jehová ma yerumestan ta ri winäq ri xkiyaʼ ruqʼij, tapeʼ kiyaʼon qa ri congregación jun tiempo. Ryä chqä ma numestaj ta ronojel ri samaj xkiʼän pa rutinamit (Heb. 6:10). Rkʼë jun utziläj tzʼetbʼäl, ri profeta Isaías xkʼüt achkë rubʼanik yerajoʼ Jehová ri rusamajelaʼ chqä yeruchajij. Ryä xuʼij: «Xkeruchajij ri rukarneʼl kan achiʼel nuʼän jun yuqʼunel. Rkʼë ruqʼaʼ xkerumöl  ri rukarneʼl, y chwarukʼuʼx xkerukʼwaj wä äl» (Is. 40:11). ¿Achkë nunaʼ Jehová, ri Nimaläj Yuqʼunel, taq jun chkë ri rusamajelaʼ ma nuyaʼ ta chik ruqʼij? Jesús xkʼüt ri nunaʼ Jehová taq xuʼij reʼ chkë ri rutzeqelbʼëy: «¿Achkë niʼij rïx? ¿Achkë komä nuʼän jun achï ri kʼo 100 rukarneʼl, ye kʼa nsach jun chkë riʼ? ¿Ma niʼij ta komä rïx chë ri achï riʼ xkeruyaʼ qa ri 99 pa juyuʼ chqä xtbʼä chukanuxik ri karneʼl sachnäq äl? Y taq nbʼerilaʼ, kantzij na wä chë ntel más rukʼuʼx che rä ri karneʼl ri sachnäq äl chwäch ri 99 ri ma ye sachnäq ta» (Mat. 18:12, 13).

9. ¿Achkë runaʼoj nuʼän jun utziläj yuqʼunel kikʼë ri rukarneʼl? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

⁹ ¿Achkë rma ütz nqajnamaj Jehová rkʼë jun yuqʼunel? Rma jun utziläj yuqʼunel kan kowan yerajoʼ ri rukarneʼl. Jun tzʼetbʼäl. David xkamsaj jun köj chqä jun oso rchë xeruchajij ri rukarneʼl (1 Sam. 17:34, 35). We nsach jun karneʼl, jun utziläj yuqʼunel kan chanin nunaʼej (Juan 10:3, 14). Ryä yeruyaʼ qa ri 99 chpan kikoral o nukʼutuj utzil che rä jun chik yuqʼunel rchë keruchajij qa jbʼaʼ ri rukarneʼl, loman ryä nbʼerukanuj ri sachnäq äl. Jesús xksaj ri kʼambʼäl tzij riʼ rchë xkʼüt jun utziläj naʼoj chqawäch ri kʼo rkʼë Rutataʼ. Ryä xuʼij: «Ryä ma nrajoʼ ta chë kʼo ta jun chkë re akʼalaʼ reʼ yechaʼ chiʼ» (Mat. 18:14).

10. Achiʼel nuʼij Ezequiel 34:11, 12 chqä 16, ¿achkë xuʼij Jehová chë xtuʼän pa kiwiʼ ri winäq ri kiyaʼon qa ri congregación?

¹⁰ Jehová janina nqrajoʼ chqajujnal, yajün ri qachʼalal ri kiyaʼon qa ri congregación. Dios xksaj ri profeta Ezequiel rchë xuʼij qa chë xkerukanuj ri rusamajelaʼ ri ye sachnäq wä äl chqä xkerutoʼ wä rchë jmul chik junan xtuʼän kiwäch rkʼë. Chqä xuʼij achkë wä rubʼanik xkerutoʼ. Ryä xtuʼän achiʼel wä nuʼän jun yuqʼunel israelita taq nsach wä äl jun rukarneʼl (taskʼij ruwäch Ezequiel 34:11, 12, 16). Naʼäy, ri yuqʼunel nukanuj wä ri rukarneʼl; riʼ rkʼë jbʼaʼ xtkʼwaj kʼïy tiempo chqä samaj chwäch. Chrij riʼ, taq ya xrïl ri rukarneʼl, ryä kʼo wä chë nukʼwaj äl kikʼë ri nkʼaj chik karneʼl. Chqä, we ri karneʼl sokotajnäq o kʼo wä runmik, ri yuqʼunel  rkʼë ajowabʼäl xtyaʼ ri nkʼatzin che rä; ryä xtknaj ri karneʼl riʼ, xtkʼwaj chwarukʼuʼx chqä xtyaʼ ruway. Ri ukʼwäy taq bʼey pa taq congregaciones —ri ye achiʼel yuqʼunel— kʼo chë nkismajij ri naʼoj riʼ taq yekitoʼ ri qachʼalal ri kiyaʼon qa ri congregación (1 Ped. 5:2, 3). Ri ukʼwäy taq bʼey yekikanuj ri winäq riʼ, yekitoʼ rchë yetzolin pä pa congregación chqä nkikʼüt chë yekajoʼ rma yekitoʼ rchë jmul chik junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová. *

11. ¿Achkë wä retaman jun utziläj yuqʼunel?

¹¹ Jun utziläj yuqʼunel retaman wä chë ri karneʼl rkʼë jbʼaʼ yesach. Rma riʼ, we nbʼanatäj riʼ, ma itzel ta wä runaʼoj nuʼän kikʼë. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän Jehová taq jojun chkë ri rusamajelaʼ ma xkiʼän ta chik ri ruraybʼal jun tiempo.

12. ¿Achkë runaʼoj xkʼüt Jehová chwäch Jonás?

¹² Ri profeta Jonás xanmäj chwäch ri samaj xyaʼöx che rä rma Jehová. Ye kʼa Dios ma xquʼ ta chë Jonás kan ma xttzolin ta pä chik rukʼuʼx. Achiʼel wä nuʼän jun utziläj yuqʼunel, ryä xköl Jonás chqä xyaʼ ruchqʼaʼ rchë xkowin xuʼän ri samaj xyaʼöx che rä (Jon. 2:7; 3:1, 2). Chrij riʼ, Jehová xksaj jun wiʼ kʼun rchë xkʼüt chwäch Jonás chë ri rukʼaslemal jun winäq kowan ruqʼij (Jon. 4:10, 11). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë ma nkiquʼ ta chë ri qachʼalal ri ye kanajnäq qa kan ma xketzolin ta pä chik. Pa rukʼexel nkiʼän riʼ, ryeʼ kʼo chë nkitäj kiqʼij rchë nqʼax chkiwäch achkë rma ri winäq riʼ xkiyaʼ qa ri congregación. Y, taq ri winäq riʼ yetzolin pä rkʼë Jehová, ryeʼ kʼo chë chaq taqïl nkikʼüt chkiwäch chë yekajoʼ chqä chë yechʼpü chkij.

13. ¿Achkë nqatamaj chrij ri runaʼoj xkʼüt Jehová chwäch ri xtzʼibʼan ri Salmo 73?

¹³ Ri xtzʼibʼan rchë ri Salmo 73 kan xuʼän kaʼiʼ rukʼuʼx taq xtzʼët chë ri itzel taq winäq achiʼel ta más ütz ye bʼenäq pa kikʼaslemal. Riʼ xuʼän chë xquʼ chë majun utzil ta nuyaʼ qa ri naʼän ruraybʼal Dios (Sal. 73:12, 13, 16). ¿Achkë xquʼ Jehová chrij reʼ? Ryä ma xquʼ ta chë kan itzel xuʼän ri jun achï riʼ. Pa rukʼexel riʼ, ryä xyaʼ qʼij  chë ri xuʼij ri achï riʼ xkanaj qa chpan le Biblia. Xqʼax ri tiempo, ri salmista xqʼax chwäch chë ri más ütz ri nqïl chpan ri qakʼaslemal ya riʼ nq-ok rachiʼil Jehová (Sal. 73:23, 24, 26, 28). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë ma itzel ta yetzjon chrij jun qachʼalal ri najin nukʼutuj qa chwäch we kantzij kʼo rejqalen nayaʼ ruqʼij Dios o manä. Pa rukʼexel itzel yetzjon chrij, ryeʼ kʼo chë nkitäj kiqʼij rchë nqʼax chkiwäch achkë rma ri qachʼalal riʼ ke riʼ nquʼ chqä achkë rma rkʼë jbʼaʼ xjäl runaʼoj. Xa xuʼ ke riʼ, ryeʼ xkekowin xtkiksaj le Biblia rchë nkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx.

14. ¿Achkë rma xkʼatzin rutoʼik Elías, y achkë rubʼanik xyaʼöx ri toʼïk riʼ che rä rma Jehová?

¹⁴ Ri profeta Elías xanmäj chwäch Jezabel, ri ixöq qʼatöy tzij (1 Rey. 19:1-3). Ryä xquʼ chë xa xuʼ wä chik ryä najin nyaʼö ruqʼij Jehová chqä chë jontir ri najin nuʼän majun ta nkʼatzin wä. Ryä xpë jun nimaläj bʼis pa ran, y riʼ xuʼän chë kan xrajoʼ xkäm (1 Rey. 19:4, 10). Jehová ma xquʼ ta chë Elías kan itzel runaʼoj. Pa rukʼexel riʼ, ryä xuʼij che rä chë ma ruyonïl ta kʼo, chë ütz nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij ri loqʼoläj ruchqʼaʼ chqä chë kʼa kʼïy na samaj ri kʼo chë nuʼän. Jehová kan rkʼë ajowabʼäl xyaʼ ruxkïn che rä Elías taq ryä xtzjoj che rä jontir ri nbʼanö chë nchʼpü ran. Jehová chqä xyaʼ chik nkʼaj samaj pa ruqʼaʼ (1 Rey. 19:11-16, 18). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë jontir röj, y más ri ukʼwäy taq bʼey, kʼo chë nqakʼüt ajowabʼäl chkiwäch ri qachʼalal. We jun winäq ri ruyaʼon qa ri congregación nuʼij chë itzel runaʼon ran o chë ma taqäl ta chrij najowäx rma Jehová, ri ukʼwäy taq  bʼey kʼo chë nkiyaʼ kixkïn che rä. Chrij riʼ, xtkiʼij che rä ri qachʼalal riʼ chë ryä kan janina ruqʼij chwäch Jehová.

15. Achiʼel nuʼij Juan 6:39, ¿achkë wä rubʼanik xerutzʼët Jesús ri rusamajelaʼ Rutataʼ?

¹⁵ ¿Achkë rubʼanik nrajoʼ Jehová chë yeqatzʼët ri qachʼalal ri kiyaʼon qa ri congregación? Jesús xyaʼ jun tzʼetbʼäl chrij riʼ. Ryä retaman wä chë chwäch Dios kan kʼo kiqʼij jontir ri rusamajelaʼ. Rma riʼ, xuʼän jontir ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë xerutoʼ ri israelitas ri ütz kan, ri achiʼel ta ye karneʼl ye sachnäq, rchë xetzolin rkʼë Jehová (Mat. 15:24; Luc. 19:9, 10). Rma chë Jesús ya riʼ ri utziläj yuqʼunel, ryä chqä xtäj ruqʼij rchë xeruchajij ri rusamajelaʼ ri Rutataʼ (taskʼij ruwäch Juan 6:39).

16, 17. ¿Achkë rubʼanik kʼo chë nkitzʼët ri ukʼwäy taq bʼey ri samaj ri kʼo chë nbʼan rchë yetoʼöx ri qachʼalal ri ye kanajnäq qa? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nunaʼ jun qachʼalal ri kanajnäq qa?»).

¹⁶ Ri apóstol Pablo xuʼij chkë ri ukʼwäy taq bʼey rchë ri congregación ri kʼo wä Éfeso chë kʼo chë nkikʼän kinaʼoj chrij Jesús. Ryä xuʼij chkë: «Kʼo chë kuw yixsamäj rchë yeʼitoʼ ri majun ta kichqʼaʼ chqä [...] kʼo chë ma nimestaj ta ri tzij ri xeruʼij qa ri Qajaw Jesús taq xuʼij: ‹Nuyaʼ más kiʼkʼuxlal ri yaspan chwäch ri nakʼül jun spanïk›» (Hech. 20:17, 35). Achiʼel nqatzʼët, ri ukʼwäy taq bʼey yaʼon qa jun mamaʼ samaj pa kiqʼaʼ. Jun ukʼwäy bʼey aj España ri rubʼiniʼan Salvador nuʼij: «Taq nquʼ rij chë Jehová kan janina yerajoʼ ri qachʼalal ri ye kanajnäq qa, riʼ nuʼän chwä chë nkanuj rubʼanik rchë yentoʼ. Kantzij na wä chë Jehová kan nrajoʼ chë yenchajij ri qachʼalal riʼ».

¹⁷ Jontir ri qachʼalal ri ye kanajnäq qa ri xetzjöx chpan re tjonïk reʼ xkïl kitoʼik chqä xetzolin rkʼë Jehová. Ye kʼa, komä yän riʼ, ye kʼïy chkë ri qachʼalal ri ye kanajnäq qa kan nkajoʼ chqä yetzolin pä. ¿Achkë ütz nqaʼän röj rchë yeqatoʼ? Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët más naʼoj chrij reʼ.