1, 2. ¿Achoq chrij nqä chqawäch nqtzjon wä röj ri testigos de Jehová?

JONTIR ri winäq kʼo ta chë nqʼax chkiwäch chë xa xuʼ Jehová Dios taqäl chrij nuqʼät tzij, y röj kan rkʼë ronojel qan qayoʼen ri qʼij taq xtchʼajchʼobʼej ri nimaläj rubʼiʼ. Röj, ri testigos de Jehová, kan nqä chqawäch nqatzjoj kij ri naʼoj riʼ.

² Jontir röj qataman pä chë nkʼatzin nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Jehová chqä ntzʼetetäj chë ri rubʼanik nchʼobʼonäj ya riʼ ri más ütz. Ri kaʼiʼ naʼoj riʼ kan janina kejqalen. Ye kʼa, ¿kijachon kiʼ ri kaʼiʼ naʼoj riʼ? Manä.

3. ¿Achkë ntok chpan ri bʼiʼaj Jehová?

³ Kantzij na wä chë chpan ri bʼiʼaj Jehová ntok ri runaʼoj ri qa-Dios, yajün ri rubʼanik nqʼatö tzij. Rma riʼ, we nqaʼij che janina rejqalen nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Dios, najin chqä nqaʼij chë kʼo chë nqakʼüt chë ri rubʼanik nuqʼät tzij Jehová ya riʼ ri más ütz. Y rma Jehová ya riʼ ri Nimaläj Qʼatöy Tzij, ri rubʼiʼ rukʼwan chqä riʼ rkʼë ri rubʼanik nqʼatö tzij pa ruwiʼ jontir (tatzʼetaʼ ri recuadro « Jun kʼayewal ri kʼïy ntok chpan»).

4. a) ¿Achkë nuʼij Salmo 135:13 chrij ri rubʼiʼ Dios? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Majun ta chik jun bʼiʼaj ri janina rejqalen chwäch ri bʼiʼaj Jehová (taskʼij ruwäch Salmo 135:13). ¿Achkë rma kan kowan rejqalen? ¿Ajän xtzʼilbʼisäx naʼäy mul ri bʼiʼaj riʼ? ¿Achkë rubʼanon pä Dios rchë nuchʼajchʼobʼej ri rubʼiʼ? ¿Y achkë rubʼanik nqtoʼon röj rchë nchʼajchʼobʼëx ri bʼiʼaj riʼ? Chpan re tjonïk reʼ xkeqaqʼalajsaj ri kʼutunïk riʼ.

5. Taq nqaʼij chë nkʼatzin nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Dios, ¿achkë kʼutunïk rkʼë jbʼaʼ yeruʼän qa jun winäq chwäch?

⁵ Jesús xuʼij chë jun chkë ri kan kʼo rejqalen ri kʼo chë nqakʼutuj taq nqchʼö rkʼë Dios ya riʼ: «Xtchʼajchʼobʼëx ta kʼa abʼiʼ» (Mat. 6:9). Reʼ ntel chë tzij chë kʼo chë nqaʼän säq o loqʼoläj che rä ri rubʼiʼ Dios. Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ kʼo jun winäq nuʼän qa re kʼutunïk reʼ chwäch: «¿Achkë rma nkʼatzin nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Dios? ¿Ma chʼajchʼöj o loqʼoläj ta ri rubʼiʼ Dios kʼa?». Rchë yeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ, kʼo chë nqʼax chqawäch achkë nuʼij rubʼiʼ jun winäq chrij ri runaʼoj.

6. ¿Achkë rma kan kʼo rejqalen jun bʼiʼaj?

⁶ Ri rubʼiʼ jun winäq más ruqʼij chwäch jun tzij ri xa xuʼ ntzʼibʼäx chwäch jun wuj o nskʼïx apü. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Le Biblia nuʼij chrij riʼ: «Ri ütz anaʼoj chkiwäch ri winäq más ruqʼij chwäch ri njeʼ kʼïy abʼeyomal» (Prov. 22:1; Ecl. 7:1). Ri rubʼiʼ jun winäq nuʼän chë ri nkʼaj chik npë pa kijolon achkë runaʼoj ri winäq riʼ. Reʼ nukʼüt chqawäch chë jun bʼiʼaj ma yë ta ri rubʼanik ntzʼibʼäx o nskʼïx ri nyaʼö rejqalen, xa yë ri nkiquʼ ri winäq taq nkitzʼët o nkikʼoxaj ri bʼiʼaj riʼ.

7. ¿Achkë rubʼanik kitzʼilbʼisan rubʼiʼ Dios ri winäq?

⁷ Taq ri winäq nkitzʼük tzij chrij Jehová, najin nkiʼij chë itzel runaʼoj chqä najin nkitzʼilbʼisaj ri rubʼiʼ. Ri naʼäy mul xbʼanatäj riʼ rkʼë ri rubʼiʼ Dios, ya riʼ pa jardín de Edén. Tqatzʼetaʼ achkë nqatamaj qa chrij ri kʼayewal riʼ.

8. a) ¿Achkë wä kitaman Adán y Eva? b) ¿Achkë kʼutunïk nkʼatzin yeqʼalajsäx?

⁸ Adán y Eva kan kitaman wä chë ri rubʼiʼ Dios ya riʼ Jehová. Ryeʼ chqä kitaman wä kʼïy chrij Dios, achiʼel chë yë ryä ri xbʼanö kichë y xyaʼö kikʼaslemal, chqä chë xyaʼ jun utziläj kachoch chqä jun utziläj kikʼlaj (Gén. 1:26-28; 2:18). Tapeʼ ke riʼ, ¿xkitäj na komä kiqʼij rchë xkiquʼ rij jontir ri xuʼän Jehová pa kiwiʼ? ¿Xkitäj na komä kiqʼij rchë xnmär kajowabʼäl chqä ri matyoxinïk ri nkinaʼ wä chrij? Ri kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ xbʼeqʼalajin taq ri rukʼulel Dios xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ.

9. Achiʼel nuʼij chpan Génesis 2:16 chqä 17 y 3:1 kʼa 5, ¿achkë xuʼij Jehová chkë Adán y Eva, chqä achkë rubʼanik xjäl Satanás ri rutzij Jehová?

 ⁹ (Taskʼij ruwäch Génesis 2:16, 17; 3:1-5). Satanás xksaj jun kumätz rchë xuʼän re kʼutunïk reʼ che rä Eva: «¿Kantzij chë Dios xuʼij chiwä chë ma ütz ta nitäj kiwäch jontir ri cheʼ ri ye kʼo chwäch ri jardín?». Ri tzʼukün tzij ri xuʼän Satanás chpan re kʼutunïk reʼ ma kan ta xqʼalajin, rma Dios xuʼij wä chkë Adán y Eva chë ütz wä nkitäj kiwäch jontir ri cheʼ ri ye kʼo pa jardín, xa xuʼ jun ma ütz ta wä nkitäj ruwäch. Y chwäch ri jardín kan kʼïy wä cheʼ yaʼon qa chkë ryeʼ rchë nkitäj ruwäch (Gén. 2:9). Kantzij na wä chë Jehová chöj ma xkʼekʼej ta ri xyaʼ chkë, xa xuʼ jun cheʼ xuʼij chkë chë ma tkitäj ta ruwäch. Nqʼalajin kʼa chë Satanás xa xjäl ri rutzij Jehová chqä xuʼän chë ri ixöq xquʼ chë Dios xa xuʼy. Rkʼë jbʼaʼ, Eva xquʼ chë Dios kʼo wä jun ütz ri xa najin nrewaj chwäch.

10. ¿Achkë tzʼukün tzij xuʼän Satanás chrij ri rubʼiʼ Jehová, y achkë xbʼanatäj rma riʼ?

¹⁰ Chwäch Eva, kʼa yë na Jehová ri najin nqʼatö tzij pa ruwiʼ taq Satanás najin wä ntzjon rkʼë. Nqʼalajin riʼ, rma taq xtzjon rkʼë Satanás xkamluj ri xuʼij qa Dios chkë. Chqä xuʼij chë nixta ütz nkichäp ruwäch ri cheʼ riʼ. Ryä retaman wä chë Dios xuʼij chkë chë, we ma xtkinmaj ta tzij, xkekäm. Ye kʼa Satanás xuʼij che rä: «Ma xkixkäm ta» (Gén. 3:2-4). Rkʼë ri xuʼij che rä Eva, Satanás ma xa xuʼ ta chik xuʼij chë Dios rkʼë jbʼaʼ xa najin nutzʼük tzij chkiwäch, ryä kan chöj xuʼij chë Dios xa jun ajtzʼuküy tzij. Ke riʼ, Satanás xok ri Diablo, ntel chë tzij, jun ajtzʼuküy tzij. Eva chöj xqʼol y xa Satanás xnmaj rutzij (1 Tim. 2:14). Xa chrij Satanás xkʼuqbʼaʼ wä rukʼuʼx y ma chrij ta Jehová. Riʼ xuʼän chë Eva xa xyaʼ qa rij chwäch Jehová, rma xa xtäj ruwäch ri cheʼ ri xbʼix chkë chë ma tkitäj ta ruwäch. Chrij riʼ, ryä xyaʼ chqä ri ruwäch cheʼ riʼ che rä Adán (Gén. 3:6).

11. ¿Achkë kʼo ta chë xkiʼän Adán y Eva?

¹¹ ¿Achkë ta komä kʼo chë xuʼij Eva che rä Satanás? Ryä kʼo ta chë xuʼij reʼ che rä: «Rïn ma ntaman ta awäch, ye kʼa Jehová, ri Ntataʼ, ryä kan ntaman ruwäch. Rïn kan nwajoʼ chqä kan nkʼuqbʼan nkʼuʼx chrij. Ryä ruyaʼon chwä rïn chqä che rä Adán jontir ri nkʼatzin chqë. ¿Achkë rma rït kan itzel yatzjon chrij ryä? ¡Kabʼiyïn ke laʼ!». Kantzij na wä chë Jehová kan ta kiʼ rukʼuʼx xuʼän xa ta Eva, ri rumiʼal, xkʼüt ta chwäch kikʼë tzij achiʼel riʼ chë nrajoʼ chqä chë majun bʼëy xtqʼäj ta rutzij (Prov. 27:11). Ye kʼa Eva chqä Adán ma xkinaʼ ta jun nimaläj ajowabʼäl chrij Jehová. Rma riʼ, majun ta xkiʼij taq xtzʼilbʼisäx ri rubʼiʼ ri Kitataʼ.

12. ¿Achkë xuʼän Satanás rchë chë Eva ma kan ta xkʼuqbʼaʼ chik rukʼuʼx chrij Dios, y achkë xkiʼän Adán y Eva?

¹² Achiʼel xqatzʼët pä, Satanás xuʼän chë Jehová itzel runaʼoj xtzʼet, rma xuʼän chë Eva xkʼutuj qa chwäch si Dios kantzij jun utziläj Tataʼaj o manä. Adán y Eva chöj majun xkiʼij ta taq Satanás xuʼij riʼ chrij Jehová. Riʼ xkʼüt chë ryeʼ xa junan xuʼän kiwäch rkʼë Satanás chqä xkiqʼäj rutzij Jehová. Komä chqä, Satanás ke  riʼ rubʼanik yeruqʼöl ri winäq. Ryä yeruʼän tzʼukün taq tzij chrij ri rubʼiʼ Dios y nuʼän chë ri winäq ri yenman rchë ma nkiyaʼ ta qʼij che rä Dios nuqʼät tzij pa kiwiʼ.

13. ¿Achkë rma ri nuʼij Ezequiel 36:23 kan nuyaʼ ruchqʼaʼ ri qäs nukʼüt le Biblia?

¹³ ¿Xtoʼ komä riʼ Jehová rma ri tzʼukün tzij ri xbʼan chrij ri rubʼiʼ? Jaʼ, xtoʼ riʼ. Jehová rukʼutun pä chë ri xuʼij Satanás chrij ri rubʼiʼ chpan ri jardín de Edén xa tzʼukün tzij. Y ryä ruyaʼon pä le Biblia chqë rchë nuqʼalajsaj chqawäch achkë rubʼanik rubʼanon pä riʼ (Gén. 3:15). Kantzij na wä chë le Biblia chöj nukʼüt chqawäch achkë rubʼanik xtchʼajchʼobʼej Jehová ri rubʼiʼ. Chriʼ nuʼij chë xtksaj ri Ruqʼatbʼäl Tzij —ri ruyaʼon pa ruqʼaʼ Jesús— rchë xtchʼajchʼobʼej ri rubʼiʼ chqä rchë xtkʼäm pä uxlanen chqä chojmilal pa ruwiʼ le Ruwachʼulew. Chpan le Biblia nqïl naʼoj ri yojkitoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë rubʼanik xtuʼän Jehová ronojel riʼ (taskʼij ruwäch Ezequiel 36:23).

14. ¿Achkë rubʼanik ruchʼajchʼobʼen ri rubʼiʼ Jehová chwäch ri kʼayewal ri xbʼanatäj pa jardín de Edén?

¹⁴ Satanás xa bʼa achkë rubʼanon rchë chë ma nbʼanatäj ta ri ruraybʼal Jehová, ye kʼa majun bʼëy chʼakonäq ta. Le Biblia nukʼüt chqawäch achkë runaʼoj Jehová chqä nuqʼalajsaj chqawäch chë majun ta chik jun ri achiʼel ryä. Kantzij na wä chë ri xuʼän Satanás chqä ri nkiʼän jontir ri yenman rutzij, kan kibʼanon chë Jehová ntiʼon ran (Sal. 78:40). Ye kʼa ryä, rchë rupabʼan riʼ chwäch ri kʼayewal riʼ, kan ruksan runaʼoj y rukʼutun chë rukochʼon pä chqä chë kan pa ruchojmil rubʼanon pä che rä jontir. Chqä kan kʼïy mul rukʼutun chë kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ. Y rkʼë jontir ri nuʼän, chöj nqʼalajin ri nimaläj rajowabʼäl (1 Juan 4:8). Kantzij na wä chë Jehová majun bʼëy uxlanäq ta rchë nuchʼajchʼobʼej ri rubʼiʼ.

15. ¿Achkë rubʼanik kʼa najin na nutzʼük tzij Satanás chrij ri rubʼiʼ Jehová, chqä achkë kʼayewal rukʼamon pä riʼ?

¹⁵ Komä, Satanás kʼa najin na nutzʼük tzij chrij ri rubʼiʼ Jehová. Ryä nukanuj rubʼanik rchë nuʼän chkë ri winäq chë ma nkinmaj ta chë Dios kʼo ruchqʼaʼ, runaʼoj, rajowabʼäl o chë  ryä ma pa rubʼeyal ta nuʼän kikʼë ri winäq. Jun rubʼanik rubʼanon riʼ, ya riʼ ruyaʼon pa kijolon ri winäq chë majun ta Dios. Y we kʼo jun nunmaj chë kʼo, ryä nukanuj rubʼanik rchë nuyaʼ pa rujolon ri winäq riʼ chë ri rupixaʼ Jehová xa itzel o chë kan kʼayewal yeʼasmajij. Ryä kan rubʼanon chë ri winäq nkinmaj chë Jehová ya riʼ jun Dios kan itzel runaʼoj ri yeruyaʼ ri winäq pa qʼaqʼ. Riʼ nuʼän chë ri winäq ri yenman ri tzʼukün taq tzij riʼ ma nkajoʼ ta chik chë Jehová nuqʼät tzij pa kiwiʼ. Loman qayoʼen chë xtchup ruwäch, Satanás kʼa xttzʼük na tzij chqä xttäj na ruqʼij chqij rchë röj nqayaʼ qa Jehová. ¿Xtqayaʼ qʼij chë xtchʼakon chqij?

16. ¿Achkë ütz nqaʼän röj ri ma xkiʼän ta Adán y Eva?

¹⁶ Tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, Jehová nuyaʼ qʼij chqë röj rchë nqtoʼon rkʼë rchë nuchʼajchʼobʼej ri rubʼiʼ. Reʼ ntel chë tzij chë röj ütz nqaʼän ri ma xkiʼän ta Adán y Eva. Tapeʼ yoj kʼo chkikojöl winäq ri xa nkiyöqʼ chqä nkitzʼük tzij chrij ri rubʼiʼ Jehová, röj kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ. Nqaʼän riʼ taq nqaʼij chkë ri winäq chë Jehová ya riʼ jun Dios loqʼoläj, ütz runaʼoj, janina nqrajoʼ chqä pa ruchojmil nuʼän che rä jontir (Is. 29:23). Chqä ütz nqakʼüt rkʼë ri qakʼaslemal chë nqajoʼ chë yë ryä nqʼatö tzij pa qawiʼ. Röj chqä ütz nqaʼij chkë ri winäq chë xa xuʼ Ruqʼatbʼäl Tzij Dios kan pa rubʼeyal xtuʼän che rä jontir chqä ri xtyaʼö uxlanen chqä kiʼkʼuxlal pa kiwiʼ jontir winäq (Sal. 37:9, 37; 146:5, 6, 10).

17. ¿Achkë rubʼanik xtoʼon Jesús rchë ma xtzʼilbʼisäx ta rubʼiʼ ri Rutataʼ?

¹⁷ Taq ma nqayaʼ ta qʼij chë ntzʼilbʼisäx ri rubʼiʼ Jehová, najin nqakʼän qanaʼoj chrij Jesucristo (Juan 17:26). ¿Achkë rubʼanik xuʼän Jesús riʼ? Ryä ma xa xuʼ ta xuʼij rubʼiʼ Rutataʼ chkë ri winäq, ryä kan xkʼüt achkë qäs runaʼoj Jehová. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ, ya riʼ taq ri fariseos xkikʼüt chë Jehová ya riʼ jun Dios ri itzel runaʼoj, qʼaqʼ rujolon chqä majun joyowanïk rkʼë. Ye kʼa Jesús xerutoʼ ri winäq rchë xkitzʼët chë ri Rutataʼ kan ütz runaʼoj, ma chanin ta npë ruyowal, kowan ajowabʼäl kʼo rkʼë chqä njyowaj qawäch. Ryä chqä xerutoʼ ri winäq rchë nkitamaj ruwäch Jehová rma kan tzʼaqät rubʼanik xkʼüt ri runaʼoj Rutataʼ chpan rukʼaslemal (Juan 14:9).

18. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë ri rukʼulel Jehová xa ruyon tzʼukün taq tzij najin nkiʼij chrij?

 ¹⁸ Achiʼel xuʼän Jesús, röj chqä ütz nqatzjoj chkë ri winäq ri qataman chrij Jehová. Ütz nqaʼij chkë chë ryä kan ütz runaʼoj chqä janina nqrajoʼ. Ke riʼ nqakʼüt chë ri rukʼulel xa ruyon tzʼukün taq tzij najin nkiʼij chrij. Röj nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Dios taq yeqatoʼ ri winäq rchë kan loqʼoläj nkitzʼët Jehová. Y tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, röj nqkowin nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová (Efes. 5:1, 2). Taq nqakʼüt kikʼë ri qatzij chqä rkʼë qakʼaslemal achkë qäs runaʼoj Jehová, najin nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ. Chqä nqtoʼon rkʼë riʼ taq yeqatoʼ ri winäq rchë ma nkinmaj ta chik ri tzʼukün taq tzij ri bʼanon chrij. Y taq nqakʼwaj jun jïk kʼaslemal tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, najin chqä nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Jehová (Job 27:5).

19. Achiʼel nuʼij chpan Isaías 63:7, ¿achkë nqajoʼ chë nkinaʼ ri winäq taq yeqatjoj chrij le Biblia?

¹⁹ Kʼo chik jun ri ütz nqaʼän rchë nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Jehová. Taq yeqatjoj ri winäq chrij le Biblia, chaq taqïl nqayaʼ rejqalen chë xa xuʼ Dios taqäl chrij nuqʼät tzij pa kiwiʼ jontir. Ye kʼa, tapeʼ kan kʼo rejqalen nqatzjoj ri rupixaʼ Dios chkë ri winäq, ri kantzij kʼo más rejqalen ya riʼ yeqatoʼ ri winäq rchë nkajoʼ Jehová chqä rchë majun bʼëy tkiyaʼ ta qa. Rma riʼ, kʼo chë nqakʼüt chkiwäch ri winäq chë ri rubʼiʼ Jehová nukʼüt ri utziläj taq naʼoj ri ye kʼo rkʼë (taskʼij ruwäch Isaías 63:7). We xtqaʼän riʼ, ri winäq xtkajoʼ Jehová chqä xtkinmaj rutzij rma ma xtkajoʼ ta xtkisök ran.

20. ¿Achkë kʼutunïk xtqaqʼalajsaj chpan ri jun chik tjonïk?

²⁰ Achiʼel xqatzʼët pä, ri nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Dios kan kʼïy ntok chpan. Ye kʼa, we nqajoʼ chë ri qanaʼoj chqä ri rubʼanik yeqatjoj ri winäq yerutoʼ ri nkʼaj chik rchë taq nkikʼoxaj ri rubʼiʼ Dios kan xtkiyaʼ ruqʼij chqä xtkajoʼ xkejelun rkʼë, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? Chpan ri jun chik tjonïk xtqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ.