1. ¿Achkë ntel chë tzij ma naqasaj ta ruqʼij ri rubʼiʼ Dios, y achkë rma kan kʼo rejqalen chë ri nkajoʼ Jehová nkikʼüt riʼ?

RÖJ, ri cristianos, nqajoʼ Dios chqä nqatäj qaqʼij rchë ma nqaqasaj ta ruqʼij ri rubʼiʼ. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rma kowan rejqalen nqaʼän riʼ. Ye kʼa, ¿achkë ntel chë tzij ma naqasaj ta ruqʼij ri rubʼiʼ Dios? Ri winäq ri nuʼän riʼ nxiʼij riʼ nuʼän jun itzelal chwäch Dios o nuyaʼ bʼis pa ran. Ryä nuʼän riʼ rma kowan ruqʼij Dios chwäch chqä kan nuloqʼoqʼej ri rachbʼilanïk rkʼë (Sal. 111:10; Prov. 8:13).

2. ¿Achkë kaʼiʼ naʼoj ri kikʼwan kiʼ rkʼë ri nuʼij Salmo 86:11 xtqanukʼuj chpan re tjonïk reʼ?

² (Taskʼij ruwäch Salmo 86:11). Taq nqaquʼ kij re tzij reʼ, nqʼalajin chqawäch chë David xqʼax chwäch chë kan kʼo wä rejqalen ri ma naqasaj ta ruqʼij ri rubʼiʼ Dios. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqasmajij ri xuʼij qa David rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios. Naʼäy, xkeqanukʼuj jalajöj naʼoj ri xtkikʼüt chqawäch achkë rma kʼo chë nqayaʼ rejqalen ri rubʼiʼ Dios. Chrij riʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik nqakʼüt riʼ chpan qakʼaslemal.

3. ¿Achkë xbʼanö chë Moisés ronojel mul xyaʼ kowan rejqalen ri rubʼiʼ Dios?

³ Tqaquʼ rij achkë wä xnaʼ Moisés taq kʼo wä pa ruwiʼ ri juyuʼ Horeb chqä ruwuqʼuqʼen wä riʼ chkojöl jun mamaʼ abʼäj. Chriʼ,  ryä xtzʼët pa jun visión chë ri ruqʼij rukʼojlen Jehová xqʼax äl chwäch. Kantzij na wä chë majun ta chik jun winäq tzʼeteyon riʼ. Rkʼë jbʼaʼ, yë jun ángel xbʼin re tzij reʼ che rä: «Jehová, Jehová, jun Dios ri kʼo joyowanïk rkʼë, ri ma chanin ta nkatäj ruyowal chqä ma nkʼis ta ri ajowabʼäl rkʼë, ri majun bʼëy yixruyaʼon ta qa, ri nukʼüt nimaläj ajowabʼäl chkiwäch pa mil winäq, ri nuküy kimak ri winäq» (Éx. 33:17-23; 34:5-7). Rkʼë jbʼaʼ, taq xskʼij wä ri bʼiʼaj Jehová, Moisés xpë wä pa rujolon ri xbʼanatäj ri qʼij riʼ. Rma riʼ, ryä xuʼij chkë ri israelitas, ri rutinamit Dios, chë ma tkiqasaj ta ruqʼij ri nimaläj bʼiʼaj riʼ (Deut. 28:58).

4. ¿Achkë naʼoj ri ye kʼo rkʼë Jehová ütz nqaquʼ kij rchë nqayaʼ más rejqalen ri rubʼiʼ?

⁴ Taq nqaquʼ rij ri rubʼiʼ Jehová, ütz chqä chë röj nqaquʼ achkë runaʼoj ryä. Kʼo chë ma nqamestaj ta ri naʼoj ye kʼo rkʼë, achiʼel ri ruchqʼaʼ, ri runaʼoj, ri ruchojmilal chqä ri rajowabʼäl. We nqaʼän riʼ, xtqrtoʼ rchë más xtqayaʼ rejqalen ri rubʼiʼ (Sal. 77:11-15).

5, 6. a) ¿Achkë ntel chë tzij ri rubʼiʼ Dios? b) Achiʼel nuʼij chpan Éxodo 3:13 y 14 chqä Isaías 64:8, ¿achkë nuʼän Jehová rchë nbʼanatäj ri nrajoʼ?

⁵ Komä qtzjon jbʼaʼ chrij ri ntel chë tzij ri rubʼiʼ Dios. Ye kʼïy etamanelaʼ nkiʼij chë ri rubʼiʼ Jehová achiʼel ta ya reʼ ntel chë tzij: «Ryä nbʼanö chë nbʼanatäj». Reʼ nunataj chqë chë majun ta achkë nkowin nqʼatö rchë Jehová rchë yebʼanatäj ri nrajoʼ. ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ?

⁶ Jun rubʼanik ya riʼ taq ntok ri najowatäj rchë nbʼanatäj ri ruraybʼal (taskʼij ruwäch Éxodo 3:13, 14). Chkipan ri qa-publicaciones, kan kʼïy mul nnatäx pä chqë chë tqaquʼ rij ri rubʼanik nuʼän Dios riʼ. Jehová chqä nkowin nuʼän chë ri rusamajelaʼ, tapeʼ xa ye ajmakiʼ, yeʼok ri najowatäj rchë chë nkiyaʼ ruqʼij chqä rchë nkiʼän ri ruraybʼal (taskʼij ruwäch Isaías 64:8). Jehová ke riʼ rubʼanik nuʼän chë ntzʼaqät ri ruraybʼal. Majun achkë nbʼanö chë Jehová ma ta xtuʼän ri nrajoʼ ryä chë nbʼanatäj (Is. 46:10, 11).

7. ¿Achkë xtqtoʼö rchë más nüm ruqʼij xtqatzʼët Jehová?

⁷ ¿Achkë xtqtoʼö rchë más nüm ruqʼij  xtqatzʼët Jehová? Ri xtqtoʼö ya riʼ ri nqaquʼ rij ronojel ri rubʼanon pä chqä ronojel ri toʼïk ruyaʼon pä chqë. Jun tzʼetbʼäl. Taq nqaquʼ rij ronojel ri rubʼanon qa, röj kan ntel qakʼuʼx (Sal. 8:3, 4). Y taq nqaquʼ rij chë Jehová rubʼanon chë nq-ok ri najowatäj rchë nuʼän ri ruraybʼal, riʼ kan nuʼän chë más nüm ruqʼij nqatzʼët. Kantzij na wä chë ri rubʼiʼ Jehová kan nimaläj. Ri runaʼoj, jontir ri rubʼanon pä chqä jontir ri xtuʼän chqawäch apü, nukʼüt chqawäch achkë ntel chë tzij ri rubʼiʼ (Sal. 89:7, 8).

8. Achiʼel nuʼij chpan Deuteronomio 32:2 chqä 3, ¿achkë nrajoʼ Jehová chë nqaʼän rkʼë ri rubʼiʼ?

⁸ Taq jbʼaʼ nrajoʼ chë ri israelitas yeʼok apü chwäch ri ulew ri tzjun wä qa chkë, Jehová xkʼüt jun bʼix chwäch Moisés y xuʼij che rä chë kʼo wä chë nukʼüt ri bʼix riʼ chkiwäch ri israelitas (Deut. 31:19). Taq nqaquʼ rij achkë nuʼij jun peraj che rä ri bʼix, nqʼax chqawäch chë Jehová ma nrajoʼ ta chë nqewaj ri rubʼiʼ o chë nqanaʼ röj chë xajan nqaskʼij rubʼiʼ rma kan janina loqʼoläj (taskʼij ruwäch Deuteronomio 32:2, 3). Ryä nrajoʼ chë jontir winäq nkitamaj rubʼiʼ. Kantzij na wä chë ri israelitas kan xkinaʼ kiʼkʼuxlal taq Moisés xkʼüt chkiwäch chrij Jehová chqä chrij ri nimaläj rubʼiʼ. Ri xkitamaj chrij Jehová xkowirsaj ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä xyaʼ más kichqʼaʼ, kan achiʼel nbʼanatäj rkʼë ri qʼayis taq nqä pä ri musmül pa ruwiʼ. ¿Achkë ütz nqaʼän röj rchë chë ri winäq ri najin nqakʼüt chrij Jehová chkiwäch kan ke riʼ chqä nkinaʼ?

9. ¿Achkë rubʼanik nqtoʼon röj rchë nchʼajchʼobʼëx ri rubʼiʼ Jehová?

⁹ Taq xtq-el chutzjoxik le Biblia chiʼ taq jay o akuchï yeqʼax wä ye kʼïy winäq, tqaksaj le Biblia rchë nqakʼüt chkiwäch ri winäq ri rubʼiʼ Dios. Rchë riʼ, röj ütz yeqaksaj utziläj taq samajbʼäl ri nkiyaʼ ruqʼij Dios, achiʼel ri qa-publicaciones, ri videos o ri qa-sitio pa Internet. Yoj kʼo pa qasamaj, pa tijobʼäl o yoj bʼenäq pa bʼiyajen, tqakanuj rubʼanik rchë nqatzjoj chrij ri nimaläj qa-Dios chkë ri winäq. Tqatzjoj chkë chrij ri achkë ruraybʼal Dios chqij röj chqä chrij le Ruwachʼulew. Taq ri winäq xtkikʼoxaj riʼ, rkʼë jbʼaʼ xtqʼax chkiwäch chë Jehová janina nqrajoʼ. Ronojel mul ri xtqatzjoj ri kantzij chrij ri utziläj Qatataʼ chkaj, xtqtoʼon rchë xtchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ chqä xtqakʼüt chë ri itzel taq naʼoj ri nbʼix chrij xa tzʼukün taq tzij. Ronojel ri nqakʼüt chkiwäch ri winäq chrij le Biblia kantzij na wä chë xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (Is. 65:13, 14).

10. Taq yeqatjoj ri winäq chrij le Biblia, ¿achkë rma janina rejqalen chë ma xa xuʼ ta ri pixaʼ ri ruyaʼon qa Dios nqakʼüt chkiwäch?

¹⁰ Taq yeqatjoj ri winäq chrij le Biblia, nqajoʼ yeqatoʼ rchë nkitamaj ri rubʼiʼ Jehová chqä nkichäp ruksaxik. Ye kʼa nqajoʼ chqä chë ryeʼ nkitamaj achkë qäs runaʼoj Dios. ¿Xtqkowin komä xtqaʼän riʼ we xa xuʼ xtqakʼüt chkiwäch ri naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia o ri rubʼanik kʼaslemal ri kʼo chë nkikʼwaj? Rkʼë jbʼaʼ manä. Tapeʼ jun tijoxel nutamaj achkë pixaʼ yeruyaʼ Dios chqä kan yeruloqʼoqʼej ri pixaʼ riʼ, ri más rejqalen ya riʼ chë rma nrajoʼ Jehová, ryä nunmaj rutzij. Ma tqamestaj ta ri xbʼanatäj rkʼë Eva. Ryä retaman wä achkë pixaʼ xyaʼ Dios chkë, ye kʼa ma rkʼë ta ronojel ran xrajoʼ wä Jehová. Y ya riʼ chqä xuʼän Adán (Gén. 3:1-6). Rma riʼ, janina rejqalen chë ma xa xuʼ ta ri pixaʼ ri ruyaʼon qa Dios chqë nqakʼüt chkiwäch ri qatijoxelaʼ.

11. ¿Achkë rubʼanik nqatoʼ ri qatijoxel rchë nrajoʼ Dios rkʼë ronojel ran?

¹¹ Ri naʼoj chqä ri pixaʼ ri yeruyaʼ Jehová chqë kan ronojel mul nkiyaʼ qa utzil pa qawiʼ (Sal. 119:97, 111, 112). Ye kʼa ri tijoxel ma ke riʼ ta xtquʼ chkij we ma xtqʼax ta chwäch chë Jehová  ruyaʼon qa jontir ri pixaʼ riʼ rma janina nqrajoʼ. Rma riʼ, ütz nqakʼutuj reʼ che rä: «¿Achkë komä rma naʼij rït chë Dios nuʼij chqë chë tqabʼanaʼ o ma tqaʼän ta reʼ? ¿Achkë nukʼüt qa reʼ chawäch rït chrij Dios?». We xtqatoʼ rchë nchʼobʼon chrij Jehová chqä rchë kantzij xtrajoʼ ri nimaläj rubʼiʼ, riʼ xtuʼän chë ma xa xuʼ ta xtrajoʼ ri rupixaʼ, xa kan xtrajoʼ chqä Jehová rkʼë ronojel ran (Sal. 119:68). Chqä ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx ri tijoxel kan más xtkowïr chqä xtkowin xtpabʼaʼ riʼ chwäch xa bʼa achkë kʼayewal (1 Cor. 3:12-15).

12. a) ¿Achkë xbʼanö chë David xa xuʼän kaʼiʼ ran? b) ¿Achkë kʼayewal xerukʼäm pä riʼ?

¹² Chpan Salmo 86:11 yeqïl re tzij reʼ ri kan kʼo chqä kejqalen: «Tabʼanaʼ chë ma nuʼän ta kaʼiʼ wan». David xerutzʼibʼaj ri tzij riʼ rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios. Chpan rukʼaslemal, ryä xtzʼët chë kan chaq bʼaʼ nuʼän kaʼiʼ awan. Kʼo jun qʼij, taq ryä kʼo wä pa ruwiʼ rachoch, xtzʼët apü jun ixöq ri najin wä natin. Ri ixöq riʼ, ri rubʼiniʼan wä Bat-Seba, kʼlan wä chik. ¿Achkë wä rubʼanon ran David ri qʼij riʼ? ¿Rutjon wä komä ruqʼij rchë ma kaʼiʼ ta rubʼanon ran, o xa manä? Ryä retaman wä ri pixaʼ ri ruyaʼon wä qa Jehová ri nuʼij: «Ma tarayij ta ruwäch ri rixjayil ri awachʼalal» (Éx. 20:17). Tapeʼ ke riʼ, ryä xa xbʼä ruwäch chrij ri ixöq riʼ. Ryä xa xyaʼ qʼij chë xuʼän kaʼiʼ ran: nurayij wä ruwäch ri ixöq riʼ, ye kʼa nrajoʼ wä chqä chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän rkʼë. Tapeʼ kan pa junaʼ ruyaʼon wä pä ruqʼij Jehová chqä rukʼutun wä chwäch chë nrajoʼ, ryä xa xyaʼ qʼij chë ri ruraynik xchʼakon chrij. Riʼ xuʼän chë xeruʼän mamaʼ taq mak chwäch Dios. Ryä xtzʼilbʼisaj ri rubʼiʼ Jehová chqä xerutzʼlaʼ winäq ri majun ta wä kimak, yajün ri ru-familia (2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12).

13. ¿Achkë rma qataman chë David kʼa xyaʼ na ruqʼij Dios rkʼë ronojel ran?

¹³ David xtzolin pä rukʼuʼx taq xqʼil rma Jehová (2 Sam. 12:13; Sal. 51:2-4, 17). Ryä majun bʼëy xmestaj ta ri kʼayewal chqä ri tijöj poqonal ri xpë chrij ryä chqä pa kiwiʼ ri nkʼaj chik, xa rma xyaʼ qʼij chë xuʼän kaʼiʼ ran. Tapeʼ ke riʼ ryä xkʼutuj rutoʼik che rä Jehová. ¿Xyaʼöx pä komä rutoʼik? Jaʼ, rma chpan ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chë David xyaʼ na «ruqʼij Jehová ri ru-Dios rkʼë ronojel ran» (1 Rey. 11:4; 15:3).

14. ¿Achkë kʼo chë nqakʼutuj qa chqawäch, y achkë rma?

¹⁴ Ri xqʼaxaj David pa rukʼaslemal ma xa xuʼ ta nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx, xa kan nqrtoʼ chqä rchë nqachajij qiʼ. Ri mamaʼ mak xuʼän kʼo ta chë nuʼän chqë röj rchë nqatzʼët achkë rubʼanon  qan. Xa bʼa jaruʼ na kʼa junaʼ qayaʼon pä ruqʼij Jehová, kʼïy o jbʼaʼ, röj kʼo chë nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Najin komä ntäj nqʼij rchë Satanás ma nuʼän ta chwä chë nuʼän kaʼiʼ wan?».

15. Taq yeʼel pä achbʼäl ri xa nkikʼasoj itzel taq raynïk pa qan, ¿achkë rubʼanik ri ma nqajoʼ ta nqaqasaj ruqʼij Dios nqrchajij chkiwäch riʼ?

¹⁵ Jojun tzʼetbʼäl. ¿Achkë komä nqaʼän röj we chpan ri televisión o pa Internet nqatzʼët jun achbʼäl o jun película ri rkʼë jbʼaʼ nukʼasoj itzel taq raynïk pa qan? Rkʼë jbʼaʼ, röj nqaʼij qa chqawäch chë ma najin ta nqmakun rma ma pornografía ta. Ye kʼa ma tqamestaj ta chë Satanás rkʼë jbʼaʼ nuksaj riʼ rchë chë röj xa nuʼän kaʼiʼ qan (2 Cor. 2:11). Reʼ ütz nqajnamaj rkʼë jun ikäj ri nuksaj jun achï rchë nuchʼär jun mamaʼ siʼ. Rkʼë jbʼaʼ, ri ikäj eqal eqal ntok chpan ri siʼ, y taq nbʼanatäj riʼ, ri siʼ eqal ntel pa kaʼiʼ. Ri achbʼäl ri nkikʼasoj itzel taq raynïk pa qan yeʼok achiʼel ri ikäj riʼ. Pa naʼäy, rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ röj chë majun ta nkiʼän chqë, ye kʼa ronojel riʼ rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chqë chë xa nuʼän kaʼiʼ qan. Riʼ rkʼë jbʼaʼ yojkikʼwaj pa mak chqä nkiʼän chqë chë nqaqʼäj rutzij Jehová. Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qʼij chë jun itzel raynïk o naʼoj ntok pa qan. Pa rukʼexel riʼ, xa tqatjaʼ qaqʼij rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel qan.

16. Taq kʼo jun itzel nukʼüt pä riʼ chqawäch, ¿achkë kʼutunïk ütz yeqaʼän qa chqawäch?

¹⁶ Satanás ma xa xuʼ ta yeruksaj achbʼäl ri nkikʼasoj itzel taq raynïk pa qan, ryä chqä kʼïy ruwäch yeruksaj rchë nuʼän chqë chë nqmakun. ¿Achkë komä xtqaʼän chkiwäch riʼ? Rkʼë jbʼaʼ chaq bʼaʼ nqaquʼ qa reʼ: «Ri najin nbʼän ma kan ta itzel, rma ma xtuʼän ta chë xkinesäx qa pa congregación». Ye kʼa ri naʼoj riʼ xa itzel. Más ütz yeqaʼän qa re kʼutunïk reʼ chqawäch: «¿Yë komä Satanás najin nyaʼö pä reʼ chi nwäch rchë chë nuʼän kaʼiʼ wan? Rkʼë ri xtinbʼän, ¿xtinchʼajchʼobʼej ri rubʼiʼ Dios, o  xa xtintzʼilbʼisaj? ¿Xkirujeluj rkʼë Dios, o xa xtuʼän chë xtchaʼ chiʼ ri wachbʼilanïk rkʼë?». Ütz nqchʼobʼon chkij re kʼutunïk reʼ. Chqä tqakʼutuj qanaʼoj che rä Jehová, rchë ke riʼ taq xkeqaqʼalajsaj ri kʼutunïk riʼ, kan yë ri kʼo pa qan ri xtqaʼij (Sant. 1:5). Ya riʼ, kantzij na wä chë xtqrchajij. Chqä xtqrtoʼ rchë ma xtqqä ta pa ruqʼaʼ Satanás, y xtqaʼän achiʼel wä xuʼän Jesús taq xuʼij: «¡Jät äl, Satanás!» (Mat. 4:10).

17. ¿Achkë rma ri xa rubʼanon kaʼiʼ qan majun utzil ta xtkʼäm pä chqë? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁷ Ri xa rubʼanon kaʼiʼ qan, majun ta utzil xtkʼäm pä chqë. Tqabʼanaʼ che rä chë jun molaj winäq ri ye kʼo chpan jun atzʼanen ma junan ta rubʼanon kiwäch. Jojun chkë ryeʼ xa xuʼ ryeʼ nkajoʼ nyaʼöx kiqʼij, jojun chik ma nkinmaj ta tzij y jojun chik ma nkiyaʼ ta ruqʼij ri ukʼwayon bʼey chkiwäch. Ri winäq riʼ kantzij na wä chë ma xkechʼakon ta. Ye kʼa jun molaj winäq ri junan rubʼanon kiwäch, más ütz xtuʼän jontir chkiwäch. Ri qan xttok achiʼel ri molaj winäq ri junan rubʼanon kiwäch, we ri yeqaquʼ, ri yeqajoʼ chqä ri yeqanaʼ yojkitoʼ rchë chë rkʼë ronojel qan nqayaʼ ruqʼij Jehová. Ma tqamestaj ta chë Satanás kʼo ta nrajoʼ chë xa nuʼän kaʼiʼ qan. Ryä nrajoʼ chë ri yeqachʼöbʼ, ri yeqarayij chqä ri yeqanaʼ, nkiqʼäj ri rupixaʼ Dios. Ye kʼa, we nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij Jehová, kʼo chë nqaʼän riʼ rkʼë ronojel qan (Mat. 22:36-38). Rma riʼ, majun bʼëy tqayaʼ qʼij che rä Satanás chë nchʼakon chqij.

18. Achiʼel nuʼij chpan Miqueas 4:5, ¿achkë ayaʼon chwäch awan naʼän rït?

¹⁸ Tqakʼutuj che rä Jehová ri xkʼutuj David chqä che rä: «Tabʼanaʼ chë ma nuʼän ta kaʼiʼ wan, rchë ma xtinqasaj ta ruqʼij ri abʼiʼ». Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqasmajij ri nuʼij chpan re chʼonïk reʼ. Tqabʼanaʼ chë ri yeqaʼän ronojel qʼij, kʼo o majun rejqalen chqawäch, xtkʼüt chë nqayaʼ rejqalen ri loqʼoläj rubʼiʼ Dios. We xtqaʼän riʼ, xtqakʼüt chë taqäl chqij nbʼix testigos de Jehová chqë (Prov. 27:11). Y jontir röj ütz xtqaʼij achiʼel wä xuʼij ri profeta Miqueas: «Röj xtqakʼwaj ri rubʼiʼ Jehová ri qa-Dios xtbʼä qʼij xtbʼä säq» (Miq. 4:5).