Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

ARTÍCULO RÍ MUʼNIGAJMAA 25

“Ikhúúnʼ mínuuʼ mbaʼñíinʼ mugiu̱ʼ”

“Ikhúúnʼ mínuuʼ mbaʼñíinʼ mugiu̱ʼ”

“Ikhúúnʼ mínuuʼ mbaʼñíinʼ mugiu̱ʼ ga̱jma̱a̱ mañewu̱u̱n” (EZEQ. 34:11).

AJMÚÚ 105 “Dios nandoo kaʼyulú”

RÍ MUʼNIGAJMAA *

1. Náá numuu rí Jeobá niʼni mbríguminaʼ ga̱jma̱a̱ a̱ʼgu̱ bi̱ gíʼdaa a̱ʼdióo rá.

NÁKHA mbiʼi rí nixtáa gaʼyee Isaías, Jeobá niʼthúu̱n xuajñuu: “Lá ma̱ndoo mbáa a̱ʼgu̱ magumuu kaʼyoo a̱ʼdióo [...] ráʼ. Maski ajndu gu̱ʼu̱ bugi̱ magumún, mú ikhúúnʼ xágumuʼ ka̱ya̱a̱ʼ” (Is. 49:15). Jeobá tséʼni mbríguminaʼ mbaʼa nuthu ga̱jma̱a̱ mbáa a̱ʼgu̱ xóo niʼni nákha ikhú. Nijmuu xkri̱da ndrígóo mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ gíʼdaa a̱ʼdióo bi̱ nandoo kaʼyoo wéñuʼ mu maʼthí dí ra̱ʼkhá tháán eyoo kaʼñún xa̱bi̱i̱. Mbaʼin gu̱ʼu̱ bi̱ guáʼdiin e̱jñún nakumu̱ún xó má niʼthí mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Jasmín: “Índo̱ naraxííʼ a̱ʼdiáaʼ naʼni rí maʼndaaʼ xtayáá itháan náa xúgíʼ mbiʼi rí gáraxtaa ga̱jma̱a̱ʼ”.

2. Xú káʼnii eku̱mu̱u̱ Jeobá índo̱ mbáa a̱ʼdióo naʼni tsinguminaʼ náa ikhaa xá.

2 Jeobá ndaʼyoo índo̱ mbáa a̱ʼdióo naniñuuʼ raʼtaráʼa ga̱jma̱a̱ nánguá ejkha̱ reunión. Lá nundxaʼwami̱jna̱ dí ra̱ʼkhá tháán nagawúunʼ índo̱ ndaʼyoo rí xúgíʼ tsiguʼ mbaʼin wéñuʼ xa̱bi̱i̱ nuniñaaʼ runi ñajuunʼ ráʼ. *

3. Ndiéjunʼ rí nandoo Jeobá rá.

3 Mbaʼin a̱ngiu̱lú bugi̱ bi̱ nandulúʼ kuʼñúún natangiín náa congregación ga̱jma̱a̱ nundríguíinlu májánʼ. Jeobá nandoo dí matangi̱ín ga̱jma̱a̱ ikháanʼ ma̱ngaa nandulú (1 Ped. 2:25). Xú káʼnii gándoo gumbáñuun xá. Nákha xóó tsériʼñaa graxe̱ rígi̱ gíʼmaa mbuʼyáá náá numuu rí tikhun nuniñaaʼ nagún reunión ga̱jma̱a̱ nuniñaaʼ nagún gutaraʼa.

TIKHUN CRISTIANOS NUNIÑAAʼ RUNI ÑAJUUNʼ JEOBÁ

4. Ndiéjunʼ eʼni dí nuñajunʼ wéñuʼ tikhun rá.

4 Tikhun nuñajunʼ wéñuʼ. Mbáa ndxájulú mbiʼyuu Hung, * bi̱ xtáa náa sureste ndrígóo Asia, naʼthí: “Niniʼñúuʼ rí ñajunʼ marígú káʼyuʼ wéñuʼ mbiʼi. Phú raʼkhí nindxa̱ʼo̱o̱ edxu̱ʼ índo̱ nitha dí ma̱ndoo mani itháan ñajuunʼ Jeobá á mu nada̱a̱ʼ itháan mbújkha̱a̱. Ikha jngó niñajunʼ itháan mbayuuʼ ga̱jma̱a̱ mbaʼa nuthu nindátigoʼ reunión. Nda̱wa̱á nánguá ni̱jkha̱ mbá kayuuʼ náa congregación. Nakujmaa rí numbaaʼ niguma mu xa̱bu̱ munitsingumijna náa Dios mañu mañu”.

5. Ndiéjunʼ nigíʼnuu mbáa ndxájulú ga̱jma̱a̱ numuu xkujndu dí nigiʼdoo rá.

5 Eʼwíinʼ a̱ngiu̱lú kuwa runimijna ga̱jma̱a̱ xkujndu dí naʼni maxmiéjunʼ wéñuʼ. Guʼyáá xkri̱da ndrígóo Anne bi̱ na̱ʼkha̱ náa Gran Bretaña ga̱jma̱a̱ gíʼdiin mbá witsiin e̱ji̱i̱n. Ikhaa naʼthí: “Mbáa a̱ʼdióoʼ nixtáa ga̱jma̱a̱ nandii gakhii. Nda̱wa̱á mbáa a̱ʼdióoʼ niniñuuʼ ranindxu̱u̱ xa̱bi̱i̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ a̱ʼdióo ndiyóo mbá nandii gakhii náa ngañúun. Ra̱ʼkhá tháán nijmúʼ dí asndu niniʼñúʼ ra̱jkhá reunión ga̱jma̱a̱ nánguá ni̱jkha̱ gátaraʼa, nda̱wa̱á niniʼñúuʼ mbá kayuuʼ”. Ra̱ʼkhá tháán nagawunlú rí a̱ngiu̱lú numíniiʼ wéñuʼ xó má Anne gajmíi̱n bi̱ kuwa náa goʼwóo.

6. Ndiéjunʼ migamíi maʼni á mu tséʼnimbaníí dí naʼthí náa Colosenses 3:13 rá.

6 (Atraxnuu Colosenses 3:13). * Kuwa tikhun xa̱bi̱i̱ Jeobá bi̱ nakumu̱ún dí niʼni gawúunʼ mbáa ndxájulú. Apóstol Pablo niʼthí rí mbáa nguáná mbuʼyáá rí gajkhun má nindxu̱u̱ rí muxiéʼkhá ga̱jma̱a̱ numuu mbáa. Mbáa asndu niniulú dí raʼkhí. Mú á mu na̱nguá eñaʼwa̱a̱n xóo nuʼthá, gamíi muyaxíi má xúʼko̱ sia̱nʼ ga̱jma̱a̱ maʼni murajñumijna náa xuajñuu Jeobá. Guʼyáá mbá xkri̱da ndrígóo mbá ndxájulú bi̱ na̱ʼkha̱ náa Sudamérica bi̱ mbiʼyuu Pablo. Nini tsu̱di̱i̱ dí niʼni mbóo dí raʼkhí ikha jngó niri̱gúu̱ privilegio ndrígóo. Xú káʼnii nikumu̱u̱ xá. Ikhaa naʼthí: “Ra̱ʼkhá tháán nikiʼnún dí asndu ninitsinguminaʼ náa congregación”.

7. Ndiéjunʼ gáʼgá kaguáán muʼni á mu nakumulú rí guaʼdáá aʼkhúlúʼ rá.

7 Ma̱ngaa bi̱ nixudami̱jna̱ aʼkhá rí mbiiʼ nákha ginii mbáa nakumu̱ún má xúʼko̱ rí guaʼdáá aʼkhún ga̱jma̱a̱ rí asndu rakaʼñún rí Dios ma̱ndoo kaʼñún. Mbáa maski ajndu nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ nigáwiinʼ a̱jkiu̱ún kuyáá, mu mbáa ikhiin nakumu̱ún rí na̱nguá kaʼñún makuwa náa xuajñuu Dios. Xúʼko̱ nikumu̱u̱ mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Francisco. Ikhaa naʼthí: “Nixprigúʼ ga̱jma̱a̱ numuu dí nikuʼdáminaʼ aʼkhá. Maski ajndu nákha ginii na̱jkhá reunión, ra̱ʼkhá tháán nijmúʼ rí asndu niku̱mu̱ʼ dí rakáʼyoo maxtáá náa xuajñuu Jeobá. Naʼnigawúnʼ ku̱ma̱ ndrígóʼ ga̱jma̱a̱ niku̱mu̱ʼ rí Jeobá na̱nguá niʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoʼ. Nda̱wa̱á niniʼñúʼ rataráʼa ga̱jma̱a̱ nánguá ni̱jkhá reunión”. Ndiéjunʼ endxaʼwámi̱jna̱ ga̱jma̱a̱ numún a̱ngiu̱lú bi̱ naguaʼnii xkujndu xóo rígi̱ rá. Lá nakru̱ʼu̱lú xóo ekumún xáʼ. Mú rí itháan gíʼdoo numuu, ndiéjunʼ endxaʼwámina̱ʼ Dios ga̱jma̱a̱ numún ikhiin xá.

JEOBÁ NANDOO KAʼÑÚN MUGIU̱U̱

Israelita bi̱ ninindxu̱ún báxtúu nákha wajyúúʼ, nixmiéjunʼ wéñuʼ índo̱ nindáti̱ga̱a̱ mbáa mugu̱. (Atayáá kutriga̱ 8 ga̱jma̱a̱ 9). *

8. Xu káʼnii eʼyáá rí Jeobá tsémbumuu kaʼñún bi̱ nini ñajuunʼ nákha ginii rá.

8 Jeobá tsémbumuu kaʼñún bi̱ nini ñajuunʼ ikhaa, maski ajndu nini tsíngu̱mi̱jna̱ nguáthá mbayuuʼ (Heb. 6:10). Gaʼyee Isaías niʼthí xu káʼnii Jeobá nañewu̱u̱n xuajñuu índo̱ nijmuu mbá xkri̱da mitsaanʼ: “Xóo mbáa báxtúu bi̱ nañewu̱u̱n mugiu̱u̱. Magímbíin ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ e̱jín múgú ma̱ngaa maguriʼiin” (Is. 40:11). Xu káʼnii ku̱mu̱u̱ Jeobá bi̱ nindxu̱u̱ mbáa báxtúu májáanʼ índo̱ mbáa mugiu̱u̱ nariyaminaʼ náa a̱ngui̱i̱n rá. Jesús nisngájma xóo ku̱mu̱u̱ Jeobá índo̱ niraxu̱u̱n xa̱bi̱i̱: “Ndiéjunʼ ekumalá ikháanʼ. Á mu mbáa xa̱bu̱ gíʼdiin mbá 100 mugu̱, mú, mbáa dí ikhaa nandáti̱ga̱a̱, lá xaniñúún bi̱ mbá 99 náa kúbá mu maʼga̱ gáyáaʼ bi̱ nindáti̱ga̱a̱ xáʼ. Á mu naxka̱ma̱a̱, phú gajkhun nathala dí maʼdxuu kaʼyoo itháan ikhaa ki xóo bi̱ mbá 99 bi̱ na̱nguá nindáti̱gi̱i̱n” (Mat. 18:12, 13).

9. Xu káʼnii ñawuun mugu̱ mbáa májáanʼ báxtúu rá. (Atayáá xtiʼkhuu rí na̱ʼkha̱ náa timbá ináa.)

9 Náá numuu rí májánʼ muʼni mbríguii Jeobá xóo mbáa báxtúu rá. Numuu rí mbáa báxtúu májáanʼ naxmiéjunʼ ga̱jma̱a̱ nandoo kaʼñún mugiu̱u̱. Mbá xkri̱da, David nixíyáa mbáa león ga̱jma̱a̱ mbáa oso mu maʼni káwíin mugiu̱u̱ (1 Sam. 17:34, 35). Á mu mbáa mugu̱ nandáti̱ga̱a̱, mbáa báxtúu májáanʼ núkhu má gáʼyoo (Juan 10:3, 14). Maniñúúnʼ bi̱ mbá 99 náa gúláa o maʼthúu̱n imba̱a̱ báxtúu mu mañewu̱u̱n índo̱ ga̱ʼga̱ gáyáaʼ bi̱ nindáti̱ga̱a̱. Jesús nijmuu xkri̱da rígi̱ mu maʼsngáa ga̱jma̱a̱ numuu Anu̱u̱ rí “ikhaa tsíyoo dí mandáti̱ga̱a̱ nimbáa bi̱ chíʼgíʼ bugi̱” (Mat. 18:14).

Mbáa báxtúu bi̱ nixtáa náa Israel nañewu̱u̱n mugu̱ bi̱ nindáti̱ga̱a̱. (Atayáá kutriga̱ 9).

JEOBÁ NDAÑÍIʼ MUGIU̱U̱

10. Xó má eʼthí náa Ezequiel 34:11, 12, 16, ndiéjunʼ rí nikudaminaʼ Jeobá maʼni gajmíi̱n mugiu̱u̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n rá.

10 Jeobá nandoo kaʼyulú mambáa dí ikháanʼ, asndu bi̱ “chíʼgíʼ” bi̱ niʼni tsíngumi̱na̱ʼ náa kúwá eʼwíinʼ. Dios nijmiuu gaʼyee Ezequiel mu maʼnirámáʼ rí ikhaa nakudaminaʼ mbañíinʼ mugiu̱u̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n ga̱jma̱a̱ rí mambáñun mu mambajxii gajmiún Dios. Ga̱jma̱a̱ niʼthí mbaʼa eni rí xú káʼnii gaʼni káwíin. Xó má eʼni mbáa israelita bi̱ nandáti̱ga̱a̱ mugiu̱u̱ (atraxnuu Ezequiel 34:11, 12, 16). * Timbá, mbáa báxtúu bi̱ mbayáaʼ mugiu̱u̱ mbayóo mbayuuʼ mbiʼi ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo. Raga̱jma̱, índo̱ gaxkamaa maʼga̱a̱ kayáa náa kúwi̱i̱n eʼwíinʼ a̱ngui̱i̱n. Ragajtsú, á mu mugu̱ nigawúunʼ ga̱jma̱a̱ naxkidxu̱u̱, ga̱jma̱a̱ májánʼ gáxnúu rí ndayóo, maʼni thanuu, mbayáa ma̱ngaa maxniʼtsuu. Xó má báxtúu, bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ bi̱ nuñewu̱u̱n “mugiu̱u̱ Dios” gíʼmaa munimbánii ikha rígi̱ índo̱ gumbañúún bi̱ nini tsíngumi̱jna̱ náa congregación (1 Ped. 5:2, 3). Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nduñiin ga̱jma̱a̱ numbañún matangíin náa congregación ma̱ngaa nusngajma rí nandún kuñún índo̱ numbañún ga̱jma̱a̱ ikha rí na̱ʼkha̱ náa Ajngá rawuunʼ Dios. *

11. Ndiéjunʼ rí ndaʼyoo mbáa májáanʼ báxtúu ráʼ.

11 Mbáa báxtúu májáanʼ ndaʼyoo má rí mugu̱ gamíi mandáti̱gi̱i̱n. Á mu xúʼko̱ erígá, tséʼni gíníi. Guʼyáá xú káʼnii niʼni Jeobá, índo̱ xa̱bi̱i̱ na̱nguá nini nguáthá mbayuuʼ xó má ikhaa nigi̱ʼthu̱u̱n.

12. Xú káʼnii ndiʼyoo Jeobá Jonás rá.

12 Gaʼyee Jonás nigájnuu nijkha mbriʼkha mu xáʼni mbánuu ñajunʼ rí nikánaa. Mú Jeobá na̱nguá ndiʼyoo rí nda̱a̱ numuu. Xó má gaʼni mbáa májáanʼ báxtúu, niʼni kríyaaʼ ga̱jma̱a̱ nixnúu tsiakii rí ndayóoʼ mu maʼni mbánuu ñajunʼ rí nikána (Jon. 2:7; 3:1, 2). Nda̱wa̱á nijmuu mbá yúwoʼ rujthu mu maʼsngóo rí mambá vida ndrígóo mbáa xa̱bu̱ gíʼdoo wéñuʼ numuu (Jon. 4:10, 11). Ndiéjunʼ ejmañuluʼ rá. Rí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ragíʼmaa muthi mbá nacha̱ rí nánguá ejmiin bi̱ niniñaaʼ runi ñajuunʼ Jeobá. Rí phú gíʼmaa muni, ndayóo rí muni tsiakimijna mu mbuyáá náá numuu rí nini tsíngumi̱jna̱ náa a̱ngiu̱ún. Índo̱ mugu̱ bigi̱ natangi̱ín náa Jeobá, gíʼmaa rí musngajma rí nandún kuñún.

13. Xú káʼnii nikumu̱u̱ Jeobá rí niʼthí bi̱ niʼnirámáʼ Salmo 73 rá.

13 Bi̱ niʼnirámáʼ Salmo 73 nijmáa a̱jkiu̱u̱n índo̱ ndiʼyoo rí xa̱bu̱ bi̱ nini dí raʼkhí nikúwiin májánʼ. Ni̱jkha̱nú nindxaʼwámi̱na̱ʼ rí nda̱a̱ dí gíʼdoo numuu matani ñajuunʼ Dios (Sal. 73:12, 13, 16). Xú káʼnii nindxaʼwámi̱na̱ʼ Jeobá rá. Na̱nguá niríyúu. Asndu niʼni rí magumaraʼmáʼ náa Biblia ajngáa rí niʼthí. Nda̱wa̱á, bi̱ niʼnirámáʼ salmo ni̱jkha̱nú ndiʼyoo rí mambáxaa ga̱jma̱a̱ Jeobá nindxu̱u̱ itháan májánʼ (Sal. 73:23, 24, 26, 28). Ndiéjunʼ ejmañuluʼ rá. Rí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ragíʼmaa muthán mbá nacha̱ dí raʼkhí eʼni mbáa, índo̱ naʼthí á mu xóó gíʼdoo numuu maʼni ñajuunʼ Jeobá. Ragíʼmaa muriyíí, rí gíʼmaa munimi̱jna̱ makru̱ʼu̱u̱n náa numuu rí nuthi o nuni xúʼko̱ kaʼnii. Mú xúʼko̱ ma̱ndoo majmúún Biblia mu muxnún tsiakii.   

14. Náá numuu rí ndiyóoʼ mixtambáyii Elías, ga̱jma̱a̱ xú káʼnii nimbáyúu Jeobá xá.

14 Gaʼyee Elías nijkha mbriʼkhá numuu rí nimiñuu niʼni reina Jezabel (1 Rey. 19:1-3). Nindxaʼwámi̱na̱ʼ rí ndáwíi̱n gaʼyee ndrígóo Jeobá ma̱ngaa rí nándáa numuu dí xtáa raʼni. Nijmúu̱ wéñuʼ rí asndu nindoo makhañúu (1 Rey. 19:4, 10). Jeobá na̱nguá niríyúu Elías. Rí phú niʼni, niʼthúu̱n rí na̱nguá xtáa mbáwii ga̱jma̱a̱ rí maku̱mu̱u̱ kaʼyoo tsiakii ndrígóo ikhaa ma̱ngaa dí rígá xóó dí ndayóoʼ maʼni. Niʼdxaun ga̱jma̱a̱ májánʼ índo̱ Elías xtáa raʼthúu̱n dí naʼni maxmiéjunʼ ma̱ngaa nixnúu i̱ʼwáʼ ñajunʼ rí maʼni (1 Rey. 19:11-16, 18). Ndiéjunʼ ejmañuluʼ rá. Rí xúgiáanʼ ikháanʼ, mú itháan bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, ndayóoʼ muñewu̱u̱n májánʼ mugiu̱u̱ Jeobá. Á mu mbáa xa̱bu̱ naʼthí dí ra̱ʼkhá tháán nakiʼnáa o naʼthí dí Jeobá nditháan xáʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo, bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gíʼmaa mudxawíín májánʼ índo̱ xtáa raʼthí xóo eku̱mu̱u̱. Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á muthán rí ikhaa gíʼdoo wéñuʼ numuu eʼyoo Jeobá.

XÚ KÁʼNII GÍʼMAA MBUʼÑÚN MUGIU̱U̱ DIOS BI̱ NINDÁTI̱GI̱I̱N RÁ.

15. Xó má naʼthí náa Juan 6:39 xú káʼnii ndiʼñún Jesús mugiu̱u̱ Anu̱u̱ rá.

15 Xú káʼnii eyoo Jeobá rí mbuʼñún mugiu̱u̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n rá. Jesús niniñuuʼ mbá májánʼ xkri̱da. Ikhaa ndaʼyoo rí xúgínʼ mugiu̱u̱ Dios guaʼdáá numún. Ikha jngó, niʼni xóo má eʼngo̱o̱ mu mambáñún “mugu̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n náa xuajen ndrígóo Israel” mu matangíin náa Jeobá (Mat. 15:24; Luc. 19:9, 10). Numuu rí Jesús nindxu̱u̱ mbáa májánʼ báxtúu, niʼni mbá tsiakii mu xáʼnimbáti̱ga̱a̱ nimbáa mugiu̱u̱ Anu̱u̱ (atraxnuu Juan 6:39). *

16, 17. Xú káʼnii gíʼmaa mbuyáá ñajunʼ ndrígu̱ún bi̱ kuya̱ edxu̱ún índo̱ numbañún bi̱ niniñaaʼ runi ñajuunʼ Jeobá rá. (Atayáá kúgumaʼá “Xú káʼnii gaku̱mu̱u̱ mbáa mugu̱ bi̱ nindátiga̱a̱ rá.”)

16 Apóstol Pablo niʼthún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación bi̱ kúwi̱i̱n náa Éfeso dí gíʼmaa mbuyaridáá Jesús. Niʼnirámáʼ: “Gíʼmaa muñejunʼ gakhi̱i̱ mu mumbáñuun bi̱ guabiinʼ, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa marmáʼáan a̱jkia̱la ajngáa rí niʼthí Jesús: ‹Kuwáanʼ itháan gagi á mu nuxná ki xóo rí mundrígú›” (Hech. 20:17, 35). Xó má eʼyáá, rí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ra̱ʼkhá tháán gíʼdoo numuu rí gajkuáa ñawun muni. Mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ bi̱ na̱ʼkha̱ náa España bi̱ mbiʼyuu Salvador naʼthí xígi̱: “Índo̱ nadxaʼwa̱mína̱ʼ dí ra̱ʼkhá tháán eyoo kaʼñúún Jeobá mugiu̱u̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n, rúʼko̱ naʼniu mani xó má eʼngoʼ mambáñún. Phú gajkhun nda̱yo̱o̱ rí Jeobá nandoo rí mañewu̱u̱n mugiu̱u̱”.

17 Xúgínʼ bi̱ niniñaaʼ runi ñajuunʼ Jeobá bi̱ niʼthá náa artículo nixtambáñún ma̱ngaa nitangiín náa Jeobá. Ma̱ngaa rí xúgi̱ kúwá mbaʼin wéñuʼ bi̱ nandún matangi̱i̱n mbu̱júu̱. Xú káʼnii gándoo gumbáñún xá. Náa imbo̱ʼ artículo mbuʼyáá itháan ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱.

AJMÚÚ 139 Natayaminaʼ náa numbaaʼ nuxi̱ʼ ráʼ.

^ párr. 5 Náá numuu rí nuni tsingumijna tikhun a̱ngiu̱lú náa congregación bi̱ mbayuuʼ má tsiguʼ kúwá runi ñajuunʼ Jeobá rá. Ndiéjunʼ endxa̱ʼwáminaʼ Dios ga̱jma̱a̱ numún ikhiin xá. Náa artículo rígi̱ maxtiʼña̱a̱. Ma̱ngaa mbuʼyáá xú káʼnii nimbáñun Jeobá tikhun xa̱bi̱i̱ bi̱ nikuwa nákha wajyúúʼ bi̱ na̱nguá nini dí ikhaa nigi̱ʼthu̱u̱n ma̱ngaa mbuʼyáá ndiéjunʼ gándoo gajmañulú ga̱jma̱a̱ numún ikhiin.

^ párr. 2 KU̱MA̱ RÍ GÍʼDOO NUMUU: Mbáa publicador bi̱ niniñuuʼ raʼni ñajuunʼ Jeobá nindxu̱u̱ mbáa bi̱ niniñuuʼ majun igu̱nʼ o itháan rí na̱nguá exnáxi̱i̱ hora náa naʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ rí naʼsngúún xa̱bu̱. Mú maski ajndu xúʼko̱, kaʼnííʼ má ni̱ndxu̱ún a̱ngiu̱lú ga̱jma̱a̱ nandulúʼ kuʼñúún.

^ párr. 4 Nixtiʼkhu̱u̱ mbiʼñún tikhun.

^ párr. 6 Colosenses 3:13: “Gaʼngo̱o̱ a̱jkia̱la kuyamíjna̱ ga̱jma̱a̱ gu̱ni̱ mba̱a̱ a̱jkia̱la kuyamíjna̱ má xúʼko̱ á mu mbáa naxiéʼkhá ga̱jma̱a̱ numuu imba̱a̱. Xó má Jeobá niʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyalá má xúʼko̱, xúʼko̱ má gúni mangáanʼ.”

^ párr. 10 Ezequiel 34:11, 12, 16: “Numuu dí rígi̱ naʼthí Tátá Jeobá bi̱ kaʼyoo Maʼtáñajunʼ: “Gi̱jyooʼ xtáá, ikhúúnʼ mínuuʼ mbaʼñíinʼ mugiu̱ʼ ga̱jma̱a̱ mañewu̱u̱n. Maxniʼtsun ga̱jma̱a̱ mañewu̱u̱n mu̱giu̱ʼ xóo eʼni mbáa báxtúu bi̱ nixkami̱i̱n mugiu̱u̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n. Maʼkháaʼ kaguíinʼ xúgínʼ bi̱ nigadríʼiin mbiʼi rí kambájtu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nijnííʼ rujmbaaʼ. Bi̱ nindáti̱gi̱i̱n, mbaʼñíinʼ, bi̱ nigájnutiñuun maʼkháaʼ kagui̱i̱n mbu̱júu̱ʼ, bi̱ nigawúúnʼ manitanúún, bi̱ néʼngu̱u̱n mani rí muda̱a̱ tsiakii. Mú bi̱ mbaʼwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ bi̱ xkujiin mani gámbíin. Maxniʼtsun xó má gíʼmaa.”

^ párr. 10 Náa imbo̱o̱ artículo mbuʼyáá bajmbu xú káʼnii gándoo gunimbánii ikha rígi̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱.

^ párr. 15 Juan 6:39: “Rígi̱ rí nandoo bi̱ nikuʼmún: Rí xánimbáti̱ga̱a̱ nimbáa bi̱ ikhaa nixnáxuʼ, rí phú gíʼmaa mani nindxu̱u̱ rí manigabiín índo̱ gáʼni iwáá mbiʼi.”

^ párr. 63 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Mbáa báxtúu bi̱ nindxu̱u̱ israelita naxmiéjunʼ mbayáaʼ mbáa mugu̱ bi̱ nindáti̱ga̱a̱ ga̱jma̱a̱ nambáyúu mata̱nga̱a̱ náa kúwi̱i̱n a̱ngui̱i̱n. Xúʼko̱ má eni bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ rí mbiʼi xúgi̱ ma̱ngaa.

^ párr. 67 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Índo̱ mbáa ndxájulú bi̱ niniñuuʼ raʼni ñajuunʼ Jeobá, gídáʼ náa awúún autobús ndaʼñún xa̱bi̱i̱ Jeobá bi̱ nutaraʼa ga̱jma̱a̱ gagi náa kúwá mbaʼin xa̱bu̱.