Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 24

«Qʼontza oʼkx jun wanmiye tuʼn t-xobʼ te tbʼiya»

«Qʼontza oʼkx jun wanmiye tuʼn t-xobʼ te tbʼiya»

«Qʼontza oʼkx jun wanmiye tuʼn t-xobʼ te tbʼiya. Jehová, aya Ndiose, in jaw nnimsaʼna tuʼn tkyaqil wanmiye» (SAL. 86:11, 12TNM).

BʼITZ 7 A Jehová in tzaj qʼonte qipumal

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. ¿Tiʼ aju tuʼn qxobʼ te Dios ex tiquʼn nim toklen tuʼn tkubʼ qyekʼin jlu?

KʼUJLAʼN Dios quʼn, noqtzun tuʼnj, ax ikx in qo xobʼ te. Jakulo kubʼ kyximen junjun qa mintiʼ ttxolil jlu. Pero aj qyolin tiʼjju tuʼn qxobʼ twitz Dios, mintiʼ in qo yolin tiʼjju tuʼn qtzaj luʼlun twitz. Sino atz in yolin jlu tiʼjju tuʼn tok qqʼoʼn toklen Dios tuʼn tkyaqil qkʼuʼj. Aqeju xjal in che xobʼ te Dios, nya kyaj tuʼn tkubʼ kybʼinchaʼn jun nya bʼaʼn twitz tuʼnju in nok kyqʼoʼn toklen kyamiwbʼil at tukʼil (Sal. 111:10; Prov. 8:13). Qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ t-xilen aju tuʼn qxobʼ te Dios.

2. ¿Alkye kabʼe tiʼ at toklen tukʼil Salmo 86:11 kbʼel qxnaqʼtzaʼn toj xnaqʼtzbʼil lu?

2 (Kjawil uʼjit Salmo 86:11 toj tqanil t-xe t-xaq uʼj). * Aj qximen kyiʼj yol lu, in nel qnikʼ tiʼj qa ojtzqiʼntoq tuʼn aj kawil David qa nim toklen tuʼn qxobʼ te Dios. Qo xnaqʼtzan tiʼj tzeʼn jaku kubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju kubʼ ttzʼibʼin. Tnejel, qo xnaqʼtzal tiʼj tiquʼn nim toklen tuʼn tok qqʼoʼn toklen tbʼi Dios. Yajxitl, qo xnaqʼtzal tiʼj tzeʼn jaku kubʼ qyekʼin qa in nok qqʼoʼn toklen tbʼi Dios.

¿TIQUʼN IL TIʼJ TUʼN TOK QQʼOʼN TOKLEN TBʼI JEHOVÁ?

3. ¿Tiʼtzulo onin tiʼj Moisés tuʼn kukx tok tqʼoʼn toklen tbʼi Dios?

3 Qo ximen tiʼj tiʼ kubʼ tnaʼn Moisés tej tokx tyutʼin tibʼ kyxol abʼj twi witz Horeb ex tej tok tkeʼyin tajwalil Jehová ikʼ twitz. In tzaj tqʼamaʼn uʼj Perspicacia para comprender las Escrituras qa «alo jlu mas tbʼanelxix tiʼ ok tkeʼyin jun xjal tej naʼmxtoq tul Jesús tzalu twitz Txʼotxʼ». Ok tbʼiʼn Moisés qe yol lu ex bʼalo jun anjel tzaj qʼamante: «Aqine Jehová, aqine Jehová, aqine Dios at nim tqʼaqʼbʼil nkʼuʼje, aqine nim in tzʼeʼy nkʼuʼje, yaj in tzaj ntxʼuʼjile, nim nkʼujlalile, ex axix tok chin yoline. At tqʼaqʼbʼil nkʼuʼje kyiʼj nimku kyiyjil xjal, ex in kubʼ nnajsaʼne kyil qeju in che bʼinchan mya bʼaʼn, qeju kykʼiʼ che niman, ex qeju in che bʼinchan il» (Éx. 33:17-23; 34:5-7). Kukxlo tzaj tnaʼn Moisés aju ok tqʼoʼn twitz tiʼj tej tajbʼen tbʼi Jehová tuʼn. Bʼalo tuʼn jlu xi tqʼamaʼn qe yol lu kye aj Israel, aju ttnam Dios: «Che xobʼe twitz bʼiybʼaj [lu] tbʼanilxix ex xobʼajilxix» (Deut. 28:58).

4. ¿Alkyeqe tmod Jehová bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj tuʼntzun tok qqʼoʼn mas toklen?

4 Aj qximen tiʼj tbʼi Jehová, ax ikx bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj tzeʼn tmod. Il tiʼj tuʼn ttzaj qnaʼn qe tmod, ik tzeʼn tipumal, tnabʼil, tkʼujlabʼil ex qa tzʼaqli te. Aj qximen kyiʼj tmod lu ex kyiʼj junjuntl, kʼonil qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn mas toklen (Sal. 77:11-15).

5, 6. a) ¿Tiʼ t-xilen tbʼi Dios? b) Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Éxodo 3:13 ex 14, ex Isaías 64:8, ¿tiʼ in bʼant tuʼn Jehová tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz?

5 ¿Tiʼ ojtzqiʼn quʼn tiʼj t-xilen tbʼi Dios? Ateʼ nim aj xnaqʼtzal in tzaj kyqʼamaʼn qa aju tbʼi Jehová bʼalo a t-xilen «a in nok te tkyaqil». A jlu in tzaj tnaʼn qe qa mintiʼ jun tiʼ jaku tzʼel tiʼn ambʼil te Jehová tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz ex jaku bʼant alkyexku tiʼ tuʼn. ¿Alkye tten?

6 Jaku tzʼok Jehová te alkyexku tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz (kjawil uʼjit Éxodo 3:13, 14). Kyoj quʼj, kukx o tzaj naʼn qe tuʼn qximen tiʼjju t-xilen tbʼi Jehová. Ax ikx, jaku che ajbʼen tmajen tuʼn tuʼntzun kyok te alkyexku tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz maske aj il qeʼ (kjawil uʼjit Isaías 64:8). In bʼant tkyaqil jlu tuʼn Jehová tuʼntzun tbʼant tajbʼil. Ni jun jaku tzʼel qʼinte ambʼil te tuʼn tbʼant aju in kubʼ t-ximen (Is. 46:10, 11).

7. ¿Tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn qjaw labʼin tiʼj Qtat at toj kyaʼj ex tuʼn tok qqʼoʼn toklen?

7 ¿Tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn qjaw labʼin tiʼj Qtat at toj kyaʼj ex tuʼn tok qqʼoʼn toklen? Aj qximen tiʼjju o bʼant tuʼn ex tzeʼn o qo ajbʼen tuʼn. Jun techel, in qo jaw labʼin tiʼj tkyaqilju o kubʼ tbʼinchaʼn (Sal. 8:3, 4). Ex aj ttzaj qnaʼn tzeʼn o qo ajbʼen tuʼn Jehová tuʼn tbʼant tajbʼil, in nonin jlu qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn mas toklen. Ax tok, nimxix toklen tbʼi Jehová. Aju t-xilen tbʼi Jehová, at toklen tukʼil tmod, tukʼilju o bʼant tuʼn ex tukʼilju kbʼantel tuʼn toj ambʼil tzul (Sal. 89:7, 8).

«CHIN YOLILE TIʼJ TBʼI QMAN»

Chewix kyanmi aj Israel tuʼn xnaqʼtzbʼil xi tqʼoʼn Moisés kye, tuʼnju yolin tiʼj tbʼi Jehová ex kyiʼj tmod. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 8). *

8. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Deuteronomio 32:2 ex 3, ¿tiʼ taj Jehová tuʼn tbʼant quʼn tukʼil tbʼi?

8 Tej chʼixtoq kyokx aj Israel toj Txʼotxʼ Tziyen maj, xi t-xnaqʼtzaʼn Jehová qe letra tiʼj jun bʼitz te Moisés ex xi tqʼamaʼn te tuʼn t-xi t-xnaqʼtzaʼn kye aj Israel (Deut. 31:19). Aj qximen tiʼj jun plaj bʼitz lu, in nel qnikʼ tiʼj qa nya taj Jehová tuʼn tkubʼ qewin tbʼi nix tuʼn tkubʼ qximen qa jun il aj tajbʼen quʼn (kjawil uʼjit Deuteronomio 32:2, 3). Taj Jehová tuʼn tel kynikʼ kykyaqil xjal tiʼj tbʼi. Tuʼntzunju, ten jun tbʼanel kyoklen aj Israel tej t-xi t-xnaqʼtzaʼn Moisés kye alkye Jehová ex alkye tbʼi. Onin jlu kyiʼj ex chewix kykʼuʼj tuʼn ik tzeʼn chʼin xmuʼs in kubʼ tibʼaj awal. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qnikʼ tiʼj qa in chewix kykʼuʼj xjal tuʼnju alkye tten in xi qqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye?

9. ¿Tzeʼn in qo onin tuʼn tok tbʼi Jehová te xjan?

9 Aj qpakbʼan ttziyele ja moqa jatumel ateʼ nim xjal, tbʼanel tuʼn tajbʼen Xjan Uʼj quʼn tuʼntzun t-xi qyekʼin tbʼi Dios kye. Jaku che ajbʼen qe uʼj quʼn, qe tbʼanel video ex aju qtembʼil te Internet tuʼn tjaw qnimsaʼn tbʼi Jehová. Qa atoʼ toj qaqʼun, toj tja xnaqʼtzbʼil moqa toj jun qbʼe, bʼaʼn tuʼn t-xi qjyoʼn tumel tuʼn qyolin tiʼj Jehová ex kyiʼj tbʼanel tmod. Qo yolin tiʼjju tbʼanel t-ximbʼetz at kyiʼj xjal ex tiʼj Txʼotxʼ. Aj tok kybʼiʼn xjal tnejel maj qe tiʼchaq lu, jakulo tzʼonin kyiʼj tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa kʼujlaʼnxix qe tuʼn Jehová. Aj t-xi qyekʼin alkye axix tok tiʼj Qtat at toj kyaʼj, in qo onin tuʼn tok tbʼi te xjan ex in xi qyekʼin qa nya ax tok junjun xnaqʼtzbʼil o tzaj qʼamaʼn tiʼj. Mintiʼ juntl tiʼ jaku chewix kykʼuʼj xjal tuʼn ik tzeʼn tbʼanel tqanil in xi qiʼn kye (Is. 65:13, 14).

10. Aj qqʼon xnaqʼtzbʼil tiʼj Xjan Uʼj, ¿tiquʼn nya oʼkx kxel qxnaqʼtzaʼn kye xjal alkyeqe tmandamyent Dios ex alkyeqe tley?

10 Aj qqʼon xnaqʼtzbʼil tiʼj Xjan Uʼj, qaj tuʼn t-xi qyekʼin kye xjal alkye tbʼi Dios ex qaj tuʼn tajbʼen kyuʼn. Ax ikx, qaj tuʼn tokxix kyojtzqiʼn Jehová. Pero, ¿jakupe tzʼok kyojtzqiʼnxix Jehová qa oʼkx ma txi qyekʼin kye alkyeqe tkawbʼil, alkye bʼaʼn ex alkye nya bʼaʼn toj twitz? Bʼalo mlay. Bʼalo jaku tzʼel tnikʼ jun xjal tiʼj alkyeqe tley Jehová ex jaku tzaj tqʼamaʼn qa tbʼanel qe. Pero, ¿okpe knimel te Jehová tuʼnju kʼujlaʼn tuʼn? Qo ximen tiʼjju bʼaj tiʼj Eva. Ojtzqiʼntoq tuʼn alkyeqe tley Dios, pero nyatoq kʼujlaʼn Jehová tuʼn. Ax jlu jaku txi qqʼamaʼn tiʼj Adán (Gén. 3:1-6). Tuʼntzunju, nya oʼkx kxel qxnaqʼtzaʼn kye xjal alkyeqe tmandamyent Dios ex alkyeqe tley.

11. Aj t-xi qxnaqʼtzaʼn qe tmandamyent Dios ex qe tley kye xjal, ¿tiʼ mas jaku bʼant quʼn tuʼn tok kykʼujlaʼn Dios?

11 Tbʼanel qe tmandamyent Dios ex qe tley, ex jaku che onin qiʼj (Sal. 119:97, 111, 112). Pero mlay ten t-ximbʼetz xjal ik tzeʼn jlu qa mintiʼ ma tzʼel tnikʼ tiʼj qa in che tzaj tqʼoʼn Jehová tkawbʼil tuʼnju kʼujlaʼn qoʼ tuʼn. Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn t-xi qqanin jlu te: «Tzeʼn teya toj twitz, ¿tiquʼn in tzaj tqʼamaʼn Dios tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn jlu ex tuʼn tel qikʼun jlu? ¿Tiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn jlu teya tiʼj Jehová?». Qa ma qo onin tiʼj xjal tuʼn t-ximen tiʼj Jehová ex tuʼn tok tkʼujlaʼn tbʼi, bʼalo jaku pon axix tok toj tanmi. Iktzun tten nya oʼkx che okel tkʼujlaʼn qe tley, sino ax ikx kʼokel tkʼujlaʼn Jehová (Sal. 119:68). Kchʼiyil tokslabʼil ex jaku tzikʼx alkyexku nya bʼaʼn tuʼn (1 Cor. 3:12-15).

«TE JUMAJX QO NIMAL TE QMAN AJU QDIOS»

Xi tqʼoʼn David ambʼil tuʼn tkubʼ tpan tibʼ tanmi. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 12).

12. a) ¿Tiquʼn kubʼ tpan tibʼ tanmi David? b) ¿Tiʼ tzaj tuʼn jlu?

12 Ax ikx nim kyoklen qe yol tqʼama aj kawil David toj Salmo 86:11: «Qʼontza oʼkx jun wanmiye». El tnikʼ David tiʼj qa jun rat jaku kubʼ tpan tibʼ qanmi. Jun maj, jax David twiʼ tja ex ok tqʼoʼn twitz tiʼj t-xuʼjil juntl xjal akux in chin, Bat-seba tbʼi xuʼj lu. ¿Tzeʼntoq taʼ tanmi David toj ambʼil aju? ¿Tzʼaqli moqa otoq kubʼ tpan tibʼ? Ojtzqiʼntoq kawbʼil lu tuʼn David: «Miʼn pon kykʼuʼje tiʼj t-xuʼjil kyukʼile» (Éx. 20:17). Atzunte David kyaj weʼ keʼyilte xuʼj. Otoq kubʼ tpan tibʼ tanmi. ¿Tiquʼn? Tuʼnju otoq pon tkʼuʼj tiʼj xuʼj maske toj ax ambʼil tajtoq tuʼn ttzalaj Jehová tuʼn. Ax tok, otoq tzʼok tkʼujlaʼn Jehová toj nimku ambʼil ex otoq xobʼ twitz, pero toj ambʼil aju kubʼ tzʼaq toj il. Tuʼn jlu kubʼ tbʼinchaʼn David junjun matij il. Bʼaj ttzʼilsaʼn tbʼi Jehová ex ok tbʼinchaʼn nim nya bʼaʼn kyiʼj xjal mintiʼ kypaj, axpe ikx kyiʼj toj tja (2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12).

13. ¿Tzeʼn ojtzqiʼn quʼn qa kukx ten oʼkx jun tanmi David?

13 Xi kawin David tuʼn Jehová ex ajtz tiʼj tanmi (2 Sam. 12:13; Sal. 51:2-4, 17). Kukx tzaj tnaʼn aju nya bʼaʼn ex kʼixkʼoj tzaj tiʼj tuʼnju xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tkubʼ tpan tibʼ tanmi. Ax ikx jaku che kubʼ qʼet yol kubʼ ttzʼibʼin David toj Salmo 86:11 ik tzeʼn jlu: «Qʼontza jun wanmiye tuʼn miʼn tkubʼ tpan tibʼ». ¿Tzajpe ttzaqʼweʼn Jehová aju xi tqanin? Ikju, tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj qa kukx «niman [David] te Qman aju Tdios tuʼn tkyaqil tanmi» (1 Rey. 11:4; 15:3).

14. ¿Tiʼ bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin ex tiquʼn?

14 Nim in nonin techel kyaj tqʼoʼn David qiʼj, noqtzun tuʼnj, ax ikx jaku tzʼel qiʼn jun xnaqʼtzbʼil tiʼj. Bʼaʼn tuʼn qximen tiʼjju matij il bʼant tuʼn. Qa tzma in qo oktz toj ttnam Jehová moqa ma tzikʼ nim ambʼil, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿In nokpe tilil wuʼne tuʼn miʼn tkubʼ tpan tibʼ wanmiye kyuʼn joybʼil in kubʼ tqʼoʼn Satanás?».

Kʼokel tilil tuʼn Satanás tuʼn tkubʼ tpaʼn qanmi. Pero miʼn txi qqʼoʼn ambʼil te. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 15 ex 16). *

15. Qa in qo xobʼ te Dios, ¿tzeʼn jaku tzʼonin jlu qiʼj qa ma che etz yekʼin nya bʼaʼn tilbʼilal?

15 Qo ximen tiʼj qa ma tzʼetz yekʼin jun nya bʼaʼn tilbʼilal toj televisión moqa toj Internet, ¿tiʼ kbʼantel quʼn? Bʼalo jaku kubʼ qximen qa nya pornografía aju in netz yekʼin. Pero, ¿in najbʼenpe jlu tuʼn Satanás tuʼn tkubʼ tpaʼn qanmi? (2 Cor. 2:11). Jaku tzʼok mojbʼet jlu ik tzeʼn jun kʼuxbʼil in najbʼen tuʼn jun xjal tuʼn tkubʼ tpaʼn jun piẍ tzeʼ. Tnejel, bʼalo chebʼe chebʼe in xi tzilj tzeʼ. Pero aj tkubʼ tpaʼn tzeʼ tukʼil mas tipumal, kbʼel toj tmij tzeʼ. Jaku che ok qe nya bʼaʼn tilbʼilal ik tzeʼn kʼuxbʼil. Tnejel, jakulo kubʼ qximen qa mlay tzaj nya bʼaʼn qiʼj kyuʼn, pero aj ttzaj qnan qibʼ, otoq kubʼ tpan tibʼ qanmi ex jaku kubʼ qbʼinchaʼn jun matij il twitz Jehová. Tuʼntzunju, miʼn txi qqʼoʼn ambʼil tuʼn tokx nya bʼaʼn toj qanmi. Tzʼok tilil quʼn tuʼn tten qanmi tzʼaqli twitz Jehová ex tuʼn t-xobʼ te tbʼi.

16. ¿Alkyeqe xjel jaku qo ximen kyiʼj aj qok weʼ twitz jun joybʼil?

16 Nya oʼkx in che ajbʼen nya bʼaʼn tilbʼilal tuʼn Satanás tuʼn qkubʼ tzʼaq toj il, sino ax ikx in che ajbʼen junjuntl joybʼil tuʼn. ¿Tiʼ qmod in kubʼ qyekʼin? Jakulo kubʼ qximen jlu: «Weno, mlay chin ex lajoʼne toj ttnam Jehová, tuʼntzunju mlay tzaj nya bʼaʼn wiʼje». Nya toj tumel qa ma kubʼ qximen jlu. Mas tbʼanel qa ma kubʼ qxjelin jlu: «¿In najbʼenpe joybʼil lu tuʼn Satanás tuʼn tkubʼ tpaʼn wanmiye? Qa ma txi nqʼoʼne ambʼil kye nya bʼaʼn wajbʼile, ¿jakupe bʼaj ntzʼilsaʼne tbʼi Jehová? ¿Kʼonilpe wiʼje tuʼn wok laqʼeʼya mas ttxlaj Jehová moqa chin elel tlaqʼbʼaʼne tiʼj?». Bʼaʼn tuʼn qximen kyiʼj xjel lu. Qqaninx qnabʼil te Jehová tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj tiʼxix tkuʼx toj qanmi tuʼntzun miʼn tkubʼ qsbʼun qibʼ (Sant. 1:5). Kʼonil jlu qiʼj tuʼn tel qikʼun qe nya bʼaʼn achbʼil, ik tzeʼn bʼant tuʼn Jesús tej tqʼama: «Txiʼya Satanás» (Mat. 4:10).

17. Qa ma kubʼ tpan tibʼ qanmi, ¿tiquʼn mlay tzʼonin jlu qiʼj? Qʼamantza jun techel.

17 Qa ma kubʼ tpan tibʼ qanmi, mlay tzʼonin qiʼj. Jun techel, qo ximen tiʼj qa mintiʼ mujbʼabʼil kyxol qe jugador toj jun equipo. Ateʼ junjun oʼkx kyaj tuʼn kyjaw nimsaʼn, atzun junjuntl mintiʼ in xi kybʼiʼn kawbʼil in kubʼ qʼoʼn ex ateʼ junjuntl mintiʼ in nok kyqʼoʼn toklen entrenador. Tuʼn jlu mlaylo che kambʼan toj jun partid. Pero qa at mujbʼabʼil toj jun equipo, jaku che kambʼan. Kʼokel qanmi ik tzeʼn equipo lu qa atz tok qximbʼetz, qajbʼil ex aju in kubʼ qnaʼn tiʼj qajbʼebʼil te Jehová. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa taj Satanás tuʼn tkubʼ tpaʼn qanmi. Taj Satanás tuʼn miʼn txi qbʼiʼn Jehová ex tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn nya bʼaʼn qajbʼil. Qa qaj tuʼn qajbʼen te Jehová, il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn tuʼn tkyaqil qanmi (Mat. 22:36-38). Miʼn txi qqʼoʼn ambʼil tuʼn tkubʼ tpaʼn Satanás qanmi.

18. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Miqueas 4:5, ¿tiʼ teya taj tuʼn tbʼant tuʼn?

18 Qqaninx jlu te Jehová ik tzeʼn te David: «Qʼontza oʼkx jun wanmiye tuʼn t-xobʼ te tbʼiya». Qqʼonk tilil tuʼn kyjapun yol lu quʼn. Qyekʼinx tukʼil tkyaqilju in bʼant quʼn junjun qʼij qa in nok qqʼoʼn toklen tbʼi Dios. Qa ma bʼant quʼn, qo tzalajel tuʼnju tok qbʼi te testigos de Jehová (Prov. 27:11). Iktzun tten, qkyaqilx jaku txi qqʼamaʼn qe yol tqʼama Miqueas: «Te jumajx qo nimal te Qman aju Qdios» (Miq. 4:5).

BʼITZ 41 Bʼintza nnaʼj Diose Mambʼaj Jehová

^ taqik' 5 Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼokel qqʼoʼn qwiʼ tiʼjju xi tqʼamaʼn aj kawil David te Jehová toj Salmo 86:11 ex 12. ¿Tiʼ t-xilen tuʼn qxobʼ te tbʼi Jehová moqa tuʼn tten tchiylal toj qwitz? ¿Tiquʼn il tiʼj tuʼn tok qqʼoʼn toklen bʼibʼaj lu? Qa in qo xobʼ te Dios, ¿alkye tten in nonin qiʼj aj qok weʼ twitz joybʼil?

^ taqik' 2 Salmo 86:11, TNM: «Qman Jehová, yekʼuntza tbʼeya weye. Chin bʼetele toj axix tok. Qʼontza oʼkx jun wanmiye tuʼn t-xobʼ te tbʼiya».

^ taqik' 54 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Xi t-xnaqʼtzaʼn Moisés jun bʼitz kye aj Israel te nimsal tbʼi Jehová.

^ taqik' 58 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Mintiʼ el tikʼun Eva nya bʼaʼn tajbʼil. Atzun qe, in nel qikʼun nya bʼaʼn tilbʼilal moqa nya bʼaʼn tqanil tuʼntzun miʼn tbʼaj qtzʼilsaʼn tbʼi Dios.