1. Kʼaru naraj xyeebʼal xuwankil ru li Yos, ut kʼaʼut aajel ru naq teʼxkʼutbʼesi li naʼlebʼ aweʼ li nekeʼrahok re li Jehobʼa?

JOʼ AJ paabʼanel naqara li Yos, abʼan naqaxuwa ajwiʼ ru. Wankebʼ maare teʼxkʼoxla naq maakʼaʼ xyaalal li naqabʼaanu. Abʼan naq naqoksi li aatin xiw moko naraj ta xyeebʼal naq nokooparpot chiru, naraj bʼan xyeebʼal naq naqoxloqʼi ru chi anchal qachʼool. Ebʼ li nekeʼxxuwa ru li Yos inkʼaʼ nekeʼraj xrahobʼtesinkil xchʼool xbʼaan naq oxloqʼ chiruhebʼ wank saʼ amiiwil rikʼin (Sal. 111:10; Prov. 8:13). Qatzʼilaq rix li naʼlebʼ aʼin.

2. Bʼar wank li wiibʼ chi naʼlebʼ li naxchap ribʼ rikʼin Salmo 86:11 li tqatzʼil saʼ li tzolom aʼin?

² (Taayaabʼasi Salmo 86:11). Naq naqatzʼil rix li aatin aʼin naqakʼe reetal naq li awabʼej David naxtaw ru li naraj xyeebʼal xuwankil ru li Yos. Qilaq chanru tqayuʼami li kixye. Xbʼeen, tqajultika jalan jalanq li xyaalal kʼaʼut tento naq qʼaxal tqoxloqʼi ru li xkʼabʼaʼ li Yos. Ut xkabʼ, tooʼaatinaq chirix chanru xyuʼaminkil li naʼlebʼ aweʼ rajlal kutan.

3. Kʼaru tana kitenqʼank re laj Moisés chi roxloqʼinkil li xkʼabʼaʼ li Yos?

³ Qakʼoxlaq li kirekʼa laj Moisés naq mukʼmu chaq saʼ xlotʼ li pek saʼ li tzuul Horeb ut kiril saʼ moy u naq li xloqʼal li Yos kinumeʼk chiru. Li hu Perspicacia para comprender las Escrituras naxchʼolobʼ naq li kixkʼul laj Moisés aʼan «tana jun li naʼlebʼ li maajun junaq chik winq kikʼuluk re rubʼelaj li xkʼulunik li Kriist saʼ Ruuchichʼochʼ». Laj Moisés kirabʼi li aatin aʼin chi xtzʼuumal re tana jun li ánjel: «Laaʼin li Qaawaʼ, li Qaawaʼ, Yos  aj uxtaan ut tuulan, li nabʼayk chi josqʼoʼk ut makachʼin li xrahom ut li xtiikilal xchʼool! Xaqxo linrahom chiru kʼiila oʼqʼobʼ chihabʼ ut ninkuy li maaʼusilal, li qʼetqʼetil ut li maak» (Éx. 33:17-23; 34:5-7). Naq laj Moisés kiroksi li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa, naxjultika tana li aatin li kirabʼi. Joʼkan peʼ naq kixye re li tenamit Israel: «Taawoxloqʼi li xloqʼlaj kʼabʼaʼ li Qaawaʼ laaYos, li Nimajwal» (Deut. 28:58).

4. Bʼar wank ebʼ li xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa tento tqakʼoxla rix re naq qʼaxal tqoxloqʼi ru?

⁴ Naq tqakʼoxla rix li xkʼabʼaʼ, us raj naq toonaʼlebʼaq chirix chanru tzʼaqal xnaʼlebʼ li Jehobʼa. Tento naq wanq saʼ qachʼool ebʼ li xchaabʼil naʼlebʼ, joʼ li xwankilal, li xchoxahil naʼlebʼ, li xtiikilal xchʼool ut li xrahom. Qʼaxal tqoxloqʼi ru li Jehobʼa wi naqakʼoxla rix aʼin ut chixjunil li xchaabʼil naʼlebʼ (Sal. 77:12-16).

5, 6. a) Kʼaru naraj xyeebʼal li xkʼabʼaʼ li Yos? b) Joʼ naxye saʼ Éxodo 3:13, 14 ut saʼ Isaías 64:8, chanru naxbʼaanu li Jehobʼa re naq ttzʼaqloq ru li rajom?

⁵ Kʼaru naqanaw chirix li naraj xyeebʼal li xkʼabʼaʼ li Yos? Naabʼalebʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu nekeʼxye naq li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa naraj tana xyeebʼal naq «naru xbʼaanunkil chixjunil li naxye ut li naraj». Aʼin naxjultika chiqu naq maakʼaʼ naru naramok chiru xbʼaanunkil li rajom ut naq naru naxbʼaanu li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru. Chanru naxbʼaanu?

⁶ Xbʼeen, naxbʼaanu li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru li rajom (taayaabʼasi Éxodo 3:13, 14). Ebʼ li qatasal hu naxwaklesi qachʼool chi xkʼoxlankil rix li naru xbʼaanunkil li Yos. Xkabʼ, li Jehobʼa naxbʼaanu li naʼajmank re roksinkil ebʼ li xmoos re naq ttzʼaqloq ru li rajom (taayaabʼasi Isaías 64:8). Joʼkaʼin naxbʼaanu li Jehobʼa re naq ttzʼaqloq ru li rajom. Maakʼaʼ naru naramok chiru li Jehobʼa xbʼaanunkil li naxkʼoxla (Is. 46:10, 11).

7. Kʼaru tooxtenqʼa chi xnimankil ut chi roxloqʼinkil ru li qachoxahil Yuwaʼ chi anchal qachʼool?

⁷ Kʼaru tooxtenqʼa chi xnimankil ut chi roxloqʼinkil ru li qachoxahil Yuwaʼ chi anchal qachʼool? Xkʼoxlankil rix li ak xbʼaanu ut li ak xooxtenqʼa chi xbʼaanunkil. Jun  eetalil, nasach qachʼool chi rilbʼal chixjunil li xyobʼtesihom (Sal. 8:4, 5). Ut, naq naqakʼoxla rix li kixbʼaanu re naq laaʼo tooruuq chi xbʼaanunkil li rajom, nokoorekʼasi chi roxloqʼinkil ru chi anchal qachʼool. Chʼolchʼo tzʼaqal naq qʼaxal nim xwankil li xkʼabʼaʼ li Yos. Saʼ li xkʼabʼaʼ naʼokenk li xnaʼlebʼ, ut chixjunil li kixbʼaanu ut li tixbʼaanu saʼ li kutan chalk re (Sal. 89:8, 9).

8. Joʼ naxye saʼ Deuteronomio 32:2, 3, kʼaru naraj li Jehobʼa naq tqabʼaanu rikʼin li xkʼabʼaʼ?

⁸ Naq ok okebʼ re laj Israel saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, li Jehobʼa kixkʼut chiru laj Moisés jun li bʼich ut kixye re, naq tento raj tixkʼut chiruhebʼ li tenamit (Deut. 31:19). Naq naqakʼoxla rix li naxye li bʼich, naqakʼe reetal naq li Jehobʼa inkʼaʼ naraj naq tqamuq li xkʼabʼaʼ chi moko naraj ta naq tqakʼoxla naq nimla maak xyaabʼasinkil (taayaabʼasi Deuteronomio 32:2, 3). Naraj naq chixjunilebʼ li poyanam teʼxnaw li xkʼabʼaʼ. Relik chi yaal, oxloqʼ chaq chiruhebʼ laj Israel naq laj Moisés kixkʼut chiruhebʼ ani li Jehobʼa ut li xloqʼlaj kʼabʼaʼ. Li xeʼxtzol chirix li Jehobʼa kʼajoʼ naq kixkawubʼresihebʼ xchʼool ut nakeenak joʼ li musmus habʼ saʼ xbʼeen li pachʼayaʼ. Kʼaru tqabʼaanu re naq ebʼ li kristiʼaan joʼkan ajwiʼ teʼrekʼa ribʼ naq tqatzolebʼ chirix li Jehobʼa?

9. Chanru nokootzʼaqonk chi xsantobʼresinkil li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa?

⁹ Naq toopuktesinq chirekabʼlal ut bʼarwiʼ nekeʼnumeʼk naabʼal li kristiʼaan, qoksihaq li Santil Hu re xkʼutbʼal chiruhebʼ li xkʼabʼaʼ li Yos. Naru naqoksi li kʼanjelobʼaal li naxkʼe xloqʼal li Jehobʼa joʼ li qatasal hu, ebʼ li bʼideo ut li qanaʼaj saʼ Internet. Maakʼaʼ naxye ma yooko chi kʼanjelak, chi tzolok malaj chi bʼihajik, qakʼehaq qahoonal re aatinak chirix li Jehobʼa. Aatinaqo chirix li rajom choʼq re li Ruuchichʼochʼ ut choʼq rehebʼ li poyanam. Maare anchal naq ebʼ li poyanam teʼrabʼi li naʼlebʼ aweʼ, teʼxkʼe reetal naq kʼajoʼ nekeʼraheʼk xbʼaan li Jehobʼa. Naq naqakʼut li yaal chirix li Qayuwaʼ, nokootzʼaqonk chi xsantobʼresinkil li xkʼabʼaʼ ut chi xkʼutbʼesinkil naq tikʼtiʼ li nayeemank chirix. Maakʼaʼ chik junaq naʼlebʼ li kʼajoʼ naxsahobʼresi xchʼoolebʼ li kristiʼaan joʼ li esil chirix li Santil Hu li naqapuktesi rehebʼ (Is. 65:13, 14).

10. Naq naqatzol junaq li kristiʼaan chirix li Santil Hu, kʼaʼut naq moko kaʼaj tawiʼ tqakʼut li xchaqʼrabʼ li Yos ut li nokooxtaqla chi xbʼaanunkil?

¹⁰ Naq naqatzol junaq li kristiʼaan chirix li Santil Hu naqaj naq tixnaw ut troksi li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa. Abʼan naqaj ajwiʼ naq tixnaw chanru tzʼaqal xnaʼlebʼ li Yos. Ma tooruuq xbʼaanunkil wi kaʼajwiʼ naqakʼut chiru li tixbʼaanu, li xchaqʼrabʼ li Yos ut bʼar wank li naʼlebʼ li tixyuʼami? Inkʼaʼ tana. Maare junaq li kristiʼaan li naxtzol li Santil Hu tixnaw ut tixnima ru li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa. Abʼan, ma t-abʼinq chiru li Jehobʼa xbʼaan naq naxra? Qajultikaq li kixkʼul li xʼEva. Usta naxnaw chaq li xchaqʼrabʼ li Yos, abʼan moko naxra ta li Jehobʼa, ut joʼkan ajwiʼ kixkʼul laj Adán (Gén. 3:1-6). Joʼkan utan, naq tqatzol junaq li kristiʼaan moko us ta naq kaʼaj tawiʼ tqakʼut li xchaqʼrabʼ li Yos ut li nokooxtaqla chi xbʼaanunkil.

11. Usta tqakʼut chiru li qatzolom li xchaqʼrabʼ li Yos ut li nokooxtaqla chi xbʼaanunkil, chanru tqatenqʼa chi xraabʼal li Yos?

¹¹ Li xchaqʼrabʼ ut li nokooxtaqla chi xbʼaanunkil li Yos jwal chaabʼil ut naqataw rusilal (Sal. 119:97, 111, 112). Abʼan, li qatzolom inkʼaʼ tixkʼe reetal aʼin wi inkʼaʼ naxtaw ru naq li Yos naxkʼe qe li xchaqʼrabʼ xbʼaan naq nokooxra. Joʼkan naq naru naqapatzʼ re: «Kʼaʼut nakaaye laaʼat naq li Yos naxye qe naq tqabʼaanu  malaj inkʼaʼ tqabʼaanu junaq li naʼlebʼ? Kʼaru naxkʼut chaawu chirix li Yos li naʼlebʼ aweʼ?». Wi naqakʼut chiru li qatzolom ani li Jehobʼa ut chi roxloqʼinkil li xloqʼlaj kʼabʼaʼ, maare anchal tqekʼasi xchʼool chi roxloqʼinkil li xchaqʼrabʼ ut chi xraabʼal li Jehobʼa (Sal. 119:68). Qʼaxal tkawuuq li xpaabʼal ut tixkuy xnumsinkil li nimla chʼaʼajkilal (1 Cor. 3:12-15).

12. a) Kʼaru kikʼamok re laj David re naq tkabʼroxinq ru xchʼool? b) Kʼaru kixkʼam chaq aʼin?

¹² Jwal wank xwankil li aatin aʼin li kixtzʼiibʼa li awabʼej David saʼ Salmo 86:11: «Chakʼe taxaq naq junes aʼin tinsikʼ: [...] roxloqʼinkil laaloqʼlaj kʼabʼaʼ», li aatin aʼin naraj ajwiʼ xyeebʼal naq laj David kiraj naq moko jachjooq ta ru li xchʼool chiru li Yos. Laj David kixkʼe reetal naq saʼ junpaat naru nakabʼroxink ru li chʼoolej. Saʼ jun kutan, naq yook chi bʼeek saʼ xbʼeen li rochoch kiril li xBat-Seba li yook chi atink ut li ixq aweʼ sumsu chik. Chanru wank li xchʼool laj David saʼ li hoonal aʼan? Ma jachjo ru xchʼool malaj inkʼaʼ? Laj David naxnaw chaq li xchaqʼrabʼ li Yos li naxye: maarahi ru li rixaqil laawas aawiitzʼin (Éx. 20:17). Abʼan inkʼaʼ kixkanabʼ xkaʼyankil. Naraj xbʼaanunkil li nawulak chiru li Jehobʼa, abʼan kiʼok ajwiʼ xrahinkil ru li ixq, joʼkan naq jachjo chik li xchʼool. Usta chiru naabʼal chihabʼ kiʼabʼink ut kixra li Yos, abʼan kixbʼaanu li narataw li xtibʼel. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin kixbʼaanu li maaʼusilal. Kixtzʼajni li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa ut kixrahobʼtesi ebʼ li kristiʼaan ut li xjunkabʼal chi maakʼaʼ xyaalal (2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12).

13. Chanru naqanaw naq laj David moko kikabʼroxink ta chik li xchʼool?

¹³ Li Jehobʼa kixqʼus laj David ut aʼan kiʼabʼink (2 Sam. 12:13; Sal. 51:4-6, 19). Maajunwa kisach saʼ xchʼool li rahilal li kixkʼam chaq saʼ xkʼabʼaʼ naq kikabʼroxink ru li xchʼool. Li raatin li natawmank saʼ Salmo 86:11 naru ajwiʼ nayeemank chi joʼkaʼin: «Kʼe taxaq we jun li chʼoolej li moko jachjooq ta ru». Ma kikʼeheʼk re xbʼaan li Jehobʼa? Joʼkan tzʼaqal. Chanru naqanaw aʼin? Xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq «junes choʼq re li Qaawaʼ li xYos» kiwank li xchʼool laj David (1 Rey. 11:4; 15:3).

14. Bʼar wank li patzʼom tento tqakʼoxla, ut kʼaʼut?

¹⁴ Li kixkʼul laj David naxkawubʼresi qachʼool, abʼan nokooxqʼus ajwiʼ. Us raj naq tqataw qanaʼlebʼ rikʼin li nimla maak li kixbʼaanu laj David. Maakʼaʼ naxye jarubʼ chihabʼ qokik chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa, tento tqakʼoxla aʼin: «Ma ninkʼe inqʼe re naq laj Tza inkʼaʼ truuq xjachbʼal ru linchʼool?».

15. Wi naqoxloqʼi ru li Yos, chanru tooxkol aʼin wi saʼ junaq kutan naqil ebʼ li jalam u li naru naxkʼe saʼ li qakʼaʼuxl ratawankil li muxuk ibʼ?

 ¹⁵ Jun eetalil, kʼaru naqabʼaanu naq naqil saʼ Internet malaj saʼ li kaaxmu junaq li jalam u li naru naxkʼe saʼ li qakʼaʼuxl ratawankil li muxuk ibʼ? Maare tqakʼoxla naq moko maak ta xbʼaan naq moko yooko ta rilbʼalebʼ li nekeʼxkʼut ribʼ chi tʼustʼu. Abʼan, ma inkʼaʼ tabʼiʼ yook chi roksinkil laj Tza li naʼlebʼ aweʼ re xjachbʼal ru li qachʼool? (2 Cor. 2:11). Aʼin naru najuntaqʼeetamank rikʼin jun li maal. Naq jun li winq naʼok xpukʼinkil li cheʼ chi maal, li cheʼ naʼok chi tzʼireʼk toj reetal najacheʼk. Joʼ naq li maal timil timil naʼok xjachbʼal li cheʼ, joʼkan ajwiʼ ebʼ li jalam u aʼin timil timil nekeʼok chi xjachbʼal ru li qachʼool. Maare saʼ xtiklajik tqakʼoxla naq maakʼaʼ tqakʼul, abʼan saʼ junpaat naru nokooxkʼam saʼ li maak ut moko tzʼaqalaq ta chik ru li qachʼool chiru li Yos. Joʼkan bʼiʼ, miqakanabʼ naq junaq li tzʼaj aj naʼlebʼ t-oq saʼ li qachʼool. Qakʼehaq qaqʼe re naq maajunwa tkabʼroxinq ru li qachʼool ut re naq junelik troxloqʼi li xkʼabʼaʼ li Yos.

16. Bʼar wank ebʼ li patzʼom tento tqakʼoxla rix naq tooʼaaleeq?

¹⁶ Laj Tza moko kaʼaj tawiʼ naroksi ebʼ li jalam u li naru naxkʼe saʼ li qakʼaʼuxl ratawankil li muxuk ibʼ, naroksi ajwiʼ jalan jalanq li naʼlebʼ re naq toomaakobʼq. Chanru nokoonaʼlebʼak naq naqakʼul aʼin? Maare tqasikʼ xyaalal li qabʼaanuhom naq tqaye aweʼ: «Moko nimla maak ta, joʼkan naq inkʼaʼ tineʼrisi saʼ li chʼuut». Wi nokoonaʼlebʼak chi joʼkaʼin relik chi yaal naq maakʼaʼ qanaʼlebʼ. Qakʼoxlaq bʼan ebʼ li patzʼom aʼin: «Ma yook roksinkil laj Tza li naʼlebʼ aweʼ re xjachbʼal ru linchʼool? Wi ninbʼaanu li narataw lintibʼel, ma tintzʼajni ru li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa? Ma naxbʼaanu aʼin naq tinnachʼoq rikʼin li Yos malaj tinnajtoʼq?». Choonaʼlebʼaq  chirix ebʼ li patzʼom aʼin. Qatzʼaamaq qachoxahil naʼlebʼ re li Jehobʼa naq tqasume ebʼ li patzʼom aweʼ re naq chi joʼkan inkʼaʼ tqabʼalaqʼi qibʼ (Sant. 1:5). Relik chi yaal naq aweʼ tkoloq qe. Tooxtenqʼa re naq saʼ junpaat toonaʼlebʼaq joʼ li Jesús naq kixye: «Elen chiwu, at aj tza» (Mat. 4:10).

17. Kʼe jun eetalil re xchʼolobʼankil kʼaʼut moko us ta choʼq qe wi jachjo ru li qachʼool.

¹⁷ Moko us ta choʼq qe wi jachjo ru li qachʼool. Jun eetalil, qakʼoxlaq naq jun chʼuut aj bʼatzʼunel xikʼ nekeʼril ribʼebʼ. Wankebʼ nekeʼraj naq tnimaaq ruhebʼ, jalanebʼ chik inkʼaʼ nekeʼbʼatzʼunk joʼ chanru xaqabʼanbʼil, ut jun siir chik inkʼaʼ nekeʼroxloqʼi li najolomink rehebʼ. Chʼolchʼo naq inkʼaʼ teʼqʼaxoq u naq teʼbʼatzʼunq xbʼaan naq joʼkan xnaʼlebʼebʼ. Abʼan, us teʼelq laj bʼatzʼunel li wankebʼ saʼ junajil. Li qachʼool chanchanaq ebʼ laj bʼatzʼunel li nekeʼwank saʼ junajil wi li naqakʼoxla, li naqarahi ru ut li naqabʼaanu «junajaq ru» saʼ li xkʼanjel li Yos. Jultikaq qe naq laj Tza naraj xjachbʼal ru li qachʼool. Aʼan naraj naq tqabʼaanu li naqarahi ru usta naqanaw li nawulak chiru li Jehobʼa. Wi naqaj kʼanjelak chiru li Jehobʼa, tento naq tzʼaqalaq ru li qachʼool (Mat. 22:36-38). Maajunwa taxaq tqakanabʼ naq laj Tza tixjach ru li qachʼool.

18. Naq nakaawil li naxye saʼ Miqueas 4:5, kʼaru nakaawaj xbʼaanunkil laaʼat?

¹⁸ Qatzʼaamaq chiru li Jehobʼa li kixtzʼaama laj David: «Chakʼe taxaq naq junes aʼin tinsikʼ: [...] roxloqʼinkil laaloqʼlaj kʼabʼaʼ». Qakʼehaq qaqʼe chi xyuʼaminkil li tij aʼin. Chixkʼehaq taxaq xloqʼal li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa li naqabʼaanu rajlal kutan, maakʼaʼ naxye ma nim malaj kachʼin ru. Wi tqabʼaanu aʼin tqakʼutbʼesi naq qakʼulubʼ naq teʼxye qe: Testiiw re li Jehobʼa (Prov. 27:11). Ut, chiqajunilo tooruuq xyeebʼal ajwiʼ li kixye li propeet Miqueas: «Toobʼeeq saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa li Qayos junqʼe junqʼe kutan» (Miq. 4:5, TNM).