1. Éé ní ea dú síìà pọ̀ Bàrì e, vaá éé ní ea náa à dú bíi kọ gbò e bà vulè Jìhóvà á ié na íb síìà pọ̀ ẹ?

KÀ KÀ gbò níí Kráìst ólò vùlè Bàrì vaá siiáẹ pọ̀ ló. Kilma ló sìgà gbò, níá é láá tõó vá ló belí nú ea béá ene. Sõò, née gé ló bel ea kil ló íb síìà pọ̀ ea é náa kọọ̀ lóó ni á kení. Èé gé ló sọ́l boo ene kà kele íb síìà pọ̀. Gbò e bà íe na íb síìà pọ̀ ólò siiá pọ̀ ló Bàrì vaá fã̀e dẽe. Bà náa ólò gbĩ́ gè naa nú ea é bẽ́émá ba Tẹ̀, ea di káála boo béè kọọ̀ bà náa gbĩ́ gè naa nú ea é kyọgàlà ba gbaa ló e bà íe kìlmàé ló.—Ps. 111:10; Pró. 8:13.

2. Dẹ̀ẹ̀a boo gbò bel Dévìd ea ẽ́á mm̀ kpá Psalm 86:11, bàà kà éé ní eé ló sọ́l boo é?

² Bugi Psalm 86:11. Boo tṍó eo gé bugi togó boo gbò moǹ belá, olo é gbóó láá moǹ kọọ̀ Méné Dévìd ea beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booá beè nyimá bé e gè siiá pọ̀ ló Bàrì dú bíi naa. Naanii èé ló sọ́l boo bé e beele é láá tú gbò moǹ bel Dévìdí siimá tóm naa. Túá kà, èé ẹb sìgà gbò bug ea náa vaá èé sííá pọ̀ ló Bàrì. Ní ea égè bàà kà, èé ló sọ́l boo sĩ́deè èé láá zogè kọ è síìàẹ̀ pọ̀ ló béè Bàrì buù dee.

3. Éé ní e Mózìs beè tení bá ea beè nvèè bá nèe kọ á láá siiá pọ̀ ló béè Bàrì e?

³ Bugi togó boo bé ea beè tọá ló Mózìs naa tṍó ea géè dẽe tení gbàà kóló dém kiẽ́e ea biilà vaá à gbóó mòà nuù dẽe mòn dũ̀ùnè Jìhóvà ea gé téní. Insight on the Scriptures kọ́ọ̀, “àé láá dú gè kọọ̀ níí ní ea dú kà kele íb dũ̀ùnè ea ni dú gè kùùlà nè nen besĩ́ à kalá dọ̀ tṍó e Jíízọ̀s dú  boo kunukẽ̀í ẽ́.” Nyómá tóm Bàrì beè kọ́ nè Mózìs kọọ̀: “Jìhóvà, Jìhóvà, Bàrì sàn nyíe nè tóè sàn, e bè náa ólò gbalá mm̀ ge bã̀ súng vaá à mm-má mm̀ vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè kà kà bel, à ólò ié vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló gã́bug tõ̀ò nen, vaá ia ló pọ́lọ́ nè náà kyọ̀.” (Ẹ́xọ. 33:17-23; 34:5-7) Kọ̀láá tṍó e Mózìs kólí béè Jìhóvà, à ólò kẽ̀èa boo belá. Níà nú ea náa vaá náa é bọọí ló kọọ̀ Mózìs fẹ́gẹ̀ ló ãane pá Ízràẹ̀l ea dú gbò níí Bàrì kọọ̀, “siiai pọ̀ ló nakà gbele bée ea dú dũ̀ùnèí.”—Dìt. 28:58.

4. Éé ní ea é láá nvèè bá naa kọ é kpáá palàge siiá pọ̀ ló Jìhóvà ẹ?

⁴ Tṍó e bugì togó boo bée ea kọlà Jìhóvà, àé dú lé kọ é bugi nagé togó boo íb nen ea kọlà béeá. À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo gbò a kpãa, dì belí a kpóó, nyìmànù, lé bèèla nè a vulè. Ge bugi togó boo gbò kpãaá nè gbò ńdõòna kà é láá naa kọ é siiáẹ pọ̀ ló.—Ps. 77:11-15.

5-6. (a) Éé ní e béè Bàrì tõó dọ̀ ẹ? (b) Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Ẹ́xọdọ̀s 3:13, 14 nè Àìzáíà 64:8, gbò mósĩ́ deè ní e Jìhóvà ólò naa kọọ̀ nu á naaá ẽ́?

⁵ Éé ní e nyímà ea kil ló nú e béè Bàrì tõó dọ̀ ẹ? Gã́bug gbò nò kpá zigà kọọ̀ bée ea kọlà Jìhóvà tõó dọ̀ “Nen Ea Ólò Naa Kọ Nu Á Naaá.” Kà ea di mm̀ béeá kẽeí nyíe kọọ̀ tọ́ọ̀ nu náa é láá kpèg Jìhóvà lọl ló gè naa a bùlà, vaá àé láá naa kọ̀láá kà nu. À náa và à dì naa vó é?

⁶ Jìhóvà ólò naa kọ̀láá kà nu ea dú bii gè náa kọ a tóm̀ bùlà á mm-má. (Bugi Ẹ́xọdọ̀s 3:13, 14.) Gã́bug tṍó, bẹẹ gbò kpá ólò sièi kpóó ló kọ é bugi togó boo bé e Bàrì dú dũ̀ùnè naa. Jìhóvà é láá naa kọọ̀ pá a gyóòlo e bà náa gbõoma á láá dú nu e ẹlẹ gbĩ́ kọ bàá dù mm̀ ge mm-mè a tóm̀ bùlà. (Bugi Àìzáíà 64:8.) Mm̀ na gbò sĩ́deèí, ní e Jìhóvà ólò naa kọọ̀ a bùlà á naaá ẽ́. Tọ́ọ̀ nu náa é láá kpègie lọl ló gè mm-mè a tóm̀ bùlà.—Àìz. 46:10, 11.

7. Mósĩ́ deè ní eé láá bọ̀ọ̀vẹ̀ bẹẹ lèèma kilma ló bẹẹ Tẹ̀ ea di káála ẹ́?

⁷ Èé láá bọ̀ọ̀vẹ̀ bẹẹ lèèma e íè kilma ló  bẹẹ Tẹ̀ tení dú ló gè bugi togó boo gbò nú ea ni nveè bá nèi kọ é láá naa. Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e bugì togó boo bé e gbò dèmnù Jìhóvà dú dũ̀ùnè naa, àé náa kọ é siiáẹ pọ̀ ló vaá fã̀e dẽe ló gbò nú ea ni náa. (Ps. 8:3, 4) Vaá tṍó e bugì togó boo gbò nú e Jìhóvà ni náa kọ é láá naa mm̀ ge mm-mè a tóm̀ bùlà, èé gbóó palàge fã̀e dẽe. Béè Jìhóvà palàge dú dũ̀ùnè! À bãàa mm̀ kọ̀láá kà nú e bẹẹ Tẹ̀ dú, nú ea ni náa, nè nú ea é beè naa.—Ps. 89:7, 8.

8. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Dìtolónomì 32:2, 3, éé ní e Jìhóvà gbĩ́ kọọ̀ pá a gyóòlo á naa kilma ló a bée é?

⁸ Pọ́ì ńkem̀ tṍó besĩ́ì pá nvín Ízràẹ̀l à kalá bã boo Kunukẽ̀ Zìgàa, Jìhóvà beè noòmà ene kà sọ́l Mózìs. (Dìt. 31:19) Mózìs, beè gbóó láá tú sọ́lá noòmà gbòa. (Bugi Dìtolónomì 32:2, 3.) Boo tṍó e bugì togó boo a 2 nè 3 gã́bel, à dọ́ bàlà kẽ kọọ̀ Jìhóvà náa gbĩ́ kọọ̀ ńlẹ́ẹ̀ bée á gũá, àbèè ge kọọ̀ à bọọ̀gẹ̀ di káí naa ní e bà náa é láá kolí. Ẹlẹ gbĩ́ kọọ̀ kọ̀láá kà nú e ẹlẹ beè dèm ea nyímá nu á nyimàè a bée! A beè palàge zaavẹ ló pá Ízràẹ̀l ge dã́ tṍó e Mózìs gé nóòmà va nú ea kuu Jìhóvà nè a bée ea dú dũ̀ùnèa! Nú e Mózìs beè noòmà va beè dĩiné va ló, belí boo ea dọọ ló nú e nen fó. Mósĩ́ deè ní e beele é láá naa kọọ̀ nú e beele nóòmà á mèà naa vó é?

9. Mósĩ́ deè ní e beele é láá nvèè bá gè naa kọọ̀ béè Jìhóvà á di káí é?

⁹ Tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a aa tọ dọ tọ àbèè gbẹá kiẽ́e gbò nen bọọ, èé láá zogè gbò nen lọl mm̀ Kpá Káí béè Bàrì, ea kọlà Jìhóvà. Èé láá nè va bẹẹ gbò kpá nè vídiò, vaá zogè va gbò nú ea di boo bẹẹ website ea nveè ka ló béè Jìhóvà. Gbẹá kè tóm, tọọ̀ kpá, àbèè tṍó e gé bã́ faà, èé láá ié nèà deè ge kọ́ nu ea kil ló bẹẹ Bàrì ea vulèi nè íb nen e ẹlẹ dú. Tṍó e kọ́ọ̀ nú ea kil ló lé tóm̀ bùlà e Jìhóvà íe kilma ló gbò nen nè boo kunukẽ̀í, è gé náa kọọ̀ bàá nyimá bé e Jìhóvà vulè va naa, ea é láá dú va ãa ló. Boo tṍó e kọ́ọ̀ nè dõòna gbò kà kà bel ea kil ló bẹẹ Tẹ̀ ea vulèií, è gé náa kọọ̀ béè Bàrì á di káí. È gé õonà gbò kyáá bel e dõòna gbò beè noòmà ea kil ló Jìhóvà. È nóòmà gbò nen nú ea é náa kọ bàá ié dĩ̀ìnè ló bùlà.—Àìz. 65:13, 14.

10. Tṍó e gé nóòmà Kpá Káí, éé ní ea náa à dú bíi kọ é naa èlmà áá gè noòmà log Bàrì e?

¹⁰ Tṍó e nóòmà Kpá Káí, è gbĩ́ì ge nvèè bá nè gbò nen kọ bàá nyimá vaá tú béè Jìhóvà siimá tóm. Gbá ló vó, è gbĩ́ì ge nvèè bá nè va kọ bàá nyimá nú ea bée tõó dọ̀. Èé láá naa níí tṍó e nóòmà va gbò dùùlà bá deè tṍ nè nòòkúù Jìhóvà, nè bé ea bọ́ló kọ nen á tõó dùm naa. Lé nvín nò Kpá Káí é gbĩ́ gè nó nú ea kil ló gbò log Bàrì, vaá palàge ié lèèmá m. Sõò é kọọ̀ nvín nò Kpá Káíí é gban tṍ ló Jìhóvà dẹ̀ẹ̀a boo vulè ea íe kìlmàé ló? Kẽ̀èa boo kọọ̀, Íìv beè nyimá log Bàrì, sõò náa beè aa deè vulè Nen ea beè nè logá; tẽ̀ènè áá báá ló Ádàm ẽ. (Jén. 3:1-6) Boo béè vó, beele é náa èlmà áá gè noòmà gbò nen nú ea kil ló gbò nòòkúù Bàrì ea dú lé lab dògòa.

11. Tṍó e gé nóòmà gbò nen nú ea kil ló log Bàrì nè gbò a nòòkúu, mósĩ́ deè ní eé láá nvèè bá nè va kọ bàá vùlè Nen ea ne logá ẹ́?

¹¹ Gbò nú e Jìhóvà gbĩ́ kọ é naa nè gbò a nòòkúu palàge dú lé. (Ps. 119:97, 111, 112) Sõò gbò e ólò noòmà Kpá Káí náa gé láá moǹ naa vó, é be à gá náa vaá bà náa dã́tẽ́ ló kọọ̀ Jìhóvà néi gbò logá boo béè kọọ̀ à vulèi. Vóà naa, èé láá bĩiná gbò e ólò noòmà Kpá Káí kọọ̀: “Ò bulà kọọ̀ éé ní ea náa vaá Bàrì à kọ́ nèi kọ é naa sìgà  nu vaá é gá naa sìgà ẹ? Éé ní e níá kọ́ nèi ea kilíé ló dì belí Nen ẽ́?” Be à gá náa è nvèè bá nè gbò e ólò noòmà Kpá Káí kọ bàá bugi togó kilma ló Jìhóvà vaá toní vulè kilma ló a bée ea dú dũ̀ùnèí, nú e nóòmà é láá tọá vá ló. Gbò e nóòmà Kpá Káí é gbóó vùlè logá nè Nen ea beè nè logá. (Ps. 119:68) Bàé gbóó láá ié agẹ zìgà ea é nveè bá nè va kọ bàá láá ĩ̀ìmà gbò tàvàlà dìtõ̀ò e bàé kpee sĩ́ ló.—1 Kọ́r. 3:12-15.

12. Éé ní ea beè naa kọọ̀ Dévìd á gá ié ná tẽ̀ènè ból nyíe ẽ́, vaá éé ní ea beè sìlà aa m-mé?

¹² Kpá Psalm 86:11 fáálá ene kà tã́á bel ea palàge dì bíi, ea kọ́ọ̀: “Nèm tẽ̀ènè ból nyíé.” Nyómá káí Bàrì beè naa kọọ̀ Méné Dévìd á emí na gbò moǹ belá. Tṍó e ẹlẹ beè di dùm, a beè mòn bé ea válí gè ié bàà-bàà bùlà naa. Enè deè, a beè di boo a tọ vaá mòn vaà dóm ea gé bilà múú. Kà lèlà tṍóá, é kọọ̀ Dévìd beè kpáá ié tẽ̀ènè ból nyíe sẹ̀ a beè ié bàà-bàà bùlà ẹ? A beè nyimá gbò nòòkúù Jìhóvà ea kọ́ọ̀: “Nóo íè ge ié tàn nyòòmà vaà dõòna nèn.” (Ẹ́xọ. 20:17) Sõò, a beè kilsĩ́ ge ẹ̀bvie. Náa beè ié ná tẽ̀ènè ból nyíe kilma ló gè naa nú ea léémá Jìhóvà, boo béè tàn ea beè ié kilma ló Bàshíbà. Náa kal ló béè kọọ̀ Dévìd beè vùlè vaá siiá pọ̀ ló Jìhóvà mm̀ gã́bug gbáá, a beè nè deè pọ́lọ́ tàn kọ á bãàé m. Boo béè vó, Dévìd beè gbóó sí pọ́lọ́. A beè tú gbẹ́a tẹlẹ boo béè Jìhóvà. Dévìd beè naa nagé kọọ̀ pọ́lọ́ nu á naaá ló gbò sàn, kọbèè pá ńlẹ́ẹ̀ tọ.—2 Sám. 11:1-5, 14-17; 12:7-12.

13. À náà và è nyimá kọọ̀ Dévìd beè láá kpáá ié tẽ̀ènè ból nyíe ẽ́?

¹³ Jìhóvà beè nè kpọ̀té Dévìd, vaá a beè gbóó kpáá ié kà lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà. (2 Sám. 12:13; Ps. 51:2-4, 17) Dévìd beè kẽ̀èa boo íb tã̀àgã̀ nè pọ́lọ́ ea beè sìlà aa mm̀ ge kọọ̀ náa beè ié tẽ̀ènè ból nyíe. Gbò moǹ bel ea ẽ́á mm̀ kpá Psalm 86:11 kọ́ọ̀: “Nèm tẽ̀ènè ból nyíe.” É kọọ̀ Jìhóvà beè nvèè bá nè Dévìd kọ á ié tẽ̀ènè ból nyíe àbèè ge kọ á gá ié ná bàà-bàà bùlà? Ẽei, boo béè kọọ̀ tṍó e tṍó téní, Kpá Káí kọ́ọ̀ Dévìd dú nen ea “nyíe beè gbõoma . . . kilma ló Jìhóvà, ea dú a Bàrì.”—1 Kíǹg 11:4; 15:3.

14. Éé ní ea dú bíi kọ é bĩià bẹẹ bá ẹ́, vaá ló éé?

¹⁴ Nu dòòmà bá Dévìd dú nu sìà kpóó ló nè nu ã̀àne nèài. Pọ́lọ́ ea beè sìa dú nu ã̀àne nèà kọ̀láá kà gbò gyóòlo Bàrì deè nieí. Kọbèè è ã́àa dààmà togó gè fã̀ Jìhóvà àbèè e tú gã́bug gbáá fã̀àmàe, à dú  bíi kọ é bĩià bẹẹ bá kọọ̀: ‘É kọ m̀ gé kin gé gbò ẹ̀bmà ea aa bá Sétàn ge naa kọ ḿ ié bàà-bàà bùlà?’

15. Mósĩ́ deè ní e síìà pọ̀ Bàrì é láá kpènài tṍó e monì nú ea é láá tú tàn kúnà gã̀ nvèèí m ẽ́?

¹⁵ Dì belí nu dòòmà bá, be à gá náa ò mòn bèla nú ea di dẽè TV àbèè boo íntanèt ea é láá tú tàn kúnà gã̀ nvee mm̀ nen, òé lábví láb naa vàẹ́? Àé láá valí gè tuumá kọọ̀ níà pọ́ì fùtó àbèè fíìm, níá níì kà lèlà sĩ́ nen ea kyãàmà kóló kètẽ́ nì. Sõò é kọọ̀ níá é láá dú enè sĩ́deè e Sétàn gé siimá tóm gè naa kọ ó ié bàà-bàà bùlà? (2 Kọ́r. 2:11) Fùtóá é láá mèà belí ńkigì áá bá é nen ólò tú bààmà kã́áni. Túá tṍó ea gé tú kigi bààmà kã́ániá, kigiá ólò gbóó dààmà togó gè bã gbàà kã́ániá. Buù bé e kigiá gé bã́ gbàà kã́ániá naa, níà bé e kã́ániá ólò gbóó bààlà naa ẽ́. É kọọ̀ fùtó e nen mon é láá tú pọ́lọ́ tàn nvee mm̀ nen belí ńkigì áá báá? Nú e nen náa beè ẹ̀bmà dẽe kọ à dú gẹẹ-gẹẹ ló é láá naa kọ á sí pọ́lọ́ uú boo Jìhóvà. Boo béè vó, kìn kọ̀láá kà nu ea é láá naa kọ ó ié pọ́lọ́ tàn mm̀ o nyíe! Ié tẽ̀ènè ból nyíe, vaá ò sííá pọ̀ ló béè Jìhóvà!

16. Tṍó e ẹ̀bmà ẹ̀b élaí sĩ́, mókà gbò bíb ní eé bĩ́ìà bẹẹ bá ẹ́?

¹⁶ Gbáló gbò fùtó ea é láá tú pọ́lọ́ tàn nvèèí m, Sétàn ólò tu nágé dõòna kà gbò nu kẹ̀ẹ̀mài kọ é sí pọ́lọ́. Èé lábví láb naa vàẹ? À válí gè bugi togó kọọ̀ gbò nuí náa bọọgẹ̀ dú pọ́lọ́. Dì belí nu dòòmà bá, èé láá bugi togó kọọ̀: ‘Be m̀ náa nuí, bà náa gé kpóm lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, nakà pọ́lọ́í náa bọọ̀gẹ̀ agabá.’ Níì kà lọ̀ bug. Àé dú bíi kọ é bĩià bẹẹ bá gbò bíb ea kọ́ọ̀: ‘É kọọ̀ Sétàn gé piìga boo gè naa kọ ḿ ié bàà-bàà bùlà tení dú ló nakà gbò dò ẹ̀bví? Be m̀ ne deè pọ́lọ́ tàn kọ á bàḿ m, é kọ àé tú gbẹ́a tẹlẹ boo béè Jìhóvà? É kọọ̀ lábví é náa kọ ḿ kpáá tõo bã kpàn ńdáà Bàrì, sẹ̀ àé náa  kọ ḿ tõo kil kpã́á ààẹ́ ló é?’ Bugi togó boo íb gbò bíbvá. Bàn nyìmànù lọl bá Bàrì kọbé ò láá aalá gbò bíbvá mm̀ kà kà sĩ́deè. (Jém̀z 1:5) Ge naa vóí é náa kọ ó ié kàà kpènà. Àé láá nvèè bá nè ni kọ ó kìn ẹ̀bmà ẹ̀b mm̀ agẹló, dì belí bé e Jíízọ̀s beè naaá, tṍó ea kọ́ọ̀: “Tení àà sĩ́, e Sétàn!”—Máát. 4:10.

17. Éé ní ea náa vaá bàà-bàà bùlà náa ólò dọ tọ́ọ̀ kà bélè e? Nè nu dòòle ló.

¹⁷ Ge íe bàà-bàà bùlà náa ólò dọ̀ tọ́ọ̀ kà bélè. Zẹ́ẹ́ dòòmà dẽe ló gbò e bà ólò gbá bìlà bọ́ọ̀l e bà náa láá zọ̀ ene naaá nu mm̀ kũ̀ùnà mòn. Sìgà ọ̀và ólò gbĩ́ áá ka e baala é íe, sìgà ọ̀và náa gbĩ́ gè tõó boo tùle, vaá sìgà ọ̀và náa gbĩ́ gè tõó kè kẽè nen ea dì vá togó. Àé tavàlà kọọ̀ íb gbòí á láá bìlà èl bá. Ge dú kele ló níá, àé válí ló gbò e bà palàge gbaá ló ge bìlà èl bá. O nyíe é láá belí gbò e bà bilà èl báá, be à gá náa vaá o bug togó, o tàn, nè o bùlà à gbaá ló mm̀ ge fã̀ Jìhóvà. Kẽ̀èa boo kọọ̀, à léémá Sétàn ge naa kọ ó ié bàà-bàà bùlà. À gbĩ́ kọ o bug togó, o tàn, nè o tóm bùlà á tení kele vaá bé uú boo gbò nòòkúù Jìhóvà. Sõò, à dú bíi kọ ó ié tẽ̀ènè ból nyíe kọbé ò láá fã̀ Jìhóvà. (Máát. 22:36-38) Ó gá zìgà kọọ̀ Sétàn a náa kọ ó ié bàà-bàà bùlà!

18. Gbá ló gbò moǹ bel ea di mm̀ kpá Máíkà 4:5, éé ní eo béèlàfùl ge naa ẽ́?

¹⁸ Tã̀àgã ló Jìhóvà belí Dévìd tṍó ea kọ́ọ̀: “Nèm tẽ̀ènè ból nyíe, naa ní em é láá siiá pọ̀ ló o bée.” Pììgà bé eo kpóó sim tùlà naa ge tú nakà tã̀àgã ló Bàrìí siimá tóm mm̀ o dùm. Buù deeí, mòn kọọ̀ béèlàfùl eo nèe, lọl ló ńkem tẹlẹ ló ńpọ̀b, á zogè kọọ̀ ò fãà dẽè béè Jìhóvà ea di káíá. Tṍó eo náà vó, dì belí enè Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà, ò tõò dùm ea gbááá ló béeá. (Pró. 27:11) Vaá dénè bẹ̀ì é gbóó láá zọ̀ neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Máíkà kọọ̀: “Beele é gban tṍ ló Jìhóvà beélè Bàrì dọ̀ọ̀mà dè-dè.”—Máí. 4:5.